Psychospo
ҝeczne zagroӐenia zawodowe w Ҳrodowisku
f
unkcjonariuszy SҝuӐby Wi҄ziennej
Marta Kierska, martakierska@gmail.com Uniwersytet glski w Katowicach
ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice Streszczenie
ArtykuÙ prezentuje wyniki badaÚ wÙasnych majcych na celu zidentyÞ kowanie psychospoÙecznych zagroČeÚ zawo-dowych obecnych w izolowanym ïrodowisku pracy, jakim jest zakÙad karny. Badania dotyczyÙy funkcjonariuszy dziaÙu ochrony, którzy maj najbardziej intensywny kontakt z osadzonymi. Ten dziaÙ odpowiedzialny jest za bezpieczeÚstwo nie tylko osadzonych, ale takČe pozostaÙych pracowników jednostki penitencjarnej. To wszystko powoduje, Če funkcjo-nariusze dziaÙu ochrony naraČeni s na wiele stresorów zawodowych, których cz¿sto nie moČna wyeliminowa°, dlatego pozostaje jedynie niwelowanie skutków ich dziaÙania.
SÙowa kluczowe: funkcjonariusze, SÙuČba Wi¿zienna, psychospoÙeczne zagroČenia zawodowe, stresory, zakÙad
kar-ny, instytucja totalna, izolacja
Abstract
The article presents the results of research aimed at identifying psychosocial occupational hazards present in the iso-lated working environment, which is the prison. The study focused on security department oĜ cers who have the most intensive contact with prisoners. This section is responsible for the safety of not only prisoners, but also other employees of the penitentiary. This all causes the security department oĜ cers are exposed to a lot of job stressors, which oĞ en cannot be eliminated, and therefore remains only counteracting the eě ects of their actions.
Key words: oĜ cers, Prison Service, psychosocial hazards at work, stressors, prison, total institution, isolation
Wprowadzenie
Praca zawodowa naleČy do jednych z waČniejszych aspektów Čycia kaČdego czÙowieka. Pozostajc w miejscu pracy przez wiele godzin, pracownicy poddawani s oddziaÙywaniu szeregu elementów w niej wyst¿pujcych. Gros z nich uznawanych jest za mogce oddziaÙywa° w negatywny sposób na funkcjonowanie pracowników. Powszechnie znane s czynniki Þ zyczne, chemiczne czy biologiczne, bowiem pozostaj one Ùatwo zauwaČalne, mierzalne, poddajce si¿ Ùatwe-mu opisowi i kategoryzacji w okreïlone ramy prawne.
Inaczej wyglda sytuacja z czynnikami psychospoÙecznymi obecnymi w ïrodowisku pracy. Nie s one Ùatwo zauwa-Čalne, a ich mnogoï° uniemoČliwia stworzenie zamkni¿tej klasyÞ kacji. Dodatkowym problemem jest subiektywny aspekt odbioru poszczególnych czynników. To, czy dany czynnik zostanie uznany przez pracownika za zagraČajcy, zaleČy wy-Ùcznie od jego oceny opartej o wÙasne zaÙoČenia. Warto jednak zaznaczy°, Če psychospoÙeczne zagroČenia zawodowe s zjawiskiem powszechnym i dotycz, w mniejszym lub wi¿kszym stopniu, kaČdego pracownika. Wynikaj one z faktu cigÙych przeksztaÙceÚ ïrodowiska pracy, kontekstu spoÙecznego oraz rozwoju technologii.
Niniejszy artykuÙ przedstawia wyniki badaÚ, w których uwaga skupiona zostaÙa na psychospoÙecznych zagroČe-niach zawodowych w specyÞ cznym, izolowanym ïrodowisku pracy zakÙadu karnego. Obiektem zainteresowania stali si¿ funkcjonariusze peÙnicy sÙuČb¿ w dziale ochrony ZakÙadu Karnego Herby. DziaÙ ochrony jest dziaÙem szczególnym - w nim wyst¿puje najwi¿cej zawodowych zagroČeÚ o charakterze psychospoÙecznym. Funkcjonariusze dziaÙu ochrony w codziennej sÙuČbie pozostaj w cigÙym kontakcie z osadzonymi oraz zobowizani s do zapewnienia bezpieczeÚstwa nie tylko im, ale równieČ pozostaÙym funkcjonariuszom i pracownikom zakÙadu karnego. PowyČsze sprawia, Če funkcjo-nariusze peÙnicy sÙuČb¿ w dziale ochrony naraČeni s na wyst¿powanie rozmaitych zagroČeÚ w wi¿kszym stopniu niČ pracownicy innych dziaÙów.
Specyfika zakҝadu karnego jako instytucji totalnej
Rozpoczynajc rozwaČania dotyczce psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych obecnych w zakÙadzie karnym, ko-nieczne jest wyjaïnienie specyÞ ki tej, pozostajcej w nieprzerwanej izolacji, instytucji i zasad w niej panujcych.
ZakÙad karny jest instytucj zamkni¿t, izolowan, silnie zhierarchizowan. Erving Goě man nazywa takie instytucje totalnymi. Goě man deÞ niowaÙ poj¿cie instytucji totalnej jako „miejsce pobytu i pracy znacznej liczby osób znajdujcych si¿ w podobnej sytuacji, odci¿tych na jakiï czas od reszty spoÙeczeÚstwa i prowadzcych sformalizowany tryb Čycia”26. MoČna powiedzie°, iČ instytucja taka wymaga od osób w niej przebywajcych peÙnego zaangaČowania i poïwi¿cenia, da-jc w zamian ïwiat, który jest zupeÙnie inny od tego poza ni. Wbrew pozorom zasady panuda-jce w instytucji totalnej jak jest zakÙad karny, nie s narzucane wyÙcznie osadzonym, ale dotycz równieČ personelu. Funkcjonariusze SÙuČby Wi¿-ziennej podlegaj w nie mniejszym stopniu jak ich pensjonariusze rygorom narzucanym w jednostce penitencjarnej. Cho° zakÙady karne w powszechnej opinii funkcjonuj jako „zbiornica odpadów”27, a przez funkcjonariuszy cz¿sto uznawane s za „ludzkie ïmietniska”, to w ïrodowisku zewn¿trznym maj opini¿ doskonale zorganizowanych, skutecznie dziaÙa-jcych organizacji powoÙanych w celu wykonywania konkretnych zadaÚ. To wÙaïnie ta sprzecznoï° stanowi kontekst, w którym osadzona jest codzienna praca osób zatrudnionych w zakÙadach karnych. Nieuprawnionym uproszczeniem jest jednak traktowanie SÙuČby Wi¿ziennej jako jednolitej grupy. Prosty dychotomiczny podziaÙ na osadzonych i funkcjo-nariuszy prowadzi° moČe do wypaczonego wizerunku owych grup, które s przecieČ wewn¿trznie bardzo zróČnicowane. W Artykule 1 Ustawy z dnia 9.04.2010 r. o SÙuČbie Wi¿ziennej czytamy, Če „SÙuČba Wi¿zienna jest umundurowan i uzbrojon formacj apolityczn podlegÙ Ministrowi Sprawiedliwoïci, posiadajc wÙasn struktur¿ organizacyjn”28, co przedstawia j jako organizacj¿ paramilitarn z wÙasn hierarchiczn organizacj. Personel wi¿zienny traÞ a do zakÙadu karnego z wÙasnej, nieprzymuszonej woli. Zadaniem funkcjonariuszy SÙuČby Wi¿ziennej jest zabezpieczenie i obsÙuga osadzonych – skierowanych do zakÙadu przymusowo. Ponadto s oni odpowiedzialni za resocjalizacj¿ wi¿Ċniów29. Cho-ciaČ funkcjonariusze nie podlegaj przymusowemu wcieleniu do jednostki, to – podobnie jak osadzeni – poddawani zo-staj takiej samej hermetyzacji. Dodatkowo funkcjonariusze mimo tego, iČ mog opuszcza° teren zakÙadu, to w zakÙadzie karnym sp¿dzaj sumarycznie wi¿cej czasu niČ poszczególni osadzeni. DÙugi czas przebywania w izolowanym ïrodo-wisku pracy naraČa personel na oddziaÙywanie, charakterystycznych dla instytucji totalnych, negatywnych czynników psychospoÙecznych. Ponadto przedstawiciele SÙuČby Wi¿ziennej s doskonaÙym przykÙadem potwierdzajcym zróČnico-wanie personelu instytucji totalnej. W zakÙadach karnych sÙuČb¿ peÙni osoby w róČnym wieku, obojga pÙci oraz o róČnym poziomie i kierunku wyksztaÙcenia co sprawia, Če w rozmaity sposób odczuwaj wpÙyw czynników psychospoÙecznych.
Elementy róČnicujce personel zakÙadu karnego decyduj o tym, jakie stanowisko b¿d zajmowali konkretni funkcjo-nariusze. To, jak b¿d wypeÙniali powierzone im zadania oraz w jaki sposób b¿d identyÞ kowa° si¿ ze swoj rol, zaleČy jednak od cech osobowoïci, poziomu aspiracji zawodowych oraz wtajemniczenia zawodowego30.
Dodatkowo personel zakÙadu karnego odgrywa w ïrodowisku pracy rozmaite role. Goě man31 zwraca szczególn uwag¿ na dwa aspekty tego zróČnicowania. Pierwszy dotyczy cech moralnych, drugi wzorców szacunku. Oba aspekty dotycz gÙównie personelu niČszego szczebla, w szczególnoïci funkcjonariuszy dziaÙu ochrony. To wÙaïnie personel dzia-Ùu ochrony najcz¿ïciej kontaktuje si¿ z osadzonymi. DziaÙ ten stanowi teČ element poïredniczcy pomi¿dzy kierownic-twem zakÙadu a skazanymi.
Podstawy definicyjne psychospoҝecznych zagroӐeҞ zawodowych
Rozpatrujc kwesti¿ psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych plasuje si¿ je zazwyczaj w modelach stresu zawodo-wego. Dotychczas powstaÙo wiele modeli stresu i opisujcych je teorii, jednak najbardziej klarown wydaje si¿ koncepcja przedstawiona przez Richarda Lazarusa. NaleČy ona do teorii transakcyjnych, które stanowi, obok teorii interakcyjnych, fundamenty koncepcji psychologicznych. Wi¿kszoï° koncepcji zwizanych z zagroČeniami zawodowymi nawizuje wÙa-ïnie do teorii stresu Lazarusa. DeÞ niowaÙ on go jako „okreïlon relacj¿ mi¿dzy osob a otoczeniem, która oceniana jest
26 E. Goffman, Instytucje totalne. O pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkaĔcach innych instytucji totalnych, GdaĔsk 2011, s. 11.
27 E. Goffman, Charakterystyka instytucji totalnych, [w:] W. DereczyĔski, A. JasiĔska-Kania (red.) Elementy teorii socjologicznych. Materiaáy do dziejów
wspóáczesnej socjologii zachodniej, Warszawa 1975, s. 167.
28 Ustawa z dn. 9.04.2010 o SáuĪbie WiĊziennej, (Dz. U. 96. 61. 283).
29 Por. H. Machel, WiĊzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, GdaĔsk 2003, s. 65. 30 TamĪe, s. 65 i nast.
przez jednostk¿ jako obciČajca lub przekraczajca jej zasoby”32. W swojej koncepcji za kluczowy uznaje on cig przyczy-nowo-skutkowy zachodzcy pomi¿dzy czterema gÙównymi elementami. Pocztkowo konieczne jest zaistnienie czynnika, który w subiektywnej ocenie (element drugi) uznany zostaje za czynnik stresujcy. Trzecim elementem ÙaÚcucha jest reak-cja stresowa jednostki, w wyniku której rodzi si¿ czwarty element, czyli proces zmagania si¿ ze stresem33.
Koncepcje Lazarusa zmodyÞ kowaÙ Tom Cox tworzc model, który podobnie jak w uj¿ciu Lazarusa, uznaje stres za wynik transakcji. Transakcja ta zachodzi pomi¿dzy ïrodowiskiem a jednostk. Uwzgl¿dnia przy tym wymagania i ogra-niczenia, a takČe moČliwoï° zaspokajania potrzeb pÙynce ze ïrodowiska. Rozpatruje teČ zasoby i potrzeby wewn¿trzne jednostki34. Model ten przedstawia biegunowy podziaÙ czynników wywoÙujcych stres. Z jednej strony s to czynniki zewn¿trze, ïrodowiskowe, które obejmuj wymagania pÙynce ze ïrodowiska oraz warunki pracy. PrzeciwlegÙy biegun stanowi jednostka wraz ze swoimi dČeniami, wiedz, umiej¿tnoïciami. To, czy stres wystpi czy nie, zaleČy od efektu transakcji pomi¿dzy tymi biegunami.
Poj¿cie „stres” i „zagroČenia psychospoÙeczne” cho° cz¿sto s ze sob utoČsamiane, to konieczne jest ich rozróČnienie. MoČna przytoczy°, za Bohdanem Dudkiem Če „drog, po której dochodzi do oddziaÙywania czynników psychospoÙecz-nych na zdrowie pracowników jest proces stresu”35.
Europejska Agencja BezpieczeÚstwa i Zdrowia w Pracy przyjmuje, Če psychospoÙeczne zagroČenia zawodowe to „te aspekty organizacji i zarzdzania w pracy, wraz z ich kontekstem spoÙecznym i ïrodowiskowym, które potencjalnie mog powodowa° szkody psychiczne, spoÙeczne lub Þ zyczne”36.
Szkody, których wynikiem jest zaburzenie w prawidÙowym funkcjonowaniu pracowników, budziÙy zainteresowanie badaczy wielu dziedzin, w tym psychologów, lekarzy oraz socjologów. Czynniki powodujce pogorszenie samopoczucia pracowników nazywane s przez badaczy psychospoÙecznymi zagroČeniami zawodowymi. Ze wzgl¿du na mnogoï° dziedzin zajmujcych si¿ ich badaniem, w literaturze przedmiotu moČemy odnaleĊ° równieČ okreïlenie „stresory zawo-dowe” lub „czynniki psychospoÙeczne w ïrodowisku pracy”. Okreïlenia te s najcz¿ïciej stosowane wymiennie.
W ïrodowisku pracy spotka° moČna szereg zagroČeÚ od chemicznych, biologicznych, Þ zycznych po, b¿dce przed-miotem podj¿tych badaÚ, psychospoÙeczne. Podstawowym elementem róČnicujcym psychospoÙeczne zagroČenia zawodowe od zagroČeÚ Þ zycznych jest charakter ich oddziaÙywania. ZagroČenia Þ zyczne oddziaÙywaj bezpoïrednio najcz¿ïciej w sposób bio-chemiczno-Þ zyczny. Natomiast zagroČenia zawodowe dziaÙaj poïrednio – poprzez stres37. Sam podziaÙ czynników ze wzgl¿du na sposób dziaÙania jest znacznym uproszczeniem. Trudno jest pomi¿dzy tymi dwoma rodzajami wytyczy° bezsprzeczn granic¿, bowiem istnie° mog takie zagroČenia, które dziaÙaj zarówno bezpoïrednio, jak i w sposób poïredni.
PoniewaČ zagroČenia psychospoÙeczne s trudno dostrzegalne i cz¿sto niemierzalne, nie moČna ustali° stosownych norm dopuszczalnego oddziaÙywania – jak ma to miejsce w przypadku zagroČeÚ Þ zycznych. Nie sposób teČ umieïci° ich w kodeksach czy regulaminach – nie tylko ze wzgl¿du na ich mnogoï°, ale równieČ subiektywny charakter ich odbioru. O tym, czy dany czynnik jest zagraČajcy, decyduj cechy pracownika w poÙczeniu z wpÙywem ïrodowiska. Dodatkowo relacja konkretnych cech pracownika z cechami ïrodowiskowymi – konieczna do wytypowania stresorów zawodowych – jest za kaČdym razem inna. Powoduje to, Če nie sposób stworzy° wyczerpujcej i zamkni¿tej listy psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych. W literaturze przedmiotu spotka° moČemy próby tworzenia takich list. Nie s one jednak wyczer-pujce, cz¿sto stworzone zaï na potrzeby konkretnego miejsca pracy.
Podobnie jak w przypadku poj¿cia „stres”, trudno tutaj o jedn okreïlon klasyÞ kacj¿ obejmujc wszystkie wyst¿-pujce w ïrodowisku pracy stresory zawodowe. Istnieje jednak szereg badaczy, którzy podejmowali prób¿ kategoryzacji psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych. Jednym z nich byÙ wczeïniej wspomniany Cox, który zaproponowaÙ podziaÙ czynników psychospoÙecznych na dwie kategorie: kontekst i treï° pracy38. Ta kategoryzacja zostaÙa zaadaptowana przez twórców raportu Zarzdzanie ryzykiem psychospoÙecznym – ramowe podejïcie Europejskie w 2008 r. oraz staÙa si¿ podstaw w prezentowanych badaniach. WyróČniono w nim dziesi¿° kategorii obejmujcych szereg zagroČeÚ zawodowych:
32 R. S. Lazarus, S. Folkman, Stress appraisal and coping, New York 1984, s. 16.
33 N. OgiĔska-Bulik, Stres zawodowy w zawodach usáug spoáecznych. ħródáa – konsekwencje – zapobieganie, Warszawa 2006, s. 16. 34 TamĪe, s. 16-17.
35 B. Dudek, Czynniki psychospoáeczne a zdrowie pracowników, „Medycyna Pracy” 2005, nr 56 (5), s. 380. 36 T. Cox, A. GrifÞ ths, E. Rial-Gonzales, Badania nad stresem związanym z pracą, Luksemburg 2006, s. 14.
37 A. Potocka, Co wiemy o psychospoáecznych zagroĪeniach w Ğrodowisku pracy? CzĊĞü I. RozwaĪania teoretyczne, „Medycyna Pracy” 2010, nr 61 (4), s. 393-411.
Treï° pracy (zadania) – niezróČnicowane lub krótkie cykle pracy, wycinkowa, bezsensowna praca, nieadekwatnoï° pracy do posiadanych umiej¿tnoïci i wiedzy, brak pewnoïci, staÙa stycznoï° z ludĊmi w trakcie wykonywania obowiz-ków. Mnogoï° treïciowych czynników zagraČajcych powoduje, Če ta kategoria cz¿sto postrzegana jest jako szczególnie zagraČajca i najbardziej nieprzewidywalna.
ObciČenie prac i tempo pracy – przeciČenie lub niedociČenie prac, maszynowy tryb pracy, praca pod presj ter-minów, presja czasu. Bez wzgl¿du na to, czy pracownik odczuwa przeciČenie czy niedociČenie prac, moČe to na niego wpÙywa° negatywnie. Dodatkowo obciČenie prac rozpatrywane jest zwykle w kontekïcie tempa pracy. Pr¿dkoï° pracy wzmacnia° moČe bowiem odczuwane zagroČenia.
Czasowe ramy (harmonogram) pracy – zmianowy tryb pracy, koniecznoï° pracy w nocy, nieelastycznoï° zatrudnie-nia, dyspozycyjnoï°, dÙugie lub niedostosowane do rytmów spoÙecznych godziny pracy. Szczególnym aspektem tej grupy zagroČeÚ jest powodowane przez nie zaburzenie naturalnych, okoÙodobowych cykli Čycia.
Kontrola nad wykonywan prac – niemoČnoï° uczestnictwa w procesach decyzyjnych, brak wpÙywu na charakter pracy. Czynniki te cz¿sto odzwierciedlaj status zajmowany w instytucji przez pracownika. Czynnik ten obejmuje rów-nieČ problematyk¿ posiadania niewystarczajcej kontroli nad prac. Doïwiadczanie niepeÙnego wÙadztwa nad wykony-wan prac prowadzi° moČe do poczucia l¿ku i zagroČenia.
grodowisko i sprz¿t – sprz¿t nieadekwatny, Ċle utrzymany, niesprawny, niedost¿pny, obecny w niewystarczajcych iloïciach, zÙe warunki Þ zyczne: ograniczona przestrzeÚ, haÙas, nieodpowiednie oïwietlenie. Nieodpowiednie warunki ïrodowiskowe powodowa° mog powodowa° wzrost obaw dotyczcych zdrowia pracowników. To z kolei sprzyja wzra-staniu poczucia zagroČenia.
Kultura i funkcje organizacji – zaburzona komunikacja, nieodpowiednie wsparcie w radzeniu sobie z problemami i w rozwoju osobistym, nieokreïlone lub nieakceptowalne cele. Te elementy powizane bywaj cz¿sto ze struktur or-ganizacji oraz ze stylem zarzdzania, przez co za postrzegane zagroČenia w dominujcym stopniu odpowiedzialne jest zachowanie zwierzchników.
Stosunki mi¿dzyludzkie w pracy – Þ zyczna lub spoÙeczna izolacja, brak poprawnych stosunków ze zwierzchnikami, zaburzone relacje interpersonalne z kolegami z pracy, brak wsparcia, konß ikty. Stosunki te dotycz nie tylko relacji ze wspóÙpracownikami. Mog dotyczy° równieČ relacji pionowych: z podwÙadnymi lub przeÙoČonymi. NiezaleČnie od kie-runku relacji ten czynnik moČe oddziaÙywa° na pracownika w sposób negatywny.
Rola w organizacji – konß ikt ról, nieokreïlonoï° roli, odpowiedzialnoï° za drugiego czÙowieka. GÙównym zagroČe-niem w tej kategorii jest wÙaïnie niejednoznacznoï° ról, bowiem koniecznoï° wyborów powoduje napi¿cie a przez to obniČenie stabilnoïci i wzrost poczucia zagroČenia.
Rozwój kariery – niepewny przebieg kariery, brak awansu lub za wysoki awans, niska pensja, brak prestiČu spoÙecz-nego, niestabilne zatrudnienie. W tym zakresie szczególnie waČne jest poczucie bezpieczeÚstwa zatrudnienia, a raczej jego braku oraz nieodpowiednioï° zajmowanego stanowiska w porównaniu do posiadanych kompetencji, powodujce obniČenie subiektywnej wartoïci pracownika.
Relacja praca dom – brak spójnoïci pomi¿dzy wymaganiami pracy i domu, niewystarczajce wsparcie w domu, pro-blemy z obustronn karier maÙČonków. Styk dwóch najbardziej angaČujcych jednostk¿ aspektów Čycia jest szczególnie istotny ze wzgl¿du na szeroki obszar jakiego dotyczy. „Dom” odnosi si¿ tutaj nie tylko do rodziny, ale teČ szerokiego uj¿cia czynników pozazawodowych m.in. do relacji przyjacielskich.
Zaproponowana przez Coxa klasyÞ kacja dzieli powyČsze czynniki na dwie cz¿ïci: pierwsz zwizan z kontekstem pracy oraz drug obejmujc treï° pracy. Do grupy „kontekst pracy” naleČy szeï° kategorii: kultura i funkcja w organiza-cji, rola w organizaorganiza-cji, rozwój kariery, zakres decyzji i kontroli, stosunki interpersonalne oraz relacje praca-dom. Do grupy „treï° pracy” wÙczone zostaÙy pozostaÙe cztery kategorie: treï° czyli zadania pracy, obciČenie i tempo pracy, harmono-gram oraz ïrodowisko pracy39.
Zaprezentowane kategorie róČni si¿ mi¿dzy sob zakresem, co stanowi ich gÙówn wad¿. JednakČe wskazane psy-chospoÙeczne zagroČenia zawodowe s zrozumiaÙe i uČyteczne – dlatego staÙy si¿ podstaw teoretyczn prezentowanych badaÚ.
Badania wҝasne – przedmiot i cel
Przedmiotem niniejszej pracy uczyniono psychospoÙeczne zagroČenia zawodowe obecne wïród funkcjonariuszy SÙuČby Wi¿ziennej. Celem gÙównym pracy jest poznanie wyst¿pujcych w zakÙadzie karnym psychospoÙecznych zagro-ČeÚ zawodowych. Celami szczegóÙowymi ustanawia si¿ okreïlenie skutków psychospoÙecznych zagrozagro-ČeÚ zawodowych, sposobów ich zwalczania oraz ochrony funkcjonariuszy przed ich negatywnymi konsekwencjami.
Miejsce podj¿tych badaÚ znajduje si¿ na styku dwóch nauk. Po pierwsze,w centrum zainteresowania postawieni zo-stali funkcjonariusze SÙuČby Wi¿ziennej, a wi¿c poszczególne osoby i ich odczucia, co jest domen badaÚ psychologów. Psychologia bowiem jest „naukowym studium zachowania i doïwiadczania”40. Prezentowane badania zmierzaj do wskazania, w jaki sposób funkcjonariusze doïwiadczaj otaczajcego ich ïwiata oraz jak na niego reaguj. Prowadzone badania nie skupiaj si¿ jedynie na funkcjonariuszach SÙuČby Wi¿ziennej i ich odczuciach, ale równieČ na ïrodowisku, w jakim pracuj i relacjach, w jakie wchodz z innymi ludĊmi - zarówno funkcjonariuszami, jak i osadzonymi. Skupiajc uwag¿ na interakcjach mi¿dzyludzkich prowadzone badanie wkracza na pole badaÚ socjologicznych. To wÙaïnie socjolo-gia jest nauk o zbiorowoïciach ludzkich i interakcjach w nich zachodzcych. Jan SzczepaÚski deÞ niujc socjologi¿ zwraca uwag¿ na to, Če „przedmiotem jej badaÚ s zjawiska i procesy tworzenia si¿ róČnych form Čycia zbiorowego ludzi, struk-tury tych zbiorowoïci, zjawiska i procesy zachodzce w tych zbiorowoïciach, wynikajce ze wzajemnego oddziaÙywania ludzi na siebie, siÙy skupiajce i rozbħ ajce te zbiorowoïci, zmiany i przeksztaÙcenia w nich zachodzce”41. Funkcjonariu-sze SÙuČby Wi¿ziennej tworz pewn zbiorowoï°, a wyst¿pujce w niej specyÞ czne oddziaÙywania mi¿dzyludzkie, kaČ rozpatrywa° je równieČ w uj¿ciu socjologicznym.
Trzeba przyj°, Če obie nauki wzajemnie si¿ uzupeÙniaj: „o ile psychologia stawia w centrum zainteresowaÚ jednostk¿ i jej przeČycia, o tyle socjologia pyta, co dzieje si¿ mi¿dzy nimi”42, co sprawia, Če badanie psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych w ïrodowisku pracy bezsprzecznie naleČy umieïci° na styku obu tych nauk.
Metoda i technika badaҞ wҝasnych
Kierujc si¿ zaÙoČeniem, iČ „przez metod¿ rozumie si¿ na ogóÙ system zaÙoČeÚ i reguÙ pozwalajcych na takie upo-rzdkowanie praktycznej lub teoretycznej dziaÙalnoïci, aby moČna byÙo osign° cel, do jakiego si¿ ïwiadomie zmierza”43 posÙuČono si¿ w niniejszym badaniu metod sondaČow. Metoda ta rozumiana jest jako „systematyczne studium Čy-cia zbiorowego oparte na iloïciowej charakterystyce zjawisk spoÙecznych oraz na interrogatywnym (zadawanie pytaÚ) zbieraniu informacji od wytypowanych w tym celu jednostek”44. UmoČliwia wi¿c przeprowadzenie badaÚ iloïciowych, zmierzajcych do poznania opinii respondentów na temat badanego zjawiska. Wykorzystanie tej metody wskazuje na koniecznoï° uČycia kwestionariusza. Tak teČ miaÙo to miejsce w przedstawianym badaniu.
Wykorzystano technik¿ ankiety, b¿dc technik standaryzowan, a zatem umoČliwiajc traktowanie wszystkich badanych w jednakowy sposób. Zastosowana technika wymaga komunikacji ankietera z respondentem, jednak dzi¿ki wykorzystaniu kwestionariusza ankiety, komunikacja ta miaÙa jedynie charakter poïredni.
Kwestionariusz ankiety zastosowany w niniejszych badaniach byÙ w peÙni anonimowy i skÙadaÙ si¿ z dwóch cz¿ïci zasadniczych oraz metryczki. Pierwsz cz¿ï° kwestionariusza stanowiÙ zestaw 50 pozycji wyselekcjonowanych z istniej-cych juČ dwóch ĊródeÙ: Ankiety Ocena psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych45 oraz Kwestionariusza stresu sÙuČby wi¿ziennej KSSW46. Pierwsze ĊródÙo opracowane zostaÙo w celu badania i oceny zagroČeÚ w rozmaitych ïrodowiskach pracy, natomiast zadaniem drugiego byÙo szczegóÙowe zbadanie czynników stresujcych wyst¿pujcych w zakÙadach karnych. Wybrane pozycje zostaÙy przeformuÙowane w sposób odpowiadajcy specyÞ ce izolowanego miejsca pracy ja-kim jest zakÙad karny. Ponadto do kaČdego z nich doÙczona zostaÙa 5-stopniowa skala wyboru. Ta cz¿ï° kwestionariusza ankiety jest standaryzowana i charakterystyczna dla badaÚ psychologicznych, jednakČe stosowana równieČ przez socjolo-gów. Druga cz¿ï° kwestionariusza skÙadaÙa si¿ z 6 zÙoČonych pytaÚ autorskich.
40 A. Wadley, A. Birch, T. Malim, Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 2006, s. 9. 41 J. SzczepaĔski, Elementarne pojĊcia socjologii, Warszawa 1972, s. 12.
42 E. Babbie, Istota socjologii. Krytyczne eseje o krytycznej nauce, Warszawa 2007, s. 14. 43 J. Sztumski, WstĊp do metod i technik badaĔ spoáecznych, Katowice 2005, s. 46.
44 H. Ogryzko-Wiewiórowski, Wprowadzenie do metod badawczych w socjologii, Lublin 1986, s. 89. 45 D. Merecz, Psychospoáeczne zagroĪenia w Ğrodowisku pracy. Poradnik dla lekarzy, àódĨ 2012. 46 A. Piotrowski, Kwestionariusz stresu sáuĪby wiĊziennej. PodrĊcznik, Warszawa 2011.
Organizacja, przebieg, miejsce badaҞ oraz dobÓr prÓby
Problem badawczy w prezentowanym badaniu stanowiÙy psychospoÙeczne zagroČenia zawodowe wyst¿pujce w za-kÙadzie karnym oraz ich odbiór przez funkcjonariuszy SÙuČby Wi¿ziennej. Badania przeprowadzone zostaÙy w Zaza-kÙadzie Karnym w Herbach. Jednostka ta jest zakÙadem typu zamkni¿tego przeznaczonym dla m¿Čczyzn. Kar¿ pozbawienia wolnoïci moČe tam odbywa° jednoczeïnie ponad 400 skazanych. Ponadto jednostka ta posiada wydzielone oddziaÙy: dla skazanych odbywajcych kar¿ w warunkach zakÙadu póÙotwartego, dla skazanych mÙodocianych oraz areszt ïledczy. Do badaÚ przystpiono po uprzednim uzyskaniu zgody Dyrektora Jednostki. Prowadzenie badaÚ na terenie ZakÙadu Karnego wymaga kaČdorazowej zgody Dyrektora jednostki penitencjarnej. Warunkiem niezb¿dnym do uzyskania zgody na przeprowadzenie badaÚ w zakÙadzie karnym jest przedstawienie organowi decyzyjnemu metod i narz¿dzi badaw-czych. Narz¿dzie powinno by° wolne od pytaÚ mogcych doprowadzi° do ujawnienia informacji niejawnych.
Dodatkowo przed przystpieniem do prowadzenia badaÚ konieczne jest uzyskanie zgody wszystkich respondentów. W nast¿pstwie uzyskania zgody Dyrektora ZakÙadu Karnego oraz wszystkich respondentów przystpiono do wÙaïciwej cz¿ïci badania. Ze wzgl¿du na fakt, iČ badanie nie obejmuje caÙej populacji funkcjonariuszy ZakÙadu Karnego, konieczne staÙo si¿ dokonanie wyboru osób badanych. Przyst¿pujc do okreïlania próby zastosowano podwójny sposób doboru re-spondentów. W pierwszym etapie zastosowano dobór celowy. W wyniku tego doboru zaw¿Čono krg badanych do osób peÙnicych sÙuČb¿ w dziale ochrony. Uznano bowiem, Če funkcjonariusze dziaÙu ochrony s szczególnie naraČeni na dzia-Ùania psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych ze wzgl¿du na staÙy i bezpoïredni kontakt z osadzonymi. Drugi etap doboru próby miaÙ charakter losowy. Zastosowano losowanie indywidualnie nieograniczone. Tym sposobem uzyskano grup¿ 40 respondentów, którzy wyrazili zgod¿ na udziaÙ w badaniu, stanowicych niemalČe poÙow¿ liczby funkcjonariu-szy peÙnicych sÙuČb¿ w dziale ochrony ZakÙadu Karnego b¿dcego miejscem badania.
Wyniki badaҞ wҝasnych
Wïród osób badanych 90% stanowili m¿ČczyĊni. Dominacja m¿Čczyzn w próbie jest charakterystyczn cech dla ïro-dowiska funkcjonariuszy SÙuČby Wi¿ziennej. RównieČ w populacji ogólnopolskiej funkcjonariusze-m¿ČczyĊni stanowi dominujc grup¿. Biorc pod uwag¿, iČ badan grup s funkcjonariusze dziaÙu ochrony, dysproporcja pomi¿dzy m¿Č-czyznami i kobietami nie powinna negatywnie wpÙywa° na koÚcow ocen¿ wyników badania. W przypadku bowiem rekrutacji do tego dziaÙu, pÙe° odgrywa istotn rol¿, poniewaČ od kandydatów wymaga si¿ sporej t¿Čyzny Þ zycznej, silnej budowy ciaÙa i duČej sprawnoïci Þ zycznej, co najcz¿ïciej jest domen m¿Čczyzn.
Zaskakujcym wynikiem okazaÙa si¿ dominacja osób ze staČem sÙuČby powyČej 10 lat. MoČe to wskazywa° na fakt, Če mimo pozostawania pod wpÙywem szeregu zagroČeÚ, nie tylko tych psychospoÙecznych, funkcjonariusze znajduj sposoby radzenia sobie ze stresorami zawodowymi i nie musz rezygnowa° z zatrudnienia w jednostce penitencjarnej.
W pierwszej cz¿ïci kwestionariusza badani ustosunkowywali si¿ do podanych stwierdzeÚ, przypisujc kaČdemu z nich odpowiedni wartoï° w skali od 1 do 5. 50 pozycji to zdania dotyczce psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych obecnych w izolowanym ïrodowisku pacy. Badani poprzez wskazanie odpowiedniej cyfry deklarowali obecnoï° i inten-sywnoï° wyst¿powania kaČdego z zagroČeÚ.
Statystyczna analiza zebranych danych wykazaÙa wysokie ïrednie wskazaÚ dotyczcych przedstawionych w kwe-stionariuszu psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych. adna z pozycji nie uzyskaÙa ïredniej wskazaÚ poniČej 2, co oznacza, Če badani maj ïwiadomoï° wyst¿powania w ïrodowisku sÙuČby czynników zagraČajcych. Badani s w stanie dostrzec psychospoÙeczne zagroČenia zawodowe a takČe nada° im odpowiedni wartoï°. grednia wartoï° dla wszystkich pozycji wyniosÙa 3,26 co wskazuje na ïredni poziom odczuwania psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych przez bada-nych funkcjonariuszy. NajwyČszy wynik ïredni uzyskaÙa pozycja „Istnienie zagroČeÚ naruszenia nietykalnoïci osobistej funkcjonariusza” (ïrednia 4,15). Jest to charakterystyczne dla pracy z osobami osadzonymi, które cz¿sto s niebezpieczne i agresywne a funkcjonariusze ochrony s grup naraČon na ich bezpoïrednie ataki. Równie wysoki wynik otrzymaÙa pozycja „Pensja funkcjonariuszy jest za niska w stosunku do wykonywanej pracy” (ïrednia 4,10), co jest ïciïle zwizane z wyst¿pujcymi zagroČeniami, które w opinii badanych nie s w wystarczajcy sposób rekompensowane Þ nansowo. Analiza cz¿stoïci wykazaÙa dominant¿ 5 w obu powyČszych przypadkach. PoÙowa badanych wskazaÙa, Če zdecydowanie jest tak jak wskazuj na to powyČsze stwierdzenia.
Dostrzegamy tym samym, Če najbardziej istotne dla badanych s zagroČenia bezpoïrednio zwizane z stanowiskiem pracy i wykonywanymi zadaniami (por. Wykres 1). Dominujcymi staÙy si¿ takie czynniki jak: odpowiedzialnoï° za in-nych ludzi, kontakt z niebezpiecznymi ludĊmi i przedmiotami oraz nieprzewidywalnoï° wydarzeÚ dnia nast¿pnego.
Czynniki, które uzyskaÙy najwyČsze ïrednie wskazaÚ naleČ w gÙównej mierze do „treïci pracy”, czyli tzw. czynników twardych, obejmujcych takie aspekty jak czas i intensywnoï° pracy oraz jej aspekt treïciowy.
Wykres 1. y NajwyČsze ïrednie wskazaniaj y
ródÙo: opracowanie na podstawie wyników badaÚ wÙasnych
Godne uwagi s równieČ pozycje, które uzyskaÙy najniČsze wyniki ïrednie, a dominanta wynosiÙa 2 (por. wykres 2). Funkcjonariusze w niewielkim stopniu zgadzaj si¿ z wyst¿powaniem takich zagroČeÚ jak niejasne oczekiwania, niezgod-noï° wykonywanych dziaÙaÚ z wÙasnymi przekonaniami, utrudniony dost¿p do informacji czy niedoinformowanie. Za-groČenia, które badani uznali za najmniej dolegliwe s stresorami zwizanymi z „kontekstem pracy”, który jest nazywany czynnikiem mi¿kkim, bowiem obejmuje takie aspekty jak kontrola czy relacje interpersonalne.
Wykres 2. y NajniČsze ïrednie wskazaÚj
ródÙo: opracowanie na podstawie wyników badaÚ wÙasnych
Druga cz¿ï° kwestionariusza dotyczyÙa oddziaÙywania psychospoÙecznych czynników zawodowych obecnych w ïro-dowisku sÙuČby na samych badanych oraz na ogóÙ funkcjonariuszy.
Badani okreïlajc grupy zagroČeÚ psychospoÙecznych, które uznaj za szczególnie trudne dla siebie oraz innych funk-cjonariuszy, wykazali istotne róČnice w tych dwóch kategoriach w zakresie kategorii dominujcych. Grupy zagroČeÚ zo-staÙy utworzone na podstawie omawianej wczeïniej klasyÞ kacji Coxa.
Konieczne staje si¿ tutaj zwrócenie uwagi na róČnice wyst¿pujce pomi¿dzy wskazaniami badanych a dotyczcymi ich samych oraz innych funkcjonariuszy. Najwi¿ksza z nich dotyczy grupy „Treï° pracy” i wynosi 7% (por. wykres 3). Przewa-ga dotkliwoïci tej grupy dla ogóÙu funkcjonariuszy wynika° moČe z faÙszywego wyobraČenia o pracy funkcjonariusza. Do-piero, gdy nast¿puje osobiste zetkni¿cie ze ïrodowiskiem pracy, cz¿ï° funkcjonariuszy oswaja si¿ z panujcymi reguÙami, co pozwala na obniČenie poczucia zagroČenia. Podobnie sytuacja wyglda z grup „Harmonogram Pracy”, gdzie róČnica wynosi 4% . Tutaj problemem okaza° si¿ moČe koniecznoï° pracy w nocy oraz zmianowoï° pracy. Ze wzgl¿du na naturalny rytm dobowy czÙowieka cz¿ïci pracowników trudno zaakceptowa° taki system pracy. Pozostawanie w nim jednak przez dÙuČszy czas powoduje stopniowe przyzwyczajenie do panujcych warunków a przez to obniČenie poczucia zagroČenia.
Inaczej wyglda problem dwóch pozostaÙych grup dominujcych we wskazaniach. „ObciČenie prac” oraz „gro-dowisko pracy” badani wskazywali na bardziej zagraČajce dla nich samych niČ dla innych funkcjonariuszy. Stale przy-bywajce obowizki, narastajca biurokracja oraz okreïlone tempo wykonywania zadaÚ w poÙczeniu z ograniczonymi ïrodkami i naraČeniem na kontakt z niebezpiecznymi osadzonymi i niebezpiecznymi przedmiotami, powoduj wzmo-Čone odczuwanie dyskomfortu.
W odniesieniu do przedstawionej wczeïniej koncepcji Coxa waČne wydaje si¿ przedstawienie wyników badania z uwzgl¿dnieniem podziaÙu na „Treï° pracy” oraz „Kontekst pracy”. Badani w tym pytaniu zaznaczy° mogli maksymalnie trzy najbardziej dolegliwe grupy zagroČeÚ, dlatego otrzymane procenty nie sumuj si¿ do 100. Dostrzec moČemy wyraĊn dominacj¿ grup zagroČeÚ klasyÞ kowanych jako „Treï° pracy”, które na wykresie zostaÙy oznaczone obramowaniem. Po-kazuje to, Če badanym najbardziej doskwieraj te grupy czynników, na których ewentualn eliminacje nie maj wpÙywu.
Wykres 3. y Grupy najbardziej zagraČajcych czynników psychospoÙecznychpy j j g j y y p y p y
ródÙo: opracowanie na podstawie wyników badaÚ wÙasnych
Wysokie wskazania dotyczce zagroČeÚ zawodowych (zarówno w cz¿ïci pierwszej kwestionariusza jaki i cz¿ïci dru-giej) kaČ postawi° pytanie: „Czy – a jeïli tak – to w jaki sposób funkcjonariusze s przed nimi chronieni?”
Spoïród badanych, 67% uznaÙo, Če w naleČytym stopniu jest ochraniane przed oddziaÙywaniem psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych. Jedna trzecia badanych nie czuje si¿ w wystarczajcy sposób chroniona. MoČe to niepokoi° ze wzgl¿du na wskazywany przez badanych wysoki poziom wyst¿powania stresorów zawodowych i jednoczeïnie wska-zuje kierunek ewentualnych przyszÙych dziaÙaÚ dotyczcych psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych w ïrodowisku wi¿ziennym. Badani, którzy twierdzili, Če ochrona przed stresorami zawodowymi jest wystarczajca, wskazywali najcz¿-ïciej na takie jej elementy jak prowadzone akcje informacyjne i proÞ laktyczne.
Kontynuujc poruszan sfer¿ zagadnieÚ zwizanych z psychospoÙecznymi zagroČeniami zawodowymi – badani zosta-li poproszeni o wskazanie cz¿stotzosta-liwoïci (nigdy, czasami, cz¿sto) wyst¿powania negatywnych skutków zagroČeÚ zawodo-wych – osobno tych, które odczuwaj sami ankietowani oraz tych, które w opinii respondentów odczuwaj inni funkcjona-riusze. Okreïleniom czasu „nigdy”, „czasami”, „cz¿sto” przyporzdkowano wartoïci od 1 (nigdy) do 3 (cz¿sto) i poddano
dalszej analizie statystycznej. Analizy ïrednich otrzymanych wyników wykazaÙy, iČ najwyČszy wskaĊnik w przypadku deklaracji respondentów o nich samych otrzymaÙo „Ogólne zm¿czenie” (2,05). W dalszej kolejnoïci wskazywane byÙy takie skutki jak „Niezadowolenie z pracy” (1,98) oraz „Spadek motywacji”(1,93). Skutki, które w pojmowaniu badanych wyst¿-puj u ogóÙu funkcjonariuszy to gÙównie „Irytacja, draČliwoï°”(2,23) oraz „Ogólne zm¿czenie” (2,20). NajniČsze ïrednie wartoïci wskazaÚ w obu przypadkach uzyskaÙy: „Ch¿° zmiany pracy”, „Bezsennoï°” oraz „Dolegliwoïci sercowo-naczy-niowe” (por. Wykres 4). Ta zgodnoï° dotyczca najrzadziej wyst¿pujcych skutków wynika zapewne z faktu, Če funkcjona-riusze podejmujc sÙuČb¿ w jednostce penitencjarnej charakteryzowa° si¿ musz dobrym ogólnym stanem zdrowia Þ zycz-nego oraz psychiczzycz-nego, co zmniejsza ryzyko ujawnienia si¿ dolegliwoïci sercowo-naczyniowych czy bezsennoïci w toku sÙuČby. Natomiast aktualna sytuacja na rynku pracy przy jednoczeïnie stosunkowo stabilnych warunkach zatrudnienia w jednostce penitencjarnej sprawia,, Če respondenci, mimo pewnych dolegliwoïci, staraj si¿ przeciwstawia° negatywnym skutkom oddziaÙywania psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych i nie rozwaČaj rezygnacji z sÙuČby.
Wykres 4. y Negatywne skutki oddziaÙywania psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowychg y y p y p y g y
ródÙo: opracowanie na podstawie wyników badaÚ wÙasnych
Badani wskazywali na rozmaite sposoby radzenia sobie ze skutkami oddziaÙywania psychospoÙecznych zagroČeÚ za-wodowych (por. wykres 5). Respondenci mogli wskaza° wi¿cej niČ jeden sposób radzenia sobie. DominowaÙy jednak trzy: „Mog¿ liczy° na wsparcie ze strony rodziny i przyjacióÙ”, „Wykorzystuj¿ urlop”, „Po pracy uprawiam sport”, odpowiedzi te uzyskaÙy po 20% wszystkich wskazaÚ. Taki wynik obrazuje, Če badani pomocy poszukuj gÙównie poza ïrodowiskiem pracy, wïród osób niezwizanych zawodowo z zakÙadem karnym. Dopiero na drugiej pozycji uplasowane zostaÙo wspar-cie ze strony kolegów z pracy (16%).
Wykres 5. Sposoby radzenia sobie z negatywnymi skutkami oddziaÙywania psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych
Podsumowanie
Wykonywanie zawodu funkcjonariusza SÙuČby wi¿ziennej nie jest Ùatwe. Izolacja, cho° czasowa i dobrowolna, nie sprzyja zadowoleniu z wykonywanej pracy. Ponadto praca z niebezpiecznymi przedmiotami oraz nieprzewidywalny-mi osadzonynieprzewidywalny-mi nie poprawiaj tego stanu. Przeprowadzone badanie wykazaÙo, Če w izolowanym ïrodowisku zakÙadu karnego wyst¿puje szereg psychospoÙecznych czynników zawodowych, które odbierane s przez respondentów jako zagraČajce. Dominujcymi czynnikami s te zwizane z treïci pracy. Fakt ten nie dziwi, w szczególnoïci, Če sÙuČba w jednostce penitencjarnej niesie ze sob szereg niekorzystnych zjawisk. Poczwszy od niedoÞ nansowania jednostek, którego wynikiem s braki jakoïciowe i iloïciowe wyposaČenia, przez ïciïle okreïlony harmonogram pracy pozostajcy w sprzecznoïci z naturalnym cyklem dobowym czÙowieka, po ponadprzeci¿tne obciČenie prac – wszystkie te czynniki wpÙywaj niekorzystnie na Þ zyczne i psychiczne funkcjonowanie Funkcjonariuszy.
Otrzymane wyniki zmuszaj do dogÙ¿bnego przyjrzenia si¿ ïrodowisku pracy funkcjonariuszy SÙuČby Wi¿ziennej. Wskazanie konkretnych czynników, które w opinii badanych s szczególnie zagraČajce umoČliwi° moČe, jeïli nie caÙo-ïciow lub cz¿caÙo-ïciow ich eliminacj¿, to przynajmniej ograniczenie ich negatywnego wpÙywu.
Praca w instytucji totalnej, jak jest zakÙad karny, wiČe si¿ z wieloma trudnoïciami, które wzajemnie si¿ pot¿guj. StaÙy kontakt z ludĊmi wymusza na funkcjonariuszach kierowanie si¿ zasadami humanitaryzmu, a to z kolei moČe sta° w opozycji do osobistych przekonaÚ. Obcowanie z niebezpiecznymi narz¿dziami prowadzi z kolei do nieustajcego po-czucia zagroČenia. Dodatkowo koniecznoï° radzenia sobie z szeregiem zagroČeÚ psychospoÙecznych powoduje, Če praca w izolowanym ïrodowisku jest niezwykle stresogenna, co pokazaÙy niniejsze badania. Konkludujc powyČsze konieczne podkreïlenia jest, Če sÙuČba w zakÙadzie karnym przeznaczona jest dla osób odpornych zarówno psychicznie jak i Þ zycz-nie na zagroČenia w zycz-niej wyst¿pujce. Funkcjonariusze musz umie° radzi° sobie z trudnymi sytuacjami codziennego Čycia w jednostce oraz umiej¿tnie niwelowa° skutki dziaÙania psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych.
Jednak mimo oddziaÙywania sporej iloïci stresorów badani znajduj moČliwoïci radzenia sobie z ich negatywnym dziaÙaniem. Wsparcie ze strony bliskich osób jest gÙównym elementem wspomagajcym. Posiadana ïwiadomoï° istnie-nia zagroČeÚ zawodowych wspomagana akcjami informacyjnymi pomaga lepiej pozna° i zrozumie° funkcjonariuszom metody oddziaÙywania psychospoÙecznych zagroČeÚ zawodowych. Znajomoï° stresorów zawodowych pozwala sku-teczniej z nimi walczy°, dlatego teČ warto kontynuowa° prowadzone akcje informacyjne i proÞ laktyczne oraz rozwaČy° rozszerzenie takiej dziaÙalnoïci. Aspektem na który naleČy w przyszÙoïci zwróci° uwag¿ jest niewtpliwie grupa funkcjo-nariuszy, która uwaČa, ze nie jest w odpowiedni sposób chroniona przed stresorami zawodowymi. Kwestia ta wymaga dalszej analizy.
Bibliografia:
[1] Babbie E., Istota socjologii. Krytyczne eseje o krytycznej nauce, Warszawa 2007.
[2] Cox T., Cox S., Psychosocial and organizational hazards at work. Control and monitoring, Copenhagen 1993. [3] Cox T., GriĜ ths A., Rial-Gonzales E., Badania nad stresem zwizanym z prac, Luksemburg 2006. [4] Dudek B., Czynniki psychospoÙeczne a zdrowie pracowników, „Medycyna Pracy” 2005, nr 56 (5).
[5] Goě man E., Charakterystyka instytucji totalnych, [w:] DereczyÚski W., JasiÚska-Kania A. (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975. [6] Goě man E., Instytucje totalne. O pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkaÚcach innych instytucji totalnych, GdaÚsk 2011.
[7] Lazarus R. S., Folkman S., Stress appraisal and coping, New York 1984. [8] Machel H., Wi¿zienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, GdaÚsk 2003.
[9] Merecz D., PsychospoÙeczne zagroČenia w ïrodowisku pracy. Poradnik dla lekarzy, RódĊ 2012.
[10] OgiÚska-Bulik N., Stres zawodowy w zawodach usÙug spoÙecznych. ródÙa – konsekwencje – zapobieganie, Warszawa 2006. [11] Ogryzko-Wiewiórowski H., Wprowadzenie do metod badawczych w socjologii, Lublin 1986.
[12] Piotrowski A., Kwestionariusz stresu sÙuČby wi¿ziennej. Podr¿cznik, Warszawa 2011.
[13] Potocka A., Co wiemy o psychospoÙecznych zagroČeniach w ïrodowisku pracy? Czeï° I. RozwaČania teoretyczne, „Medycyna Pracy” 2010, nr 61 (4). [14] SzczepaÚski J. Elementarne poj¿cia socjologii, Warszawa 1972.
[15] Sztumski J., Wst¿p do metod i technik badaÚ spoÙecznych, Katowice 2005. [16] Wadley A., Birch A., Malim T., Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 2006.
Akty prawne
