W wyniku zaburzen tektonicznych weWDlltrz 8a-mego zloZa solnego trudno Jest wyblcznie oa podata-wie obserwacji makroskopowych ustaliC normalne nast~o stratygraficzne wymieoionych warstw. Poszczeg61ne warstwy mogll powtarza~ si~
kilkakrot-me
w profiIu pionowym dOlZa lub tet przechod:d~ facjalnie jedne w drugie. Wylllczoie w dolnej c~Aciprofilu stwierdza si~ peWDIl prawkUowoA~ w nor-malnym zalegaoiu paru warstw. SI\
to
kolejno od dolu: s61 z warstewkami anhydrytu, pasiasta, a na-st-wnie czysta. Natomiast wpozostalej, wytszej c~-8cl profilu, sytuacja stratygraficzna jest skompllko-wana, pooiewat warstwy sll w swym wzajemnym uloteniu zaburzooe..Zaburzenia w nonnaloym uloZeniu warstw 801-nych, obserwowane w przekrojach zloZa, polegajll gl6wnie na nast«:Pujllcych zjawiskach tektonicznych: • 1) plastyczny prze:plyw soli w pewnych kierun-kach po zaileganiu oraz 2'JWIillzane z tym nabrzmie-nie i wyciskanabrzmie-nie warstw, .
2) Oidkluwanie si~ warstw wyiszych od nltszych
w profUu zloza saInego oraz tworzeoie si~ fald6w
letllCycb, .
3) plastyczne Acinanie I praeowanie warstw sol-nycb,
4) kontrastowo odmienne zach<lwanie si~mecha nlczne soli w stosun'ku do przyleglycb plyt anby-drytowych Itd.
SUMMARY
Drilling works connected with searoh for copper and .bitumens in rtbe area of ibhe Fore-Sudetic mono-dine have resulted in recognitdon of a rook salt dePosi,t in the ZechStefal Z1 stage. The deposit was found in a belt running f.rom NiW to SE betw~n P01lkowice and Gb:lg6w and covering· the .. area over
100 kml.
Tbe map (Fig. 2) and two geolOgical sections
{Figs 3, 4) show the shape of !the deposit reconstru-cted on Ithe bas1B of borehole data - on the basis of a graphie syn'bhesis of numerous borelmie proftles. The deposit· gEneraliy stretches in NW---6E direc-tion, gently dipping (3-60)
to
NE. It hy a form of a layer of the thi'ckooss changing in a lentilcUlar way as it WEldges from about 200 m on the NE to'zero on
SW;
"
The deposit consists of a series of layers of petro., logically variable rocks salifll. The salts are generally medium- to coarse~rained, ,in some places nonuni-formly grained, white to dark-gray or gray-yellow
in colour. Tbe salt yielding at least 97.5% NaCl Is the main rock forming com\>Onent. The geological--mining setting of the deposit is suitable for various modes of exploitation.
St<Jpien ora,; rodzaj WYmieoionych zjawisk . uza-leZniooy jest miQCizy innyml od zmienlajllceJ si~ mi~cl zlOiZasolnego 01'8Z moZliwOl8cl tlumleola przez poszczeg61ne jego warstwy zr6Znicowanych na-pr~ien tektonicznycb.
Uwagi koDcowe. W og61nej ocenie przemyslowej opisywane doze solne naleZY do najwi~kszych w Polsce. Okoliczno§cil\ korzystDl\ dla ewentualnej eks-ploatacji g6rniczej jest jego lagodne zaleganie "po-kladowe" ze stosunkowo malym upadem. R6wniez og61ne warunki geologiczno-g6mioze 81\ SPrzyjajllce, pomimo wi~kszej gl~bokoAci jego zalegania.
Petrologiczne obserwacje makroskopowe uoZa po-twierdzajll w og61nych zatirsach WIniki analiz cbe-micznych, wykonanych przez Mo Cbandija w Zakla-dzie Surowc6w Chemicznych AGH. PrzeciE:tna ja-~ soli jest korzystna, i>Dniewai w prolilu zlo:ia IZawartoS~ NaCl w skale solnej zmienla si~ wpraw-dzle w granicach ~, l a przewata s6l zawie-il'aj~a jpizynajmniE!lj 97,5% NaCl.
Opisy:wane ~e mote by~ wbl,czone do spisu' kra-jowych zl6i solnych i brane pod .. uwag~ pay pro-jektowaniu eksploatacji nowych zl6i soli w Polsce. Ponad-1o zlO!l:e to zaeluguje 8Zczeg6lnie' na uwag~ w zwillzku z akitualnym problefP,ern komplekaowego wykorzysty.wania surowc6w mineralnych.
PE3IOME
B H'l'Ore 6YPOBblX pa6o'l' Ha nJIO~aAH npe.n;cy.n;eT-cltoA KOHOKJIHHaJIH, HanpaBJIeHHDIX Ha IIOHCKH MeC'1'O-POE.n;eHH:i MeAH H 6:wrYMOB, 6LIJIO BLUlBJIeHO MeCTO-pOJKAeHHe ltaMeHHloIX coJIeA B apyce Zl qexwreAHa. MeCTOpoJK.n;eHHe pa3se.n;aHo Ha DJIOm;a.n;H CBLlwe 100
KM! B BH.n;e nonocbl npocTIqmHHa C3--IOB, MeJK.n;y . MeC'l'HOCTtlMH nOJILKOBHqe H rJIOrYB.
¥CnoBHII 3aJIeraHHa coJIeA npe.n;CTaBJIElHLI Ha KapTe (q,HI'. 2) H ABYx· reoJIorlAeCK:HX pa3pe3ax (q,HI'. 3 H 4),
COCTaBJIeHHbIX no npoq,HJUI14 MHOrO'D!CJIeHHLlX 6ypo-BLIX CItB8EHH. Ol5m;ee npoC'l'HpaHHe 3aJIeEH C3-IOB, IIOnoroe na.n;eHHe no.n; yrnoM 3--60 K CB. 3a.neJKL HIofee'l' it~ nnaCTa nepeMeHHoA MOII(HOCTH AO IIOJIHOro BlolB:nHHHBQHHII B JOro-3IUIa,llHOIl HaupaB.1le~HH. M~ HOCT& B cesepo-BOCTO'IHOA'IaC'l'H .n;CCTHI'aeT 200 IlL
3aneJKL CJIOMeHa CBHTOA CJIoeB ltBMeHHOA COJIH pa3Horo ne'l'PonorlAeCKOrO COCTaBa. KaK npamf.1lo, IIpH-CYTCTBYJO'l' cpe.n;ae3epHHCTble H ItpynH03epHHC'I'ble COJIH 6eJIOBa'1'OrO, '1'eMHoceporo HnH cepoeaTO-lKen'l'OrO ~Be Ta. npe06na.n;aJO~ KOMnOHeHTOM COJIeHOCHOA nopo,zu,1 $IBnae'l'Ca conI. c cOAepJKaHHeM He MeHee 97,5'/0 NaO. BnaronpHaTHLle ropHo-reonorH'leCItHe ycnoBHH 3aJIeEH . lIaJO'l' nOJIO:IKHTeJlLIlYJO npeAnOCblJIK:y .n;na ee
pa3pa-tioTKH.
JANUSZ STOCHLAK Unlwersytet Warszawsll:l
SUBREGIONALNE ZROZNICOW ANJE WYKSZT.Af.CENIA
Ml..ODOPLEJSTOCE8sKICH DELUWlOW NA OBSZAltZE WYZYN
POLSKI POI.UDNIOWEJ I PRZYLEGAJ.\CYCH NIZIN SRODKOWOPOLSKICH
Wi~kszoAC badaczy. zaJmujllcych si~ peryglacjalnll rnorfogeneZll stref zboczowych zarowno
wsp6lczes-nych, jak i plejstoceilskich podkresWa zdecydowanll przewag~ proces6w powierzchniowych ruch6w mas, a zWlaezcza solifiukcji i spelzywaola (creep) (rn. in.:
H. Mort.ensen, J. BUdel, A. L. Washburn, C. Emble-ton i C. A. M. King, W. L. Suchodrowskij; 29, I, 36, 6, 35).
Inol badacze przyiaczajll coraz wi~cej daoych waka'zujllcych na niepoAlednill rol~ _ proces6w po-wierzchniowego splukiwania W morlogenezie pery-Itlacjalnej (m.' in.: . A. Jahn, 1970, K. L. Mitt, J. A. Lawruszin, J. Dylik, H. Klatkowa, G. F. Grawis, K. Rotnicki, L. Liodner; 13, 14, 27, 23, 4, 5, 20, 8, 32,
570
UKD 1151,311 :Hl.43B.24,03'1:e51.'I81(438--U+f38-19U) 22). Na \>Odstawle wlasnych, szczeg610wych badafl 08ad6w deluwialnY'ch na obszarach p61nocoo-wscho-dolch i Arodkowych czdci Wybny
SlIlsko-MaIOipOl-skiej ora~ ogI~zin wlelu profil6w osad6w zboczo-"
wych z innych obszar6w wyzyn Polski Poludniowej
*
i przy1egajl\cycb nizin ArodkawopoJskich(rn.
in.: Wy-zyny UJd2Jkiej i Wzg6rz Os'trtzeszowskich; \>Or. ryc. lA) oPisy'Wanych w literaturze m. in. pmez A.. Jahna, H. Maruszczaka, J. Mojskiego, J. Muchowsklego, J.I ' ,
• W sldad tego mezoreltionu wchodzll jako Jego zachodnia cz~ - Wytyna Slllsll:o-Maiopolsll:a. oraz wschodnia: wy-*yna Lubelska wraz z Roztoczem (3),
Jersaka, J. JUl'Iki~wiczową, H. Klatkową, L Lindnera, J. Łyczewską, J. Dylika, K. KuYtfo.wicz-Turkowllką, !C. ltotnłckiego {II, 12, 26, 28, 30, 15, 16, 18, 19, 20, 22, 24, 4, 3, 21, 32) - autor stwierd~ powszechność
występowania plejstoceńskich osadów de1uwialny<:>h. Obserwacje te są potwIerdzeniem poglądów wyrażo nych uprzednio przez wymienionych badaozy (13, 14, 1'7, 2:1, 23, 4, 5, 20, 8, 32, 22) o poważneoj meźbatwór czaj roll działających w plejstocenie procesów
po-wierzchniowego spłukJiwania w strefach zboczowych. Większa część wyżyn Polski PołUdniowej w plej-stoce.nie znajdo:wała się w zasięgu dwóch
zlodowa-ceń (Miodei, Riss). Ich pozostałoecią są mniej lub bardziej clągłe pokrywy osadów morenowych,
wad-nolodowcowych i lodowcowo-zastoiskowych, a w do-linach rzek - miąt.sze osady rzeczne. W czasie neo-plejstocenu mezoregion wyżyn znajdował się kilka-krotnie w strefie klimatu peryglacjalnego podlega! jąc intensywnej denudacji. W wielu rejonach zacho-dziła wówczas znaczna redukcja PQkryw glacjal-nych, aż do odsłonięcia podłoża skalnego. W czasie ostatniego zlodowacenia (Wiirmu)· na obszarze po-łudniowej części omawianego mezoregionu miała miejsce intensywna akumulacja ma·teriału eolicz-nego, natomiast w p6lnocnej części przeważała da-nudacja względnie istniała rbwnowaga obu tych pro-cesów. Zjawiska te rozwijały się w warunkach istnie-nia w podłożu wielOletniej, napawdapodobniej jed-nak nieciągłej marzłoci. Mezoregion wyżyn znajdo- .
wał się w tYm czasie w strefie klimB1tu sUlqpolarnego przejŚciowego między kontynentalnym i morskim.
O.bser.wacje kilkudziesięciu profilów osadów zbo~
czowych (33) pochodzących z WQrmu wykazały prze-wagę osadów deluwiadnych, tj. ZWiązanych z po-wierzchniowym spłukiwaniem. Na taką ich genezę
Wli'kazuje wiele· cech, a przede wszystkim warstwo-wanie (ryc. 2).· Jest ono rów'n9Iegłe, faliste, ciągłe
i nieciągłe pachyrone w dół zbocza pod kątem zmie-niającym się zarówno w profiJ.u pionowym, jak i po-ziomym, w granicach od 2 do 18°. Warstwowanie jest często baroZ'O wyraźne, rytbliczne, wyrażające się warwowym następstwem lamin i warstw · piasz-czystych lub piaszczysto-,pylastych oraz pylasto-gli-niastych, sporadycznie Ilastych. Rytmic~ność · osadów deluwialnych wzrasta w dół Zbocza.
Wśród del'l.llWoiów przeważają osady drobnoziar-niste, piasru:zysto-pylaste, bardzo dobrz~ i doorze wysortowane, dodatnio skośne, 2iWykle bez domie-szek materiału grubookruchowegQ. JedYnie spora-dycznie są w nich obecne domiesZki materiału gru-bookruchowego, głównie na zboczach o dużych na-chyleniach i sHnie zredukowanej pOkry.wie osadów czwa·rtorzędowych na wysoczyźnie. Tekstury tych osa-dów oraz ich uziarnienie wskazują na transport wodny typu tralkcyjnego i zawiesinowego (33; 34). Brak natomiast cech wskazujących na transport w postaci lepkoplas-tycznego płynięcia (np. solifłukcji). Dalsze obserwaCje wskazują, że osady te powstały synchronicznie z akumuilacją lessów, a na obszarach bez pokrywy lessowej sYIł"Chronicznie z fazą postę
pującej agradac)l dolin rzecznyeh w okresie W'ilrmu. Badane w kierunku wysoczyzny deluwia często prze-chodzą obocznie w lessy soliflukeyjne i typowe, a bli-. tej osi dolin zazębiają się z os.adamI rzecznymi i rze-.
czno-peryglacjalnymi (m. in.: J. Jersak, K. Kuydo-wicz-Turkowsika; 16, 21). Zazębianie się deluwiów z lessami jest dowodem ich powstania w środowisku peryglacjalnym. Obecność wśród osadów deluwial-nych syngenetyczdeluwial-nych struktur w postaci szczelin·
i . kllinów mroZ'Owy.ch, typowych dla środowiska pe-· ryglacja1nego, świadczy o występowaniu wieloletniej (w rozumieniu A. Jahna; 1970) marzłoci.
Sporadycz-ność występowania takich struktur zdaje się wskazy-wać na niecią,gły lub okresowy charakter marzłoci, bądf też na jej występowanie na znacznych głębo~ kościach. Z kolei pospolita . obecność za,burzeń pery-glacjalnych typU inwolucji WSkazuje na znaczną
wil-gotność klimatu w okresach tworzenia się deluwiów. Na podstawie. takich przesłanek wyciągnięto wnio-sek, że optymalne warun-ki tworzenia się osadów de-luwialnych panowały w okresach chłodnych, lecz wiIgotnych, po.przedzających glacistadiały względnie
glacl,fazy ostatniego zlodowa<:>enia (por. teś H. Maru-szczak, 26).
W prof,Hu litostratygraficznym osildów zbóczo-wych deluwia zajmują określoną, dość stałą pozycję (m. in. H. Marll&zczak, 26; J. Stocblak, 34). Na pod-stawie wielu datowań i innych danych autor
wy-dzielił 3 główne fazy tworzenia się deluwiów (fazy delu'Wiotw6rcze) w czasie ostatniego cyklu glacjal-nego. Odpt>wiadają one okresom w sensie R. W. Fair'bridge'a (7):· "EoWiirmu'" (obejmującego r6wniet
interstadiały Amersfoort, Bri:irup i Odderade; jeat to okres bHski fazie wstępującej w sensie J. DyUka, 3), dolnej części "Mesow1lrmu" (po Denekarnp i Tursca.c, czyli krócej ·ni'Ź faza pełni w sensie J. Dy;1ika, 3) oraz schyl<kowi "NeowUrmu" (ooejmuje okres od
inter-stadiału Lascaux po AUerOd włącznie - por. J. Sto-chlak, 34). Wymienione okresy przypadają na
schy-łek faz termohydrotycznych i na początek faz
krlo-hydrołycznych rytmu interglacjal--g1acjał w sensie W. P. Grichuka 9), charąkteryZUjących się umiarko-wame chłodnym 1 wilgotnym klimatem. Potwierdza to wysunięty uprzednio, na podstawie analizy struk-·
tur i tekstur deluwiów, wniosek o warunkach
kli-matycznych w czasie ich powstawania.·
Podobnie 3 fazy PDlWStawania deluwiów· wilrm-ski ch na obszarze Wyż-:tny Lubelskiej wYdziela A. Jahn (l~), natomiast dwie t~y wyr6tnia na obszarze Wzgórz Ostrzeszowskich - K. RotniC'ki (32), a na
Wyżynie Łódzkiej, J. Dylik (3). Według oStatnio wy-mienionego badacza niższa część osadu powstała w fme wstępującej, a druga w f_e pełnd ostatniego okresu zimnego (3, str. 326). Istni~ą jednak pewne podstawy do wyróżnienia również na tym obszarze trzech faz de1uwiotw6rczYCh, korelująCYCh się z fa-zami wyr6żnionymi pmez autora na jednym z mezo-regionów wyżyn Polsiki Południowej i A. Jahna na
Wyżynie Lubelskiej. Brak na,j&t.arszej fazy na obsza-rze Wzgórz Ostobsza-rzesmwsldch małe być spowodowa-ny Większym nasileniem procesów denudacyjnych (dłuŹl!lZym transportem). .
Niezai~ni~ o.d wytej wymienionych warunków tworzenia się deluwiów daje się zauważyć pewne przestrzenne, subregionałne zr6tnU:owanie w
wY-kształceniu deluwiów, które może być interpretowa-ne jako efekt zr6żnieowania warunków mikro- lub mezoklimaty,cznych w strefie 1climatu peryglacjalne-go.
Qpr6rcz zmieniadącej się
vi
jedrnym cyklu glacjal-nym południkowej strefowości zmian klimatu pery-glacjalnego, na obsza;raeh nizin środ!kowqpol5k:i.ch· iwyżyn Polski Południowej .zdaje się być widOczna •
takż-e strefoWIOŚć klimaty~:ma o układzie
rów:noleam-lrowym. świadczą o tym, m.
m.,
zaoh!ler.wowane różnice w WYkształceniu strukturalno-tetksturalnyni
osa-dów dehl(wia1n~h poszczególnych regionów. . W czdC;i zachodniej mezoregionu WYŻYn Polski
Południowej i przyległych części niżu, a zwłaszcza
na Orbszarach Wyżyny Ł6dzkiej i Wzgórz Ostrzeszow-skich stwierdmno w profilach osadów deluwialny.ch
zwiększony ·udział osadów koluwill:1nych ze spływa
nia (np. pokrywy kongeliflukcyjne) oraz częste, epi-genetyczne zaburzenia typu inWOlucji Występowanie na przykład kilku naprzemianległych serii osadów kongeliflukcyanyctt i de1uwia4ny.ch w rejonie· Wzgórz Os't~es"zowskieh (M) jest charakterystycznym ele-mentem osadów zbocZ'Owych tego obszaru (ryc. lB).
Rów.nież na tych obszarach daje się zauważyć wy ..
rafniejszą rytmiczność warstwowania osadu, przy nieco mniejszym, lecz nadał pokaźnym udziale ma'" teriam pylastego (ryc. le).
Natomiast w części "WSchodniej memregionu, np. na Wyżyil)ie Lubel"&kiej obserwuje się zwię.k:ęzony udział synchro1.liczn~h z akumulaeją deluwi6w strukitur pery.g1acjalnyeh typu szc~ i klinów lo-dowych, przy jednocześnie slabiej zaznacmnej
ryt-miczności warstwowania osadów deluwialnYCh, w porbwnaniu z wieloma profil1ami z cz~i zachodniej d środłrowej- (ryc. lE). Na obszarach z niecią€tłą po-krywą osadów czwartorzędoWYi!h, w osada:ch dellu-wia1nyeh pospolita jest domiesZika materiału gr~-· wego (12), a~ więc koluwl6w. 0bRaa- środkowy me-zoregionu (np. Wyżyna Kie1ecko-Sandomierska)
8) A) O~. ______________ ~l~m
o
.
m 5FA'A'A')6
[)':}~/ł7
_ 8 ... 9
V
10T
1 1 - 1 2Ryc. l. Zr6źnłcowanie wykształcenia ~itoZogicznego
os(l.d6w deiuwi~nych na obszarach wyżyn Polski
Po-łudniowej i przylegajqcych nizin trodkowopolskich.
A - lIEkic IOkaMzacyjny, B - Wzgórza Olrtrzeszowskie,
Rzetnla. Schemat bUdowy strefy zboczowej w doltnie Rzetn!
(opracowano Da .podstawie K. Rotn1ckiego, 1966): T - osady
U'zeclorzt:dOwe, Qp", QpI, Qp' - oeady zlodowacenia:
po-łudndowo-, ilródkowo- l północnopolSk1e~; C - Wytyna
Łódzka, Olsza. Budowa strefy zboczowej 'wytszego poz1Dmu
doliny lIrogi (peln1a WUrmu); zestawiono wg K.
Kuydo-w.icz-TurkowskieJ/ 19'111). D - Wytyna K1eleoko~aDdo
lniarska, Daniszow. Schematyczny przekrój geologiczny
WIICbodniego brzeau lIIIChej doliny
DUII1'UIIZowsko-dz1urkow-skiej; E - Wytyna LubelSka, MichałóWka. Schematyczny
przekrój W'SChodn1ego wYSOkiego zbocza doliny Buczwy
(oprscowa·no na. podit'awie J. :Mojskiego, 1966): l - osady
budujqce podłote delUWiów, Z - osady deluwialne: a
-piaszczyste, b - pylaste, 3 - osady koluwlalne (po~rywy
kongeliflukcyjne), 4 - plaski rzeczne, 6 _ lessy, 8 - gleby
kOpalne, 7 - u~ pokrywowe, 8 - deluwia glebowe,·
9 - zaburzenia ukcyJne 1 inwolucje, 10 - kliny
muje pośrednie miejs~e pod względeJX!. wymienionych
cech (ryc. ID). .
Przy porównywaniu . najbardziej charakterystycz-nych cech strukturalcharakterystycz-nych i teksturalcharakterystycz-nych deluwiów z r6!nych regionów należy uwzględnić konieczność brania pod uwagę serU równowiekowych, co wiąte się m. in. z faktem zmiennej odlegh)śCi rozpatrywa-nych obszarów od czoła lądolodu bałtyokiego. I tak na przykład - w najstarszej (przed pełnią WQr-mu w sensie J. Dylika, 3) fazie tworZenia sIę delu-wiów, z obszaru Wyżyny Łódzkiej i Kielecko-Sando-mierskiej, gromadzą się osady lokalnie zabur:wne in-WOlucjami i spływami scliflukcyjnyml; z małą ilo-ścią klinów lodowych. N&tomiast kliny lodowe spo-tyka się w drugiej - środkowej fazie akumulacji deluwiów, .co szczególnie uwydatnia sIę na ()bszarze WyżYny LubelBkiej l, w mniejszym stOlPniu, na
'WY-żynie Kielecko-SandJomierskiej. J. Jersak (17) stwier-dZa analogiClZlle zr6tnicowanie geograficznego wystę powania szczelin z wypełnieniem Wt6rnym (struktur
niewątpliwie powstałych w rezultacie' kOntrakcji mroZOlWej i dowodzącej istnienia klimatu peryglacjal-nego) w poziomie lessu młodszego lIa, związanego ze starszą częścią ostatniego piętra zimnego..
Na Wyżynie Łódzkiej wśród serii osadów' rytmi-cznie warstW<lwanych Odpowiadających, zdaniem autora. środkowej fazie akumulacji deluwiów K. Kuydowicz-Turkowska (21) stwierdza "występowanie szczelinek tworzących niewIelkie poliglony", które to struktury. autorka zalicza do ,,synchronicznych wieloooków mrozowy>Ch z pierwotnym wypełndeniem mineralnym" (op. cit. str. 56).
Osady deluwialne związane z trzecią, najmłodszą plejstoceńską fazą deluwiotwórczą mają na wszyst·· kich rc~trywanych o.Qszarach podobne cechy tek-sturalne, choć nadal ich uziarnienie jest zróżnicowa ne.
J. Goździk (10) kwestionuje występowanie pseudo-morfoz po klinach lodowych z fazy zstępującej wUrmu (w sensie J. Dyłi.ka. 3) na obszarach pOłoto-· nych na S od Łodzi na podstawie szczeg6łOiWych badań genezy i pozycji stratygrafic1<l1ej struktur pe-ryglacjalnych na Wyżynie Łódzkiej. Warto tu dodać, że wnikliwe badania J. Jersaka (15, 16) nie ujawniły na Wyżynie ~towsklej obecności klinów marzłoci po pełni Wiirmu; spotyka się tam natomiast pocho-dzące z tego a'kresu szczeliny wysychania.
Powyższe obserwacje, świadczące o subregional-nym zróżniccwaniu .wYkształcenia litologicznego osa-d6w deluwialnych, zdają się być argumentem .na rzecz tezy,o ścięraniu się na obszarze wytyn Polski Południowej iprzyaegQjących nirLln środkowopolskith wpływ6w morskiego i kontynentalnego. klimatu pe-ryglacjalnego (por. m. in.: D. G. Panow, 31; A. JaM, 1970. ryc. 140), a mianowicie zróżnicowania tego klimatu w kierunku r6wnoleżnikowym (E-W). Wschodnie obszary omawianych me:roregion6w Pol-ski miały klimat bardziej kontynentalny, zachodnie natomiast - o cechach oceanicznych.
. WNIOSKI
Szerokie rozprzestrzenienie osadów deluwialnych, w plejstoceńskiej strefie peryglacjalnej ostatniego zlodcwacenia, na obszarach wyżyn Polski Południo wej i przylegających nizin środkowopolskich, świad czy o poważnym udziale proceflów powierzchniowe-go spłukiwania w morfogenezie środowiska perygla-cjalnego, a szczególnie na obszarze zboczy. W okre-ślonych okresach cyklu glacjalnego i na pewnych
Fig. l. Differentiatton in lithologłcal development ol delluviaZ dęposits trom the areas ·of South Polish hłghtands and adioining parts ol Central POlish
low-lands.
A - loeatlon sketeh, B - Ostrzeaz6w h1l1s, 'Bzetnia. Sketeh UlWltratlng the strueture ot slope zone ot the Bletn1a valley (after K:. Rotn1cki, 11168, wtth modiflcatlons): T -Tertiary depoBttll, Qpl, Qp', Qp' - depoBttll of South--PoliIh, Mld-PoHah and North-Polllh Glacl.atlorur, respectl-vely; C - Ł6dt Hlghland, Olsza. Strueiure ot slope zone
obsZarach. plejstoce:6Skiej strefy peryglacjalnej pro-. cesy powierzchniowego spłukiwania odgrywały co
najmniej taką samą rolę rz~otwórczą, jak procesy solifiukcji.
Podobną rolę mogły procesy' spłukiWania odegrać
w czasie pozostałych zlodowa~eń i na innych obsza-rach. Dokumentują to coraz liczniejsze dane ze współczesnej strefy peryglacjalnej. Procesy powierz-chniowego spłukiwania powinny być podniesione do rangi samodzielnej grupy procesów rzeźbotwórczych strefy perygla~jałnej.
Przy ogólnym podobieństwie. jak np.: drobnoziar~ nistość, rytmika warstwowania, oboczne przejścia w osady facji wyżynnej i dolinnej, młodoplejstoceńskie osady deluwialne odznaczają się pewnYm subregio-nałnym zróżnicowaniem cech liilogenetycżnych m. in. w miąższości profilów, w wyrazistości cech' tekstu-Talnych, częstotliwości występowania struktur krio-turbacyjnych. Zróżnicowanie to obserwuje się zarów-no w klerunIku południkowym, jak i równoleżniko wym .. Może cno. być interpretowane jako efekt me-zcklimałycznego zr6źnicowania strefy makroklimatu peryglacjałnego.
Za wszechstronną dyskusję przy opracowaniu tematu
serdeczne podzl~wan1e składam dr J. L1szko~ldemu.
LITERATURA
l. IB iid el J. - Die k1imamorphologischen Zone.n der Polarliiru:ler. Beitrage zUr Geomorphologie der K1imazonen und Vorzeitklimate. Erdkunde 1948.
Bd. 2. ' .
2. D y l i li: o wa A. - Geogralia Polski. Krainy geo-graficzne, PZWS, 1973.
3. D y l i k J. - Główne elementy paleogeografii młodszego plejstocenu Polski Srodkowej ..
lW:l
..Czwartorzęd Polski". PWN, 1967.
4. D! ł i k J. - Peryglacjalne osady stokowe ryt.,. mlc~e warstwowane. Biul. peryglac., 1955, nr 2. 5. D Y 11 k J. - ROle du ruissellement dans le
mO-dele periglaciare. Gottinger Geogr 60. ., 1972 Abh • • 6. E m b l e t o n C., K i n g C. A. M. - Periglacial
. geomorphology. London, 1975.
7. F a ł r b r i d g e R. W. - Climatology of a gla-ciał cycle. Quaternary Research, 1972. no. 2. 8. G r a w i s G. F.: - Skłonnowyje otłożenija
Ja-!kutii (usłowija nakoplenija i promierzanLja krio-giennoje strojenije). AN SSSR, 8ibir. otd: Nau-ka, Mo&kwa, 1969. .
9. G r i c h uk V. P. - Comparatlve stud; of the intergladal and interstadial flora of the Russian Plsan. Report at the VItb Lnter. CoDy. Quat.
. Warsaw, 1961, vol. II, Łódź. 1964.
10. Goźd%ik J. - Geneza i pozycja
stratygra-ficzna struktur peryglacjalnych w środkowej pol-sce. Acta geógr. Lodziensia, 1973,
no.
31~ 11. J a h n A. - ZjawiSka krioturbacyjne współczesnej i plejstoceńskiej strefy perYglacjalnej. Acta geol po!., 1951. vol. 2, nr 1-2.
12. J a h n .A. - Wyżyna Lubelska Rzeźba i czwartorzęd. Pr. geogr. Inst. Geogr. PAN. 1956, nr 7.
13. J a h n A. - Quantitative analysis ot some peri-gładal processes in Spitsbergen. Zesz. Nauk. U. Wr. 1961, Ser. B, no. 5.
14. J a h n A. - ProbleIIis of the periglacial zone (Zagadnienia strefy peryglacjalnej). Translated
ot hlgher leve! ot the Mroga valley (łbe maldmum phase of ('he wUrm) (aiter K:. Kuydowlcz-TurkowBlra 18'l5
wtth modifieatloDS). D - Kielee-SandoIn1erz Hfghla~d Da.! nlsz6w. Sketeh geologiea! Beetlon through eastern m'argln ot 'odry Marusww..nziu,rk6w valley; E - Lublin Highland
Mlcbał6w)m. Ske'tch seetlon through eastem, high Il~ of the Huczwa valley (after J. Mojskl, 1961, wtth modi-tieatlona): 1 - depOBitS tOl'IIl1ng the substratum ot de1luvia 2 - de1luvial depoBttll: a - sandy, b - BiIty, 3 - eolluv1ai deposits (eongaufiuetlon eovers), ol - fiuvłal sands, II -Ioeases, 6 - fossU soUlI, 7 - eover depO81ts, 8 - soU de1luv1a, 8 - so11f1ueUon dlBturbances and 1nvolutlorur,
10 - lee we",es, 11 - erolllonal surfaces.
~.-om Polish edWon,'
ilnó
TT12.
.
5401i; Pot . Sc. ·Pub.Warszawa, 1975. : .,..15. Jer 8 ak J. - Stratygrafia i geneza lessów oko-lic Kunowa. Aota geogr. Lodziensia, 1956 nr 20. i6. Je rs ak J. - Litologia i stratygx:afia lessu
wyżyn południowej Polski. Ibidem 1973, nr 32.
17. Jer sa"k J. - Frost fissures in loes8 deposits. Biul. peryglac., '1975, nr 24.
18. Jur k i
e
w i c zo
w a .J. ~ Objaśnienia doSzcze-gÓłowej mapy geologicznej Polski arkusz Rado-'
szyce Wyti. Geol., 1968. .
19. K l a .t·k o w a IL - Utwory stokowe na terasie -Kamiennej pod Wąchockiem. Biul peryglac.,
1955, nr 2. . .
20. K l a t k o w a IL :- Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi Acta geogr. Lodziensia, 1965,
nr 12.
21. KuYdowicz'-Turkowska K: - Rzeczne pr·ocesy peryglacja1ne na tle morfogenezy' doliny
. Mrogl. Ibidem 197&, nr 36. . • . .
22. L-i n d n e r L. -;- Zlodowacenia plejstoceńskie w zachodniej częŚCi Gór ŚwiętokrzySkicb. studia geol. pol, 1974, voI. 53 (w druku).'
23. Ł a w r u B z i ń Ju. A. - NiekótorYje'
ośobienno-. sti· me'cha-nizma nakoplenija rytmiczno-słoistych
otł06:enij skłonow. [W:] "CZetw,ierticznYj pierdod
d jego iB-fXlri;)a" (K VII KODgl'IieiSU INQUA SSzA,
1965), "Nauka", Moskwa, 1965.
24. Łyczewska J. - Czwartorzęd regionu· świę tokrzyskiego .• Pr. Inst. Geol., 1971. vol. 64. 25. M a r u s z c z a k
H. -
Kliny lodowe schyłkowegostadium zlodowacenia bałtycldego w lessach Wyt.yny Lubelskiej. Ann. UMCS Sect. B, 1954,
.vol. 9. . .
26. .M a r u s ~ c z a k H. - Przebieg zjawisk w stre-fie peryglacjalnej w okresie ostatniego zlodowa-cenia w Polsce. Pr .. geogr. Imt. Geogr. PAN, 19ę5, nr 74. ~
SUMMARY
Slope wash processes markedly contributed
to
periglacial .ni:Ol'lphogenesis of slope zones of .the south Pollsch highlands. These (proce.sses predomina-ted in the development of slo,Pe zone.s, es.pecially close
to
·the endot
"tiheIimohygrdtic and.at
the beginning of cryohygrotiJC phases of the LaB!; GlalC'ia&n, ie. during tbe Eowiinn, ear>ly Mesowiirm, and late Net>-.vi1rm. Solifluction ilnd other tYfPical and omnipre-se-nt processes of the groUjp .of mass movements were ofsecoo.dilry importan,ce in those times. Relief-for-ming i:ołe o! sliolpe washprocesses in periglacial enVlirqnJlIl.entil ls, therefore, equałly importa.nt a;s that of mass movemen·ts.27.
M
iH L.
Ł.
6
dleluwlainotfi snosie wpłerł~
glacjalnych usłowljach.
lW:l
"Woprasy . kriologii prl . izuczenii czetwierticznych · otłożenij. K VI KoIJgriess.u INQUAj Warszawa 1961, AN SSSR,Moskwa, 1962. .
28. Mo j sk i J. - stratygrafia lessów w dorzeczu dolnej Hu-czWy ,oa Wyiynie Lubelskiej. BiuI. Insl
GeoL 1965, nr 187.
29. M O r .te n s e il H. - ' Einige "Oberf1iichenformen in China \.ind auf SpitziJergen im Rahmem einer Vergleichenden Morphologie der Klimazónen. Geogr. Mitt. Ergnzh, 1930, nr 209.
30. Muchowski J. - 'Ewolucja i p~oza
po-wierzchniowych ru-chów masowych południ()wej krawędzi zaChodniej części Wyżyny Lubellłkiej; Pr. doktorska w ZNG PAN (maszYnOpis) Bib!.
PAN. WarszQIWa. 19118.
31. P a n o w . D. G. - Paleotien1(pieraturnyje usłoWi ja i tipy kllmatow pieriglacjalnych, oołastiejJew ropy wo wremi"a poslednogO oledienienija. Izw . Wsies. Gieogr. ObszcZ.,1967, t. 99. .
32. R o t n i c k i K. - Rze~ba Wzgórz Ostrzeszow-skich jako rezultat rozwoju stoku pOdczas Wtlr-mu. Pr. Kom. geogr.-geol. Wydz. Mat.-Przyr, Pazn. Tow. Przyj. Nauk, 1966, z. 2 •.
33. st o,c h l a k J. - WYkształcenie i charaik'tery-styka inżyniersko-geologiczna osadów deluWial-nych na obszarze między dolinami Kamiennej a Zw-olenki. Pr. dokt(}rska na Wytiz. Geol UW, Arch. Wytiz. Geologii
UW.
Warszawa, 1971. 34. S t o c h l a k J. - Struktury i tekstury młodoplejstoceńskich osadów deluwialnych. Biul. Inst. Geol., 1975, nr 306 (w druku). .
35. Subkhodrovskij·V. L. - Particularites de l'evolUtion des venlant dam leli r~ons de per-geluml. Biul. peryglac. 1975, vol 24.
36. Was h b u r n A. L. - Periglaclal processes and environments. Edward Arnold (Pull.) Ltd.
Lon-don, 1978. .
PE310ME
. IIpon;ecCbI mlBepXHOCTHoro CMl>IBa Hl'PaJJH BIlERyIO pom. B Mo;U;eJJHpOBaHJUI ex.noHOBhIX 30H Ha Y'łaC'l'Kax
B03B:&lI1IeHHOCTeA IOJKHoA "IaCTH IIOJlbwH. C oco6eHHoA HHTeHCHBHOCTblO OHH npoHBH.llHCb Ha py!5elEe
TepMO-. H KpHOrH,luxlTH'leCXHX
4>a3
noCJIe;II;Hero one.ąeHeHHH,COOTBeTC:ayro~HX nepHo.ąaY: 90BIOpMa, Ha'łany
Me30-BlOpMa H KOHD;Y E;eoMe30-BlOpMa nOCJle.ąHero Jle,n;RKB:OBOrO l\HXJla. COJlHIPmo~ H ,lU)yrHe npGn;ecC&I,
BbI3LIBa-IOIQJłe nOBepXHOCTłIbIe .ąBmKeHHH Mace, XOTH H npoH-Bn:HJlHCb nOBceMeCTHo, Hl'paJlH B 1'0 BpeMH BTOpoCre-neHHylO pOJIb. PeJlbeq,006pa3YlOID;ee 3Ha'leHHe npo-n;ecOOB nOBepXHOC'l'HOrO CMbIBa B nepHl'.1IRQH8.J1bHoA cpe.ąe npH ottpe.ąeJleHHblX yCJlOBHHX nO KpaAHeA Mepe TaKoę me BaJKliOe KaK H 3HIl'leHHe nepHl'JIHwmnbHbIX
