K A Z IM IER A ĆWIEK-LUDWICKA, M AŁ G O RZ A TA JURKIEWICZ, A G N IE SZ K A STELM AC H , H A N N A P Ó ŁTO R A K
S U B S T A N C J E C H E M I C Z N E D O Z W O L O N E D O T W O R Z Y W S Z T U C Z N Y C H P R Z E Z N A C Z O N Y C H D O W Y T W A R Z A N IA O P A K O W A Ń Ż Y W N O Ś C I
W Ś W IE T L E U S T A W O D A W S T W A U N II E U R O P E J S K IE J
C H EM IC A L SUBSTANCES F O R PLASTICS INTEN D ED TO M A N U FA C TU R IN G OF FO O D PACKA G ING A CC O R D IN G TO THE EU LEGISLA TION
Zakład Badania Żywności i Przedmiotów Użytku Państwowy Zakład Higieny
00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24 Kierownik: doc. dr hab. К Karłowski
Omówiono stosowanie substancji chemicznych dozwolonych do produkcji tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z produktam i spożywczymi zgo dnie z przepisami Unii Europejskiej
W U n ii E u ro p e jsk ie j p o d sta w ę regulacji praw nych dotyczących o p a k o w a ń z tw orzyw sztu czn y ch p rz e zn ac zo n y c h d o żyw ności stan o w i D y rek ty w a o g ó ln a 8 9 /1 0 9 /E E C [4] i o d p o w ie d n ie dyrektyw y szczegółow e [1-3, 5 -1 4 ].
P o d staw o w y m z a ło ż e n ie m te g o u staw odaw stw a je s t h a rm o n iz a c ja p rze p isó w i z n ie sie n ie b a r ie r han d lo w y ch w o b rę b ie pań stw członkow skich W sp ó ln o ty przy je d n o c z e sn e j o c h ro n ie z d ro w ia k o n su m e n ta .
D y re k ty w a o g ó ln a 8 9 /1 0 9 /E E C d o tycząca m a te ria łó w i w yrobów p rz e z n a c z o n y c h d o k o n ta k tu z p ro d u k ta m i spożywczym i w a rt. 2 p o d a je , że ,/nateriały i wyroby m u szą być p ro d u k o w a n e zgodnie z dobrą p ra k tyk ą produkcyjną, aby w n o rm alnych lub przew idyw a
nych w a ru n ka ch użytkow ania n ie zachodziła migracja ich sk ła d n ik ó w d o p ro d u k tó w spożyw czych w ilościach, które m ogłyby stanow ić zagrożenie dla zdrow ia człow ieka, p o w o d o w a ć niekorzystne zm ia n y w skła d zie p ro d u k tó w spożyw czych lub w pływ ać n a z m ia n ę ich cech organoleptycznych".
A b y sp e łn ić te z a le c e n ia p ro d u c e n c i m a teria łó w i w yrobów p rz e z n a c z o n y c h do k o n ta k tu z żyw nością, w tym o p a k o w a ń żywności, p ow inni sto so w a ć w yłącznie s u b s ta n cje c h e m ic z n e za m ie sz c z o n e n a tzw. listach pozytyw nych.
T w o rz e n ie ta k ic h list z a le ca D yrektyw a 89 /1 0 9 /E E C w a rty k u le 3.
L isty pozytyw ne su b sta n c ji dozw olonych d o m a te ria łó w i w yrobów z tw orzyw s z tu cznych p rz e z n a c z o n y c h do k o n ta k tu z żyw nością z a w arte są w D y rek ty w ie szczegółow ej 9 0 /1 2 8 /E E C [5]. P o d d a w a n e są o n e sta łe m u p rzeg ląd o w i i o c e n ie w św ietle ak tu a ln y c h d a n y c h n au k o w y ch , co przyczynia się d o częstej ich m odyfikacji. W w yniku te g o p ro c e su
242 К. Ćwiek-Ludwicka i in. N r 3
D y rek ty w a 9 0 /1 2 8 /E E C [5] była d o ty ch czas 5 -k ro tn ie u z u p e łn ia n a D y re k ty w am i 9 2 /3 9 /E E C , 9 3 /9 /E E C , 9 5/3/E C , 9 6 /1 1/E C i 99 /9 1 /E C [6-10].
Z g o d n ie z o b o w iąz u ją cy m w U n ii E u ro p e jsk ie j sy stem em , s u b sta n c je c h e m ic z n e p rz e d u m ie sz cze n ie m ich n a liście pozytyw nej p o d d a w a n e są o c e n ie d o k o n y w an e j p rz e z E u ro p e jsk i K o m ite t N au k o w y ds. Ż yw ności (an g . S C F - Scien tific C o m m itte e on F o o d ) n a p o d sta w ie d o s ta rc z o n e j w ym aganej d o k u m e n ta c ji.
K o m ite t (S C F ) p rzy o c e n ie d a n e j su b stan cji b ie rz e p o d u w ag ę je j w łaściw ości to k sy c zn e o ra z ilości ja k ie m o g ą m ig ro w ać z o p a k o w a n ia d o żyw ności w o k reślo n y c h w a ru n k a c h u ży tk o w an ia. S u b sta n c ja m o ż e być za m ie sz c z o n a n a liście pozytyw nej tylko w ów czas, jeśli w n o rm a ln y c h lub przew idyw anych w a ru n k a c h w y k o rz y sta n ia w y ro b u , w sk ład k tó re g o o n a w chodzi, n ie b ę d z ie za c h o d z iła jej m ig ra cja d o żyw ności w ilo ś ciach, k tó re m o g ą b u d z ić z a strz e ż e n ia p o d w zg lę d em zd ro w o tn y m . B io rą c to p o d uw agę, K o m ite t d la n ie k tó ry c h su b stan cji o k re śla d o p u sz c z a ln e lim ity m igracji sp e cy ficznej (an g . S M L - Specific M igration L im it) lub m a k sy m a ln ej z a w arto śc i (an g . Q M - Q u a n tity M a x im u m ) w końcow ym w yrobie.
P rzy u sta la n iu S M L d la d a n e j su b stan cji b ie rz e się p o d u w ag ę w arto śc i A D I (an g . A cc ep ta b le D aily In ta k e ) lu b T D I (ang. Tolerable D aily In ta k e ), a ta k ż e u w zg lę d n ia in n e ź ró d ła p o te n c ja ln e g o n a ra ż e n ia człow ieka n a tę su b sta n c ję , aby p o tw ie rd z ić, że w arto śc i te n ie z o s ta n ą p rz e k ro c z o n e p o d c z a s w ykorzystyw ania w yro b u z g o d n ie z p rz e z n a c z e n iem . P o d o k o n a n iu p rz e z K o m ite t o ceny su b stan cji ich w ykaz p u b lik o w a n y je s t w d o k u m e n c ie K om isji W sp ó ln o ty E u ro p e jsk ie j pt. „S y n o p tic D o c u m e n t” [17]. W ykaz te n m a c h a r a k te r tym czasow y, p o d a je przy k aż d ej su b stan cji n u m e r listy, n a k tó re j z o s ta ła o n a u m ie sz c z o n a w ra z z o p in ią K o m ite tu co um o żliw ia p o z n a n ie a k tu a ln e g o s ta tu s u o c e n ia n e j su b stan cji.
N a listach 0 - 4 u m ie sz c z a n e są su b sta n c je , d la k tó ry ch istn ieją w y sta rc za jąc e d a n e to k sy k o lo g icz n e p o z w a la ją c e n a u z n a n ie ich za b e z p ie c z n e i m o g ą być sto s o w a n e przy p ro d u k c ji tw orzyw sztucznych p rz e zn ac zo n y c h d o k o n ta k tu z żyw nością. L isty 6 -9 z a w ie ra ją su b sta n c je , d la k tó ry ch b ra k je s t d an y c h to ksykologicznych lub są o n e n ie w y starcz ające d o p o d ję c ia decyzji co do m ożliw ości ich sto so w a n ia. L ista 5 w y m ien ia su b sta n c je , k tó re n ie pow in n y być sto so w a n e, a lista W - su b sta n c je n o w e d o ty c h cz as n ie sto so w a n e w k ra ja c h U E .
S u b sta n c je w „S y n o p tic D o c u m e n t” k lasyfikow ane są w n a s tę p u ją c y sp o só b . L ista 0
S u b sta n c je , k tó re m o g ą być sto so w a n e w p ro d u k c ji m a te ria łó w i w y robów z tw orzyw sztucznych p rz e zn ac zo n y c h d o k o n ta k tu z żyw nością. N a le ż ą d o nich np. sk ła d n ik i żyw ności i n ie k tó r e in n e su b sta n c je z n a n e ja k o p o ś re d n ie p ro d u k ty m e ta b o liz m u u człow ieka, d la k tó ry ch A D I nie m usi być u s ta la n e d la te g o celu.
L ista 1
S u b sta n c je (n p . d o d a tk i d o z w o lo n e d o żyw ności), d la k tó ry ch u s ta lo n o A D I (A k c e p to w a n e D z ie n n e P o b ra n ie ), t-A D I (ty m czaso w e A D I), M T D I (M a k sy m a ln e T olero w ane D zien n e P obranie), P M T D I ( Tym czasow e M a ksy m a ln e Tolerow ane D zie n n e P obra n ie ) lub P T W I ( T ym czasow e T olerow ane T ygodniow e P obranie) i zo stały d o p u sz c z o n e p rz e z K o m ite t N au k o w y ds. Ż yw ności (S C F ) lub P o łączo n y K o m ite t E k s p e rtó w
F A O /W H O ds. S u b stan c ji D o d atk o w y c h J E C F A (an g . Jo in t F A O /W H O Expert C o m m itte e o n F o o d A d d itives).
L ista 2
S u b sta n c je , d la k tó ry ch T D I lu b t-T D I (tym czasow e T D I) z o s ta ło u s ta lo n e p rz e z K o m ite t N au k o w y ds. Żyw ności.
L ista 3
S u b sta n c je , d la k tó ry ch n ie u s ta lo n o A D I lub T D I, a le k tó ry ch sto so w a n ie m o ż e być a k tu a ln ie z a a k c e p to w a n e . D otyczy to np. su b stan cji sam o lim itu ją cy c h się z p o w o d u ich w łaściw ości o rg an o le p ty cz n y ch lub su b stan cji lotnych, k tó ry ch p o z o s ta ło ść w końcow ym p ro d u k c ie je s t zn ik o m a.
L ista 4 (dla m onom erów)
L ista 4A - su b sta n c je , d la k tó ry ch A D I lub T D I n ie zo stały u sta lo n e , ale k tó re m o g ą być sto s o w a n e , p o d w a ru n k ie m b ra k u m igracji d o żyw ności lub p łynu m o d e lo w e g o im itu ją c e g o żyw ność o raz , ż e n ie b ę d ą w ykryw ane m e to d ą o o d p o w ie d n ie j czułości.
L ista 4B - su b sta n c je , d la k tó ry ch A D I lub T D I nie zo stały u s ta lo n e , a le k tó re m o g ą być s to s o w a n e je ż e li p o z o s ta ło ść m o n o m e ru w m a te ria le i w y ro b ie p rz e z n a c z o n y m d o k o n ta k tu z żyw nością je s t n a n ajniższym m ożliw ym d o o sią g n ię cia p o z io m ie i m o ż e być z a a k c e p to w a n a .
L ista 4 (dla su b stan cji dodatkowych)
S u b sta n c je , d la k tó ry ch A D I lub T D I nie zostały u sta lo n e , a le k tó re m o g ą być s to s o w a n e p o d w a ru n k ie m b ra k u m igracji d o żyw ności lub p łynu m o d e lo w e g o im i tu ją c e g o o d p o w ie d n i ro d za j żyw ności o ra z że n ie b ę d ą w ykryw ane m e to d ą o o d p o w ie dn iej czułości.
L ista 5
L ista z a re z e rw o w a n a je s t d la su b stan cji, k tó re n ie p ow inny być sto so w a n e. L ista 6
S u b sta n c je , d la któ ry ch istn ie je p o d e jrz e n ie o d z ia ła n ie to k sy czn e lub dla k tó ry ch b ra k je s t d an y c h lub te ż są o n e niew y starczające. U m ie sz c z e n ie su b stan cji n a tej liście o p ie ra się g łów nie n a p o d o b ie ń stw ie budow y ch e m ic zn e j tej su b sta n c ji z su b sta n c ją w cześniej o c e n io n ą lub z n a n ą p o sia d a ją c ą gru p y funkcyjne, k tó re su g e ru ją m ożliw ość k a n c e ro g e n n e g o lub in n e g o to k sy czn eg o d ziałan ia.
L ista 6A - su b sta n c je p o d e jrz a n e o d z ia ła n ie k a n c e ro g e n n e .
L ista 6B - su b sta n c je p o d e jrz a n e o toksyczne w łaściw ości in n e niż k a n c e ro g e n n e . L ista 7
S u b sta n c je , d la któ ry ch istn ie ją n ie p e łn e d a n e to k sy k o lo g iczn e, n ie u s ta lo n o w arto śc i A D I lu b T D I i k o n ie c z n e je s t d o s ta rc z e n ie d o d atk o w y c h danych.
L ista 8
S u b sta n c je , d la któ ry ch b ra k je s t o d p o w ied n ich d an y c h lub je s t ich zbyt m a ło d o oceny.
L ista 9
S u b sta n c je lu b g ru p a su b sta n c ji, k tó re n ie m o g ą być o c e n io n e z p o w o d u b ra k u specyfikacji lub o d p o w ie d n ie g o o p isu d a n e j grupy. G ru p y su b stan cji, ta m gd zie to m ożliw e, pow in n y być z a stę p o w a n e indyw idualnym i su b sta n c ja m i a k tu a ln ie sto so w a n y mi.
244 К. Ćwiek-Ludwicka i in. N r 3
L ista W
T zw . lista o c z ek u jąc a. O b e jm u je su b sta n c je , k tó re n ie zo stały je szc ze z a m ie sz c z o n e n a ż a d n e j liście i pow in n y być tra k to w a n e ja k o „now e su b s ta n c je ” . Z a lic z a się d o nich np. su b sta n c je , k tó re d o ty c h cz as nie były sto so w a n e w k ra ja c h U n ii E u ro p e jsk ie j.
S u b sta n c je te , z p o w o d u b ra k u o d p o w ie d n ic h d an y c h w ym aganych p rz e z K o m ite t N au k o w y ds. Ż yw ności n ie m o g ą być u m ie sz c z o n e n a listach 0 -9 .
„S y n o p tic D o c u m e n t” [17] klasyfikując su b sta n c je d o s ta rc z a p r o d u c e n to m in fo rm ac ji o d n o ś n ie a k tu a ln e j o ce n y d a n e j su b stan cji i m ożliw ości u m ie sz c z e n ia jej w przyszłości n a liście pozytyw nej w D yrektyw ie.
I s tn ie ją n a s tę p u ją c e k ry te ria klasyfikacji su b stan cji zam ieszczo n y ch w „S y n o p tic D o c u m e n t” w p rz y p a d k u p rz e n ie sie n ia ich n a listę pozytyw ną. S u b sta n c je z n a jd u ją c e się n a listach 0 -4 m o g ą zn a le źć się w w ykazie A dyrektyw y, n a to m ia s t s u b sta n c je z n a j d u ją c e się n a listach 6 - 9 m o g ą zn a le źć się w w ykazie В D yrektyw y.
O d czasu n o tyfikacji D yrektyw y 9 0 /1 2 8 /E E C z a w ierając ej listy p ozytyw ne su b sta n c ji ch em iczn y ch d o zw o lo n y ch d o sto so w an ia, p ro d u c e n c i w k ra ja c h W s p ó ln o ty m o g ą uży w ać w yłącznie su b sta n c ji zam ieszczo n y ch w za łą cz n ik ac h d o tej D yrektyw y. Z a s to s o w a n ie now ej su b stan cji, n ie za m ieszczo n ej w w ykazie, w ym aga u zy sk an ia ze zw o le n ia z g o d n ie z z a le c e n ie m p o d a n y m w a rt. 4 D yrektyw y 8 9 /1 0 9 /E E C [4].
D y rek ty w a 9 0 /1 2 8 /E E C zw an a „D yrektyw ą m o n o m e ró w ” z a w ie ra ją c a listy pozytyw ne su b sta n c ji dotyczy m a te ria łó w i w yrobów lub ich części, k tó re sk ła d a ją się w y łącznie z tw orzyw sztucznych. W myśl tej dyrektyw y „tworzywa sztu czn e są to organiczne zw ią zk i w ielkocząsteczkow e o trzym ane w w yniku polim eryzacji, poliko n d en sa cji, p o lia d d y cji i in nych p o d o b n y c h procesów ". S ilikony i in n e p o d o b n e zw iązki w ielk o cz ąste cz k o w e ró w n ież u w a ż a n e są za tw orzyw a sztu czn e. Z g o d n ie z tą d efin icją d o tw orzyw s z tu cznych n ie n ależ ą:
• la k ie ro w a n a i n ie la k ie ro w a n a folia z re g e n e ro w a n e j celulozy, • e la sto m e ry o ra z n a tu ra ln a i sy n tety czn a g u m a,
• p a p ie r i k a rto n , z a ró w n o m o d y fik o w an e , ja k i n ie m o d y fik o w a n e p rz e z d o d a n ie tw orzyw sztucznych,
• p o w ierz ch n io w e pow łoki, o trz y m a n e z:
- w osków p ara fin o w y c h i m ik ro k ry staliczn y ch , w tym syntetycznych, - m ie sz an in y ww. w osków lub ich m ie sz an in y z tw orzyw am i sztucznym i, • żyw ice jo n o w y m ie n n e .
D y rek ty w a 9 0 /1 2 8 /E E C ok reśla:
1) pod staw o w e w ym agania dotyczące sp raw d zan ia zgodności w yrobu z przyjętym i lim ita m i m igracji g lo b a ln ej (całk o w itej) w ynoszącym i 10 m g /d m 2 lu b 60m g/kg, 2) sto so w a n ie w p a ń stw a c h członkow skich U n ii E u ro p e jsk ie j su b stan cji ch em iczn y ch
d o p ro d u k c ji i p rz e tw ó rstw a tw orzyw sztucznych p rz e zn ac zo n y c h d o k o n ta k tu ze śro d k a m i spożyw czym i (listy pozytyw ne).
S u b sta n c je c h e m ic z n e z a m ie szc zo n e są n a 3 listach.
Wykaz A za w ie ra listę m o n o m e ró w i innych su b stan cji w yjściow ych d o zw o lo n y c h d o sto so w a n ia w p ro d u k c ji i p rze tw ó rstw ie tw orzyw sztucznych o ra z p o d a je d la n ie k tó ry c h z tych su b sta n c ji lim ity m igracji specyficznej (S M L ) i/lub m a k sy m a ln e d o p u sz c z a ln e za w arto śc i (Q M ) w fin aln y m m a te ria le lub w yrobie.
W ykaz В z a w ie ra listę m o n o m e ró w i innych su b stan cji w yjściow ych d o zw o lo n y ch tym czasow o, d la k tó ry ch K o m ite t N au k o w y ds. Ż yw ności (S C F ) n ie p o d ją ł je szc ze k o ń co w ej decyzji co do d alsze g o ich losu, z p o w o d u b ra k u w y starczających danych. S u b sta n c je te m o g ą być tym czasow o sto so w a n e w n ie k tó ry c h p a ń stw a c h W sp ó ln o ty , ale d alsze ich u żyw anie b ę d z ie z a le ż a ło od decyzji K o m ite tu N a u k o w e g o ds. Ż yw ności, k tó ry p rzy o c e n ie i k w alifikow aniu su b stan cji d o u m ie sz c z e n ia jej w o d p o w ie d n im w ykazie b ie rz e p o d uw agę a k tu a ln e d a n e toksy k o lo g iczn e d la tej su b stan cji, m ak sy m a ln ą je j z a w a rto ść w w y ro b ie i p o zio m m igracji. N a tej p o d sta w ie K o m ite t m o ż e zd e cy d o w a ć o p rz e n ie sie n iu su b sta n c ji z w ykazu В d o w ykazu A co o z n a c z a z e zw o le n ie n a s ta łe je j sto so w a n ie, p o z o s ta w ie n iu w w ykazie В n a czas o k re ślo n y lu b sk re śle n iu jej z w ykazu В i z a k a z a n iu sto so w a n ia.
W ykaz su b stan cji dodatkow ych je s t zam ieszczany począw szy o d dyrektyw y 9 5 /3 /E C sta n o w iąc ej 3-cie u z u p e łn ie n ie D yrektyw y 9 0 /1 2 8 /E E C i ciągle u zu p e łn ia n y .
A k tu a ln ie p o w p ro w a d z e n iu 5-tej p o p raw k i d o D yrektyw y 9 0 /1 2 8 /E E C w ykaz A z a w ie ra 260 su b stan cji, w ykaz В - 63, a w ykaz su b stan cji d o d atk o w y c h - 348.
D la su b stan cji chem iczn y ch w ym ienionych w ww. w ykazach p o d a w a n e są n a s tę p u ją c e d a n e :
• k o lu m n a 1 - n u m e r re fe re n c y jn y m a te ria łu o p a k o w a n io w e g o ( P M /R e f N o ), z g o d n ie z sy stem e m przy jęty m w U nii E u ro p e jsk ie j,
• k o lu m n a 2 - n u m e r C A S (an g . C h em ical A bstracts Service), • k o lu m n a 3 - nazw a zw iązku ch em iczn eg o ,
• k o lu m n a 4 - o g ra n ic z e n ia i/lub specyfikacje (n p . d la n ie k tó ry c h su b stan cji lim ity S M L , Q M i in n e ).
S u b sta n c je , d la k tó ry ch n ie u sta lo n o żadnych lim itów po w in n y być sto so w a n e w ilościach m in im aln y ch zap ew n ia ją cy ch uzyskanie w y m ag a n eg o e fe k tu te c h n o lo g ic z n e g o .
D yrektyw y 9 2 /3 9 /E E C , 9 3 /9 /E E C , 95/3/E C , 9 6 /1 1/E C i 9 9 /9 1 /E C [6 -1 0 ] sta n o w ią c e k o le jn e u z u p e łn ie n ia , w p ro w a d z a ją zm iany w w ykazach su b stan cji w sto s u n k u d o w y kazu p o d a n e g o w D yrek ty w ie 90 /1 2 8 /E E C . Z m ia n y te dotyczą:
• now ych su b stan cji d o d a n y c h d o w ykazu A , • p rz e n ie s ie n ia su b stan cji z w ykazu В d o A ,
• zm ian u s ta lo n e g o lim itu S M L lub Q M w finalnym m a te ria le lub w yrobie, • su b sta n c ji d o d an y c h d o w ykazu B, k tó re b ę d ą m ogły być tym czasow o sto so w a n e
w n ie k tó ry c h k ra ja c h W sp ó ln o ty , ale o dalszym ich losie z d e cy d u je K o m ite t N au k o w y ds. Ż yw ności,
• su b sta n c ji d o d atk o w y c h d o d an y c h d o w ykazu, zam ieszczan y ch począw szy o d dy rektyw y 9 5 /3 /E C (3-cie u z u p e łn ie n ie dyrektyw y 9 0 /1 2 8 /E E C ).
D y re k ty w a 9 0 /1 2 8 /E E C i k o le jn e jej u z u p e łn ie n ia n ie u w zg lę d n ia ją su b stan cji s to s o w anych w p ro d u k cji:
• p o w ło k p o w ierzch n io w y ch o trzy m an y ch ze sp o lim ery zo w an y ch żywic w p o sta c i pły n u , p ro sz k u lub dy sp ersji, tak ich ja k em alie, lakiery, farb y itp.,
• silikonów ,
• żywic epoksydow ych, • klejów ,
246 К. Ćwiek-Ludwicka i in. N r 3
• fa rb graficznych.
S u b sta n c je c h e m ic z n e za m ie sz c z o n e n a listach pozytyw nych p o w in n y m ie ć o d p o w ie d n ią czystość, aby n ie w p ro w a d z a ć do p ro d u k tu d o d atk o w y c h zan ieczy szczeń . Listy pozytyw ne su b sta n c ji chem iczn y ch nie za w ierają, z g o d n ie z z a ło ż e n ie m , su b stan cji sta n o w iąc y ch ich zanieczy szczen ia, czy p o ś re d n ic h p ro d u k tó w ro z k ła d u (n p . o lig o m e rów ) pow stający ch p o d c z a s p ro c e su p ro d u k cji.
S to so w a n ie p rz e z p ro d u c e n ta w yłącznie su b stan cji dozw o lo n y ch o ra z p rz e s trz e g a n ie z a sa d d o b re j p ra k ty k i p ro d u k cy jn e j p o w in n o zap ew n ić, że końcow y w y rób b ę d z ie sp e łn ia ł w y m ag an ia w z a k re sie d o p u szczaln y ch lim itów m igracji, co o z n a c z a , ż e b ę d z ie o n b ez p ie cz n y p o d w zg lęd em ja k o śc i z d ro w o tn e j.
Z g o d n ie z p rz e p isa m i U E p r o d u c e n t p o w in ie n sp raw d za ć z g o d n o ść fin a ln e g o w y ro b u z w y m ag a n ia m i i p o tw ie rd z a ć ją w ynikam i o d p o w ie d n ic h b a d a ń . B a d a n ia p o w in n y o b e jm o w a ć m ig ra cję (g lo b a ln ą i sp ecyficzną) su b stan cji d o o d p o w ie d n ic h , zale ca n y ch d o te g o celu, płynów m o d elo w y ch im itujących śro d k i spożyw cze o ra z o c e n ę o rg a n o le p tyczną. B a d a n ia m igracji sk ła d n ik ó w tw orzyw sztucznych b e z p o ś re d n io d o żyw ności, z reg u ły n ie są w ykonyw ane, ze w zględu n a złożony jej skład, co u tru d n ia ło b y w y k o n a n ie ta k ich b a d a ń , a w w ielu p rz y p a d k a c h byłyby o n e n a w e t n ie m o żliw e .
M igracja glob aln a o z n a cz a su m ę w szystkich n iskocząsteczkow ych sk ła d n ik ó w tw o rzyw a sz tu czn eg o , k tó re m ig ru ją w ściśle o k reślo n y c h w a ru n k a c h czasu i te m p e ra tu ry d o płynów m o d elo w y ch im itujących żyw ność. D o p u szc za ln y lim it m ig racji g lo b a ln e j ( O M L - O verall M igration L im it) w ynosi 10 m g /d m 2 lub 60 m g/kg.
M igracja specyficzna je s t to m a sa d a n e j nisk o cząsteczk o w ej su b stan cji, k tó r a m ig ru je w ściśle o k reślo n y c h w a ru n k a c h czasu i te m p e r a tu ry d o płynów m o d e lo w y ch im i tujących żyw ność. D o p u szc za ln y lim it m igracji specyficznej (S M L ) o d p o w ie d n i dla d a n e j su b stan cji p o d a n y je s t w D yrektyw ie 9 0 /1 2 8 /E E C i jej u z u p e łn ie n ia c h .
O g ó ln e za sa d y b a d a n ia w yrobów z za sto so w a n ie m płynów m o d elo w y ch m a ją c e n a celu sp ra w d z a n ie ich zg o d n o ści z do p u szczaln y m i lim ita m i m igracji o k re ś lo n e są w D y rek ty w ie 8 2 /7 1 1 /E E C [12] u zu p e łn io n e j D y rektyw am i 9 3 /8 /E E C i 9 7 /4 8 /E C [13,
14] o ra z 8 5 /5 7 2 /E E C [11]. Z w ra c a się uw agę, ż e jeśli po zio m m igracji g lo b a ln e j je s t b a rd z o niski (zn a czn ie p o n iż ej d o p u sz c z a ln e g o lim itu m igracji specy ficzn ej), sp ra w d z a n ie zg o d n o ści w yro b u z lim ite m m igracji specyficznej n ie je s t celow e, gdyż p o ś re d n io w sk azu je to , że lim it te n nie b ę d z ie p rzek ro czo n y .
W b a d a n ia c h m igracji sto su je się n a s tę p u ją c e płyny m o d e lo w e:
• płyn m od elo w y A : w o d a d esty lo w an a (płyn im itujący żyw ność u w o d n io n ą o p H > 4,5),
• płyn m od elo w y B: 3 % kw as octow y (płyn m od elo w y im itujący żyw ność u w o d n io n ą o p H < 4,5,
• płyn m od elo w y C: 10% e ta n o l (płyn m od elo w y im itujący żyw ność z a w ie ra ją c ą a lk o h o l),
• płyn m od elo w y D: oliw a z oliw ek, olej słonecznikow y, k u k u ry d zia n y lu b m ie sz a n in a syntetycznych triglicerydów (płyn m odelow y im itujący żyw ność tłu s tą ).
W a ru n k i b a d a n ia (czas i te m p e r a tu ra ) p ow inny o d zw ie rc ie d la ć rzeczyw iste z a s to s o w a n ie w yrobu. S p o só b w yb o ru w aru n k ó w i m e to d b a d a n ia m igracji g lo b a ln e j z m a te riałów i w yrobów z tw orzyw sztucznych p rze zn ac zo n y c h d o k o n ta k tu z żyw nością p o
d a n y je s t w z h a rm o n iz o w a n e j n o rm ie e u ro p e jsk ie j p rzy jętej ró w n ie ż p rz e z P o lsk ę P N -E N 1 1 8 6 -1:1999 [16].
O b o k b a d a ń ch em iczn y ch dotyczących m igracji sk ła d n ik ó w tw orzyw sztucznych w y k o n y w an e po w in n y być ró w n ie ż b a d a n ia o b e jm u ją c e o c e n ę o rg a n o le p ty c z n ą [15]. P o d staw o w y m w ym ogiem a rt. 2 D yrektyw y 8 9 /1 0 9 /E E C je s t b o w iem b ra k w pływ u n a cechy o rg a n o le p ty c z n e o p a k o w a n e g o p ro d u k tu . O p a k o w a n ia n ie sp e łn ia ją c e ta k ic h w y m ag a ń n ie m o g ą być w ykorzystyw ane d o żyw ności, gdyż w pływ ałyby n a ja k o ś ć z d ro w o tn ą p ro d u k tu , a tym sam y m n a zd ro w ie k o n su m e n ta .
B e z p ie c z e ń stw o i ja k o ść z d ro w o tn a o p a k o w a ń d o żyw ności w isto tn y m sto p n iu za le ż ą o d p r o d u c e n ta , d la te g o te ż, z g o d n ie z u staw o d aw stw em U E , p r o d u c e n t ta k ic h w y robów z o b o w ią za n y je st:
• p rz e s trz e g a ć za sa d d o b re j p rak ty k i p ro d u k cy jn e j,
• sto so w a ć w yłącznie s u b sta n c je c h e m ic zn e d o z w o lo n e za m ie sz c z o n e n a listach pozytyw nych,
• sp ra w d z a ć z g o d n o ść w y ro b u z u sta lo n y m i lim ita m i m ig racji (g lo b aln ej i sp e cy ficz n ej) składników .
P rz e s trz e g a n ie p rz e z p r o d u c e n ta o p a k o w a ń pow yższych z a sa d p o w in n o z a g w a ra n to w ać, że o p a k o w a n ie b ę d z ie b e z p ie c z n e p o d w zg lęd em ja k o śc i zd ro w o tn e j.
W zw iązku z p rzy g o to w a n iam i Polski d o p rz y stą p ie n ia d o U n ii E u ro p e js k ie j i w yni k a ją c ą z te g o p o tr z e b ą h a rm o n iz a c ji p rze p isó w krajow ych z u sta w o d aw stw em U E wy kazy su b sta n c ji chem iczn y ch dozw o lo n y ch (listy pozytyw ne) d o tw orzyw sztucznych p rz e z n a c z o n y c h d o k o n ta k tu z żyw nością w ra z z d o p u sz cz aln y m i lim ita m i ich m ig racji i/lub za w a rto śc i o ra z za sa d y b a d a n ia n a z g o d n o ść z u sta lo n y m i lim ita m i z o s ta n ą w d ro ż o n e w całości d o k rajo w e g o u staw o d aw stw a.
P ań stw o w y Z a k ła d H ig ie n y p o m im o b ra k u krajow ych u re g u lo w a ń p raw n y ch z h a r m o n iz o w an y c h z u sta w o d aw stw em U E , przy o c e n ie ja k o ści z d ro w o tn e j o p a k o w a ń z tw orzyw sztu czn y ch a k c e p tu je su b sta n c je ch e m ic z n e d o z w o lo n e w U E d o ich p ro d u k c ji o ra z u s ta lo n e lim ity ich m igracji.
P rz y ję te p rz e z P Z H p o s tę p o w a n ie m a n a celu z a p e w n ie n ie ła g o d n e g o p rze jśc ia d o u sta w o d aw stw a z h a rm o n iz o w a n e g o z U E z chw ilą je g o im p le m e n ta c ji d o p rz e p isó w krajow ych.
K . Ć w i e k - L u d w i c k a , M . J u r k i e w i c z , A . S t e l m a c h , H . P ó ł t o r a k
C H EM IC A L SUBSTANCES F O R PLASTICS IN TEN D ED TO M A N U FA C TU R IN G O F F O O D PACKA GING A C C O R D IN G TO T H E E U LEGISLA TIO N
Summary
In the EU countries the use o f the chemical substances for plastics intended to come into contact with foodstuffs is regulated by Directive 89/109/EEC and the several specific Directives.
Positive list s of the chemical substances for plastics intended to manufacturing o f food packaging are placed in Directive 90/128/EEC on plastics materials. This 90/128/EEC Directive so-called „M onom er Directive” has been am ended five times by Directives 92/39/EEC, 93/9/EEC, 95/3/EC, 9 6 /ll/E C and 99/91/EC.
Directive 90/128/EEC so-called „M onom er Directive” provides: list of m onom ers and other starting substances that can be used in the manufacture of plastics materials and articles, placed
248 К. Ćwiek-Ludwicka i in. N r 3
in two Sections (A and B), and list of additives initiated from Directive 95/3/EC. O ther additives will be added to this list on the basis of their positive national regulatory status in the EU countries . and limits of migration (global, specific)
According to the E U legislation all the substances before placing on the positive lists are the evaluated and authorised by the scientific bodies (SCF and/or JECFA ).
The EU legislation on the plastics materials and articles intended to come into contact with foodstuffs will be im plem ented into Polish law. However all the regulations relating to the chemical substances and limits of migration (global and specific) are already accepted by the National Institute of Hygiene.
PIŚM IEN NICTW O
1. Cwiek-Ludwicka K., Stelmach A., Jurkiewicz М., Mazańska М., Półtorak Н:. Przegląd Dyrektyw Unii Europejskiej dotyczących materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnoś cią w świetle polskiego ustawodawstwa. Roczn. PZH . 1998, 49, 121-136
2. Ćwiek-Ludwicka K:. Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością. W: Prawo żywnościowe Unii Europejskiej. E. Nitecka, M. Obiedziński (red.) FAPA, Warszawa, 2000, 82-94.
3. Ćwiek-Ludwicka K:. Wpływ substancji chemicznych w materiałach opakowaniowych na ja kość zdrowotną produktów spożywczych. Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna, Ko łobrzeg 13-14 czerwiec 2000, s. 30-36.
4. 89/109/EEC. Dyrektywa Rady z 21 grudnia 1988 r. w sprawie ujednolicenia ustawodawstwa krajów członkowskich w zakresie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu ze środkami spożywczymi (on the approximation o f the laws o f the Member States relating to materials and articles intended to come into contact with foodstuffs).
5. 90/128/EEC. Dyrektywa Komisji z 23 lutego 1990 г., dotycząca m ateriałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu ze środkami spożywczymi (relating to plastics materials and articles intended to come into contact with foodstuffs).
6. 92/39/EEC. Dyrektywa Komisji z dnia 14 maja 1992 r. zmieniająca Dyrektywę 90/128/EEC (iamending Directive 90/128/EEC).
7. 93/9/EEC. Dyrektywa Komisji z dnia 15 m arca 1993 r. zmieniająca Dyrektywę 90/128/EEC (amending Directive 90/128/EEC).
8. 95/3/EC. Dyrektywa Komisji z 14 listopada 1995 r. zmieniająca Dyrektywę 90/128/EEC (amending Directive 90/128/EEC).
9. 96/11/EC. Dyrektywa Komisji z 5 marca 1996 r. zmieniająca Dyrektywę 90/128/EEC (am en ding Directive 90/128/EEC).
10. 99/91/EC. Dyrektywa Komisji z 23 listopada 1999 r. zmieniająca Dyrektywę 90/128/EEC (amending Directive 90/128/EEC).
11. 85/572/EEC. Dyrektywa Rady z 19 grudnia 1985 r. ustalająca wykaz płynów modelowych przewidzianych do stosowania w badaniach migracji składników z materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu ze środkami spożywczymi (laying down the list o f simulants to be used fo r testing migration o f constituents o f plastic materials and articles intended to come into contact with foodstuffs).
12. 82/711/EEC. Dyrektywa Rady z 18 października 1982 r. ustalająca ogólne zasady badania migracji składników m ateriałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu ze środkami spo żywczymi (laying down the basic rules necessary fo r testing migration o f teh constituents o f plastics materials and articles intended to come into contact with foodstuffs).
13. 93/8/EEC. Dyrektywa Komisji z 15 m arca 1993 r. zmieniająca Dyrektywę 82/711/EEC (amending Directive 82/711/EEC).
14. 97/48/EC. Dyrektywa Komisji z dnia 29 lipca 1997 r. zmieniająca Dyrektywę 82/711/EEC (amending fo r the second time Directive 82/711/EEC).
15. PN-87/0-79114. Materiały opakowaniowe i opakowania. Oznaczanie przekazywania zapachu i smaku przy bezpośrednim kontakcie.
16. PN-EN-1186-1:1999. Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z produktam i spożyw czymi. Tworzywa sztuczne. Przewodnik dotyczący wyboru warunków i metod badania migra cji globalnej.
17. Synoptic Document. Commission of the European Communities, Brussels, 1998.
