J A N К LUDW1CKI, K A T A R Z Y N A CZAJA, PAW EŁ STRUCIŃSKI
P R Ó B A O C E N Y R Y Z Y K A Z D R O W O T N E G O W W A R U N K A C H Ś R O D O W IS K O W E G O N A R A Ż E N IA N A C H L O R O W A N E W Ę G L O W O D O R Y
A R O M A T Y C Z N E
A N A TTE M PT O N H E A L T H RISK ASSESSMENT F O R T H E E N V IR O N M EN TA L E X PO SU R E TO C H LO R IN A TED A R O M A TIC H Y D R O C A R B O N S
Zakład Toksykologii Środowiskowej, Państwowy Zakład Higieny 00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24
Kierownik: prof. dr hab. Jan К Ludwicki
Podjęto próbę oceny narażenia osób dorosłych i dzieci na chlorowane węglowo dory aromatyczne pochodzące z żywności. Oszacowano średnie dzienne pobranie tych związków (EDI) z żywnością i porównano je z przyjętymi przez ekspertów FAOIW HO wartościami akceptowanego dziennego pobrania (ADI).
WSTĘP
P o trze b a prow adzenia m onitoringu i śledzenia poziom ów związków chloroorganicz nych w żywności będącej ich podstawowym źródłem dla ludzi wynika z ich toksycznych właściwości o raz z faktu nagrom adzania się w tkankach człowieka [10].
Jednym z podstawowych celów m onitoringu je st ustalenie czy związki te stanow ią zagrożenie dla zdrow ia człowieka oraz jaki je st m argines bezpieczeństw a pom iędzy aktualnie stw ierdzanym i stężeniam i a wartościam i granicznym i, powyżej których ryzyko zdrow otne nie je st możliwe do zaakceptow ania [7]. Przeprow adzona w taki sposób ocena zagrożenia m oże stanow ić podstaw ę działań zm ierzających do obniżenia n a rażenia na substancje m onitorow ane.
O sz a c o w a n ie ryzyka w p rz y p a d k u n a ra ż e n ia n a zw iązki c h lo ro o rg a n ic z n e , p o w in n o o b e jm o w a ć ró w n ie ż n ie m o w lę ta i m a łe dzieci, k tó r e są z a lic z a n e d o g ru p y w ysokiego ryzyka.
Istnieje wiele sposobów podejścia do oceny ryzyka. Z ależą on e m.in. od m echaniz mu działania substancji chem icznej i przewidywanego skutku działania [9]. W niniej szej pracy w ykorzystano do tego celu zalecenia Komisji K odeksu Żywnościowego F A O /W H O [1].
C elem pracy była o cena zagrożenia zdrow otnego osób dorosłych i dzieci, a także oszacow anie ryzyka wynikającego z obecności chlorow anych w ęglow odorów aro m aty cznych w żywności, pro d u k tach dla niem ow ląt i dzieci oraz m leku kobiecym.
P o z o s t a ł o ś c i c h l o r o w a n y c h w ę g l o w o d o r ó w a r o m a t y c z n y c h D o oceny ryzyka w w arunkach środowiskowego narażenia człowieka n a D D T , H C H , H C B i PC B obecne w jego diecie posłużyły dan e dotyczące pozostałości tych związków w środkach spożywczych, p ro d u k tach dla niem ow ląt i dzieci oraz m leku kobiecym uzyskane w ram ach m onitoringu środowiskowego i biologicznego [6, 8]. D an e dotyczące pozostałości związków chloroorganicznych w rybach pochodziły z piśm iennictw a [3, 4].
Poniew aż zarów no D D T jak i D D E m ogą uczestniczyć w procesie kancerogenezy [5], dla oceny ryzyka uznano za celowe obliczanie łącznego p o b ran ia D D T i jego m etabolitów (D D E i D D D ). R ów nież ze względu na zbliżone właściwości toksyczne izom erów H C H uznano za uzasadnione dokonanie łącznej analizy zagrożenia w o d n i esieniu do sum y tych izomerów.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE O s o b y d o r o s ł e
O ceny n arażen ia osób dorosłych n a chlorow ane węglow odory arom atyczne d o k o n a no obliczając średnie dzienne p o b ran ie tych związków z żywnością. W yniki odzw ier ciedlające oszacow ane dzienne p o b ran ie przez człowieka przedstaw iono w tabeli I. T a b e l a I . Średnie dzienne pobranie DDT, HCH, HCB i PCB z poszczególnych grup
produktów spożywczych (mg/człowieka)
Average daily intake of DDT, HCH, HCB and PCBs from different food groups (mg/person)
W następnym etap ie p o rów nano w artości T eoretycznego Najwyższego D ziennego P o b ran ia (T M D I) z w artościam i Oszacow anego D ziennego P o b ran ia (E D I) w yrażonego w mg/kg m.c., co umożliwiło określenie różnicy m iędzy aktualnym p o b ra niem d anego związku a najwyższym dopuszczalnym przez przepisy. W yniki tego p orów nania przedstaw iono w tabeli II.
O c e n a z a g r o ż e n i a
O ceny zagrożenia dokonyw ano porów nując oszacow ane dzienne p o b ran ie (E D I) z w artościam i przyjętym i za bezpieczne, traktow anym i jak o w artości odniesienia.
36 J.K. Ludwicki i in. N r 1
T a b e l a I I . Wartości TMDI i EDI dla chlorowanych węglowodorów aromatycznych (mg/kg m.c. /dzień).
TMDI i EDI values for chlorinated aromatic hydrocarbons (mg/kg b. w. daily).
W przypadku zanieczyszczeń występujących w żywności należy liczyć się z ciągłym n arażen iem n a niew ielkie dawki przez większą część życia. Z tego względu przyjęto odpow iednie w artości A D I, jak o akceptow ane najwyższe p o b ran ie danej substancji, służące w niniejszych badan iach jak o podstaw a przy ocenie ryzyka.
W tabeli III przedstaw iono w artości odniesienia dla badanych związków c h lo ro o r ganicznych oraz w artości T M D I i E D I w yrażając je jako o d setek A D I.
T a b e l a I I I . TMDI i EDI wyrażone jako odsetek ADI TMDI and EDI expressed as percentage of ADI
Wartość przyjęta za US FDA [13].
Z powyższego zestaw ienia w artości A D I, T M D I i E D I wynika, że teoretyczne p o b ran ie chlorow anych węglow odorów arom atycznych (D D T , H C H , H C B i PC B ), obliczone na podstaw ie tzw. „najgorszego przypadku” nie przekracza A D I, stanow iąc zawsze ułam ek tej w artości. O znacza to, że najwyższe dopuszczalne pozostałości tych związków w pro d u k tach spożywczych, przyjęte w krajowym ustaw odaw stw ie [12] zostały opracow ane z uw zględnieniem odpow iednich m arginesów bezpieczeństw a.
O szacow ane rzeczywiste dzienne p o branie (E D I) chlorow anych w ęglow odorów a ro matycznych je st jeszcze m niejsze i z wyjątkiem PCB (38% ), nie przekracza 5% A D I (tab ela III).
N a podstaw ie powyższej analizy m ożna ocenić, że zagrożenie konsum entów w Polsce ze strony pozostałości D D T , H C H , H C B i PC B w żywności nie stw arza pow odu do niepokoju.
bezpieczeństw a dla poszczególnych chlorowanych węglow odorów arom atycznych p o bieranych z m lekiem m atki lub z produktam i dla niem ow ląt zastępującym i pokarm naturalny. W yniki pozostałości badanych związków w tych p ro d u k tach przedstaw iono w poprzedniej pracy [6].
M arginesy bezpieczeństw a dla pobrania badanych związków z m lekiem kobiecym i p ro d u k tam i dla niem ow ląt i dzieci przedstaw iono w poniższym zestawieniu:
38 J.K. Ludwicki i in. N r 1
U zyskane wyniki, a także d o konana w niniejszej pracy o cena ryzyka nie w skazują n a występow anie istotnych zagrożeń dla osób dorosłych oraz niem ow ląt i dzieci ze strony D D T , H C H , H C B , PC B obecnych w pro d u k tach spożywczych i w m leku k o biecym stanow iącym pokarm dla niem owląt. N ależy je d n a k podkreślić, że m leko kobiece zaw iera znacznie większe stężenia badanych związków niż p rzeciętn a die ta osób z populacji generalnej. Rów nież m arginesy bezpieczeństw a dla tych związków pobieranych z pok arm em kobiecym są znacznie m niejsze niż w przypadku p roduktów zastępujących m leko m atki. Niem ow lę karm ione piersią przyjm uje więc ok. 10-15 razy większe ilości badanych związków chloroorganicznych w porów naniu do dziecka odżywianego m lecznymi p roduktam i zastępczymi.
M ając to n a uw adze przy ostatecznej ocenie ryzyka należy je d n ak uw zględnić fakt, że pokarm m atki ze względu na obecność łatw o przyswajalnych składników odżywczych, obecne w nim ciała odpornościow e, odpow iednią te m p e ra tu rę i sterylność, a także silne pozytywne efekty em ocjonalne jest najkorzystniejszym sposobem odżyw iania n ie m ow ląt i małych dzieci. P o d o b n e stanowisko w tej spraw ie w yraża rów nież Światowa O rganizacja Z drow ia zalecając karm ienie piersią we wszystkich przypadkach, gdy nie m a szczególnych przeciwwskazań lekarskich.
J . K . L u d w i c k i , K . C z a j a , P . S t r u c i ń s k i
AN A TTEM PT O N H EA LTH RISK ASSESSM ENT F O R E N V IR O N M E N T A L E X PO SU R E T O PO LY C H LO R IN A TED A R O M A TIC H Y D R O C A R B O N S
Summary
An attem pt has been m ade to assess the exposure of adult humans and infants to chlorinated hydrocarbons from food. Basing on the results from m onitoring perform ed by the sanitary epidemiological stations in Poland the average concentrations of D D T, HCH, HCB and PCBs in variety of foods items were calculated. These average values were used as a base for the estim ation of daily intake of polychlorinated hydrocarbons. F or this purpose the average consum ption o f various groups of foods, including breast milk, were taken into consideration. The Estim ated Daily Intakes (ED I) of the compounds were com pared with the corresponding ADI values.
PIŚM IENNICTW O
1. Codex Alim entarius Commission FAO/W HO. Progress report by W H O on prediction of dietary intake of pesticides residues. FAO/W H O CXPR 94/4, Geneva 1994. -2. FA O /W H O Codex Alimentarius. Joint FAO /W H O Food Standard Programme. Codex A lim entarius Com mission. CA C/VOL X II Ed. 2 FAO/W HO Rom e, 1989. -3. Falandysz J.: Wyniki oznaczeń poziomu pozostałości polichlorowanych dwufenyli w częściach jadalnych ryb z południowego Bałtyku i w przetworach rybnych. Roczn. PZH 1986, 37, 8. -4. Falandysz J., Centkowska D.\ Pestycydy polichlorowe i polichlorowane bifenyle w tkance tłuszczowej zwierząt rzeźnych z re jonu Polski północnej, 1985. Bromat. Chem. Toksykol. 1989, 22, 176. -5. Garabrant D.H., Langholtz B., Peters J.M. and Mack T.M .: D D T and related com pounds and risk of pancreatic cancer. J. Natl. C ancer Inst. 1992, 84, 746. -6. Góralczyk К , Czaja К , Ludwicki J.K : M onitoring biologiczny i środowiskowy narażenia na chlorowane węglowodory aromatyczne. Roczn. PZH 1996, 47,. -7. Joint U N EP/FA O /W H O Food Contam ination M onitoring Assessment Program m e (GEM S/Food). -8. Ludwicki J.K , Góralczyk K : Badania m onitorowe środków spożywczych w zakresie pozostałości pestycydów. Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 1992. -9. Ludwicki J.K : Some considerations on assessment for genotoxic and non-genotoxic carcinogens. Zbl. Bakt.
1994, 281, 380. -10. Ludwicki J.K , Góralczyk K. : Organochlorine pesticides and PCBs in hum an adipose tissues in Poland. Bull Environ. Contam. Toxicol. 1994, 52, 400.
11. Rocznik Statystyczny, G U S 1993. -12. Rozporządzenie M inistra Zdrow ia i Opieki Spo łecznej z dnia 8 października 1993 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych pozostałości w środkach spożywczych środków chemicznych stosowanych przy uprawie, ochronie, przechowy waniu i transporcie roślin. Dz. U. N r 104 z dnia 4 listopada 1993 r., poz. 476. -13. Swain W.R: H um an health consequences of consumption of fish contam inated with organochlorine com pounds. W: A quatic Toxicology. Malins D.C. and Hensen (eds.) T. 11, Elsevier Science Publ. A m sterdam 1988 -14. W H O, Codex Alimentarius. Join FAO /W H O Food Standards Programm e. Codex A lim entarius Commission, Rom e, 1990