5·. Gr z y m e k J. - Surowce przemysłu budowl.a-nyeh materiałów wiążąeych. Cement-wapno-gips, IX/XVIII, 1953.
6. K a m i e ń s k i M. - Zagadnienie podstawowych baz surowcowych przemysłu materiałów bt•dowla-nych w Polsce. Przegl. geot 1954, nr 9/10. 7. Kozł o w ·ski S. - Poszukiwania geologiczne
no-SUMMARY
In the paper are discUJSSed possibilities of using the ealcareous and clayey deposits, partieulaorły litho-thamnium limestones of the Tortoman and Krakowiec clays of the Sarmatian, from the Zaklików and Modli-borzyee vicinities (southern area
m
the Lublin· region) ~n the eement industry.The lithothamnium limestones distinguish themselves by a high (90%) eontent of CaC03 and so far so substances injurious for cement production have been detected. Exposures of these limestones, most impor-tant as C'OIIlcerns quality a111d resourees of tlhe mineral raw materiał, are found in the areas stretehing north of Zaiklików and in the reg~n of Modli'borzyce. Here occur also expos.ui'es of slate clays ·of the Kra,kowiec series, which may serve as additional ·rock l'l'Uiterial necessary for maintainiJJg the right proportions in minerał oomposilltion of the · r.arw material used in cement production.
The data mentioned above may indieate possibilities of using the local raw material in cement industry, unless more detailed researches will !Show important deficiencies in quoality and resources of the raw material considered.
wych baz surowca cementowego w Polsce poludnio-wo-w,schodniej. Cement-wapno-gips, 1959, z. 2. B. M o r o z - K o iP c z y ń s k a M., K u z ł o w s k i S.
-Poszukiwania geologiczne surowców skalnych "na Roztoczu. Przegl. geol. 1960, n>r 3.
9. Pożarysiki W.- Jura i kreda między Radomiem,
Zawichostem i Kraśni·kiem. Biul. PIG 46. War-szawa, 1948.
PE310ME
B cTaTbe paccMaTpMBaeTcl'! B03MO:lKHOCTb MCIIOJib3o-BaHMR B QeMeHTHOH IIPOMbllUJieHHOCTJ1 BepxHeMMO~e HOBbiX J13BeCTKOBbiX J1 rJIJ1HJ1CTbiX OTJIO:lKeHMH, OC0-6eHHO TOPTOHCKJ1X JIJ1TOTaMHJ1eBbiX lł3B€CTHl'IKOB J1 capMaTCKJ1X KpaKOBe~KJ1X rJIMH OKpeCTHOCTefl 3aKJIJ1-KOBa J1 MO~JIJ160JKJ1~e (IO:lKHal'! 'łaCTb JII06JIHHCKOro BQeBO~CTBa).
JIJ1TOTaMHJ1eBbie J13BeCTHl'IKJ1 OTJIM'łaiOTCl'l Bb!COKJ1M co~epJKaHMeM CaC03 (90%) J1 ~O CJ1X IIOp B HJ1X He 6biJIJ1 Bbll'IBJieHbl Beu~eCTBa, Bpe~Hble ~Jll'l IIPOJ13BO~ CTBa QeMeHTa. HaJ160Jiee BblrO~Hbie B Ka'łeCTBeHH.OM 1%1 KOJIJ1'łeCTBeHHOM OTHOUieHl%1J1 J13BeCTHl'IKJ1 OOHa:lKaiOT-Cl'l CeBCpHee 3aKJIJ1KOBa J1 B OKpeCTHOtTl'IX MO~Jllł-60:lKJ1Qe.
B 3TMX pafloHax paeiipocTpaHeHbi TaKJKe M
cJiaH-~eBaTbie rJIJ1Hbl KpaKOBei..IKOH cepMM, . KOTOpb!e MOryT 6b!Tb J1CIIOJib30BaHbl B Ka'łeCTBe ~OIIOJIHl%1TeJibHOrO MaTepMaJia ~Jll'l C06JIIO~eH'l%1l'l COOTBeTCTBYIOil.ll%1X npo-nop~MH B MMHepaJibHO,M COCTaBe ~eMeHTHOrO Cbipbl'l.
ITpMBe~eHHbie ~aHHbie yKa3biBaiOT Ha B03MO:lKHOCTb l%1CIIOJib30BaHJ1l'l MeCTHOro MaTepl%1aJia B QeMeHTHOH npOMbllUJieHHOCTH, IIOCKOJibKY 6oJiee ~eTaJibHbie J1CCJie-~OBaHJ1l'l He OOHapy:m;aT KaKJ1X-JIJ160 CYil.leCTBeHHbiX He~OCTaTKOB B Ka'łeCTBe J1 3anacax OIIJ1CbiBaeMOrO CblpbSi.
JAN NOWACKI, BARBARA CIECROMSKA
KRAJOWE SUROWCE DO PRODUKCJI ZIEM
BIELĄCYCHSUROWCE BENTONITOWE
Dotychczas znane są trzy ,punlkty występowania bentonitów w kraju: rejon kielecki, podkarpacki i lu-belski. W rejonie kieleckim stwierdzono złoża hento-nitów na dużej przestrzeni, obejmującej od E: Zawi -chost i Staszów, od W Włoszczową, od S rzekę Nidę, od N wieś Morawicę. Odległość od Włoszezowej dJ
Sta1>zowa wynosi oik. 100 km, a oś południowo-pół npcna Pińczów~Morawica ok. 30 km. Na terenie 300 km2 występują 'bentonity w większych lub mniejszych
paiTtiach, bardziej lub mniej zanieczyszczone. Naj-, więcej bentonitów i iłów bentonitowych stwierdzono koło miasteczka Chmielnika.
Bentonity występujące w rejonie kieleckim mają kolor biały, żótty, brązowy i szary. Kolor dch .zależy cd domieszek. Występują 0111e na różnych głębokościach (od powierzchni do 15 m), najczęściej jedną warstwą, ale spotY'ka się również dwie i więcej warstw. Każda z nich jest niewiellkięj miąższości od kilku do ma:ks. 70 cm. War-Stwy bentonitowe 1spoczywają przeważnie n11 iłach zawierających -również poważne domiesz!ki bentonitów. Poklady iłów mają miąższość od 2 do 5 m i wystę.pują stosunkowo regularnie. Niektóre skupiska oszacowano na kilka mhlionów ton itów bentonito-wych. Najwięcej ich .występuje w miejscowościach: Błich, Antonówka, Milawka, Zrecze, Andrzejówka, Górki. Znane, lecz mało zbadane występowania to: Zawichost,. Dwikozy, Swiniary, Czwaort!k:ów, · Siekierki
i Nowiny w Kona:rach koło Baltowa. Iły występują n.a głęb. 0,5 ....,. 2 m przeważnie w poziomych warstw:;tch,
a
W nie/których przypadkach . .gniaz;doW(}.442
Występujące tu iły bentonitowe są koloru żółto szarego, rzadziej szare i siwe. kolor żółty pochodzi od związków żelaza typu zasadowego. Iły te podobne są do glin ogniotrwałych, nie mają jednak ich połysku
i zwartości. Na powietrzu wysychają dość szybko. Nad iłami bentonitowymi, a często między nimi znajdują się warstewki czystego bentoni•tu grubości 2-·5 cm.
Dla ułatwienia ręcznej eksploatacji i segregacji
nazwano górną warstwę czystych bentonitów gat. la, drugą warstwę gat. Ilb, a ,pozmta'łe - iłami lbentoc~lito wymi. Ta nomenklatura przyjęła się . w handlu i p·:r woduje duże zamieszanie. Nie może być mJwy
c jakimś oddzielaniu warstw bentonitu nazwanych
gat. I lu/b II. Znacznie lepiej eksploatować wszystkie trzy gatunki razem i następnie wyodrębniać bentonit metodą szlamowania.
W Opoce Dużej koło Zawiehostu stwierdzono w tym roku za pomocą otworów wie>rtnicz.ych, szybików i sztolllli występowanie bentonitów w postaci
socze-wek, żył i gniazd. Przeprowadzone -badania wykazały,
iż bentonit występuje na dużej przestrzeni między ziemią krzemionkową, skałą wapiermą a różnymi Ba mi.
Pobrane próbki z otworów wiertniczych nie były jednolite, lecz stanowiły mieszalilinę trzech składni ków: bentonitów, wapnia i iłów. W czasie wiercenia
materiał z różnych warstw uległ przemieszaniu. Właś ciwe [próbki otrzymano z szybików i. sztolni. Na ich podstawie stwierdzono, iż rw omawianym ·terenie występują znaczniejsze ilości dobrego bentonitu, przy-c;latnego jako ziemia bieląca najwyższej jakości.
Dalsze badania w tym •rejonie prowadzone Są robota-mi ekisploatacyjnyrobota-mi pod ziemią oraz sztolniami, szybi-kami i otworami wiertniczymi. Przyjmuje się, że badania te stwierdzą większe i bogatsze skupien.ia do-brych bentonitów.
Drugim ;poważnym miejscem występowania bento-nitów jest miejscowość Jawor ko'ło Pińezowa. Tu surowiec bentonitowy występuje na głębokościach kilku metrów oraz na .powierzchni. Może włęc on być eksploatowany metodą odlkrywlkową, co w dużym stopniu ułatwi racjonałną -ręczną segregację. Surowiec bentonitowy jest bardzo łatwy do odróżnienia od innych >towarzyszących mu skal i minerałów. ·wprawny i wySZJkdlony pracownik more 'b:alrdzo dobrze segrego-wać urobek szczególnie na ;powierzchni przy świetle dziennym.
Mokry surowiec bentonitowy_ jest plastyczny, wy-suszony natomiast - bardzo silnie spękany. Te dwie cechy odróżniają go od ziemi krzemionkowej, kredy i innych skal oraz iłów. Iloki bentonitów w Jaworze nie zostały jeszcze ustalone. Wyprodukowana ziemia bieląca z tego surowca jest talk wysOkiej jakośc-i, że przewyższa niektóre ziemie importowane.
Trzecim .poważnym źródll.m surowców !bentonito-wych jest Chmielnik kolo Kielc, .gdzie na wielkiej przestl"Z.eni występuje bentonit o różnym stopniu czystości. Zależnie od s-topnia czystości .przyjęto pod:z.D.al bentonitów na gatunek: a, b, c oraz iły bentonitowe. . Obecnie ich ekSIPloatację prowadzi spółdzielczość. Wydobywany jest bentonit trzech gatunków mający zapotrzebowanie zwłaszcza w odlewnictwie żelaza i innych metaJi. Segregacja surowca na 4 gatunki przeprowadzona jest na podstawie cech mak-roskopo-wych. Nie ma żadnych naukowych kryteriów do selek-tywnej eksploatacji.
Obecnie chodzi tylko o to, aby jak najwięcej wy-dobyć bentonitu możliwie dobrego. Gatunek czwarty-ily bentonitowe, zawierające 30-40~/o montmorylonitu, najczęściej .pomija się lub używa do zas~pywania dołów. Gospodarczo nie jest to uzasadnione, gdyż przez zastosowanie procesu zwykłego pławienia można z iłów bentonitowych uzyskać dobry surowiec dla odlewnictwa i wiertniotwa oraz dla .przemysłu pro-dukującego ziemie bielące.
Uzyskane spoiwa dla przemysłu odlewniczego ·z ben-tonitów sZlamowanych odpowiadają jakości bentonitów sprowadzanych zza granicy dla tego przemysłu. To .c;amo dotyczy ziem bielących szczególnie nadających się do oczyszczania organicznych detergentów.
Przy racjonalnej eksploatacji i wz,bogacaniu surCJIW-ca bentonitowego z Chmielnika uzyslka się duże iloki
surowca (olk. 10 mln t) do p.rod>UJkcji Zliem bielących
i dla odlewnictwa. Ziemie bielące wysokiego gatuniku mogą być ·również produllrowane z suOOIWców berllto-ndtowyclh
z
Opoki Dużej, Jawora kolo Pińcrowa iPo-laiil 1rolo Kcynd.cy.
Stwierdzono występowanie dobrych bentonitów w Polanach !koło Krynicy. Odległość Polan od stacji kole-jowych Krynka lub Gr~bów wynosi 13 ~m, a od szosy 0,5 do 1,5 km. Zostało ono odkryte w wąwozach i częściowo rozpoznane przez ods'łonięcie na długości kilkuset metrów. Składa się z szeregu warstw
zapada-SUMMARY
To the problem of bleaching earths the attention was paid only in the i:ecent years. At present, mamy sdentific resean:h centres are working on this pro-blem. So fair, <three ł'egliions od' ooour.rence of bentonites a-re known in Poland, i.e. Kielce, Sub-Carpathian and Lublin regions.
The aut'hors give characteristics of these depooits and stress that proper exploitation and enrichment processes may lead
to
obtain ·greater quantities of minerał raw material used for production of high quality bleachin.g earths. Moreover, in the authors' opinion, there are regiom; in Poland, in which. con-siderable quantiti·es of raw materials may be expected for productiQ!l of bleaching earths. Here belong: dist-rict of P0Z111ań and western areas of Poland.jących prawie pionowo i oddalonych od siebie od l m do kilku metrów. Grubość pojedynczych warstw wy-nosi 0,5 do 0,7 m.
Nad waJrStwam.i bentonitów wy,stępują lupki o miąż szości l m do kilku metrów. Lupki te zawierają
również pewne ilości montmorylonitów i są barwy
1·óżowej, siwej, żółtej i brązowej zależnie od
domie-szek. Aiktywowane lupki nie wykazują własności bielących, po ich wzbogaceniu drogą szlamowania stopień zdoinoki odbarwiającej nie wzrasta.
Wiele nadziei pokładano
vi
nowo stwierdzonych wierceniami złożach iłów ben.toni>towych w . miejsco-wości Bychawa {woj. lubelslk:ie). Wykonano atktywację próbek z każdego otworu wiertniczego z różnych glęlbokości. Jednak tylko w jednym otw.orzestwier-dzono, że na różnych głębokościach znajdUje się bentonit, dający .po aktywacji kwasem siarkowym ziemię bielącą o jakości surowca bentonitowego z Chmiełnika, Jawora i Opolki Dużej.
Władze terenowe były szczególnie zainteresowane tym złożem, gdyż chciały uruchomić eksploatację su-rowca i oddać go do dalszej przeróblki. Przeprowadzo-ne jednak wzbogacanie .bentonitu
z
każdego otworu metodą szlamowania, a następnie aktywowanie kwa-sem siarkowym lub solnym, nie było na ogól zado-walające.Dla wyjaśn'ienia możliwości znalezienia złóż ben-tonitów w rejonie Bychawy prowadzi się dalsze bada-nia.
SUROWCE NIEBEN'l'ONITOWE
Nad węglem brunatnym w Koninie występują grube warstwy różnych iłów, szczególnie tzw. "iłów po-znańskich". Trzy gatunki ty.ch iłów zostały przebadane na zdolność odbarwiania w stanie surowym oraz po aktywacji kwasem siai1kowym. Surowe ily nie wyka-zały żadnych wlasnoŚ<!i odbarwiających,' .,natomiast a:J.ttywowane wyikazują dość duży stopień odbarw.ia-nia, szczególnie produktów naftowych. Odbarwienie wynosiło w granicach 6-7 w stosunku do skali Tonsi-lowej. OJej rzepakowy odbarwiają one znacznie słabiej.
W miejscowoki Kraniec (woj. wrocławskie) wystę pują czerwone glinki, k-tóre po a~tywacji dają ziem.ię bielącą średniej jalkoki. Produkty naftowe odbarwia ona według skali Tonsilowej 8-9, a olej rzepakowy według skali TOilSii·lowej 9. 8urCJIWiec ten zasŁuguje na uwagę, gdyż bez wzbogacania daje ziemie bielące średniej jakości, lepsze od niektórych ziem importo-wanych.
Naszym zdaniem znajdują ISię w Polsce rejony, w których należy oczekiwać znacznych ilośd dobrych sur.owców do produkcji ziem bielących. Są to rejony ziem zachodnich (rej. Sz-czegonia, Lulbonia, Zielonej Góry) oraz rejon woj. poznańskiego.
Na prdbJem ziem bielących ZW·rócono uwagę do-piero w ostatnich latach. Nad tym zagadn.ieniem pra-cuje już wiele placówek naukowych i sądzić należy, iż również poszukiwania za surowcami do nich będą zintensyfikowane, gdyż dotychczas są one prowadzone w niewystarczającym zakresie.
PE310ME
Ha npo6JieMy oT6eJibHhiX 3el'lieJib 6hrJio o6pai.QeHo BHHMaHHe JllofWb B TIOCJiep;HH€ rO,D;bi. B HaCTORI.Qee BpeMR 3TOH npo6JieMOH 3aHHMaeTCR HeCKOJibKO Hayq-HbiX 3aBep;eHHH. ,ll;o CHX nop B ITOJibWe lof3BecTHbi TPH patfoRa pacnpocTpaHeHHR 6eHTOHMTOB - KeJieQKMH, Ilpe,!J;KapnaTCKMH M ,lJ;I06JIMHCKMtf.
AsTOphr nOMei.QaiOT xapaKTepMCTMKY 3TI1X MecTo-po:lKp;eHHH M 'BbiCKa3hiBaiOT MHeHMe, '!TO npH paqHO-HaJibHOH 3KCnJiyaTaqHH M o6orai.QeHMM MO:lKHO J-13 HMX IIOJIY'iMTb 60JibWOe KOJIM~IecTBO BbiCOKÓCOJ)THbiX OT-6eJib:HbiX 3eMeJih. KpOMe TOro, •DO MHeHMIO aBTOpOB, B ITOJibWe MMeiOTCSI patfOHbi nepcneKTHBHhie ,!J;JISI IIOMCKOB MeCTOpO:lKp;eHMH CbipbSI, npMrO,D;HOrO ,!J;Jifi IlpOM3BO,!J;CTBa OT6eJibHbiX 3eMeJib. K HMM OTHOCSIT'Cfi Ilo3HaHcKoe soesop;cTso M 3ana,u;HaSI '!aCTb IIoJibWH.
