ZBIGNIEW BUŁA, ANNA JURCZAK-DRABEK, STANISŁAWA KNAFEL
Oddział Górnośląski IG
WYSTĘPOW
ANIE UTWOR(lW SAPROPELOWYCH I CHARAKTERYSTYKA
ICH JAKOSCI W
ZAGŁĘBIACH l\7ĘGLOWYCH GORNOSLĄSKIMI LUBELSKIM
Badania utworów sapropel·O•WY'Ch w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym były prowadzone w szerszym zakresie przez Główny Instytut Górnictwa oraz In-stytut Chemicznej Przeróbki Węgla, głównie w la-tach 1948-1965. W publikowanJ~~Ch i archiwalnych pra.ca:ch C. Poborsikie.go z tego okresu (15, 16, 17, 18) .oraz S. Tertila (20} dość .szeroko omówiono problemy kla.syfilk•a•cji u:tworów •sapropelowych oraz warunków ich występowania, głównie w ikopaliD:iach czynnych Górno•śląs:kiego z,2,głębia Węglowego. Również dnść szczegółowo ujęto w opraicowaniach J. Grudni.a {l-G),
J. Grudnia, H. Zielińskiego (8), S. ~T·ertila (20) pro-blemy wykorzystania łutpików tbitumiczny.ch, w tym utwo-rów 1sa;propelowych ora·z prz;erób:ki olejów łup kowych. Charakterystykę petrograficzną utworów sa~ propelowych przedstawiono m.i·n. w pracach K. Ham-berger (9-12), K. Kruszewskiej, K. Olszewskiej, C. Magnes {13), T. Krus,neWISkie;go {14).
Na przes:tcr·neni lat 1960-1975, w zrwiąZiku z in-tensywnym rozpozmaniem genlogi•cznym obszaru Gór-nośląskiego Zagłębia WęglowegO>, jak również jego zagospodarowaniem górniczym, wzrosła ilość infor-macji o miejscach wystąpień utworów sapropelo-·
wych. Dotyczy to również Lubełsikiego Zagłębia Wę glowego, będą•cego w stadium ik·OffiiPJeksorwego r.orzpoz-nania geologiczneg.o. W ·Obe·cnym, światowym kryzy-sie paliwowo-energetycznym zainteresowanie łupka mi bitumicznymi, do których zaHczane są również utwory sapropelowe, wyraźnie wzrosło.
J ednoznac:zJne okr·eślente możliwości górnkz;o-gos-podarczego wykorzystania utworów sapropelowych z zagłębia lubelskiego i gó,rnośląski.ego było do 1974 r. niemożliwe, ze względu na fragmentaryczne informa-cje o miejscach ,wy:stąpień utworów sapropelowych, formie i budowie złóż tej kopaliny i jej jakoś·~i. W związku z tym w 1975 r. Oddział Górnośląski IG przystąpił do realizacji programu badań geologicz-nych utworów sapropelowych w GZW i LZW, który przewidywał opracowanie zaktuali.:zJowanej oceny wa-runkóiW ich występowania i jakośd, na podstawie inwentaryza.cji i podsumowania informacji daw-nych oraz uzupełnionych opróhowaniem dostępnych miejsc występowania sapropelitów. Ocena ta miała zawierać również prognozę zasobów tej kopaliny i ewentualny program szczegółowych prac Tozpoznaw-czych, dokumentacyjnych i badań.
Realiza,cję programu badań sapropelitów, ze względu na krótki (2-letni) termin, szeroki zakres ba-dań i dużą ilość matteriaŁu geologic:zJnego pods.tawo-wego, oparto głównie na kooperacji z różnymi in-stytucjami. Na zlecenie Instytutu Geologi.cnnego wy-konano w Głównym Instytucie Górnictwa inwentary-zację :informacji o sapropelitach. Przeprowadzono również weryfikację i opróbowanie sapropelitów wy-stępujących w utworach karbonu w obszarze zachod-niej części .siodła głównego i niecki bytomskiej (K. Kruszewska, F. Kaszuba, C. Magnes. H. Olszewska). W Kombinacie GeologicZinym "Południe" wykonano analizy chemiczno-technologiczne, inwentaryza·cję in-formacji o sapropelitach nawierconych otworami
wiertniczymi na obszarze GZW i LZW (J. Mężyński) oraz zwerr:yfikowano i opróbowano miejsca wystąpień sapropelitów w rejonie niecki jejkowickiej (J. Bed-narz).
W Instytucie Chemicznej Przeróbki Węgla - Za-kładzie Ochrony Środowiska w Krakowie podsumo-wano wyniki badań przeprowad:zJonych w latach 1949 -1975, dotyczących analizy utworów sapropelowych
UKD 553.973'271.3.045:551.735].003.1(438 GZW + LZW)
i ·olejów łupkowy,ch. Wykonano także badania che-miczne saprnpelitów w skali półtechnic:zJnej (J. Gru-dzień, E. Zabiegaj). W Politechnke Śląskiej przepro-wadzono badania petrograficzne częś·ci próbek sa-propelitów, pobranych w pierwszym etapie reali.za-cji programu (K. Humberger), natomiast w Uniwer-sytecie Śląskim wykonano badania fizyczno-chemiez-ue sapropelitów (A. John). WJ~~niiki tJ~~ch badań ujęto w opracowaniu (19), podsumowującym program ba-dań sapropelitów karbońskich. Opracowanie to za-wiera lmmpleksową ocenę warunków występo,wania sapropelitów, ich jakoś·ci oraz ogólne prognozy za-sobów tej kopaliny w GZW i LZW.
WYSTĘPOWANIE SAPROPELITOW W GORNOŚLĄSKIM ZAGŁĘBIU WĘGLOWYM W trakcie realiza·cji programu badań uzyskano in:fiormacje o 568 punkta1eh wystąpień .sapropelitów w utworach karbonu pi"'oduktywnego w GZW. Z tego zweryfikowano i opróbowano 117 punktów, w tym 94 punkty w 42 kopalniach i 27 punktów w 13 otwo-rach wiertniczych. Informacje o pozo•stałych punk-tach wystąpień sapmpel'itów uzyskano w trakcie sporządzania inwentaryzacji, z któr-ych wynrka, że tylko w 13°/o ogólnej li·ezby dawny,ch punktów stwier-dzeń wy,~omano badania !Petrograficzne, w 21°/o -ba-dania wydajności prasmoły, a 9,5°/o - badania pół techniczne. przy czym wymienione rodzaje badań do-tyczą przeważnie tych samych punktów.
Stwierdzono, że sapropelity występują na obszarze GZW w 51 kopalniach .czy;nnych i 9 rejonach rozpoz-nany-ch w kategoriach C2 i C1• Informacje te doty-czą 71 zidentyfikowanych pokład6w węgla. Stratygra-ficznie sapropelity występują prawie w całym profi-lu utworów karbonu produktywnego, a głównie w pokłada·ch warstw siodłowych i brzeżnych. Najwlięcej punktów stwierdzeń zarejestrowano w pokładach: 510(59), 507(32), 620~27), co stanowi 47% ogóil-nej liczby punktów ·stwierdzeń w pokładach zidenty-fikowanych. Złoża sapropelitó;w w GZW występują w formie nieregularnych warstw (soczewek) o bacr-dzro zmi.ennej miążsności i niedużym rozprzest.rzenlie-niu. SoC'Ziewki sapr.opeilitów zalegają głównie w stro-pa-ch pokładów węgla humusowego, rzadziej w ich spągach, a sporadycznie tworzą przerosty. Wyjątko wo stanowią odrębne warstwy nie towarzyszące po~ kładom węgla.
Warstwy sapropelitów cechują się bardno zmien-ną miąż.szośdą. Z przeprtowadzonej inwentaryzacji punktów wystąpi.eń sapropelitów wynika, że ich miąższość waha .się •od 0,05 do 7,5 m, a średnia wy-nosi 0,58 m. W trakcie weryfikacji i opróbowania ty.ch punktów stwierdzono, że miążs:zJo,ść wars·tw sa-propelitów waha się od 0,05 m do 2,5 m, a śr·ednia -0,42 m. Miążs,zość powyżej l m stwierdzcmo jedynie w kopa,lni "Sośnica" - pokład 507 1(2,5 m) i w ot-worze wiertniczym Kazimierz-Juliusz - pokład 620 (1.43 m). Obliczone średnie miąższości so•czewek sa-propelitów towarzyszących !POkładom węgli humu-sowych wahają się od 0,37 m (po1kład 407) do 0,60 m (pokład 620). Samodzielnie występujące warstwy sa-propelitów osiągają maksymalne miąższości 0,70 m.
Złoża sapro;peli.tów w GZW są zgrupowane głów nie w •centralnej części (.rejon siodła głównego, nie-cki bytom.ski.ej i rejon dąbrowski}, w zachodniej czę ści (niecka jejkowicka) oraz we ws·chodniej części (rejon Tenczynka). W obszarze od Tenczynka do
Nazwa i nu1ner
Powstańcó·w Śl. 79,8 0,8
min. 35,7 5,1 max. 78,0 31,9
min. 11,8
Julian Za- rnax. 41,9
wadzki Wawel 613, Nli'lmJaJIO-wice 620, Rydułtowy 620 mi~ L ma.x. 1nin. max. n1i.~1. max. 6,4 17,5 12,4: 29,1 12,6 19.8
rowy Górniczej sapropelity tworzą często samodziel-ne pokłady w warstwach florowskich. W centralnej
części zagłębia soczewki sapropelitów
częś-eiej pokładom warstw siodłowych
507, 510). Ponadto stwierdzono je w ""''"'"+"'n rębskich (pokłady 613, 615, 620, 625) i w war-stwach rudzkich 407). W zachodniej
zagłębia obecność soczewek sapropelitów
wano głównie w pokładach warstw poręhskich ja-klowieckich.
WYSTĘPOW ANIE SAPROPELITOW W LZW
W Lubelskim Zagłębiu Węglo·wym
no sapropelity w 27 punktach, w 22 niczych. Występują one najczęściej w
lubelskich, rzadziej kumowskich, a złoża
teryzują się prawie identyczną formą i budową jak w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym {19). Miąższość
warstw sapropelitów waha się od 0,10 do 0,80 m,
najczęściej 0,10-0,30 m, a średnia wynosi 0,28 m. Na podstawie dotychczasowych badań w LZW stwier-dzono zgrupowanie złóż sapropelitów w Cen-tralnym R-ejonie Węglowym (rejony K-6, K-7, Kolechowice I), a tylko nieliczne stwierdzenia sapro-pelitów pochodzą z północno-zachodniej części zagłę
bia (,otwory Radzyń IG-3 i Radzyń IG-4).
CHARAKTERYSTYKA PETROGRAFICZNA UTWOROW SAPROPELOWYCH
Badania petrograficzne wykazały, że utwory
okre-ślane makroskopowo jako łupki lub węgle
lowe mają bardzo różny skład petrograficzny. dzynarodowym Leksykonie Fetragrafii
są podane definicje .dwóch odmian
węgli sapropelo-vvych, tj. boghedu i kenelu.
ICCP 1963 boghedem jest węgiel sapropelowy zbu-dowany z wodorostów i drobnych cząsteczek witryn i-tu i inertynii-tu. Brak w tej odmianie sporynii-tu i ku-tynitu. Natomiast węgle zawierające w swoim
skła-dzie sporynit dla przeciwstawienia ich
zo-stały nazwane kenelami. Są to w pojęciu
węg-le sapropelowe bezalgowe. Odmiany zawierające
za-6,2 4,2 14,7 12,4 25,6 14,3 23,3 4,6 23,7 9,3 25,4 Tabela Saprowit- Odmiana
rynit petrograf icz- Odmiana
na genetyczna w 0/ na /0 równo mian d ów). 9,0 6,8 20,0 28,5 56,6 18,2 37,9 30,5 73,0 13,8 43,0
'V
%
4,2 2,7 16,0 23,3 31,3 53,1 2,1 30,0 31,7 50,6 W pierwszym etapie konała K. Hamberger boghedcach). W wyniku tych oraz
(wskaźniki lepkości), wydzielono dwie utworów C'<:llC\1"r,cnl:l Wśród wyróznio:Jlo węgle q +=> aJ 'D o ~
Podział oparto na procentowej
zawar-popiołu. Utwory sapropelitowe i towe o zawartości popiołu 40%
łupków sapropelitmvych
etapie badania
(Oddział
próbek węgli i łupków
czynnych wyrobisk w
wie kryteriów petrograficznych (ICCP) wydzielono boghedo-keri.ele, ·kenelo-boghedy, kenele oraz karbar-gility. Wśród karbargilitów wydzielono 2
l) zawierające w swoim składzie alginit i 2)
g owe.
W tabeli II zestawiono zawartości minimalne maksymalne alginitu, sporynitu, intertynitu, tu i substancji mineralnej dla wydzielonych
petrograficznych. Do kenelo-boghedów zaliczono 3 próbki, do boghedo-keneli 11 próbek, do keneli 19
Nazwa kopalni Gen Zawadzki 510, Brzoz(nvica 510 numer CHARAKTERYSTYKA J AKOSCIOWA UTWOROW SAPROPELOWYCH GZW I nej warstwy miemy jako pelowym (·według kryteriów nia zawartość GZ\V 'WYillOSi 2,10-39,72%. do 37,20°/o, średnia lotnych (Vh) ~zmienia przy w srwoim na
w%
Tabela II Odmiana petrograficz-na ken0lo--boghed w LZW charalk- parametra-pomimo że ich wartościod średnich wart~oś~ci w
śre-dla węgli sajpropelo,wy;ch w wahaniach od 2,65 do wynosi średnio 16,25°/o,
w
300°C, utwory
"+'""n'~" o pochodzeniu sapropelo,wym, musowy;m i mieszanym. Wskaźnik lepkośd ·olejórvv otrzymanJ"ch z utworów zaliczanych do s'apropelitów
waha się w gra.nicach od +35,5 do +163,5, z utworów
przejśdowych od +3,2 do + 156,85, natomiast z ut-worów humusowych od -130,4 do + 1,13.
średni udział ważniejs.zych składników olejów łup kowJT~ch, ~ot:rzymany:ch z utworów zaHczanych do sa-propelitów, przedsta1wia się nas:tępującro: ciekłe pro-dukrty ·Obojętne - 54,230/o., przy wartośdatch skraj-nych 40,6-76,47°/o, parafina. - 5,84°/o, przy wahaniach 1,09-6,02°/o, asfalt - 24,340fo, rprzy wartościach skraj-"'Y'Ch 5,95-38,180/o. W skła:dtzie o1·ejów łuprkowyrch,
otrzymany;ch z utworów przejściorwych i humuso·-WY'Ch, obser'Wuje się znacznie mniejszy udział
ciek-łych produktów obojętny,ch i parafiny, w:zrasta nato-miast udZtiał a1sfaitu.
P~orównując wynikli analizy modelowej i petro-graficznej, nalezy stwierdzić, Ż:e naj,cenniej.s'ze o}.eje
możma otrzymać z utworów sapropelo'Wych, zaliicza-rnych rdo boghedów i boghedo-keneh. Ana:hzy włas nośd olejów wykazały jednocześnie zmienność
ma-teria.łu wyjściowego tworzącego warstwy sapropeli-tów. Zmiany 'SkŁadu marteri.ału !Wyj.ś,.:;ioiWe.go i związa
ne z tym zmiany własności olejów łupkowych
doty-czą niejednokrotnie tej samej warst'WY sapropelitu,
występującego w porkładzie węgla na obszarze jednej kopalni.
Ponieważ podstawrowym celem badań fizyczno--chemkznych było· określenie możliwośd r·ozrozrne-nia olejów rwytlewnych z sapropelitów i węgli humu-s.owycih, dlatego t·eż część badany:ch próbek po,bra-no z węgli humusowych. Z ty;ch badaf1 sz·czególnie analizy spektroskorpowe w podczerw:ieni pozwroliły na
odróżnienie olejów wytlewnych, uzyskanych z węgli łmmusowy,ch i sa:pr.orpelowJT~ch. W wynirku analizy spektralr1-ej rwydziełono trzy grupy pra1smół: grupę S - prasmoły sapr·opelowe o stru'ktur.ze wyraŹlnie a1ifa-ty.cznej, grupę S-H i H~S - pra:smoły o chaTarkte-rze mieszanym, o struktuchaTarkte-rze alifatyczDo-aromatycz-nej i grupę H prasmoły humusowe o wyraźnej
przewadze struktur aromatyrczny.ch. Grupę pra,smół
S wydzielono z utworów, które na pod:sta,wie analizy m1kropetcrograficznej zaHcz:ono do boghedów, nato-miast grupę S-H i H-S - z utworów zaliczanych do boghedo-ikeneli i kenelro-boghedów.
OCENA ZASOBOW SAPROPELITOW
Poda:ną przez A. Szatan (19) wielkość zasobów sa-pr.opeHtórw 'W GZW i LZW należy tratktować jako
szrucurn.k:ową. Dokładne •Oszarcowanie zasobów jest trudne, z p:owodu nieregularnoś,c'i rozprzestrzenienia warstw sapropelitów, bardZJo zmienną miążs::aość, a przede :wszystkim wyraźną zmienność parametrów kh
jakoś.ci. Ta zmienność parametrów złożo.wych i
ja-kości surowca nie pozwoliła na okonturowanie złóż sa~pr·otpeliitów i obliczreni'e zasobów, gdyż cz~sto
t·o pojedyncze wystąpienia sapropelitów, st:wierdzon.e otworami wiertniczymi.
W tych warunikach ograniczono się do obliczenia zasobów w najbardziej per:srpek;tywicznych rejonach
wystę,porw.ania sapropelitów, do któ1ryrch zalicZlorno w
G6r,nosląskim Zagłęb::Lu Wę.g.lowym ob:s:zary niecki jej-kowickiej, siodła głównego i niereki bytomskiej o:ra.z obszar północrno-ws,chodniej częśd nieteki głóW!Dej l siodła głównego {rejon dąbrowski). Jednocześnie
nal·e-ży nadmienić, że te obszary tcharakteryzuja się wy-sokim stopniem zbadania geolog:Lcznego .i gÓ,rniczego, co bardzo ułatwifo obliczenie zasobów sapropelitÓ\w.
Zasoby zos·tały oblic:wne wedŁug kryteriów
bilan-s,owości zrawa.rty,ch w Instr'Uik!cji nr 2 p:re,zesa CUG z dnia 3 V 1954 r. oraz w Zarzą:dzeniu nr 71 lVIGiE z dnia 28 V 1965 r. Według dJokonanych o~bliczeń (19},
ogólną ilość zasobów sapropeli.tów w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym w trzech, wspomnianych wyżej
rejonach szacuj·e się na ok. 40 mln t, z czeg..::} do
zasobów bilansowych zaliczono 9 mln t. Tu jednak
należy zaz'l.a.ezyć. że ponad 80°/o zasobów bilanso-wych stanolWią zasoby udokumentowane w kopalni "Tenc.z.ynek".
Z analizy punktowych stwierdzeń występowania
sapTopelitów w Lubelskim Zagłębiu Węglo!Wym moż
na był'O wydzielić tylko jediną so,czewkę węgla sa-propelowego w stropie pokładu 397 (303) (19).
So-czewka ta występuj·e w obrębie
rozpoznanych w kategorii C1,
wem i CY'corwem i zajmuje
obszarów K-6 i K-7,
soby są tu szacowane na stanow'i zas~oby bilansowe.
PODSUMOWANIE
świers.zcZlo .. km2 • Za-3 mln t,
Pr;zepr!Owadzone w latach 1975-1977 komplekso•we badanira saprro:pelitów w GZW i LZW pozwoliły na
ocenę zasobÓiw tej ilmpa'liny ar.az ocenę górnk:w-gos-poda'r,czego kh .-wyk·orzy:stani.a. Anarli'::aując rozmiesz-czenie złóż sapropeliitów w Górno,śląskim Zagłębiu "'Węglowym oraz wielkiość zarsobó:w, to za na.jbardrziej per;spektywiczny zarównro pod ;względem zasobowym, jak i możliwości górniczo-gospoda.r<c;zego wy:k,o,rzy-s·tacnia sapropelitów należy uznać orbszar w północno
-wSichtodniej części obsza,r:u zagłębia od Dąbrowy Gór-niezej do Tenczynlka. Tu w rejonie wychodni utwo-rów ka1rbonu produktywnego istnieją geologicZtne
przesła~nki występowania sapi'IOpelitów. Ze względu na brak nowszych matedałów geologkznych, niemożli
we jest przep1rr01Wadzenie oceny warurnków występo
wania i jakośd sapriOpelitów na tym obs·z:a,rze.
R,oz-wiązanie tego problemu wymaga przeprowadzenia \V
tym rejonie srzczegół.o,weg.o rozpozrnrania geo.Jo.gkzne-go.
Odrębny i jednocześnie dyskusyjny jest problem
podjęcia eksploatacji sapropeHtów t,o,war,zyszących pokładom węg!la w ,czy.nny,ch kopa1nia·ch. Za nega-tywnym ,rroZJwiązaniem tego problemu przemawiały
by niekorzy:stne warunki zalegania sapro[)elitów,
ja.-l:nimi są nieregularność ro::aprzes:tPzeni.enia warstw sa-pr.opelitóiW i duża zmienność 1ch miążsZJości oraz nie-wielka ilość zasobów bila:nsowych. Również niekorzy-stna w tym ars.pekóe j-est wyraźna ZJ:nie:aność warstw. Pomvdt·o, oceniają.c możltwość podjęcia ekspl,oata,cji sapropelitów, należałoby zwrócić uwagę na wystę pująrce tu trudności technkzne. Szczególnie trudny do
rozwiązania byłby problem separacji sapropelitów ze w:spólnego urobku z \vęglem bumuiS<)Wym.
W Lubelskim Zagłębiu Węglowym, będącym do-piero w pierwszym stadium z.ag·ospoda,rowania
górr-niczeg~o, problem wyk·orzystania sapr:opelitóvil jest ot·· warty.
LITERATURA
l. Gr u .dzień J. Problem łupków bi.tumicznych w Fols·ce. Koks Smoła Gaz, 1958, nr 6.
2. Gr u dzień J. - Pr·zeróbka oleju łupkowego drogą odfenolowania selektywnym rozpuszczal-nikiem. P'L Inst. Min. Przem. Ciężk., 1959, z. 11. 3. Gr u dzień J. - Wytlewanie ubogich łupków
bitumkznych. Koks Smo.ła Gaz, 1963, nr 2. 4. G r u d z i e ń J. - Przeróbka prasmół z węgJa
kamiennego w powiązaniu z produkcją koksu formorwanego. ADch. ICHPW Zaibr.::ae, 1964. 5. Gr u dzień J. - Nowe możliwości
zastosowa-nia specjalnych produktów z olejów łupkowych.
Koks Smoła Gaz, 1965, nr 5.
6. Gr u dzień J. - Łupki bitumiczne mogą
zna-leźć zastosowanie jako materiały termo i hydro-izolacyjne. Ibidem, 1966, nr 2.
7. Gr u dzień J. - Selektywne ro:zdzielenia roz-pusz:cza.lnikowe f~rak.cji olejów łupkowych dla uzyska·nria. surowców do polimeryzacji. Ibidem, 1971, nr 12.
8. Grudzień J., Zieliński H. - Prace In-stytutu Chemkznej Przeróbki Węgla w zakresie wykorzystania krajowych za:sobów łupków bitu-mic::anych. Ibidem, 1974, nr 5.
9. H ,a m b er g ,er K. Złoż;e sapropelitu w stro-pie pokładu 620 lkqpa,lni śląsk. Kwart. Geol., 1964, nr 4.
lO. H a m b ·er g er K. - Skały ,s,trorpowe porkładu
507 w kopal:niach: Sośnica, Markoszowy i Zabn~e.
Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Kra-k·OrWie, 1968, nr 48.
11. H a m b er g er K. Sapropelity w
Górnoślą-sktim Zagłębiu Węglowym. Konf. Naukowo-Tech-nkzna NOT, Katowice, 1969.
12. H a m b er g er K. - Nowe poglądy w petro-grafii węgla. Kwart. Geol., 1972, nr l.
13. Kruszewska K., O l s z e w ska K., M a g-n e s C. - Badania petrograficzne i własności
fitzyiko-mechanicznych węgli i skał otaczających
w powiązaniu z występowaniem tąpań w wybra-nych kopalnia,ch. Doikumenta,cja GIG Nr. TG-P/ /XX.5.2.7, Katowice, 1970.
14. Kruszewski T. Charakterystyka petro-grafliCZlila węgli sa,propelitowy;ch z rejonu Dąbro
wy Górni·ezej. Prz. Górn. 1967, nr 9.
15. P o b o r ski C. - Sapropelowe utwory węslowe.
Ibidem, 1950, nr 9.
SUMMARY
The studies on Carboniferous sapropelites, carried out by the Upper Silesian Branch of the Geological Institute in the years 1975-1977, markedly contDi-buted to the knorwledge of quality and perspective resources ·of Carboniferous sapropelites o[ the Upper Silesi.a and Lublin Coal Basins. The stvdies showed complex form and structure of sapropelite deposits. The deposits nsually accompany humus coal seams in the form of irregular layers (lenses) limited in distribution and highly varying in thickness (0.05 to
0.80 m thick in the Lublin Coal Basin and to 2.50 m. thick in the Upper Siles~ia Coa1 Basin). Quality pa-rameters appear to be highly variable in a given lens. Changes in value of, basie quality parameter, i.
e. primary tar cont~ent, rang·e up to 12-15°/o. Sapro-pelites of a given lens appear to be also variable in petrographi·~ structure. The high variability of de-posit parameters and quality precludes a more ac-curate estimaUons of sapropelite resources. The re-sources ,and economk reserves of sarpropeJites in the Upper Silesia Coal Basin are estimated at 40 m. t and 9 m. t, respectively, and in the Im blin Coal Ba-sin -- at about 3
m:
t and about l m. t, respectively. The north-eastern part of the Upper Silesia Coal Basin, i.e. the area stretching between Dąbrowa Gór-nicza and Tenczynek, was found to be the most pe!'-spective from the point of view of resources and po-ssibilities of mining and indush·,ial use of sapropeE-tes.16. P o b o r ski C. - O występowaniu i przeróbce chemicznej sapropelitów. Dokumentacja GIG, Ka-towke, 1953.
17. P o b o r ski C. - Budowa mikroskopowa i ge-neza niektórych złóż sapropelitów .w Górnoślą
skim Zagłębiu Węglowym. Arch. Górn. i Hutn. II, 1954, z. 2.
18. P o b o r s k ·i C. - Złoża sapropellitów .w
Górno-śląskim Zagłębiu Węglowym. Koks Smoła Gaz, 1955, nr 6.
19. S z a t a n A. - Warunki występowania i włas-ności sapropelitów karbońskich GZW LZ\:V, DZW. Arch. Inst. Geol. Sosnowiec, 1977.'
20. T er t i l S. - Klasyfikacja i przeróbka łupkćw b1tumirezmy,ch. Nafta, 1950, nr 6.
PE3IOME
ITpoBe,n;eRRhre B BepxReCMJie3CKOM 0T·,n;eJieRMli1 reoJiorwiecKoro MRCTliiTyTa 3a rrepMo,n; BpeMeRu 1975-1977 JIICCJie,ZJ;OBaRMH Kap60RCKJIIX carrporreJIJiiTOB ,ZJ;OCTa-BJ1JIJII rro,n;po6Rhie ,n;aRRhre no liiX KaqecTBY li1 rrepcrreK-T:vmax HClXO}K,ll;em1H B BepxReCMJie3CKOM li1
Jiro6eJih-CKOM yrOJibHbiX 6acce:i1:m:ix. Ha OCROBaRMM
pe3yJihTa-TOB liiCCJie,ll;OBaRMM 6biJIO ycTaHOBJieRO·, qTO MeCTOPQLK-,n;eHliiH carrporreJiliiTOB xapaKTeplii3HpyiOT'CH CJIO:lli:HOM <PopMOM M CTpOeHHeM. 0Hli1 COIIpOBOLK,ZJ;,aiOT 06biqRO IIJiaCTbi ryMyCOBOI'O yrJIH lii liiMeiOT <PopMy HeperyJIHp-RbiX CJIOeB (JIMR3) C Re60JibillliiM pacrrpOCTpaReR:v.reM
H oqeHb M3MeRqJ1BOM MOlll;ROCTbiO OT 0,05 ,ZJ;O 0,08 M B Jiro6eJihCKOM I1 2,5 M B BepxReCHJie3CKOM yrOJihRhiX 6acce:i1:r-mx. Ha6Jiro,n;aeTcH 6oJihlllaH ReO,n;Ropo,n;ROCTh KaqecTBeRRbiX rrapaMeTpOB carrporreJIMTOB B rrpe,n,eJiax OT,D;eJibRbiX Jlli1H3. M3MeReRMH OCHOBROI'O KaqeCTBeR-ROI'O rrapaMeTpa - co,n;epLK:aHMH rrepBlilqROM CMOJibi-,n;ocTMramT· 12-150/o. TaKLK:e rreTporpa<PHqecKoe cTpoe-HMe carrporreJIHTOB B rrpe,n;eJiax nT,n;eJihRhiX Jili1R3 JIBJIHeTcH BecoMa Heo,n;uopo,n;HbiM. M3 3a ~TOM M3MeR-qJifBOCTli1 IIJiaCT•OBbiX rrapaMeTpOB M KaqeCTBa CaiipO-IIeJIMTOB HeB03MO:lKRO TOqHOe OIIpe,n;eJieHlii€ CTOliiMOCTlii 3arracoB 9TOro liiCKorraeMoro. Ou;eRoqHhie 3arracbr ca-rrporreJIMT'OB B BepxReCMJie3CKOM yrOJihROM 6acce:i1:Re paBRbi OK. 40 MJIH TOR, a B TOM qJiiCJie 9 MJIH TOH -3TO 6aJiaRcOBhre 3arracor. B Jiro6eJihCKOM yrOJihHOM 6acce:i1:Re 3arrachr ou;eHHBaroT Ha oK. 3 MJIR TOR,
B TOM TpeThiO qaCTb COCTaBJIHIOT 6aJiaHC0Bhie
3a-IIaChi. CaMhiM rrepcrreKTMBHbiM B o6JiaCTM 3arracoB M B03M02KR0CTefr MCIIOJib30BaRli1H carrporreJiliiTOB HBJIHeT-CH pa:i1:oR ceBepo-BOCTOqHo:i1: qacTlii BepxRecMJie3cKoro yrOJibHOI'O 6acce:i1:Ra, paCIIOJIO:lKeRHbiM MeLK,ZJ;Y MeCTRO-CTJIMM ,I(oM6poBa rypaMqa li1 T3RqJ1HeK.
WIESŁAW HEFLIK, MARIAN KAŁWA, JÓZEF STOLECKI, F. URBANlAK
Akademia Górniczo-Hutnicza
ILASTE
lV
LZW
I
CERAMICZNYM
I
Przedmiotem niniejszego" artykułu są skały ilaste
występujące jako przerosty lub w stropach i spą
gach pokładów węgli kamiennych w Lubelskim
Za-głębiu Węglowym (ryc. l. 2) oraz sugestie, co do
mo-źliwości praktycznego ich wykorzystania. Problem łupków ilastych
przerosty w pokładach węgli karbońskiego znany jest i opracowany
równo w polskiej, jak i zagranicznej literaturze
nau-KAJ\1IENNYCH
W PRZEMYSLE
BUDOWLANYCH
UKD 553.61.08,003.1 :551.735.1(.2:666.7).9(438-11 LZW)
kowej. Dotyczy on przede wszystkim ich rozpoznania pod względem geologieznym i mineralogicznym. Jak dotychczas rozwijany był głównie w powiązaniu z
zagłębiami węglowymi Górnego i Dolnego Śląska, re-jonu Ostrawy i Karwiny w CSRS oraz z NVl Euro-py (W. Brytanii, Francji, Belgii, RFN). Czołową rolę
w tych skał ·odegrali m. in.: A. Bolewski (1), Budkiewicz (2-4), J. Kuhl (12), M. Kałwa
(9, 10} oraz J. Kralik (11). Pierwsi dwaj z