Globalizacja światowej gospodarki
a trendy we współczesnej turystyce
Wstęp
Procesy gospodarcze zachodzące w współczesnym świecie powodują wzajemne uzależnienia i coraz silniejsze powiązania pomiędzy krajami i regionami świata. Siłę tych zależności odzwierciedla określenie „świat staje się globalną wioską”. Procesy światowej globalizacji mają również wpływ na kształt ruchu turystycznego w regio-nach turystycznych.
Celem artykułu jest ukazanie głównych czynników wpływających na procesy globalizacji, ze zwróceniem uwagi na procesy zachodzące w sektorze turystycznym. Trendy w turystyce przedstawiono na podstawie analizy danych ruchu turystyczne-go ogółem i wpływów ze światowej turystyki dla lat 1950–2009, natomiast zmiany przyjazdów zagranicznych i wpływów z turystyki według regionów przedstawiono za lata 1990–2009.
Główne czynniki i procesy globalizacji
Globalizacja to proces prowadzący do coraz większej współzależności i integracji
państw, społeczeństw, gospodarek i kultur1. Jej efektem jest tworzenie światowego
społeczeństwa, zanikanie kategorii państwa narodowego oraz wzrost znaczenia or-ganizacji międzynarodowych.
Przykłady działalności międzynarodowej można odnaleźć w wielu wczesnych cywilizacjach: Egipcjanie, Fenicjanie, Grecy i Rzymianie w znaczącym stopniu anga-żowali się w handel międzynarodowy. Proces globalizacji rozpoczął się od wielkich odkryć geografi cznych, którym towarzyszyła rewolucja w komunikacji społecznej. 1 M. Kempny, Globalizacja, [w:] Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998,
Druga fala globalizacji wiąże się z rewolucją przemysłową. Umacnia się pozy-cja niektórych państw europejskich i nasila się kolonizowanie państw afrykańskich i azjatyckich wraz z obszarem Pacyfi ku. Siła robocza i kapitał skoncentrowany był w państwach najbardziej rozwiniętych.
Trzeci etap globalizacji rozpoczął się po II wojnie światowej wraz z usuwaniem ograniczeń wolnego handlu, redukcji ceł i barier handlowych. Wraz z upadkiem Związku Radzieckiego i sojuszu państw socjalistycznych nastąpiło w latach 90. XX wieku przyspieszenie procesów globalizacji. Czynnikami powodującymi intensyfi -kację globalizacji było pojawienie się gospodarki opartej na wiedzy, wykorzysty-wanie na szeroką skalę sieci internetowej oraz rozwinięcie się organizacji między-narodowych mających wpływ na funkcjonowanie państw, takich jak ONZ czy Unia Europejska, a także rozwój organizacji pozarządowych. Korzenie globalizacji tkwią
w wiekach XVIII, XIX i XX2. To właśnie najistotniejsze siły technologiczne,
ekono-miczne, społeczne i polityczne spowodowały, że fi rmy stały się międzynarodowe, a następnie globalne. Wszystkie te siły są ze sobą powiązane i w dużym stopniu zależne od siebie, co grafi cznie przedstawia rys. 1.
Rysunek 1. Siły prowadzące do globalizacji
Źródło: G. Stonehouse, J. Hamill, D. Campbell, T. Purdie, op. cit., s. 25.
2 G. Stonehouse, J. Hamill, D. Campbell, T. Purdie, Globalizacja. Strategia i zarządzanie,
wyd. Felberg SJA, Warszawa 2001, s. 25.
Siły techniczne Industrializacja Rewolucja transportowa Rewolucja informacyjno-komunikacyjna Siły ekonomiczne Wzrastające dochody indywidualne Handel światowy Światowe rynki fi nansowe Siły rynkowe Konkurencja światowa Siły społeczne Konsumpcja Jednolicenie się upodobań konsumentów Edukacja i umiejętności Globalizacja sektorów i rynków Siły polityczne
Redukcja barier handlowych Prawa własności intelektualnej
Prywatyzacja Tworzenie się bloków handlowych
Technologicznych początków globalizacji należy szukać w rewolucji przemysło-wej, mającej swój początek pod koniec XVIII wieku i trwającej w XIX i XX wieku. Indu-strializacja spowodowała rozwój masowej produkcji towarów oraz „nowego obrazu
specjalizacji geografi cznej”3. Produkcja masowa przyczyniła się do rozwoju rynków
masowych, obniżki cen i wzrostu globalnej atrakcyjności pewnych produktów. Do globalizacji nie mogłoby dojść bez rozwoju transportu. Rozwój sieci kolei, zastosowanie silnika parowego i silnika Diesla stworzyło warunki do szybszego przemieszczania się po całym świecie. Następnie podróże lotnicze przyczyniły się w istotny sposób do globalizacji, likwidując czasowe bariery dalekich podróży. Roz-wój technologii informacyjnej i komunikacyjnej miał bezpośrednio ogromny wpływ na rozszerzanie się samej globalizacji, a także na siły leżące u jej podstaw. Komuni-kacja globalna stała się powszechnie dostępna dzięki narzędziom takim jak telefon, faks, internet i poczta elektroniczna, które umożliwiły, zarówno fi rmom, jak i kon-sumentom, koordynację działań na całym świecie. Komunikacja globalna za sprawą telewizji satelitarnej przyczyniła się do tworzenia globalnych potrzeb konsumen-tów, upowszechnienia informacji o istnieniu wielu produktów i marek na całym glo-bie. Poza bezpośrednim wkładem w globalizację sektorów i rynków wszystkie trzy grupy osiągnięć technologicznych: rozwój przemysłowy, rozwój transportu i dosko-nalenie zarządzania informacją, odegrały ważną rolę we wprowadzaniu zmian eko-nomicznych, politycznych i społecznych, które także przyczyniły się do globalizacji. Pojawieniu się konsumpcji globalnej towarzyszyło wzrastanie poziomu docho-dów w połączeniu z gwałtownym wzrostem zdolności kredytowej konsumentów. W latach powojennych popyt na dobra i usługi konsumpcyjne bardzo się rozrósł. Rozwój technologiczny ma decydujące znaczenie w ujednoliceniu preferencji kon-sumentów, rynki globalne wspomaga bowiem reklama i telewizja satelitarna oraz podróże.
Globalizacja i wzrastający handel światowy są również wynikiem zmniejszania się barier handlu międzynarodowego. Bloki handlowe, zwane uniami celnymi, ta-kie jak Unia Europejska i Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (NAFTA),
również miały znaczącą rolę w promocji handlu między krajami4. Wiele rządów
podjęło kroki zmierzające do redukcji interwencjonizmu państwowego. Prywatyza-cja stała się zjawiskiem powszechnym. W Europie Wschodniej upadek komunizmu otworzył rynki wcześniej zamknięte dla handlu międzynarodowego. Dominacja sił rynkowych nad regulacjami rządowymi pomogła w zmniejszeniu politycznych ba-rier globalizacji.
W wielu sektorach i na wielu rynkach wzrasta konkurencja globalna. Zwiększa-jące się obroty handlu światowego idą w parze ze wzrastającymi poziomami do-chodów w gospodarkach krajów wysoko rozwiniętych. Oba zjawiska są wzajemnie od siebie uzależnione i blisko spokrewnione z rozwojem technicznym i politycz-nym. Wzrastające poziomy dochodów w poszczególnych krajach stworzyły popyt na produkty i usługi globalne.
3 Ibidem.
Poszczególne kraje uległy trendom globalnym w różnym stopniu. Handel świa-towy nadal zdominowany jest przez „triadę”, czyli Europę Zachodnią, Amerykę Pół-nocną i kraje Azji z okolic Pacyfi ku. Te trzy obszary wytwarzają 80 procent produkcji
światowej, reprezentując jedynie 20 procent populacji świata5. Są one
jednocześ-nie w centrum światowej gospodarki globalnej na skutek ich dominacji technicznej i gospodarczej. Inne części świata, takie jak Europa Wschodnia, Afryka, Ameryka Południowa, pozostają w niekorzystnym położeniu ekonomicznym i technologicz-nym. Konsekwencją tego jest fakt, że procesy globalizacji nadal trwają i daleko jest jeszcze do ich zakończenia w sensie geografi cznym. Istnieje również wiele rynków i sektorów, które pozostają w dużym stopniu lokalne lub regionalne.
Skutkiem globalizacji otoczenia jest globalizacja konkurencji i realizowanie glo-balnych strategii. Od połowy lat 80. dynamika handlu światowego znacznie
prze-wyższa wzrost światowego produktu bru o6. Dynamika ta jest wyższa w odniesieniu
do handlu w ramach regionów geografi cznych, aniżeli między nimi. Globalizacja wy-kracza poza zjawisko typowo ekonomiczne, jest to raczej megatrend, który prowadzi do internacjonalizacji stosunków społecznych, kulturalnych i politycznych. Globaliza-cja to proces wyraźny, dynamiczny i niejednorodny, który zmienia świat w globalną wioskę. Wymiary globalizacji sektora turystycznego przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Wymiary globalizacji sektora turystycznego
Wymiar Główne procesy
1. Globalizacja fi nansów i własności kapitału
Deregulacja rynków fi nansowych i międzynarodowa mobilność kapitału, wzrost fuzji i akwizycji
2. Globalizacja rynków i strategii
Integracja działalności gospodarczej na skalę świato-wą, ustanowienie zintegrowanych działań poza swo-imi granicami, globalne poszukiwanie komponentów i partnerów aliansów strategicznych
3. Globalizacja technologii i powią-zanych z nią badań oraz wiedzy
Rozwój technologii informacji i telekomunikacji, roz-wój globalnych sieci
4. Globalizacja stylów życia i modeli konsumpcji, globalizacja kultury
Transfer i transplantacja dominujących stylów życia. Zrównanie modeli konsumpcji
5. Globalizacja rządzenia i regulacji prawnych
Zmniejszona rola rządów narodowych i parlamentów. Próby stworzenia nowej generacji przepisów i instytu-cji globalnych rządów
6. Globalizacja jako polityczne ujednolicenie świata
Integracja społeczeństw świata w globalny polityczny i ekonomiczny system
7. Globalizacja postrzegania i świadomości
Społeczno-kulturowe procesy globalistyczne. Obywatele świata.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Konkurencyjność małych i średnich
przedsię-biorstw na polskim rynku turystycznym, red. M. Bednarczyk, Wyd. UJ, Kraków 2006, s. 38. 5 Ibidem, s. 27.
6 W. Anioł, Paradoksy globalizacji, Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu
Proces globalizacji postępuje dzięki7:
– zmianom w gospodarce i nasileniu gospodarki rynkowej,
– oparciu światowej konkurencji na etyce wolnego handlu i normach globalnych,
– polepszeniu poziomu życia,
– obniżeniu kosztów transportu i komunikacji.
Rozwój turystyki przyspiesza te zmiany, a one z kolei mają wpływ na dynamikę zmian na rynku turystycznym. Sektory gospodarki uzależnione od turystyki znajdu-ją się pod rosnącym wpływem globalizacji w ujęciu makroekonomicznym. Gwał-townie rosnący popyt na oferty turystyczne do coraz odleglejszych miejsc doce-lowych pomaga wzmocnić i przyspieszyć proces powiązań gospodarczych między poszczególnymi krajami, regionami oraz przedsiębiorstwami.
Rezultatem procesów globalizacji jest stałe poszerzanie się zasięgu produkowa-nych na świecie wyrobów i marek, a także oferowaprodukowa-nych usług. Standard i użytecz-ność wielu produktów ulegają postępującemu ujednoliceniu, także pod wpływem upodobniania się w skali globalnej gustów, preferencji i wzorców konsumpcyjnych klientów. Kwes ą sporną i szeroko dyskutowaną jest zagadnienie stosownej ochro-ny rynku krajowego przed nadmierną konkurencją międzynarodową.
Trendy w turystyce światowej w dobie globalizacji
Współczesna turystyka korzysta z przyspieszenia, które jest częścią procesu globa-lizacji. Dzięki innowacjom w dziedzinie transportu i komunikacji widzimy, jak gwał-townie w epoce silników odrzutowych rośnie szybkość podróżowania w porówna-niu na przykład do podróżowania dyliżansem. (Dyliżans pocztowy mógł przejechać dziennie 160 km, a odrzutowiec lata z prędkością 1000km/h).
We współczesnej turystyce określenie „świat się skurczył” odzwierciedla zacho-dzące procesy w dziedzinie komunikacji, dostępu do informacji i szybkości ich uzy-skiwania, odkrywania nowych regionów turystycznych. Należy zwrócić uwagę na istotną rolę globalnych sieci teleinformatycznych w rozwoju turystyki na świecie. Tzw. e-commerce obejmuje reklamę, sprzedaż i dystrybucję produktów poprzez
te-lefon, telefaks, telewizję, elektroniczną wymianę danych, a zwłaszcza internet8.
Współcześnie wysoka dynamika wzrostu turystyki międzynarodowej to efekt podboju czasu i przestrzeni dzięki nowoczesnej technologii oraz obniżeniu kosztów transportu. Ogólna poprawa warunków życia, która dokonała się dzięki konkuren-cji, otworzyła nowe subregiony świata dla turystyki.
W drugiej połowie XX w. nastąpił gwałtowny wzrost ruchu turystycznego mię-dzynarodowego. W roku 1950 ruch turystyczny ogółem na świecie wynosił 25,3 mln turystów, w roku 1960 już 69,3 mln, 1990 – 441 mln, 2000 – 682 mln, 2008 – 922 mln, 2009 – 880 mln. Spadek ruchu turystycznego ogółem na świecie w 2009 roku to skutek odczuwanego globalnie kryzysu gospodarczego.
7 Ibidem, s. 190.
8 Globalizacja rynku usług, [w:] Globalizacja usług, red. A. Szymaniak, Wyd. Akademickie
Wraz ze wzrostem ruchu turystycznego bardzo dynamicznie wzrastają wpływy z turystyki międzynarodowej. Analiza danych statystycznych wykazuje, że wynosiły one w 1950 roku 2,1 mld USD, w 1960 – 6,9 mld USD, 1990 – 263,4 mld USD, 2000 – 476,4 mld USD, 2008 – 942 mld USD, 2009 – 852 mld USD.
Przyjazdy turystów zagranicznych oraz wpływy z turystyki międzynarodowej na świecie w latach 1950–2009 przedstawiają tabela 2, rys. 2. i rys. 3. Najwyższą dy-namikę wzrostu ruchu turystycznego odnotowano w latach 1960/1950 – 272,7%, co tłumaczy się realizacją tzw. odłożonych potrzeb w zakresie turystyki, z okresu drugiej wojny światowej. W kolejnych latach dynamika ruchu turystycznego ob-niżyła się i tak w okresie 1970/1960 wynosiła 231,9%, w 1980/1970 – 178,1%, a następnie około 154% w latach 1990/1980 i 2000/1990 oraz około 130% w latach 2009/2000 (rys. 2).
Tabela 2. Przyjazdy turystów zagranicznych oraz wpływy z turystyki międzynarodowej na świecie w latach 1950–2009
Rok/dane Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie w mln osób Wpływy z turystyki międzynarodowej w mld USD 1950 25,3 2,1 1960 69 6,9 1965 113 1970 160 17,9 1975 214 40,7 1980 285 103,6 1985 328 116,1 1990 441 263,4 1995 533 406,2 2000 683 476,4 2005 802 678 2006 846 742 2007 901 856 2008 919 942 2009 880 852
Źródło: UNWTO Word Tourism Barometr, Instytut Turystyki, Warszawa 2010.
Dynamika wpływów z turystyki międzynarodowej w analizowanym okresie jest jeszcze wyższa niż ruchu turystycznego i tak 1960/1950 wynosiła 328,6%, 1970/1960 – 259,4%, 1980/1970 – aż 578,8%, 1990/1980 – 254,2%, 2000/1990 – 180,9% i 2009/2000 – 178,8% (rys. 3).
Dystrybucja geografi czna ruchu turystycznego i wpływów w turystyce nie jest jednorodna. Mimo umiędzynarodowienia popytu turystycznego rynki wewnętrzne oraz rynki krajów sąsiadujących pozostają na każdym kontynencie najważniejszymi regionami dla turystyki międzynarodowej dla danego kontynentu. W globalnym ruchu turystycznym największy udział ma Europa, której znaczenie jednak maleje.
W 1990 roku Europa przyjmowała 60%, a w 2009 roku – 52,2% światowego ruchu turystycznego, zaś w Europie subregionami cieszącymi się największym powodze-niem wśród turystów jest Europa Południowa i Śródziemnomorska, której udział w Europie w 2009 osiągnął 37,2% i Europa Zachodnia – 31,7%.
Rysunek 2. Przyjazdy turystyczne na świecie w latach 1950–2009 w mln osób
Źródło: tabela 2.
Rysunek 3. Wpływy z turystyki międzynarodowej w latach 1950–2009 w mld USD
Źródło: tabela 2.
Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie według regionów UNWTO przed-stawia tabela 3.
Na przestrzeni lat 1990–2009 rozmiary ruchu turystycznego na świecie po-dwoiły się. Zmiany przyjazdów do regionów turystycznych świata i subregionów Europy w latach 1990–2009 przedstawia rys. 4 i 5. Najwyższą dynamikę wzrostu
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1950 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1950 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009
ruchu turystycznego obserwuje się w regionie Bliskiego Wschodu (529%) oraz Azji i Pacyfi ku (315,7%). Dynamikę zmian przyjazdów turystycznych według regionów świata w okresie 1990–2009 przedstawia rys. 9. Globalnie w skali świata wskaźnik dynamiki ruchu turystycznego wynosi w analizowanym okresie 199,5%, natomiast w Afryce – 301,3%, w Europie – 173,6%, w Amerykach – 151,5%.
Rysunek 4. Udział regionów w przyjazdach turystycznych w 1990 i 2009 roku
52,2 20,6 16 5,2 6 Europa Azja i Pacyfik Ameryki Afryka Bliski Wschód 60 13,1 21,1 3,5 2,3 Europa Azja i Pacyfik Ameryki Afryka Bliski Wschód Źródło: tabela 3.
Rysunek 5. Udział subregionów w ruchu turystycznym przyjazdowym do Europy w 1990 i 2009 roku 11,4 41 12,1 35,5 Północna Europa Zachodnia Europa Środkowo-Wschodnia Europa Europa Południowa i Śródziemnomorska 11,6 31,7 19,5 37,2 Północna Europa Zachodnia Europa Środkowo-Wschodnia Europa Europa Południowa i Śródziemnomorska Źródło: tabela 3. 1990 2009 1990 2009
Tabela 3. Przyjazdy turystów zagranicznych na świecie według regionów UNWTO w mln osób w latach 1995–2009 Region Przyjazdy w mln 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 Świat ogółem 441 533 683 802 846 901 919 880 Rozwinięte gospodarki 339 423 451 475 496 494 470 Gospodarki rozwijające się 194 260 351 371 404 425 410
Europa 264,8 309,1 392,2 441,0 463,9 485,4 487,2 459,7 Północna Europa 30,3 35,8 43,7 52,8 56,6 58,1 56,4 53,4 Zachodnia Europa 108,6 112,2 139,7 141,7 148,6 153,9 153,2 146,0 Środkowo-Wschodnia Euro-pa 32,0 58,1 69,3 87,5 91,4 96,6 100,0 89,5 Europa Południowa i Śród-ziemnomorska 93,9 103,0 139,5 159,1 167,3 176,8 177,7 170,9 Azja i Pacyfi k 57,7 82,0 110,1 153,6 166,0 182,0 184,0 181,2 Ameryki 92,8 109,0 128,9 134,0 135,8 142,9 147,8 140,6 Afryka 15,2 18,8 26,5 35,4 39,6 43,2 44,3 45,8 Bliski Wschód 10,0 13,7 24,9 37,8 40,9 46,9 55,6 52,9
Źródło: UNWTO World Tourism Barometer, Vol 8, No. 1, January 2009 i UNWTO World Tourism Barometer, August 2010.
Tabela 4. Dynamika i struktura zmian przyjazdów do regionów turystycznych świata w latach 1990–2009
Region Dynamika i struktura przyjazdów turystycznych 1990 1995 2000 2005 2008 2009 2009/2000 2009/1990 Świat ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 128,8 199,5 Rozwinięte gospodarki 63,6 61,9 56,2 53,8 53,4 111,1 Gospodarki rozwijające się 36,4 38,1 43,8 46,2 46,6 106,6 Europa 60,0 58,0 57,4 55,0 53.0 52,2 117,2 173,6 Północna Europa 11,4 11,6 11,1 12,0 11,6 11,6 122,2 176,2 Zachodnia Europa 41,0 36,3 35,6 32,1 31,4 31,7 104,5 134,4 Środkowo-Wschodnia Europa 12,1 18,8 17,7 19,8 20,5 19,5 129,1 279,7 Europa Południowa i Śródziemnomorska 35,5 33,3 35,6 36,1 36,5 37,2 122,5 182,0 Azja i Pacyfi k 13,1 15,4 16,1 19,2 20,0 20,6 164,6 315,7 Ameryki 21,1 20,5 18,9 16,7 16,1 16,0 109,1 151,5 Afryka 3,5 3,5 3,9 4,4 4,8 5,2 172,8 301,3 Bliski Wschód 2,3 2,6 3,7 4,7 6,1 6,0 212,4 529,0
Głównym wskaźnikiem globalizacji jest turystyka międzykontynentalna i podró-że do odległych miejsc. Według danych UNWTO wskaźnik ten w roku 1995 wynosił 17,9%, natomiast prognozy na 2020 rok zakładają wzrost tego wskaźnika do 24,2%. Prognozy przyjazdów na świecie do 2020 roku przewidują spadek udziału Europy w globalnej turystyce światowej i szybki wzrost udziału rynków w obszarze Azji i Pa-cyfi ku oraz Bliskiego Wschodu. Prognozy przyjazdów na świecie według regionów przedstawia tab. 5 i rys. 6.
Rysunek 6. Prognoza udziału regionów w ruchu turystycznym w 2020 (porównanie do 1995 roku) 5 18,1 25,4 45,9 4,4 1,2 Afryka Ameryki Wsch. Azja i Pacyfik Europa Bliski Wschód Azja Płd. 3,6 19,3 14,4 59,8 2,2 0,7 Afryka Ameryki Wsch. Azja i Pacyfik Europa Bliski Wschód Azja Płd. Źródło: tabela 5.
Tabela 5. Prognozy przyjazdów na świecie według regionów w mln
Region Prognozy Średnia stopa
wzrostu (%) Udział w rynku (%) 2010 2020 1995–2020 1995 2020 Świat ogółem 1006,4 1561,1 4,1 100 100 Afryka 47,0 77,3 5,5 3,6 5,0 Ameryki 190,4 282,3 3,8 19,3 18,1 Wsch. Azja i Pacyfi k 195,2 397,2 6,5 14,4 25,4 Europa 527,3 717,0 3,1 59,8 45,9 Bliski Wschód 35,9 68,5 6,7 2,2 4,4 Azja Płd. 10,6 18,8 6,2 0,7 1,2
Podróże w ramach danego regionu 790,9 1183,3 3,8 82,1 75,8 Podróże międzyregionalne
(dalekodystansowe) 215,5 377,9 5,4 17,9 24,2
Źródło: Światowa Organizacja Turystyki (UNWTO). 1995
Wzrost przyjazdów turystycznych na świecie jest w dużym stopniu związany z zwiększającą się wymianą między rozwiniętymi regionami świata. Proces globa-lizacji w turystyce wyraźnie wskazuje, że tradycyjne obszary turystyczne tracą swe udziały w rynku na rzecz coraz szybciej rozwijających się konkurentów (por. rys. 6). Wraz z rozwojem dużych fi rm rośnie konkurencja cenowa, co stawia małe i średnie fi rmy w niekorzystnej sytuacji. Procesy globalizacji prowadzą do światowej standa-ryzacji jakości i komfortu usług turystycznych.
Ekonomicznym wyrazem znaczenia turystyki we współczesnym świecie są wpły-wy z turystyki międzynarodowej i ich dynamiczny wzrost zarówno w skali globalnej, jak i w poszczególnych regionach turystycznych. Wpływy z turystyki międzynarodo-wej na świecie według regionów w latach 1990–2009 przedstawiają tabela 6 i rys. 7 i 8. W roku 1990 wpływy z turystyki w Europie sięgały 54,4% wpływów światowych, kraje obu Ameryk osiągnęły 26,3% wpływów światowych, kraje Azji i Pacyfi ku – 15,6%, Afryka zaledwie 2% i Bliski Wschód – 1,7%. W roku 2009 struktura wpływów z turystyki kształtowała się następująco: 48,5% – Europa, 23,8% – Azja i Pacyfi k, 19,4% – Ameryki, 4,9% – Bliski Wschód i 3,4% – Afryka.
Rysunek 7. Udział regionów w globalnych wpływach z turystyki w roku 1990 i 2009 48,5 23,8 19,4 3,4 4,9 Europa Azja i Pacyfik Ameryki Afryka Bliski Wschód 54,4 15,6 26,3 2 1,7 Europa Azja i Pacyfik Ameryki Afryka Bliski Wschód Źródło: tabela 6. 1990 2009
Rysunek 8. Udział subregionów Europy w wpływach z turystyki w obszarze europejskim w roku 1990 i 2009 14,7 34,8 11,5 39 Północna Europa Zachodnia Europa Środkowo-Wschodnia Europa Europa Południowa i Śródziemn. 17,2 44,1 3,4 35,3 Północna Europa Zachodnia Europa Środkowo-Wschodnia Europa Europa Południowa i Śródziemn. Źródło: tabela 6.
Tabela 6. Wpływy z turystyki międzynarodowej na świecie wg regionów UNWTO w latach 1990–2009 w miliardach USD
Region Wpływy w mld USD
1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 Świat ogółem 263,4 406,5 476,4 678,0 742,0 857,4 941,7 852,3
Rozwinięte gospodarki . . . . . . 612,3 547,3
Gospodarki rozwijające się . . . . . . 329,4 305,0
Europa 143,2 212,9 234,5 350,5 376,9 435,2 473,7 413,4 Północna Europa 24,7 32,6 34,6 53,9 60,3 70,7 70,2 60,9 Zachodnia Europa 63,2 82,0 82,3 124,2 131,6 149,6 162,2 143,8 Środkowo-Wschodnia Europa 4,8 22,7 26,1 32,4 38,2 48,5 57,8 47,6 Europa Południowa i Śródziemnomorska 50,5 75,5 91,5 140,0 146,9 166,3 183,5 161,1 Azja i Pacyfi k 41,2 77,2 86,1 134,5 156,5 186,8 208,9 203,2 Ameryki 69,2 99,6 132,8 144,7 154,1 171,3 187,6 165,2 Afryka 5,3 8,1 10,8 21,6 24,6 29,1 30,0 28,7 Bliski Wschód 4,4 8,7 12,2 26,2 29,9 35,0 41,5 41,8
Źródło: Światowa Organizacja Turystyki, UNWTO: „Tourism Highlights, 2009 edi on”, Word Tourism Barometer, Vol. 8, No. 2, June 2010.
1990
Tabela 7. Dynamika i struktura zmian wpływów z turystyki międzynarodowej na świecie w latach 1990–2009
Region Wpływy w mld USD
1990 1995 2000 2005 2008 2009 2009/2000 2009/1990 Świat ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 178,8 323,5 Rozwinięte gospodarki . . . . 65,0 64,2 . . Gospodarki rozwijające się . . . . 35,0 35,8 . . Europa 54,4 52,4 49,2 51,7 50,3 48,5 176,2 288.6 Północna Europa 17,2 15,3 14,8 15,4 14,8 14,7 176,0 129,6 Zachodnia Europa 44,1 38,6 35,1 35,4 34,2 34,8 174,7 227,5 Środkowo--Wschodnia Europa 3,4 10,7 11,1 9,3 12,3 11,5 182,4 989,6 Europa Południowa i Śródziemnomorska 35,3 35,5 39,0 39,9 38,8 39,0 176,1 319,0 Azja i Pacyfi k 15,6 19,0 18,1 19,8 22,2 23,8 236,0 493,2 Ameryki 26,3 24,5 27,9 21,3 19,9 19,4 124,4 238,7 Afryka 2,0 2,0 2,3 3,3 3,2 3,4 265,7 541,5 Bliski Wschód 1,7 2,1 2,5 3,9 4,4 4,9 342,6 950,0
Źródło: tabela 6 oraz obliczenia własne.
Rysunek 9. Dynamika zmian przyjazdów turystycznych do regionów w latach 1990– 2009 0 100 200 300 400 500 600
Świat ogółem Europa Azja i Pacyfik Ameryki Afryka Bliski Wschód 199,5 173,6 315,7 151,5 301,3 529 Źródło: tabela 4.
W okresie 2009/1990 dynamika globalnych wpływów z turystyki międzynarodo-wej na świecie wynosiła 323,5%. Najwyższą dynamikę wzrostu dochodów w latach 1990–2009 osiągnął Bliski Wschód – 950%. Dynamikę zmian wpływów z turystyki w latach 1990–2009 przedstawia rys. 10. Rozwój ruchu turystycznego w krajach północnej Afryki zaowocował wzrostem dochodów – 541,5%. Dynamiczny wzrost dochodów z turystyki nastąpił również w regionie Azji i Pacyfi ku – 493,2%. Jed-ną z ważniejszych zmian na współczesnym rynku masowej turystyki jest jego seg-mentacja, wskazująca, że nie istnieje już jeden duży rynek masowego wypoczynku, lecz wiele jego wyspecjalizowanych obszarów. Ważnym czynnikiem kształtowania współczesnej oferty turystycznej jest indywidualizacja motywów i stylów podróżo-wania, związana ze wzrostem wymagań turystów co do jakości usług turystycznych. Trendy globalne w turystyce odzwierciedlają zmieniające się preferencje i potrzeby turystów. Wyraźnie zaznacza się wzrost częstości wyjazdów zagranicznych w ciągu roku, czemu sprzyja rosnąca liczba połączeń lotniczych, w tym tzw. tanich przewoź-ników.
Globalizacja jest nieodwracalnym megatrendem, który ma i nadal w turystyce będzie miał istotne znaczenie.
Rysunek 10. Dynamika zmian wpływów z turystyki według regionów w latach 1990–2009 0 200 400 600 800 1000 Świat ogółem Europa Azja i Pacyfik
Ameryki Afryka Bliski Wschód 323,5 288,6 493,2 238,7 541,5 950 Źródło: tabela 7.
Podsumowanie
Globalizacja to proces prowadzący do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur. Efektem tego procesu jest tworzenie światowego społeczeństwa, zanikanie kategorii państwa narodowego oraz wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych. Czynnikami powodującymi intensyfi
ka-cję globalizacji było pojawienie się gospodarki opartej na wiedzy, wykorzystywanie na szeroką skalę sieci Internet oraz rozwinięcie się organizacji międzynarodowych mających wpływ na funkcjonowanie państw, takich jak ONZ, czy Unia Europejska, a także rozwój organizacji pozarządowych. Tak więc korzenie globalizacji w rzeczy-wistości tkwią w wieku XVIII, XIX i XX. To właśnie najistotniejsze siły technologiczne, ekonomiczne, społeczne i polityczne spowodowały, że fi rmy stały się międzynaro-dowe, a następnie globalne. Wszystkie te siły są ze sobą blisko powiązane i w du-żym stopniu zależne od siebie. Współczesna turystyka korzysta z przyspieszenia, które jest częścią procesu globalizacji. We współczesnej turystyce określenie „świat się skurczył” odzwierciedla zachodzące procesy w dziedzinie komunikacji, dostępu do informacji i szybkości ich uzyskiwania, odkrywania nowych regionów turystycz-nych. Należy zwrócić uwagę na istotną rolę globalnych sieci teleinformatycznych w rozwoju turystyki na świecie. Współcześnie wysoka dynamika wzrostu turystyki międzynarodowej to efekt podboju czasu i przestrzeni, dokonanego dzięki nowo-czesnej technologii oraz obniżeniu kosztów transportu. Ogólna poprawa warunków życia, która dokonała się dzięki konkurencji, otworzyła nowe subregiony świata dla turystyki. Wzrost przyjazdów turystycznych na świecie jest w dużym stopniu zwią-zany z zwiększającą się wymianą między rozwiniętymi regionami świata. Proces globalizacji w turystyce wyraźnie wskazuje, że tradycyjne obszary turystyczne tracą swe udziały w rynku wraz z coraz szybszym wzrostem konkurentów. Procesy globa-lizacji prowadzą do światowej standaryzacji jakości i komfortu usług turystycznych. Globalizacja jest nieodwracalnym megatrendem, który w turystyce ma i nadal bę-dzie miał istotne znaczenie.
Summary
Globaliza on is a process which leads to a greater and greater interdependence and integra on of countries, socie es, economies and cultures. The process re-sults in crea ng a world society, in disappearing of an idea of a na on state, as well as in an increase in the importnance of interna onal organiza ons. The fac-tors which intensifi ed globalisa on were: the occurence of the economy based on knowledge, the wide usage of the Internet, and the development of interna onal organiza ons infl uencing the func oning of na ons, e.g. the United Na ons, the European Union, as well as the development of non-governmental organiza ons.
The globaliza on, then, dates back to the 18th, 19th and 20th century. It was the
most essen al technological, economic, social and poli cal powers that made companies become interna onal, and later global. All these powers are closely connected and to some degree interdependent. The modern tourism makes use of accelera on, which is a part of the process of globaliza on. In modern tourism the term the world has shrunk refl ects processes taking place in the fi elds of com-munica ons, informa on access and the speed with which it is acquired, as well as discovering new touris c regions. The essen al role of global telecommunica ons network should not be overlooked as far as the development of tourism in the
world is concerned. Nowdays the high dynamics of the increase in interna onal tourism is the result of the conquest of me and space achieved thanks to mod-ern technology and lowering costs of transport. The general improvemenet in life condi ons, achived thanks to compe on, has gained access to new world sub-regions for tourism. The increase in tourists in the world is considerably connected with an increasing exchange between developed world regions. When it comes to tourism, the process of globalisa on indicates that tradi onal touris c areas lose in the market share due to a faster and faster increase of the compe on. The processes of gloaliza on lead to a world’s standariza on of quality and comfort provided by tourism services. Globaliza on is an irreversible megatrend which is and will s ll be essen al in tourism.
