• Nie Znaleziono Wyników

Waga pierwszego zdania, czyli jak zaczynać kazanie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Waga pierwszego zdania, czyli jak zaczynać kazanie"

Copied!
20
0
0

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI LITURGICZNO-HOMILETYCZNE Tom 2 (58) – 2011. KS. WITOLD OSTAFISKI. *. WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE Wszak pocztek zdaje si by wicej ni poow caoci i dziki niemu wyjania si wiele z tego, co jest przedmiotem bada. Arystoteles. Pierwsze sowa ka dego tekstu zazwyczaj maj szczególne znaczenie, poniewa nie tylko sygnalizuj kierunek dalszej treci czy wprowadzaj zrby poj , ale przede wszystkim staj si wa nym elementem perswazji. Celem pocztkowego elementu ka dej wypowiedzi jest bowiem wcignicie w tok rozumowania odbiorcy – suchacza. Wstp stanowi preludium do sedna poruszanej przez nadawc sprawy, std jego sia i znaczenie. Jest on niczym fortel, który umiejtnie wykorzystany, pozwala zawadn suchaczem poprzez dalszy cig przemówienia1.. WSTP ORATORSKI DAWNIEJ I DZI. Jeli prawd jest, e sowo czyni cuda, o tyle ma ono wielk moc przede wszystkim we wstpie ka dej mowy. To przekonanie o potrzebie i szczególnej roli tej czci wypowiedzi nie stracio nic na znaczeniu. Wi e si ono bowiem z zasadami ka dej logicznej wypowiedzi. Jak wynika z psychologicznych bada nad odbiorem ró nych tekstów, ludzie – po pierwsze – zazwyczaj czytaj pocztki i zakoczenia, po drugie – najczciej je zapamituj, po trzecie – najczciej im ulegaj. Wprawdzie w procesie odbioru nie zawsze pocztkowe partie tekstu okazuj si wa niejsze ni koKs. dr WITOLD OSTAFISKI – adiunkt Katedry Homiletyki na Specjalizacji Liturgicznej Wydziau Teologicznego UPJPII; adres do korespondencji – e-mail: witold.ostafinski@upjp2.edu.pl 1 Por. S. H a m l i n. Jak mówi eby nas suchali. Warszawa 2001 s. 151-154; H. L e m m e r m a n n. Komunikacja werbalna. Szkoa retoryki. Wrocaw 1997 s. 137-150; J. K o h o u t. Retoryka. Mowa zjednuje ludzi. Wyd. IV. Gliwice 2006 s. 24-44..

(2) 194. KS. WITOLD OSTAFISKI. cowe, ale zwykle pod wzgldem wpywu na odbiorc ani jednym, ani drugim nie dorównuj partie rodkowe2. Wag wprowadzenia – wstpu, zwanego exordium – doceniali ju staro ytni mówcy, którzy stali na stanowisku, e kluczem do sukcesu jest umiejtnie zaplanowane przemówienie nacechowane elementem perswazji emocjonalnej, która ju na samym pocztku zdobywa przychylno suchacza (ac. captatio benevolentiae). Retoryka staro ytna definiuje wic wstp jako ogólne przygotowanie audytorium do wysuchania mowy przez pozyskanie yczliwoci i zainteresowanie tematem. Wstp to istotny element mowy, który wywouje u suchaczy pierwsze wra enie, decydujce dla dalszych efektów wystpienia. Celem tej czci przemówienia jest wytworzenie przychylnego nastroju u suchaczy oraz skupienie ich uwagi na wystpieniu. „Któ tego nie przyzna – stwierdza Cyceron w traktacie Brutus, czyli o sawnych mówcach – e sporód wszystkich zalet mówcy najwiksz jest ta, by zapali dusze suchaczy i do tego je porwa, czego wymaga dana sprawa”. Chocia decydujce znaczenie mo e mie tu autorytet mówcy, to jednak nie jest to jedyny element, który zaskarbia uwag suchaczy. Wa ne bowiem s tak e inne elementy, chocia by barwa gosu, sposób formuowania zada. Istotne jest, by nawizanie stosunku mówca-suchacz nastpio od pierwszego momentu, od wprowadzenia w przedmiot, istot caego przemówienia3. Klasyczna teoria wstpu nic nie stracia na swojej wartoci tak e dzi, w dobie gwatownego rozwoju cywilizacyjnego, zwaszcza w sferze masowego komunikowania. W nadmiarze sów, w powodzi tekstów, informacji zmieniaj si warunki suchania i std wanie wzroso znaczenie wstpu jako czynnika skupiajcego i wzmagajcego uwag. Zamiarem autora niniejszego artykuu jest pokazanie roli wstpu w specyficznej formie wypowiedzi, jak jest kazanie, a przede wszystkim zainspirowanie praktyków kaznodziejstwa do twórczej refleksji nad procesem konstruowania wstpów swoich kaza i homilii. Przedstawione rozwa ania s jedynie zapisem kilku uwag na temat sposobu praktycznej realizacji zasad kompozycji wstpu. Poddany analizie kaznodziejskiej materia pochodzi ze zbioru witokrzyskich kaza radiowych (KR). Klasyczna teoria kazania, opierajca si na zdobyczach staro ytnej retoryki, przywizywaa wielkie znaczenie do wstpu kazania i wypracowaa szczegóowe prawida dotyczce jego tworzenia, które w cigu wieków ule2. Zob. W. P i s a r e k. Retoryka dziennikarska. Kraków 1975 s. 279. Zob. E.P.J. C o r b e t t, R.J. C o n n o r s. Classical Rhetoric for the Modern Student. New York–Oxford 1999 s. 260-270. 3.

(3) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 195. gay ró nym modyfikacjom4. Wspóczesna praktyka kaznodziejska przeja z dawnej przekonanie o potrzebie waciwego wstpu kazania, jego wa noci i celach, inaczej je tylko wypowiada i uzasadnia. Dobrze opracowany wstp nadal su y kazaniu, nadajc mu jasno i przejrzysto w kompozycji oraz uatwiajc komunikacj midzyosobow. We wspóczesnych tekstach kaznodziejskich nadal kluczowe znaczenie ma realizacja podstawowych zada wstpu kazania: zdobycie yczliwoci suchaczy, przycignicie ich uwagi i zapowied tematu. Podstawowym zadaniem wstpu jest przygotowanie suchacza do przyjcia dalszej treci kazania. Kaznodzieja zdobywa yczliwo. i przychylno suchaczy, wzbudza ich zainteresowanie i uwag dla podjtego tematu. Wa ne wic jest, aby dotrze do suchaczy i tak ich zainteresowa , by pragnli do koca wysucha homilii. „«Pocztek to wicej ni poowa caoci» – pisa Arystoteles, a wspóczeni homileci powtarzaj za nim: dobry wstp jest waciwie poow kazania. Uchybienia kaznodziejskie we wstpie mog decydowa o niepowodzeniu caego kazania”5. Zadaniem wstpu jest nawizanie kontaktu uczuciowo-emocjonalnego z audytorium oraz „przygotowanie i nastrojenie suchacza do przyjcia treci kazania, sowem: wytworzenie sprzyjajcej atmosfery duchowej, polegajcej na zdobyciu yczliwoci suchaczy i wzbudzenie zainteresowania”6. Pocztek kazania nakada na kaznodziej obowizek odpowiedniego przygotowania suchacza do odbioru tematu. Cel ten mówca osiga przede wszystkim przez yczliwe usposobienie suchacza do odbioru, skoncentrowanie jego uwagi7. Wspóczeni teoretycy kaznodziejstwa podkrelaj, e spraw niezwykle wa n w ka dym kazaniu s pierwsze sowa. „To pierwsze wypowiedziane przez kaznodziej zdanie – przekonuje ks. Kazimierz Panu – ma niezwykle doniose znaczenie. Nie tylko dlatego, e przerywa ono cisz, jaka powinna nastpi po odczytaniu Ewangelii, ale tak e dlatego, e ju po tym zdaniu nastpuje podwiadoma ocena mo liwoci kaznodziei. W suchaczu wzbudza si przekonanie: ten kaznodzieja ma co do powiedzenia, potrafi zaciekawi , bd przeciwnie – on nie ma nic do powiedzenia. Konsekwencj jest decyzja: bd lub nie bd go dalej sucha. Winien w nich by zawarty motyw wiodcy caej homilii. Winno to by zdanie skondensowane, bogate w tre , zawierajce, jak w soczewce skupiajcej, wiele promieni”8. 4. G. S i w e k. Przepowiada skuteczniej. Elementy retoryki kaznodziejskiej. Kraków 1992 s. 53. Por. Z.

(4) y k o. Homiletyka wspóczesna. Warszawa 1990 s. 54. 6 Tam e s. 54. 7 M. K o r o l k o. Sztuka retoryki. Warszawa 1990 s. 79. 8 Zob. K. P a n u . Sztuka goszenia kaza. Kraków 2008 s. 53-54. 5.

(5) 196. KS. WITOLD OSTAFISKI. O waciwym wstpie, opracowanym wedug prawide klasycznej teorii kazania, trudno dzi mówi . Analiza strukturalna wstpów wspóczesnych tekstów kaznodziejskich wykazuje bowiem odchodzenie od sztywnych regu okrelajcych zasady konstruowania wstpu. Autorzy kaza cakowicie pomijaj w strukturze wstpu niektóre jego elementy skadowe, zalecane przez klasyczn retoryk. Na przykad w adnym analizowanym kazaniu nie zarejestrowano tradycyjnego elementu rozpoczynajcego czsto kazanie – pozdrowienia: Niech bdzie pochwalony Jezus Chrystus! Wspóczeni homileci podkrelaj, e kazanie stanowi nierozerwaln cz Eucharystii i dlatego zbdne wydaje si powtarzanie pozdrowienia – celebrans pozdrowi ju suchaczy na pocztku Mszy witej i nie ma potrzeby czyni tego po raz drugi. Podanie dyspozycji kazania równie jest zjawiskiem bardzo rzadkim, waciwie marginalnym w analizowanych tekstach. Kaznodzieje nie podaj planu swego wystpienia, nie zapowiadaj, o czym i w jakiej kolejnoci bd mówi w poszczególnych czciach. Homileci zgodnie przyznaj, e przesad byoby zapowiadanie wiernym szczegóowego planu kazania, gdy goszenie sowa Bo ego nie jest form wykadów uniwersyteckich. Warto przeledzi , w jaki sposób realizowane s we wspóczesnych tekstach homiletycznych pozostae elementy skadowe wstpu, takie jak: tekst naczelny, pozdrowienie suchaczy, czyli formy adresatywne oraz wstp waciwy i zapowied tematu.. FUNKCJA TEKSTU NACZELNEGO. Pierwszy kontakt suchaczy z kaznodziej i kazaniem nastpuje za porednictwem tekstu naczelnego, zwanego inaczej mottem. Tekst naczelny wypywa z treci kazania i oddaje jego przewodni myl, pozostaje w cisym zwizku z tematem i celem kazania, odznacza si jasnoci, zrozumiaoci i lapidarnoci. Nie mo e by jednak wprowadzony do kazania wycznie dla efektów estetycznych czy ornamentacyjnych. Traktowanie tekstu naczelnego jako konwencji przyjtej na pocztku kazania odbierane jest przez homiletów jako przykad nadu ycia sowa Bo ego. We wspóczesnych tekstach homiletycznych przewa aj motta o proweniencji biblijnej. Najczciej autorzy posuguj si tekstami zaczerpnitymi z Ewangelii, Listów Apostolskich, a ze Starego Testamentu z Ksig: Psalmów, Mdroci, Izajasza, Rodzaju i Powtórzonego Prawa. Warto przeledzi , na podstawie wybranych przykadów, jak funkcj peni w wypowiedzi kaznodziejskiej cytowane motta..

(6) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 197. Krótkie motto: „Gdybycie mieli wiar jak ziarnko gorczycy” (

(7) k 17, 5) stanowi zapowied tematu kazania9, podejmujcego problematyk wiary ludzi wspóczesnych, wiadczy o cisej cznoci z myl przewodni kazania. Podobn funkcj peni motto: „Bogosaw, duszo moja, Pana i nie zapominaj o wszystkich Jego dobrodziejstwach” (Ps 103, 2). Werset wyjty z Ksigi Psalmów wydaje si najodpowiedniejszym wprowadzeniem w tematyk Bo ego miosierdzia10. Motto zaczerpnite z Ksigi Mdroci: „Mdro jest wspaniaa i niewidnca” (Mdr 6, 12) staje si nie tylko motywem przewodnim caego kazania pt. Pochwaa mdroci11, ale równie jest pretekstem do podjcia „polemiki” z wymow zawartego w nim przesania. Oczywicie jest to polemika pozorna. Kaznodzieja, chcc pobudzi suchaczy do mylenia, posu y si „prowokacyjnym” stwierdzeniem: „A mnie si wydaje, e to pojcie jest starowieckie, e nale y do ludzi starej daty”. W toku swojej wypowiedzi przytacza jednak argumenty, które potwierdzaj suszno biblijnego przesania, dowodzc , e mdro jest rzeczywicie „wspaniaa i niewidnca”. Podobn funkcj peni inny znany cytat z Ksigi Psalmów: „Wszyscy zobaczcie, jak nasz Pan jest dobry”12, który zostaje wprowadzony w celu wywoania napicia emocjonalnego u suchaczy. Kaznodzieja, podobnie jak w poprzednim przykadzie, stawia jakby w wtpliwo dobro Pana, zadajc odbiorcom sugestywne pytania: „Czy nie wywoay one w nas trudnych i bolesnych pyta? Jak chwali dobro Pana, gdy wokoo tyle cierpienia i biedy?” W dalszej czci swojego wystpienia, powtarzajc sowa Psalmu, mówi, jak my, ludzie wspóczeni, mamy dostrzega , pomimo bólu i cierpienia, dobro i potg Boga. Wspóczeni kaznodzieje traktuj literatur, a szczególnie poezj jako niewyczerpane ródo oryginalnych, wie ych cytatów, które – obok biblijnych fragmentów – w najpeniejszy sposób oddaj myl przewodni kazania. Tak jest np. w kazaniu wygoszonym z okazji Bo ego Narodzenia13. Autor przywouje fragment wiersza Kazimiery Iakowiczówny: „wiat cay taki zajty, nie widz, nie czuj lepcy, e znów pi Dziecitko wite, w ubogiej jak co rok Stajence”. Tekst ten staje si nie tylko punktem wyjcia do snucia refleksji nad tajemnic Wcielenia Syna Bo ego, ale tak e wprowadza suchaczy w radosny nastrój witeczny. 9. KR I s. 15-16. KR II s. 63-66. 11 KR VII s. 203-207. 12 KR X s. 213. 13 KR VII s. 242-246. 10.

(8) 198. KS. WITOLD OSTAFISKI. W innym kazaniu, wygoszonym w pierwsz niedziel Wielkiego Postu14, kaznodzieja zacytowa strofk wiersza Romana Brandstaettera: Czowiek codziennie wychodzi na pustyni. I nie zna granic tej pustyni. I codziennie kuszony jest czowiek, I nie zna granic tej pokusy. I codziennie walczy ze zem I nie zna granic tego za.. Fragment wiersza, przywoujcy ewangeliczn scen kuszenia Jezusa na pustyni, jest w tym kazaniu jakby prób interpretacji sów Jezusa: „Id precz, szatanie” w wymiarze uniwersalnym, ponadczasowym. Tekst naczelny stanowi tutaj punkt wyjcia dla tematu, jest wstpn egzegez przeczytanej Ewangelii. Motto mo e peni jeszcze jedn funkcj w kazaniu – zastpowa pozdrowienie suchaczy. Oto przykady wykorzystania cytatu jako substytutu formy adresatywnej: „Jezus Chrystus – jedyny Zbawiciel wiata – wczoraj, dzi i na wieki!”15; „Jezus Chrystus wczoraj i dzi, ten sam na wieki”16. Te eliptyczne konstrukcje, zaczerpnite z Listu do Hebrajczyków, powtórzone jeszcze raz w rozwiniciu i zakoczeniu, zastpuj form pozdrowienia suchaczy. Powy sza analiza dowodzi, e motto spenia we wstpie kazania swoj zasadnicz funkcj. Cho obecno tekstu naczelnego w analizowanym materiale zostaa powiadczona w stosunkowo nielicznej grupie kaza, to jednak autorzy kaza nie powinni z niego rezygnowa , gdy jest on doskonaym sposobem wprowadzania w tematyk kazania, przygotowuje suchacza do przyjcia treci, stwarza nastrój odpowiedni do okolicznoci, a przede wszystkim pobudza do mylenia.. FORMY ADRESATYWNE – TENDENCJA REGRESYWNA W ZAKRESIE ICH STOSOWANIA. Pozdrowienie suchaczy nale y do form adresatywnych i jest jednym z wielu wyznaczników relacji, jakie zachodz midzy gosicielem sowa Bo ego a jego odbiorc. Formy adresatywne nale  do wypowiedzi perfor14. KR VIII s. 76-80. KR X s. 12. 16 KR X s. 273. 15.

(9) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 199. matywnych, których rola sprowadza si do wytwarzania okrelonego rodzaju zwizku midzy ich nadawc a odbiorc w bezporednim akcie komunikacji jzykowej17. Ich funkcj jest wic nawizanie i podtrzymanie kontaktu jzykowego ze suchaczami. Homileci podkrelaj, e obecno takich konstrukcji w tekcie mówionym su y ksztatowaniu wród suchaczy – odbiorców – poczucia wizi wspólnotowej, nici braterstwa i jednoci. R. Zerfass, bronic tradycyjnych zwrotów do adresata, podkrela, e „niemal wszystkie fazy nawizywania midzyludzkich kontaktów – a do nich nale y powitanie – s zrytualizowane”. Zaleca wic wybór takiej formy powitalnego pozdrowienia suchaczy, która zabrzmi szczerze i yczliwie, a wówczas suchacze bd przekonani, e traktowani s po bratersku18. Obecno form adresatywnych – wedug G. Siwka19 – nadaje wypowiedzi kaznodziejskiej dialogowego charakteru. Kazanie pozbawione tych form sprawia wra enie monologu wygoszonego w pustym mieszkaniu. Std konieczno wykorzystywania zwrotów: „najmilsi”, „siostry i bracia”, „umiowani w Chrystusie”, przez które mówca pragnie da do zrozumienia, e jego mowa ma przecie jakiego adresata. Czy rzeczywicie obecno w tekcie mówionym takich konstrukcji su y nawizaniu bliskiego kontaktu emocjonalnego, ksztatowaniu u suchaczy poczucia bliskoci, wspólnoty, braterstwa, a mo e raczej dekoncentruje odbiorców? Niektórzy teoretycy krytykuj „rytua” klasycznych pozdrowie suchaczy, typu: „Drodzy bracia i siostry”, „Kochani”, „Umiowani w Chrystusie Panu”, zarzucajc tym tradycyjnym formom brak oryginalnoci, autentycznoci, a nawet skostniao , szablonowo . Nadu ywane w tekcie kazania szybko si zu ywaj i raczej odwracaj uwag suchaczy od tego, co istotne, a co nastpi po pozdrowieniu. Czsta maniera nadu ywania zwrotów adresatywnych jest wyrazem rozpaczliwego gestu mówcy, czujcego niezrczno sytuacji nadania cho by pozoru jakiego dialogu cakowicie monologowemu tekstowi swej mowy. Suchacze kazania maj prawo przypuszcza , e dla ksidza s drodzy, najmilsi, umiowani, kochani. U ywanie tego typu zwrotów mo e wywoa. u nich ambiwaletne odczucia: z jednej strony poczucie serdecznoci, nawet poufaoci, ale z drugiej strony zwroty te, troch przesodzone, brzmi zbyt protekcjonalnie i dlatego ich obecno w tekcie kaznodziejskim mo e by. interpretowana jako przejaw postawy paternalizmu. Akt serdecznego powi17 S. K o z i a r a. Status i funkcja form adresatywnych w jzyku wspóczesnych kaza. W: Fenomen kazania. Red. W. Przyczyna. Kraków 1999 s. 137. 18 Por. R. Z e r f a s s. Od aforyzmu do kazania. Kraków 1995 s.129-130. 19 G. S i w e k. Dialog w goszeniu Sowa Boego. „Biblioteka Kaznodziejska” 2007 nr 2 (151) s. 9-17..

(10) 200. KS. WITOLD OSTAFISKI. tania wiernych na pocztku kazania mo e by jednoczenie po egnaniem z ich uwag. Kaznodzieja ma kilkanacie sekund, by zainteresowa suchaczy, szkoda wic czasu na oczywistoci. Lepszym rozwizaniem wydaje si zastpienie tych rytualnych pozdrowie jakim ciekawym, dostosowanym do tematu kazania cytatem, mottem, które stanowi bdzie swoisty substytut form adresatywnych, np.: „Panie, naucz nas modli si”20, „Otrzyjcie ju zy paczcy, ale z serca wyzujcie”21, „Naucz nas liczy dni nasze, bymy zdobyli mdro serca”22. W ostatnich latach zaznacza si tendencja regresywna w zakresie u ycia form adresatywnych w tekstach kaznodziejskich. Przyczyn zjawiska zanikania tych form w tekstach wspóczesnych kaza jest – wedug jzykoznawców – „drugoplanowe traktowanie zagadnie budowy i kompozycji tekstu, czyli przewaga czynników merytorycznych nad formalnymi, a tak e dostosowanie si do zalece wynikajcych z odnowy posoborowej, w myl których kazanie lub homilia stanowi integraln cz liturgii Mszy w.”23 Zbdne wydaje si wic u ywanie formy adresatywnej we wstpie kazania, skoro kapan na pocztku Mszy witej zwraca si z pozdrowieniem do wiernych. By mo e niektórzy kaznodzieje, krytycznie nastawieni do przepowiadania „w dawnym stylu”, próbuj – w ramach walki z tradycj – gosi np. kazania pozbawione sygnaów pocztku, czyli m.in. form grzecznociowych24. Niewtpliwie wspóczesna tendencja regresywna w zakresie u ywania form adresatywnych to jeden z przejawów przewartociowa zachodzcych nie tylko w obrbie tej specyficznej odmiany jzyka mówionego, jak jest jzyk kaza i homilii, ale jzyka religijnego w ogólnoci. Jzykiem w Kociele rzdz bowiem te same co w jzyku ogólnym gramatyczne prawa i tendencje rozwojowe, prowadzce do nieuchronnych przemian, do konfliktu midzy tradycj a wspóczesn motywacj poszczególnych form25.. 20. KR VII s. 172. KR II s. 258. 22 KR II s. 311. 23 K o z i a r a. Status i funkcja form adresatywnych s. 144. 24 Por. A. S i e r a d z k a - M r u k. Sytuacja komunikacyjna jako czynnik organizujcy tekst kaznodziejski. W: Retoryka dzi. Teoria i praktyka. Red. R. Przybylska, W. Przyczyna. Kraków 2001 s. 320. 25 Por. K o z i a r a. Status i funkcja form adresatywnych s. 145; J. M i o d e k. Wspóczesne kaznodziejstwo polskie. W: Tysic lat polskiego sownictwa religijnego. Red. B. Kreja. Gdask 1999 s. 265. 21.

(11) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 201. ZADANIA WSTPU I SPOSOBY JEGO KONSTRUOWANIA. Podstawowym zadaniem wstpu – jak to zostao podkrelone wczeniej – jest przygotowanie suchacza do przyjcia dalszej treci kazania, czynic go dobrze usposobionym (benevolum), uwa nym (attentum) i ulegym (docilem). Chcc te cele osign , kaznodzieja powinien naprowadzi audytorium na przedmiot kazania, zdoby jego yczliwo i przychylno , wzbudzi. jego zainteresowanie i uwag dla podjtego tematu. Istot wstpu – zdaniem Heinza Lemmermanna, autora ksi ki pt. Szkoa Retoryki – jest przede wszystkim jeden cel: aby midzy mówc a suchaczem zawizay si pozytywne relacje. Przemawiajcy musi by wiadom, e jego celem jest stworzenie wspólnoty mylowej midzy mówc a suchaczami. W tej kwestii przydatny jest element retoryczny zwany zagajeniem. Zagajenie to jedna z najskuteczniejszych technik pozwalajcych na skonstruowanie dobrego i skutecznego wstpu kazania26. Daje ono mo liwo nawizania bezporedniego kontaktu ze suchaczami oraz stworzenia ciepej, serdecznej atmosfery. Zadaniem kaznodziei w tej czci wystpienia jest znalezienie takiego sformuowania, które najszybciej bdzie skutkowao przeamaniem lodów. Sukces osiga si wtedy, gdy suchacz odnosi wra enie, e mówca przemawia do niego i ma mu co wa nego do powiedzenia. Susznie zatem zauwa a ks. Eugeniusz Burzyk, duszpasterz rodowisk twórczych diecezji bielsko- ywieckiej, e kazanie od pocztku powinno by jak siekiera, któr rozrbuje si zamarznity staw, tymczasem kaznodzieja czsto gdacze jak kura nad zniesionym jajem. „Kiedy staj przed ambon – mówi ks. Burzyk – sysz gos, który mówi mi: «Bierz ich». To gos z góry. Kazaniem musz porwa suchaczy do nadprzyrodzonej rzeczywistoci. Kazanie nie jest katechez, wykadem czy referatem. To nie czas na tumaczenie prawd wiary, do tego su  inne formy dziaalnoci duszpasterskiej. Kazanie ma wstrzsn. lud mi, którzy zmczeni i zobojtniali raz w tygodniu przychodz do kocioa. Zanudzanie ich wzniosymi sowami jest bezsensowne i szkodliwe. Tre i forma kazania powinna ich zaskoczy , zainteresowa yciem religijnym, wyrwa z codziennoci. A w konsekwencji doprowadzi do Boga”27. 26. H. L e m m e r m a n n. Komunikacja werbalna. Sztuka dyskutowania: techniki argumentacji, dyskusje, dialogi. Wrocaw 1997 s. 138. 27 Krótko i ku chwale boej. Wywiad z ks. E. Burzykiem. „Gazeta Wyborcza” nr 51 – wydanie z 29.02.2008 s. 12.

(12) 202. KS. WITOLD OSTAFISKI. Aby zdoby przychylno suchaczy, warto czasami audytorium rozweseli , przytaczajc jak zabawn anegdot. Suszno mia Marcin Luter, mówic: „Suchajcych trzeba rozweseli , aby potem z ochot kazaniu przysuchiwa si chcieli”. Szkoda, e wspóczeni kaznodzieje o tym nie pamitaj i rzadko sigaj po dowcipne zagajenie. W analizowanym materiale zanotowano tylko jedno humorystyczne zagajenie – autor tak rozpoczyna kazanie wygoszone w Poniedziaek Wielkanocny: „Kochani moi! Dzisiaj migus dyngus. Zmoczyli mnie z rana

(13) owiczaki jak nale y”28. Wspóczeni kaznodzieje zapominaj, e istnieje, mimo wszystko, co takiego jak przebysk Ducha w witym miechu, charyzmat miechu. Duchowy dar – podobnie jak inne dary. Przyzwyczailimy si bowiem, e o wszystkim, co dotyczy religii, nale y mówi z nale nym szacunkiem i powag. A przecie Bóg nie wymaga od nas cigej powagi. Kaznodzieje musz sobie uwiadomi wa n prawd, e wiara, któr gosz, powinna suchaczom przede wszystkim dawa rado , a nie kojarzy si z uci liwym obowizkiem i koniecznoci wyrzecze. Kolejnym zadaniem wstpu, oprócz zdobycia przychylnoci suchaczy, jest wzbudzenie zainteresowania i uwagi audytorium dla podjtego w kazaniu tematu. Autorzy kaza wykorzystuj ró ne mo liwoci, aby interesujco zaanonsowa temat. Jedn z nich jest pobudzajce ciekawo i zainteresowanie relacjonowanie wasnych prze y . W kazaniach najwa niejsze jest, by suchacze czuli, e mówicy dzieli si z nimi swymi prze yciami, e mówi z zaanga owaniem i przekonaniem. Oto dwa przykady takiego wstpu: W pitek przyniosem do domu powicon gromnic. Lubi to wito Ofiarowania Paskiego... dobrze jest wpatrze si w pomie wiecy, zamyle si i posucha , co mówi wiato wiecy. Najpierw przychodzi wspomnienie, gdy mama zapalaa gromnic w czasie burzy 29 i mówilimy „Pod Twoj obron”... Pamitam dziadkowe woskowe wiece . Lubi wita Bo ego Narodzenia. W swej treci s one bardzo trudne. Bóg sta si czowiekiem... Skoczy si Adwent, ale ja wci prze ywam ludzk tsknot za Bogiem. Chowam w sercu adwentow nadziej... i pragn ufa wci jak tamten adwentowy czowiek, e Bóg 30 kocha mnie i wtedy, kiedy od Niego przez grzech odszedem .. W obu przykadach kaznodzieja dzieli si ze suchaczami swoimi odczuciami. Uwag odbiorcy przykuwaj osobiste wspomnienia, które nie tylko 28. KR V s. 63. KR IX s. 60 n. 30 KR IV, s. 194 n. 29.

(14) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 203. sygnalizuj poruszany w kazaniu problem, ale tak e wprowadzaj nastrój zadumy i refleksji. Autorzy kaza czsto opowiadaj jak ciekaw, krótk histori, zdarzenie, które na zasadzie podobiestwa naprowadzaj suchacza na temat kazania, np. Gdy przygotowywaem t dzisiejsz homili, przypomniaa mi si rozmowa. Przeprowadzi j kilka lat temu mój kolega. Rozmawia on wtedy z dorosym czowiekiem, który pragn przygotowa si do chrztu. Ksidz jako chcia mu pomóc; omieli , wykaza , e jakie wiadomoci z religii ma, skoro wychowa si w Polsce. I wydawao mu si, e w tym wypadku najlepiej nawi e do wit Bo ego Narodzenia. Kto si narodzi wtedy? – pyta ksidz, jakie ma imi... Kandydat na chrzecijanina, yjcy w katolickim kraju... kojarzy Bo e Narodzenie 31 tylko z prezentami, o ywieniem handlu, z yczeniami – nic wicej mu te wita nie mówiy .. Dziki zastosowaniu tego przykadu w charakterze wprowadzenia udao si mówcy zaciekawi suchaczy, przycign ich uwag i jednoczenie zapewni sobie dobry punkt odniesienia do swoich dalszych wywodów. Opowiedziana historia staje si bowiem pretekstem do postawienia suchaczom pytania, które stanowi zasadniczy problem kazania: co to znaczy prze y we waciwy sposób Bo e Narodzenie? Czsto przytoczony we wstpie przykad, oparty na osobistych dowiadczeniach mówicego, su y tumaczeniu, komentowaniu, czyli egzegezie sów Pisma witego, np. W wito w. Franciszka byem w kociele przy ulicy Piwnej w Warszawie. Dziaa si Msza wita, lekcj czyta niewidomy. Zna pismo Braille’a. To mnie nie zdziwio; ale gdy doszed do sów: „ale nie naigrawajcie si ze mnie, bo ja znamiona Mki Paskiej nosz na wasnym, ciele” – to mn wstrzsno. Nie umiem powiedzie wielu zda o niewidomych. Wiem, e nie chc okazywanej im litoci. I przypuszczam, jak wielkie jest ich pragnienie zobaczenia wiata. Nie dziwi si wic, e biedny Bartymeusz, siedzcy przy drodze, gdy usysza, e tdy przechodzi Jezus, krzycza: „Jezusie, Synu Dawida, ulituj si nade mn”. Bd dobrej 32 myli, Bartymeuszu – woa ci! Zastanawiam si, co miao znaczy – bd dobrej myli!. Autor zaintrygowa suchaczy niezwykle ciekaw analogi, zestawieniem swoich osobistych dowiadcze z ewangeliczn scen uzdrowienia niewidomego. Kaznodzieja przekada treci biblijne na dowiadczenie konkretnego wspóczesnego czowieka naznaczonego kalectwem. Sowa: „bd dobrej myli” przewijaj si w dalszych czciach kazania i stanowi jego temat. 31 32. KR VI s. 200 n. KR IV s. 327-330..

(15) 204. KS. WITOLD OSTAFISKI. Innym sposobem zaciekawienia suchacza, zasygnalizowania i zaintrygowania tematem jest rozpoczcie kazania szeregiem pyta, czsto zaskakujcych, np. A gdyby tak nagle, nieoczekiwanie przyszed do nas jak do swoich w Nazarecie? Gdyby dzi stan w twoim domu? Z jakim przyjciem by si spotka? Jakim sowem byby przywitany? Mo e poszedby z zakopotaniem do póki z ksi kami, by odszuka Pismo w. i powiedzie. 33 Jezusowi: Patrz, Panie, ja to wszystko znam i dobrze wiem, co i gdzie jest o tobie napisane .. Autor, stawiajc te intrygujce, sugestywne pytania, od razu wzbudza zainteresowanie suchaczy; oddziauje na ich sfer emocjonaln, odwouje si do ich wyobra ni, zmusza do mylenia; przewiduje reakcj odbiorcy podczas „przypuszczalnego” spotkania z Jezusem; przedstawia domnieman rozmow ze Zbawicielem. Podobne pytania pojawi si jeszcze w dalszych czciach kazania, jak np. w zakoczeniu: „Ciekawe, co by zrobi, gdyby On, we wasnej osobie, stan w progach twego domu?” Pytania postawione we wstpie i w zakoczeniu funkcjonuj na zasadzie „klamry” spajajcej tekst wewntrznie, zamykajcej cao kompozycji.. INDUKCYJNE I DEDUKCYJNE MODELE WSTPÓW KAZA. Homilia winna mie charakter indukcyjny, czyli punktem wyjcia musz by podstawowe dowiadczenia wspóczesnego czowieka. Wytrawni kaznodzieje zawsze radzili, eby na pocztku kazania byo wicej dymu z papierosa ni dymu z kadzida. Do tych podstawowych dowiadcze czowieka nale  m.in.: dowiadczenie niedoskonaoci wiata, dowiadczenie cierpienia, dowiadczenie mierci, dowiadczenie mioci, dowiadczenie grzechu i winy. S to podstawowe problemy i pytania, które stawiali sobie i szukali na nie odpowiedzi ludzie Biblii i z którymi stale borykaj si nasi suchacze. Ich rozwizania mo e dokona sowo biblijne, poniewa w Pimie witym znajdujemy te same egzystencjalne problemy, których dowiadczamy 34. Podstawow korzyci pync z tzw. yciowych wstpów jest szybkie zdobycie uwagi suchaczy. Kaznodzieje, chcc zainteresowa swoich suchaczy, czsto odwouj si do realiów ycia codziennego, rozpoczynajc kaza33 34. KR IV s. 283-285. P a n u . Sztuka goszenia kaza s. 53-54..

(16) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 205. nie od konkretnych sytuacji, problemów i pyta. Oto przykad wstpu opartego na metodzie indukcji homiletycznej: Lato, wakacje, urlopy, wyjazdy w nowe okolice, do nowych miejscowoci, spotkania z nowymi lud mi, znajomymi i nieznajomymi; rozmowy i odpoczynek, pobyt w górach, nad morzem czy we wasnym mieszkaniu – ale bez lku, e jutro czeka nas ci ka praca; wicej czasu wolnego – to wszystko pozwala nam dzi spokojnie pomyle o sobie, o bliskich, o naszych sprawach ukrytych w sercu, zaniedbanych podczas miesicy ci kiej pracy czy nauki, 35 odsunitych na dalszy plan zaj .. Autor wychodzi od realiów codziennoci; przykuwa uwag suchacza, bo mówi o rzeczach mu bliskich i dobrze znanych. Przywoujc obrazy z ycia codziennego, w zakoczeniu wstpu stawia odbiorcy szereg pyta o charakterze egzystencjalnym: Dokd zmierzam? Czy id waciw drog? Czy realizuj swoje powoanie yciowe? Odpowiedzi na postawione pytania odnajduje w tekstach ewangelicznych. Konkretne ludzkie problemy zostaj wic rozpatrywane z perspektywy ewangelicznej. Do wyobra ni suchacza najbardziej przemawiaj odwoania do konkretnych faktów, aktualnych wydarze z ycia wspóczesnego, które zapisay si w wiadomoci wszystkich Polaków, stay si niejako ich wspólnym dowiadczeniem yciowym. Dziki metodzie indukcji suchacz od samego pocztku odczuwa, e kazanie dotyczy jego ycia i e chce ono mu pomóc w rozwizywaniu jego problemów. Wstpy o charakterze egzystencjalnym niewtpliwie nale  do najbardziej udanych i interesujcych. Wiele kaza rozpoczyna si filozoficznymi rozwa aniami, refleksjami dotyczcymi sensu ludzkiego ycia. Najczciej kaznodzieja wychodzi od postawienia jakiego konkretnego problemu, nurtujcego wspóczesnego czowieka w postaci pytania lub szeregu pyta, albo stwierdzenia, które natychmiast rozbudzaj ciekawo suchaczy i wywouj korzystne napicie. Takie pobudzanie zainteresowania powinno zmusi suchaczy do wspópracy, do wspólnego mylenia. Oto przykad oryginalnego wstpu o charakterze egzystencjalnym: Czytam jeszcze raz Ksig Hioba. Bojowaniem jest ycie czowieka. Czy nie pdz dni moich jak najemnik? Jak niewolnik, co wzdycha do cienia? Jak robotnik, co czeka na zapat? I có zyskaem? Miesice mczarni, przeznaczono mi noce udrki. I co dalej? Teraz z oówkiem w rku podliczam na kartce, przerzucam, wybieram, odrzucam, poprawiam, id w kolejk, stoj, denerwuj si, przeklinam! Jak dugo tak mo na y ? I co wicej?, w domu moim. 35. KR I s. 277..

(17) 206. KS. WITOLD OSTAFISKI. cierpienie, niepowodzenie, jedno krzy uje si z drugim, choroba i mier . Ja krzycz: Dlaczego? Przecie to moje dziecko!, przecie to moja matka! Ile mo na znie w tym yciu 36 i jaki w tym jest sens? .. Punktem wyjcia do snucia refleksji o charakterze egzystencjalnym s sowa biblijnego Hioba, które autor parafrazuje i efektownie wcza w tok swojej wypowiedzi. Dramatyczne pytania pene skargi i cierpienia, wypowiadane przez Hioba i wspóczesnego czowieka, zestawione obok siebie, doskonale wspóbrzmi. Cay wstp jest obszern amplifikacj. Szczególny nacisk kaznodzieja kadzie na ukazanie analogii midzy cierpieniem Hiobem a cierpieniami, jakich dowiadcza wspóczesny czowiek. Kaznodzieja posu y si ekspresywnymi emfazami, eksklamacjami i pytaniami. Takie wzmocnienie wyrazistoci uczuciowej sowa wydaje si zabiegiem w peni uzasadnionym, gdy z jednej strony pobudza uwag suchacza, z drugiej za wprowadza w ton kolejnych czci homilii. Zasada kaznodziejskiej indukcji jest zrozumiaa i suszna, by mo e tak e najwaciwsza w konstruowaniu interesujcego wstpu. Nie jest ona jednak jedyn mo liw. Zainteresowanie suchaczy mo na wywoa nie tylko przywoaniem sytuacji egzystencjalnej suchaczy. Okazuje si, e równie ciekawe mog by. tzw. wstpy dedukcyjne, polegajce na objanianiu tekstu biblijnego, przybli aniu jego kontekstu i przesania w konfrontacji z yciem i potrzebami suchaczy. Oto inny przykad wykorzystania metody dedukcyjnej na pocztku kazania: Nieprawdopodobna jest postawa tego waciciela z przypowieci, który zosta bezczelnie okradziony. Nie o drobiazg chodzio w tych poprawianych rewersach. Znawcy obliczyli, e warto skradzionej oliwy i pszenicy równaa si zapacie za dwa lata ci kiej pracy. I jeszcze na koniec, gdy wszystko si wydao, pan pochwali nieuczciwego rzdc. A przecie samo podejrzenie, e ten trwoni jego majtek, zdecydowao o zwolnieniu go z pracy. Jak e wic, 37 gdy wszystko si potwierdzio, mia go chwali , e roztropnie postpi?. Kazanie rozpoczyna si rozbudowanym komentarzem do przypowieci ewangelicznej o nieuczciwym rzdcy. Autor z punktu widzenia czowieka wspóczesnego analizuje motywy postpowania bohatera przypowieci. Relacjonuje bardzo szczegóowo wydarzenia biblijne, odwoujc si do realiów wspóczesnych. Rozumie wtpliwoci swoich suchaczy i dlatego w ich 36 37. KR IV s. 220. KR II s. 150-152..

(18) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 207. imieniu zadaje pytanie: „Jak e wic, gdy wszystko si potwierdzio, mia go chwali , e roztropnie postpi?” W zakoczeniu wstpu jednym zdaniem rozwiewa wtpliwoci suchaczy: „Ale nie za zodziejski spryt i machinacje z du nikami, ale o roztropno , […] która siga w wieczno , za t dalekowzroczno otrzyma pochwa”. Fragment ten stanowi podsumowanie dotychczasowych rozwa a. Dopiero w rozwiniciu kaznodzieja konfrontuje przypowie ewangeliczn z yciem suchaczy i formuuje temat kazania. Warto zwróci w tym miejscu uwag na sposób rozpoczynania kazania, w którym kaznodzieje posuguj si metod dedukcyjn. Wielu autorom mo na zarzuci brak oryginalnoci w sposobie rozpoczynania mowy – szablonowe, stereotypowe sformuowania typu: „Ewangelia przed chwil odczytana przeniosa nas do...”, „Dzisiejsza ewangelia mówi nam...”, „W dzisiejszych czytaniach widzimy...”, „Liturgia sowa zwraca nasz uwag na...”, „W dzisiejszej Ewangelii czytamy...”, „Na wstpie zatrzymajmy si przy sowach, które syszelimy” – mog razi suchacza. Goszcy kazania musz sobie uwiadomi , e wstpy typu: „liturgia dzisiejszej niedzieli...” czy „skierowane do nas sowo Bo e” maj skuteczne dziaanie usypiajce. Zachodzi obawa, e rozpoczynanie kazania od tego rodzaju stereotypów nie spenia postulatu mówicego, e wstp winien by interesujcy i z miejsca przykuwajcy uwag. Jeli kaznodzieja ma zwyczaj rozpoczynania kazania od sów: „Kochani, dzisiaj mamy niedziel. Jest to 28 niedziela zwyka, roku C” – to takimi rewelacjami nikogo nie zachci do dalszego suchania. Bardziej oryginalne i przykuwajce uwag odbiorcy wydaj si by sformuowania tego typu: „Bracie i siostro! Czy syszysz to wezwanie, które dzi przez wit liturgi Pan do Ciebie kieruje?”38; „pozostamy przy przeczytanym tekcie. Jest aktualny i po yteczny”39; „Przed chwil syszelimy sowa mocne i wymagajce” 40; „Ale rozmodlone s teksty biblijne, które nam dzi przeczytano”41; „Zlkem si tego wszystkiego, czego dzisiaj da ode mnie Chrystus”42; „Po przeczytaniu dzisiejszej Ewangelii... nie mam odwagi mówi kazania”43 ; „Waciwie kazanie zostao wygoszone” 44. Efektownym wprowadzeniem do analizowanego tekstu biblijnego mo e by tak e wykorzystanie figury zwanej aitiologi. Autor w rozpoczciu sta38. KR III s. 19. KR I s. 30. 40 KR II s. 264. 41 KR II s. 279. 42 KR II s. 227. 43 KR VII s. 51. 44 KR IX s. 57. 39.

(19) 208. KS. WITOLD OSTAFISKI. wia pytanie skierowane do suchaczy, a nastpnie sam udziela odpowiedzi, np. „Co rozumiemy z tej Ewangelii? Powiedzmy otwarcie: niewiele”45. Przedstawione powy ej sposoby rozpoczynania kaza maj charakter amplifikacyjny – kaznodzieje chc podkreli , uwypukli niezwyko i wag komentowanych tekstów biblijnych, zaakcentowa ich nierozerwalny zwizek z yciowymi problemami suchaczy. Indukcyjne i dedukcyjne modele budowy kaza su  budowaniu pomostu pomidzy ordziem Bo ym a yciem. Wykorzystujc te sposoby konstruowania wstpu, kaznodzieje konfrontuj ze sob przesanie tekstu biblijnego i sytuacj egzystencjaln; dokonuj twórczej bisocjacji, podkrelaj analogi midzy sytuacj „kiedy” a sytuacj „dzisiaj”. Nie do koca suszna wydaje si uwaga, e wychodzenie wprost od treci sowa Bo ego mo e wielu suchaczy upi i wyczy od pocztku ich uwag.. B

(20) DY POPE

(21) NIANE PRZY KONSTRUKCJI WSTPÓW KAZA. Homileci postuluj, by wstp kazania by cile powizany z tematem, staranny, zaciekawiajcy i krótki. Waciwym wstpem jest to, co logicznie, naturalnie i psychologicznie przygotowuje suchacza do gównej czci kazania. Dlatego ma on by cile dostosowany do jego treci i tworzy z nim organiczn cao . Niestety nie wszystkie wstpy realizuj wy ej wymienione postulaty. Warto przytoczy kilka przykadów wiadczcych o tym, e niektórzy kaznodzieje czsto borykaj si z trudnociami, gdy przychodzi im rozpocz kazanie. Oto pierwszy przykad niezbyt udanego wstpu: By chrzecijaninem – to wierzy w Jezusa Chrystusa, w Zmartwychwstaego i yjcego wród nas. Pozwólcie, e w zwizku ze witem Zmartwychwstania przypomn podstawowe fakty, jakie miay miejsce prawie dwa tysice lat temu. Piat, namiestnik rzymski, skaza Chrystusa na mier . Wiemy, e bya to mier krzy owa. W trzecim dniu po mierci miao miejsce zmartwychwstanie. Po opuszczeniu grobu Chrystus ukaza si wielu ludziom. Widzieli Go wielokrotnie apostoowie i uczniowie, m czy ni i kobiety. Mówi o tym doku46 menty historyczne i caa chrzecijaska tradycja .. Wstp nie przykuwa uwagi. Sformuowania typu: „W zwizku ze witem Zmartwychwstania przypomn podstawowe fakty...” sprawiaj, e wypo45 46. KR V s. 128. KR I s.108..

(22) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 209. wied bardziej przypomina wykad, prelekcj ani eli kazanie. Wymienianie faktów zwizanych z mk i mierci Jezusa odbywa si na zasadzie beznamitnej relacji, w „telegraficznym” skrócie, bez wywoania w odbiorcy gbszej refleksji. Kaznodzieja przypomina suchaczom fakty oczywiste, tak jakby nie posiadali oni adnej wiedzy religijnej i nie znali podstawowych prawd wiary. Oto jeszcze inny przykad niefortunnie skonstruowanego wstpu: Wobec Chrystusa, który si przemieni na Górze Tabor i ukaza rbek swej chway, w. Piotr zawoa: „Rabbi, dobrze, e tu jestemy; postawimy trzy namioty...” I podobnie jak kiedy podczas chrztu Chrystusowego w Jordanie da si sysze gos: „To jest Mój Syn umiowany, jego suchajcie”. Zadziwia nas ten wielki entuzjazm w. Piotra, który nie tylko na górze Tabor, ale i w caym yciu zachwyci si Chrystusem: „Panie, do kogó pójdziemy, Ty masz sowa ycia wiecznego”, czy w innym miejscu: „Ty jeste Mesjasz, Syn Boga ywego” lub 47 zapytany o mio : „Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, e Ci kocham” .. Wstp kazania w caoci jest kompilacj cytatów wyjtych z Pisma witego, które maj wyra a rado , entuzjazm w. Piotra. Nadmiar cytatów, wyrwanych z kontekstu, rozprasza uwag suchacza. Tylko odbiorca dobrze znajcy Pismo wite zorientuje si, e kaznodzieja naciga tekst biblijny do swoich wywodów i e czasami traci kontrol nad tokiem wypowiedzi. Zupenie niezrozumiae, nielogiczne jest na przykad wprowadzenie sów wypowiedzianych przez Boga podczas chrztu Chrystusowego: „To jest Syn mój umiowany”, gdy nie odnosz si one do w. Piotra! Co wicej, nastpujce po nich zdanie zaczyna si: „Zadziwia nas ten entuzjazm w. Piotra”. Przykad ten wiadczy o wewntrznej niespójnoci tekstu. Powa nym bdem popenianym czsto kaznodziejów przy konstrukcji wstpu kazania jest konsekwentny brak sprecyzowanego tematu. Czasem nawet trudno suchaczowi si domyli , jaki cel przywieca autorowi, gdy przygotowywa i wygasza swoj mow. Zazwyczaj kazania nietematyczne to te, które maj charakter „wielowtkowy”. Kaznodzieja nie potrafi si skupi na jednym problemie, porusza wiele wtków i w konsekwencji nie panuje nad caoci swojej mowy. Kazanie wówczas staje si chaotyczne, rozprasza uwag odbiorców. Duchowni czsto skacz po zagadnieniach; rzadko zdarzaj si kazania majce skonkretyzowany temat. W efekcie mao kto potrafi po wyjciu z kocioa w jednym zdaniu opowiedzie , o czym ono byo. Warto przeledzi kilka przykadów bdnie skonstruowanych wstpów: 47. KR X s.79..

(23) 210. KS. WITOLD OSTAFISKI. Co u was sycha ? Jak si macie, kochani warszawiacy? Mówi si: dzikuj, prosz ksidza. Nie jest tak le, gorzej by nie mo e. Premiera zmienilicie, rzdu dalej nie mamy, zadu eni chopi drogi blokowali, w teczkach kartki wam si poprzekaday, agenci si miej, ksidz kapelan si tumaczy i stao si nam polskie piekieko... Wakacje si ju zaczy. Urlopy za 48 kilka dni. „Po Bo ym Ciele nic po ksidzu w kociele .. Po takim wstpie nikt by si nie spodziewa, e tematem dalszej cz. rozwa a bdzie wyjanienie Tajemnicy Bo ego Ciaa. Chaos myli, cige przeskoki mylowe, brak logiki i spójnoci tekstu, wyrywanie z kontekstu cytatów biblijnych, z pieni religijnych i manipulacja nimi; ironiczny, sarkastyczny ton na samym wstpie kazania – to wszystko sprawia, e takie kazanie jest nie do przyjcia przez suchacza. Oto inny przykad, w którym kaznodzieja sam wskazuje na wielowtkowy charakter swojego kazania, czym naturalnie zniechca suchacza: Dzisiejsza niedziela niesie ze sob wiele tematów do kazania. Oto wczoraj dnia 26-go sierpnia odnawialimy Jasnogórskie luby Narodu Polskiego. Sierpie to równie miesic szczególnej pracy trze wociowej. Dnia 1 sierpnia przypada 51 rocznica wybuchu bohaterskiego Powstania Warszawskiego. 15 sierpnia obchodzilimy 75 rocznic cudu nad Wis. 30 i 31 sierpnia to rocznica powstania „Solidarnoci”. Du o rocznic... Zwró my jednak uwag na 49 dzisiejsz Ewangeli .. Wyliczanie rocznic przypadajcych w sierpniu raczej nu y suchacza, tym bardziej e w nastpnym zdaniu kaznodzieja nagle wycofuje si z tego tematu i przechodzi do egzegezy tekstu ewangelicznego, nie wykazujc zreszt adnego zwizku komentowanego fragmentu z wczeniejszymi ani pó niejszymi rozwa aniami. Goszcy sowo Bo e powinni w swoich wypowiedziach uwzgldnia. przede wszystkim egzystencjaln sytuacj suchaczy: rodowisko, uwarunkowania spoeczno-gospodarcze, kulturalne oraz mentalno ludzi, do których si zwracaj. Aby uczyni to dobrze, musz opisywan rzeczywisto. wnikliwie pozna . Tymczasem okazuje si, e nie wszyscy kaznodzieje znaj dostatecznie realia ycia. Czasem ich oceny, diagnozy wspóczesnoci ograniczaj si do sformuowa powierzchownych, uproszczonych, funkcjonujcych w spoecznym obiegu, a wic powszechnie znanych; prowadzi to do zbytniej symplifikacji omawianych zagadnie. Oczywicie niesprawiedliwe byoby generalizowanie tego zarzutu, albowiem wielu kaznodziejów 48 49. KR VI s. 307. KR VIII s. 190..

(24) WAGA PIERWSZEGO ZDANIA, CZYLI JAK ZACZYNA KAZANIE. 211. posiado umiejtno mdrego, wnikliwego patrzenia na procesy zachodzce w yciu wspóczesnym; potrafi formuowa trafne wnioski i podawa je do przemylenia suchaczom.. PODSUMOWANIE. Celem niniejszego artykuu bya próba krytycznego spojrzenia na teksty wstpów wspóczesnych kaza w wietle zao e, jakie tej wa nej pocztkowej partii tekstu wyznaczyli teoretycy retoryki antycznej oraz kaznodziejstwa. Przedstawione rozwa ania s jedynie zapisem kilku uwag na temat sposobu praktycznej realizacji zasad kompozycji wstpu. Zamierzeniem autora byo, by podane przez niego wskazówki i sugestie stay si inspiracj dla gosicieli sowa Bo ego i pomogy im w konstruowaniu wstpów do ich wasnych kaza i homilii. Rozwa ania przeprowadzone w tym artykule dowiody, e wszyscy dzisiejsi homileci s zgodni co do potrzeby dobrze opracowanego wstpu kazania. Wspóczesna praktyka kaznodziejska podkrela potrzeb stosowania dobrze opracowanego wstpu, który nadaje kazaniu jasno i przejrzysto. w ukadzie oraz uatwia komunikacj midzy nadawc (kaznodziej) a odbiorcami (suchaczami). Z kolei zgodne z duchem nowoczesnoci domaganie si spontanicznoci, naturalnoci, yciowoci i aktualnoci w kazaniu zmusza niejako kaznodziej do odrzucenia skostniaych szablonów i konstruowania stale nowego i oryginalnego wstpu. Od pomysowoci kaznodziei w gównej mierze zale y to, czy ju na pocztku swego wystpienia zdoa zaskoczy suchaczy, rozbudzi ich zainteresowanie, wyrwa z codziennoci, by w konsekwencji porwa ich do nadprzyrodzonej rzeczywistoci i doprowadzi do Boga.. BIBLIOGRAFIA C o r b e t t E.P.J., C o n n o r s R.J.: Classical Rhetoric for the Modern Student. New York– Oxford 1999. H a m l i n S.: Jak mówi eby nas suchali. Warszawa 2001. K o h o u t J.: Retoryka. Mowa zjednuje ludzi. Wyd. IV. Gliwice 2006. K o r o l k o M.: Sztuka retoryki. Warszawa 1990. K o z i a r a S.: Status i funkcja form adresatywnych w jzyku wspóczesnych kaza. W: Fenomen kazania. Red. W. Przyczyna. Kraków 1999 s. 136-145..

(25) 212. KS. WITOLD OSTAFISKI. Krótko i ku chwale bo ej. Wywiad z ks. E. Burzykiem. „Gazeta Wyborcza” nr 51, wydanie z 29.02.2008 s. 12 L e m m e r m a n n H.: Komunikacja werbalna. Szkoa retoryki. Wrocaw 1997. — Komunikacja werbalna. Sztuka dyskutowania: techniki argumentacji, dyskusje, dialogi. Wrocaw 1997.

(26) y k o Z.: Homiletyka wspóczesna. Warszawa 1990. M i o d e k J.: Wspóczesne kaznodziejstwo polskie. W: Tysic lat polskiego sownictwa religijnego. Red. B. Kreja. Gdask 1999 s. 265-272. P a n u  K.: Sztuka goszenia kaza. Kraków 2008. P i s a r e k W.: Retoryka dziennikarska. Kraków 1975. S i e r a d z k a - M r u k A.: Sytuacja komunikacyjna jako czynnik organizujcy tekst kaznodziejski. W: Retoryka dzi. Teoria i praktyka. Red. R. Przybylska, W. Przyczyna. Kraków 2001 s. 313-321. S i w e k G.: Przepowiada skuteczniej. Elementy retoryki kaznodziejskiej. Kraków 1992. — Dialog w goszeniu Sowa Bo ego. „Biblioteka Kaznodziejska” 2007 nr 2 (151) s. 9-17. Z e r f a s s R.: Od aforyzmu do kazania. Kraków 1995.. THE IMPORTANCE OF THE FIRST SENTENCE, OR HOW TO START A SERMON Summary Contemporary preaching practice stresses the importance of very well prepared introduction, which structures the sermon, making it clear and transparent. It also facilitates communication between the speaker — the preacher, and the recipients — the listeners. The purpose of this article is to attempt a critical look at the introductions of contemporary sermons in the light of guidelines, which for this important part of the text were outlined by philosophers of ancient rhetoric and preaching. Deliberation presented in this article is the result of much discussion regarding the practical realization of the principles of composition of the introduction. Material submitted for analysis of preaching style comes from “The Radio Sermons of the Holy Cross Church in Warsaw” collections. The intention of this article’s author is to inspire preachers to reflect on the construction process of the introduction in their unique sermons and homilies. An ingenious preacher’s main responsibility is to surprise his listeners, to waken their interest, to free them from everyday routine from the beginning, so that in the end, they will be inspired to reach for supernatural reality and be led to God. Summarized and translated by Rev. Witold Ostafiski. Sowa kluczowe: kaznodziejstwo, wstp do kazania, komunikacja midzy mówc (kaznodziej) a odbiorcami (suchaczami). Key words: preaching, introduction to a sermon, communication between the speaker (the preacher) and the recipients (the listeners)..

(27)

Cytaty

Powiązane dokumenty

– W centrum BetaMed  pracuje ok. 3 tys. osób, to wspaniali specjaliści  z różnych dziedzin – podkreśla Beata Drzazga, Menedżer Roku w kategorii placówki

Celem przedstawianych w artykule badań jest udzielenie odpowiedzi na py- tanie o znaczenie smartfona w przekształcaniu stałych elementów życia codzien- nego, opierając się

Украин- ский язык конституционно закреплен в роли государственного, что означает его единственное использование в сферах офи- циальной коммуникации, прежде

W pracy zamiesz- czono przykłady pięciu sytuacji klinicznych, z jakimi może spotkać się lekarz pierwsze- go kontaktu mający pod swoją opieką dziecko bez śledziony:

Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, przepuść nam Panie Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, wysłuchaj nas Panie Baranku Boży, który gładzisz grzechy

w razie pytań albo problemów proszę pisać na emaila albo Messengera Pozdrawiam i miłej pracy . Michał

2. Kolejne zadanie ma potwierdzić tę opinię. Zadania wymagają zamiany czasowników na rzeczowniki i skracania zdań pojedynczych. Aby zamienić czasownik na rzeczownik, należy

„Teatr to swobodnie pływający statek, odbijający od przystani rzeczywistości i kierujący się w krainę baśni, snów i