DASZKIEWICZ P. & TARKOWSKI R. 2006b — Les auditeurs polonais des cours de minéralogie de René Just Haüy au Muséum national d’Hi-stoire naturelle, Paris. Comptes rendus. Géoscience, 338/11: 809–814. HAÜY R.J. 1784 — Essai d’une théorie sur la structure des crystaux: appliquée à plusieurs genres de substances crystallisées. A Paris — Chez Gogué & Née de la Rochelle: 236.
HAÜY R.J. 1801 — Traité de Minéralogie. France Conseil Générale des Mines. Paris — Chez Louis. vol. 5.
HAÜY R.J. 1805 — Discours d’ouverture du cours de minéralogie. Rêkopis Ms 1976, t. VI, 1053, str 4. Biblioteka Centralna Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Pary¿u.
HAÜY R.J. 1809 — Tableau comparatif des résultats de la cristallographie et de l’analyse chimique, relativement à la classification des minéraux: 312. HAÜY R.J. 1822 — Traité de cristallographie: suivi d’une application des principes de cette science à la détermination des espèces minérales, et d’une nouvelle méthode pour mettre les formes cristallines en pro-jection. Bachelier et Huzard, Paris.
LEŒNIEWSKI C. 1931 — Dziennik podró¿y Stanis³awa Staszica 1789–1805. Z rêkopisów wyda³ Czes³aw Leœniewski nak³adem Pol-skiej Akademii Umiejêtnoœci. Gebethner i Wolf, Kraków: 515. LUCAS J.A.H. 1806 — Tableau des Epèces Minérales. Levrault. Schoell et cie, Paris.
MANECKI A. 2005 — Encyklopedia minera³ów. Wydaw. AGH. MIZERSKI W. & SYLWESTRZAK H. 2002 — S³ownik geologiczny. PWN, Warszawa.
ORCEL J. & THEODORIDES J. 1975 — Sur une lettre de R.J. Haüy à A. von Humboldt. Actes du 95e Congrès national des sociétés savantes (Reims 1970): section des sciences. Tome II / Ministère de l’Education nationale, Comité des Travaux historiques et scientifiques: 213–222.
Praca wp³ynê³a do redakcji 08.01.2008 r. Po recenzji akceptowano do druku 25.01.2008 r.
Polski Pañstwowy Instytut Geologiczny w Warszawie
— nieznany dokument z 1926 r.
Marek Graniczny
1, Wojciech Jegliñski
2, Halina Urban
1Na stronie internetowej Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó³nocnej Wojciech Jegliñski przypadkowo odnalaz³ niezwyk³y dokument dotycz¹cy Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Znalaz³ siê on w opracowaniu zatytu³owanym: Polish Declarations of Admiration and Friendship for the United States (Polskie deklaracje uznania i przyjaŸni dla Stanów Zjednoczonych). Zosta³ on opracowany w Polsce w 1926 r. i przekazany na rêce prezydenta USA Alvina Coolidga z okazji 150 roczni-cy og³oszenia Deklaracji Niepodleg³oœci Stanów Zjedno-czonych. Opracowanie to obejmuje 13 obszernych woluminów manuskryptów i jest bogato ilustrowane przez znanych ówczeœnie grafików. Zawiera ono ¿yczenia i oryginalne pod-pisy przedstawicieli urzêdów pañstwowych, samorz¹dów lokalnych, organizacji koœcielnych, naukowych, spo³ecz-nych, wojskowych oraz kó³ biznesu. Znalaz³y siê w nim równie¿ podpisy m³odzie¿y szkolnej.
Jednostronicowy dokument, bêd¹cy czêœci¹ opracowa-nia, zawiera tytu³ w jêzyku polskim i angielskim — Polski Pañstwowy Instytut Geologiczny w Warszawie oraz Geolo-gical Survey of Poland, Warsaw (ryc. 1). Jest on opatrzony oryginalnymi podpisami dyrektora PIG Józefa Morozewi-cza oraz pracowników instytutu. Nazwiska przedstawiamy w kolejnoœci uszeregowania w dwóch kolumnach na doku-mencie: Stefan Czarnocki, Feliks Rutkowski, Ludwik Hor-witz, Ferdynand Rabowski, Stanis³aw Wo³³osowicz,
Alojzy Mazurek, Wawrzyniec Jacek, Jan Czarnocki, Kazi-mierz Kowalewski, Jan Samsonowicz, Regina Fleszarowa, Zbig- niew Ró¿ycki, Janina Zieliñska, Marian Karasiñski, Czes³aw KuŸniar i Stanis³aw Ma³kowski (w sumie 17 naz-wisk).
W Kronice Instytutu za rok 1926, sporz¹dzonej przez Józefa Mrozewicza, nie ma ¿adnej informacji na temat wzmiankowanego dokumentu. S¹ natomiast informacje do-tycz¹ce kolejnego, trudnego i pracowitego roku wype³nia-nia przez instytut zadañ s³u¿by geologicznej (Morozewicz, 1927). Przyjrzyjmy siê, jak instytut sprawowa³ swoje s³u¿ebne obowi¹zki wobec pañstwa przed 62 laty i czym zajmowali siê geolodzy podpisani na Deklaracji uznania i przyjaŸni...
Rok ten rozpocz¹³ siê niezbyt dobrze, zosta³y bowiem skreœlone przez Ministerstwo Skarbu kredyty przeznaczo-ne na dalszy ci¹g budowy nowego gmachu na Mokotowie, ze wzglêdu na niepomyœlny stan finansowy pañstwa i koniecznoœæ oszczêdzania. Stan ten trwa³ jednak na szczê-œcie stosunkowo krótko, poniewa¿ prace mog³y byæ ponownie podjête ju¿ w sierpniu, dziêki funduszowi na zatrudnienie bezrobotnych, z którego Ministerstwo Robót Publicznych wyznaczy³o w ratach miesiêcznych kilkadzie-si¹t tysiêcy z³otych, miêdzy innymi na budowê gmachu Pañstwowego Instytutu Geologicznego.
Podstawowe prace prowadzone przez PIG objê³y bada-nia terenowe, realizowane wed³ug programu zatwierdzo-nego w dniu 20 kwietnia 1926 r. przez ministra przemys³u i handlu. W badaniach tych wziêli czynny udzia³ wszyscy geolodzy na sta³e zatrudnieni w PIG, w liczbie 19, oraz wspó³pracownicy tymczasowi instytutu, których by³o 8. Prace kartograficzne by³y skupione w trzech regionach — na obszarze œrodkowopolskim, w Karpatach oraz w Pol-skim Zag³êbiu Wêglowym.
Prace kartograficzne prowadzono w ramach programu Ogólnej Mapy Geologicznej Polski w skali 1 : 100 000. Badaniami na terenach kruszconoœnych, obejmuj¹cych arkusze Koñskie, Przedbórz i Wieluñ, kierowa³ C. KuŸniar. Wspomagali go E. Passendorfer oraz J. Premik. W Górach Œwiêtokrzyskich, w granicach arkuszy Kielce, Piñczów i Opatów, pracowali, tak jak w roku poprzednim, J. Czarnoc-121
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 2, 2008
M. Graniczny W. Jegliñski H. Urban
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa
2
Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Geologii Morza, ul. Koœcierska 5, 80-328 Gdañsk
122
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 2, 2008
Ryc. 1. Karta Pañstwowego Instytutu Geologicznego znajduj¹ca siê w tomie polskich deklaracji uznania i przyjaŸni dla Stanów
ki, J. Samsonowicz oraz dwaj asystenci — A. Mazurek oraz K. Kowalewski. Badania terenowe na obszarze Karpat by³y prowadzone przez geologów Wydzia³u Naftowo-Sol-nego PIG i grono wspó³pracowników pod ogólnym kierow-nictwem K. To³wiñskiego. Objê³y one pas Karpat brze¿nych od Czeremosza (na po³udniu) po San (na pó³nocy), Karpaty wewnêtrzne, obszar ci¹gn¹cy siê wzd³u¿ po³udniowej gra-nicy pañstwa oraz teren przedgórza Karpat na po³udnie od Dniestru. Oprócz wspomnianego K. To³wiñskiego wziêli w nich udzia³ F. Rabowski, E. Jab³oñski, S. Weigner, Z. Opol-ski, B. BujalOpol-ski, B. Œwiderski oraz S. Ma³kowski.
W 1926 r. zakoñczono w sumie zdjêcie geologiczne 8 arkuszy Ogólnej Mapy Geologicznej Polski 1 : 100 000 — Wieluñ, Przedbórz, Kielce, Opatów, Stary Sambor, Skole, Dolina i Nadwórna. Nale¿y to uznaæ za bardzo dobry wynik.
Ponadto zakoñczono równie¿ prace kartograficzne kil-ku arkil-kuszy Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polskiego Zag³êbia Wêglowego w skali 1 : 25 000. By³y to arkusze: Grodziec, Brzeszcze, Lêdziny oraz pó³nocna czêœæ arkusza Maczki, o ³¹cznej powierzchni oko³o 500 km2
. W pracach na Górnym Œl¹sku brali udzia³: S. Czarnocki, S. Doktoro-wicz-Hrebnicki, A. Makowski i F. Rutkowski.
W 1926 r. Rada Naukowa PIG, do której prócz persone-lu naukowego instytutu nale¿eli równie¿ przedstawiciele Ministerstwa Przemys³u i Handlu, Ministerstwa Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego, Ministerstwa Spraw Wojskowych, Ministerstwa Robót Publicznych, Minister-stwa Kolei oraz delegaci Przemys³u Górniczego, odby³a 17 posiedzeñ zwyczajnych, na których z³o¿ono i przedyskuto-wano 48 sprawozdañ i referatów naukowych.
Jedn¹ z wa¿niejszych publikacji Pañstwowego Instytu-tu Geologicznego, wydanych w 1926 r., by³a Mapa geolo-giczna Rzeczypospolitej Polskiej w skali 1 : 75 000, opraco-wana przez Czes³awa KuŸniara. Mapa ta zosta³a wydana w 17 kolorach w zak³adach Instytutu Wojskowo-Geograficz-nego w Warszawie. W kronice PIG zamieszczono podziê-kowania dla szefa Instytutu Wojskowo-Geograficznego — pu³kownika Kreutzingera: za ¿yczliwe traktowanie tej pra-cy i u³atwienia natury formalnej, poczynione temu wydaw-nictwu.
W tym samym roku PIG, w porozumieniu z Departa-mentem Górniczo-Hutniczym Ministerstwa Przemys³u i Handlu, zaj¹³ siê przygotowaniem do druku Mapy bogactw kopalnych Rzeczypospolitej Polskiej w skali 1 : 750 000, pod kierunkiem S. Czarnockiego. Pomagali mu S. Olszew-ski, zbieraj¹cy niezbêdne materia³y geologiczne i staty-styczne, oraz rysownik S. Filipowicz.
W maju 1926 r. odby³ siê w Madrycie 14. Miêdzynaro-dowy Kongres Geologiczny, na którym Pañstwowy Instytut Geologiczny by³ reprezentowany przez dyrektora J. Mo-rozewicza (bêd¹cego jednoczeœnie delegatem Rz¹du Pol-skiego) oraz C. KuŸniara. Delegaci przedstawili Radzie Kongresu œwie¿o wydan¹ w PIG Mapê geologiczn¹
Rze-czypospolitej Polskiej w skali 1 : 75 000 jako tymczasowy wynik badañ ogó³u geologów polskich.
Poczynaj¹c od lutego 1926 r. w PIG-u zajêto siê spra-wami popularyzacji i ochrony zabytków przyrody nieo¿y-wionej i powo³ano Komisjê do spraw Ochrony Zabytków Przyrody Nieo¿ywionej (warto zapamiêtaæ to wydarzenie i datê!). Na jej czele stan¹³ S. Ma³kowski, a w jej sk³ad weszli: J. Czarnocki, J. Samsonowicz, R. Fleszarowa i A. Ma-zurek (który by³ jej sekretarzem). Komisja ta mia³a miêdzy innymi za zadanie utrzymywanie wspó³pracy z Pañstwow¹ Rad¹ Ochrony Przyrody, dzia³aj¹c¹ przy Ministerstwie Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego.
Pod koniec 1925 r. Pracownia Chemiczna Pañstwowe-go Instytutu GeologicznePañstwowe-go zosta³a przeniesiona do spe-cjalnie w tym celu zbudowanego pawilonu, w nowym gmachu na Mokotowie (gdzie znajduje siê do dziœ — w bu-dynku B). Pierwsze dwa miesi¹ce 1926 r. zosta³y wykorzy-stane na ustawienie i zainstalowanie aparatury i przyrz¹dów w nowym lokalu oraz na przystosowanie siê do nowych warunków otoczenia. Zatem normalne prace w laboratorium rozpoczê³y siê z pocz¹tkiem marca.
Zgodnie z obowi¹zuj¹cym statutem, Pañstwowy Insty-tut Geologiczny poza g³ównymi zadaniami naukowo-ba-dawczymi wykonywa³ równie¿ ró¿ne prace i badania na rzecz przemys³u. Wspó³praca ta wyrazi³a siê w 1926 r. opracowaniem licznych opinii, porad i wskazówek, udzie-lanych zarówno urzêdom pañstwowym, jak i przedsiêbior-stwom prywatnym. Na przyk³ad geolog in¿. S. Dokto-rowicz-Hrebnicki bra³ udzia³ w dwóch komisjach, z któ-rych jedna na zamówienie Ministerstwa Kolei mia³a wyjaœ-niæ przyczyny osiadania gruntu wzd³u¿ toru kolejowego w Inowroc³awiu, druga zaœ, powo³ana przez Generaln¹ Dyrekcjê S³u¿by Zdrowia, mia³a na celu oszacowanie war-toœci uzdrowiska w Druskiennikach. W obu tych przypad-kach ...które wymaga³y wyjazdu na miejsce, in¿. Dokto-rowicz-Hrebnicki wygotowa³ referaty, oœwietlaj¹ce geolo-giczn¹ stronê zagadnieñ (Morozewicz, 1927).
Czy¿ zaprezentowane powy¿ej dokumenty i fakty, wybra-ne z jedwybra-nego roku dzia³alnoœci PIG, pozostawiaj¹ jakiekol-wiek w¹tpliwoœci co do tego, ¿e w Polsce istnia³a pañstwowa s³u¿ba geologiczna?
Niniejszy artyku³ dedykujemy pod rozwagê tym, któ-rzy w ostatnim okresie podjêli próbê rozbicia Pañstwowe-go Instytutu GeologicznePañstwowe-go i tworzenia na jePañstwowe-go ruinach „nowej” s³u¿by geologicznej, niemal w przededniu 90. rocznicy jego utworzenia. Przede wszystkim kierujemy go jednak do wszystkich, którzy szanuj¹ tradycje, interesuj¹ siê histori¹ instytutu i s¹ dumni z jego osi¹gniêæ.
Literatura
http://memory.loc.gov/intldl/pldechtml/pldechome.html http://memory.loc.gov/cgi-bin/map_item.pl?data=/service/mss/ pldec//001/0167.jp2&style=pldec&itemLink=r?intldl/pldec:@field (DOCID+@lit(pldec000414))&title=Volume%201
MOROZEWICZ J. 1927 — Kronika Instytutu za r. 1926. Sprawozda-nia Polskiego Instytutu Geologicznego, T. IV, z. 1–2. Sk³ad G³ówny w Kasie im. J. Mianowskiego, Nowy Œwiat 72, Warszawa.
123
