NR 569 EKONOMICZNE PROBLEMY USàUG NR 43 2009
JOANNA TREMBIēSKA*
DZIAàANIA PODEJMOWANE PRZEZ BANKI CENTRALNE
W KONTEKĝCIE KRYZYSU FINANSOWEGO
Przyczyny kryzysu Þ nansowego
Jerzy ĩyĪyĔski w artykule Neoliberalizm jako strukturalna przyczyna
kry-zysu a poszukiwanie dróg naprawy wyraĨnie podkreĞla, Īe przyczyną kryzysu,
który pojawiá siĊ od 2007 r., są strukturalne zmiany, jakie nastąpiáy w gospo-darce Ğwiatowej, a gáównie w gospodarce amerykaĔskiej. Wedáug ĩyĪyĔskiego ideologia neoliberalna, wedáug której zaczĊto postĊpowaü od przeáomu lat 70. i 80. ubiegáego wieku, w konsekwencji doprowadziáa do zmian strukturalnych w gospodarce, które przyczyniáy siĊ do kryzysu. W Wielkiej Brytanii dokonano ogromnej deregulacji, którą nazwano Big Bang. W Stanach Zjednoczonych li-beralizowano áad ustanowiony po Wielkim Kryzysie (1929–1933). Uchwalono nastĊpujące ustawy1:
a) w 1980 r. – Depository Institution Deregulation and Monetary Control Act, który umoĪliwiá deregulacjĊ stóp procentowych;
b) w 1982 r. – Garn-St. Germain Depository Institution Act, który deregulowaá sektor oszczĊdnoĞciowo-poĪyczkowy;
* Joanna TrembiĔska – mgr, doktorant, Katedra Finansów, BankowoĞci i UbezpieczeĔ, Wydziaá Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet àódzki.
1 J. ĩyĪyĔski, Neoliberalizm jako strukturalna przyczyna kryzysu a poszukiwanie dróg napra-wy, „Ekonomista” 2009, nr 2, s. 172.
c) w 1999 r. – Gramm-Leach-Bliley Act (Financial Services Modernization Act), który zniósá naáoĪone na banki regulacje dotyczące prowadzenia róĪnych ka-tegorii usáug Þ nansowych i ograniczenia związane ze spekulowaniem.
Ostatecznie w 2000 r. anulowano Glass-Steagall Act z 1933 r. – ustawĊ, która regulowaáa i porządkowaáa system Þ nansowy. Zmiany te byáy przyczyną nierównoĞci w sferze podziaáu dochodów, czego dowodem jest wzrastający od początku lat 80. XX w. wspóáczynnik Giniego2 we wszystkich krajach, w któ-rych rozprzestrzeniaáa siĊ ideologia neoliberalna. Neoliberalizm przyczyniá siĊ do nadproporcjonalnego rozrostu sfery Þ nansowej, okreĞlanego mianem Þ nansy-zacji gospodarki. PojĊcie to pojawiáo siĊ juĪ kilka dekad przed obecnym kryzy-sem Þ nansowym, kiedy gospodarka przemysáowa zostaáa zdominowana przez rynki Þ nansowe, a egzotyczne instrumenty Þ nansowe zdobyáy przewagĊ nad kapitaáem akcyjnym. W deÞ nicji Þ nansyzacji wykorzystuje siĊ okreĞlenie „nara-stającej dominacji”3:
a) sektora Þ nansowego w dziaáalnoĞci ekonomicznej,
b) Þ nansowych narzĊdzi sterowania w procesie zarządzania korporacjami, c) aktywów Þ nansowych w ogólnej wartoĞci aktywów,
d) rynkowych papierów wartoĞciowych, gáównie akcji w aktywach Þ nanso-wych,
e) rynku akcji, bĊdącego regulatorem dziaáalnoĞci korporacji,
f) ß uktuacji rynku akcji, który jest determinantą cykli gospodarczych.
Inaczej ujmując, Þ nansyzacja oznacza narastającą rolĊ rynków Þ nanso-wych, instytucji czy motywacji Þ nansowych w gospodarce krajowej i miĊdzyna-rodowej. Przykáadowo, w Stanach Zjednoczonych ten istotnie duĪy rozrost rynku Þ nansowego byá jeszcze potĊgowany przez deÞ cyt handlowy w handlu z China-mi. W latach 1992–2005 wartoĞü obrotów handlowych USA z Chinami wzrosáa z 33 do 285 mld USD, a w 2006 r. do – ok. 300 mld USD. Roczny deÞ cyt handlo-wy Stanów Zjednoczonych z Chinami przekroczyá 200 mld USD. Istotną czĊĞü tej nadwyĪki handlowej Chiny ulokowaáy w obligacjach skarbowych i papierach komercyjnych dostĊpnych na amerykaĔskim rynku Þ nansowym4. W USA uru-chomiono spiralĊ spekulacyjną na rynkach kapitaáowych, co zostaáo umoĪliwione przez tani pieniądz, wynikający z niskich stóp procentowych Banku Rezerwy
Fe-2 Wspóáczynnik Giniego – wskaĨnik nierównoĞci spoáecznej – stosowany do liczbowego wyra-Īania nierównoĞci rozkáadu dóbr, gáównie nierównoĞci w rozkáadzie dochodu gospodarstw domo-wych. Im wyĪszy wspóáczynnik, tym nierównoĞci w dochodach są wiĊksze.
3 R. Dore, Stock Market Capitalism: Welfare Capitalism:Japa and Germany vs. the Anglo – Saxons, Oxford University Press, Oxford 2002, za: J. ĩyĪyĔski, Neoliberalizm..., s. 172–173.
deralnej. W Stanach Zjednoczonych doprowadzono do sytuacji niekontrolowania podaĪy pieniądza, co przyczyniáo siĊ do Þ nansowania spekulacyjnych transakcji. Stan ten trwaá, dopóki wskaĨniki inß acji pozostawaáy na niskim poziomie, po-niewaĪ to wáaĞnie zapobieganie inß acji jest podstawowym zadaniem wiĊkszoĞci banków centralnych. Brak oczekiwaĔ inß acyjnych ze strony rynku i reakcji ban-ku centralnego na wzrost wskaĨników inß acji doprowadziáy do tego, Īe wzrost cen znalazá odzwierciedlenie w cenach nieruchomoĞci, papierów wartoĞciowych oraz derywatów. W tych warunkach nietrudno byáo doprowadziü do wzrostu na-piĊü spekulacyjnych w gospodarce amerykaĔskiej5.
Systemy Þ nansowe poszczególnych krajów są ze sobą powiązane, dlate-go w dobie globalizacji kryzys w segmencie rynku Þ nansowedlate-go jednedlate-go kraju zagraĪa caáemu Ğwiatowemu systemowi Þ nansowemu. Przykáadem jest gospo-darka amerykaĔska, gdzie kryzys kredytów subprime okazaá siĊ zjawiskiem wie-lowymiarowym o istotnym znaczeniu dla gospodarki Ğwiatowej. W roku 2005 udziaá tych kredytów w portfelu kredytów hipotecznych wynosiá 7%, jednak juĪ w 2007 r. wzrósá do 20%. JakoĞü kredytów subprime pogarszaáa siĊ do tego stop-nia, Īe w ciągu jednego roku 10% nowo udzielonych kredytów uznano za kre-dyty o przekroczonym terminie páatnoĞci. Inwestorzy zaczĊli wymagaü wyĪszej premii za ryzyko, dodatkowo transferując swoje inwestycje na rynek obligacji skarbowych. Wzrost popytu na amerykaĔskie obligacje skarbowe doprowadziá do wzrostu ich cen i zarazem spadku ich rentownoĞci. Kolejny problem, jaki siĊ pojawiá w gospodarce amerykaĔskiej, to kryzys páynnoĞci na rynku miĊdzy-bankowym. Pierwszym objawem tych problemów byá wzrost spreadu pomiĊdzy trzymiesiĊczną stawką LIBOR6 dla USD a stopą rentownoĞci trzymiesiĊcznych bonów skarbowych, który w lipcu 2007 r. wynosiá 0,5%, a 9 sierpnia 2007 r. – juĪ 2,5%. Sytuacja dla Systemu Federalnego Rezerw (FED) nie byáa prosta, poniewaĪ w listopadzie 2007 r. odnotowano najwyĪszy od 1981 r. poziom in-ß acji: 7,2%. Przyczyniáo siĊ to do paradoksalnych okolicznoĞci, bank centralny bowiem, chcąc dostarczyü páynnoĞci bankom komercyjnym przez obniĪenie pod-stawowej stopy procentowej, znalazá siĊ w trudnej sytuacji, gdyĪ w razie wyso-kiego poziomu inß acji stopy procentowe powinny byü raczej podwyĪszane7.
5 A. WiĊznowski, Monetarne przyczyny kryzysu Þ nansowego w USA 2007/2008, w: Ponad-narodowa i Ponad-narodowa polityka monetarna na Ğwiecie, red. M. Noga, M.K. Stawicka, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 155–156.
6 LIBOR – London Interbank Offer Rate – stopa kredytów udzielanych na rynku mi Ċdzy-bankowym w Londynie.
7 M. Zwolankowski, Jak powinny zachowaü siĊ banki centralne wobec kryzysu, „Gazeta Ban-kowa”, 18.01.2008.
Dziaáania antykryzysowe Systemu Rezerw Federalnych
W reakcji na sygnaáy o kryzysowej sytuacji na rynku 17 sierpnia 2007 r. FED postanowiá obniĪyü stopĊ dyskontową o 50 punktów bazowych – do warto-Ğci 5,75%. W celu zwiĊkszenia páynnowarto-Ğci na rynku Rada Gubernatorów Rezer-wy Federalnej, ogáaszając Term Auction Facility (TAF), zezwoliáa na poĪyczanie Ğrodków instytucjom depozytowym o dobrej kondycji Þ nansowej. Decyzja ta przyczyniáa siĊ do gamy papierów wartoĞciowych na rynku szerszej niĪ tylko te dostĊpne w operacjach otwartego rynku. W 2007 r. przeprowadzono dwie trans-akcje TAF po 20 mld USD, a na początku 2008 r. równieĪ odbyáy siĊ dwie takie transakcje – o wartoĞci 30 mld USD kaĪda. Kolejnym krokiem ku záagodzeniu skutków kryzysu byáo zawarcie szeĞciomiesiĊcznej umowy walutowej (Swap
Lines) pomiĊdzy Federalnym Komitetem Otwartego Rynku (Federal Open Mar-ket Committee – FOMC) a Europejskim Bankiem Centralnym oraz Narodowym
Bankiem Szwajcarskim na kwoty, odpowiednio, 20 mld USD i 4 mld USD8. Polityka pieniĊĪna FED oparta zostaáa na bezpoĞrednim oddziaáywaniu na rynek kredytowy przez zwiĊkszenie pieniądza rezerwowego w gospodarce. W obliczu rozprzestrzeniającego siĊ kryzysu Þ nansowego FED stwierdziá, Īe za-pobieganie skutkom kryzysu poprzez kanaá stopy procentowej oraz dostarczanie páynnoĞci krótkookresowej mają zbyt sáaby wpáyw na sytuacjĊ makroekonomicz-ną. Zdecydowano siĊ na wykorzystanie mniej standardowego instrumentu, jakim jest quantitative easing, czyli kreacja pieniądza w celu zakupu aktywów sektora Þ nansowego. Pomimo obniĪania poziomu stopy funduszy federalnych i stopy dys-kontowej decyzje te nie miaáy istotnego wpáywu na przekáadanie siĊ krótkotermi-nowych stóp overnight na stopy dáugoterminowe w gospodarce amerykaĔskiej. RozpoczĊto zatem akcjĊ skupowania obligacji skarbowych przez bank centralny. Byáo to dziaáanie niestandardowe, chociaĪby z tego powodu, Īe przyjmowano równieĪ papiery bardziej ryzykowne niĪ obligacje skarbowe; operacje otwartego rynku przeprowadzano takĪe z innymi podmiotami niĪ banki oraz uruchomiono wiele linii swapowych. Zorganizowano operacje páynnoĞciowe na bardzo duĪą skalĊ i oprócz Term Auction Facility przeprowadzono w marcu 2008 r. Term
Security Lending Facility (TSLF), w ramach której FED udzielaá
krótkookreso-wych poĪyczek obligacji skarbowych pod zastaw bardziej ryzykownych zabez-pieczeĔ. W ramach Primary Dealer Credit Facility (PDCF) zmieniono program okna dyskontowego, zezwalając na udziaá w transakcjach takĪe bankom, które 8 P. Wojtyáo, OdwaĪne interwencje, „Bank” paĨdziernik 2008, http://www.miesiecznikbank.pl (czerwiec 2009), s. 18.
nie prowadzą dziaáalnoĞci depozytowej. Jesienią 2008 r., w momencie nasile-nia zjawisk kryzysowych, FED zdecydowaá siĊ na zwiĊkszenie krótkotermino-wej páynnoĞci na rynku. W czasie zaáamania rynku commercial papers i
Asset--Backed Commercial Papers (ABCP) dostarczano páynnoĞci w ramach Commer-cial Paper Funding Facility (CPFF), systemu polegającego na skupie
krótko-terminowych papierów komercyjnych emitowanych przez instytucje Þ nansowe, oraz Asset-Backed Commercial Paper Money Market Fund Liquidity Facility (AMLF), programu związanego z poĪyczkami FED przeznaczonymi na zakup papierów ABCP wyemitowanych przez fundusze rynku pieniĊĪnego9.
Polityka antykryzysowa Europejskiego Banku Centralnego
Europejski Bank Centralny (EBC) w odpowiedzi na zwiĊkszony popyt ze strony banków komercyjnych na Ğrodki z rachunków bieĪących Eurosystemu przeprowadziá szereg operacji otwartego rynku. W wyniku jednodniowej opera-cji dostrajającej 9 sierpnia 2007 r. EBC udzieliá bankom komercyjnym 94,8 mld USD. Zaraz 10 sierpnia ogáoszono kolejną jednodniową operacjĊ dostrajającą, w wyniku której sektor bankowy zostaá zasilony w Ğrodki pieniĊĪne w wysokoĞci 61,1 mld euro. NastĊpna jednodniowa operacja dostrajająca nastąpiáa 13 sierpnia – EBC przyznaá kwotĊ 47,7 mld euro; nastĊpna odbyáa siĊ 14 sierpnia – przy-znana kwota to 7,7 mld euro. RównieĪ 14 sierpnia Europejski Bank Centralny zdecydowaá siĊ na przeprowadzenie podstawowej operacji reÞ nansującej z tygod-niowym terminem zapadalnoĞci, w wyniku której system zostaá zasilony kwotą 310 mld euro. Kilka dni póĨniej, 21 sierpnia, EBC wypuĞciá do obiegu bankowe-go w ramach standardowej podstawowej operacji reÞ nansującej kolejne 46 mld euro, a nastĊpnie 210 mld euro. 22 sierpnia 2007 r. Europejski Bank Centralny zasiliá system Þ nansowy w 40 mld euro, przeprowadzając uzupeániającą dáugo-terminową operacjĊ reÞ nansującą z trzymiesiĊcznym terminem zapadalnoĞci. Europejski Bank Centralny zapewniaá páynnoĞü na rynku Þ nansowym, stosując równieĪ operacje dostrajające. 6 wrzeĞnia 2007 r. EBC zdecydowaá siĊ dostar-czyü na rynek 42,2 mld euro, przeprowadzając jednodniową operacjĊ dostraja-jącą. NastĊpnie od 11 grudnia bank centralny powróciá do podstawowej operacji reÞ nansującej, zasilając rynek 218,5 mld euro; podobnie 18 grudnia dostarczyá rynkowi 348,6 mld euro oraz 28 grudnia – 20 mld euro. 3 stycznia 2008 r. EBC dokonaá kolejnej podstawowej operacji reÞ nansującej w wysokoĞci 128,5 mld 9 J. Pruski, DziaáalnoĞü antykryzysowa banków centralnych, „Zeszyty BRE Bank – CASE”, Warszawa, czerwiec 2009, s. 14–15.
euro i nastĊpnej takiej operacji – o wartoĞci 151,1 mld euro. Europejski Bank Centralny od 9 sierpnia staraá siĊ uspokoiü uczestników rynku, wydając komuni-katy, w których deklarowaá, Īe monitoruje warunki páynnoĞciowe, przeprowadza operacje otartego rynku na kwoty wiĊksze niĪ wynika z benchmarkingu i dąĪy do ograniczenia wahaĔ stóp procentowych o najkrótszych terminach zapadalno-Ğci10.
Od momentu nasilenia siĊ kryzysu Þ nansowego, czyli od wrzeĞnia 2008 r., Europejski Bank Centralny wprowadziá wiele rozwiązaĔ w zakresie polityki pieniĊĪnej oraz zarządzania páynnoĞcią, które moĪna zaliczyü do rozwiązaĔ nie-standardowych pod wzglĊdem charakteru, skali czy terminów. Rada Prezesów Europejskiego Banku Centralnego 7 maja 2009 r. postanowiáa obniĪyü oprocen-towanie podstawowych operacji reÞ nansujących do poziomu 1%, oprocento-wanie kredytu w banku centralnym do wysokoĞci 1,75% oraz pozostawiü opro-centowanie depozytu w banku centralnym na niezmienionym poziomie 0,25%. Oprocentowanie podstawowych operacji reÞ nansowych byáo od paĨdziernika 2008 r. wielokrotnie obniĪane, w sumie o 325 punktów bazowych. Od paĨdzier-nika 2009 r. EBC prowadzi politykĊ opartą na zasilaniu w páynnoĞü poprzez ope-racje reÞ nansujące o dáuĪszym, dwudziestomiesiĊcznym terminie zapadalnoĞci. Europejski Bank Centralny miaá na celu przez to dziaáanie zwiĊkszyü akcjĊ kre-dytową, która ma duĪe znaczenie w Þ nansowaniu gospodarki strefy euro. Rada Prezesów na posiedzeniu 4 czerwca 2009 r. postanowiáa równieĪ, Īe Eurosystem bĊdzie skupowaá zabezpieczone obligacje denominowane w euro oraz wyemito-wane w streÞ e euro. Kolejnym rozwiązaniem EBC, zaliczanym do niestandardo-wych, byáo udostĊpnienie, za pomocą swapów walutowych, Ğrodków w dolarach amerykaĔskich i frankach szwajcarskich W konsekwencji tych decyzji nastąpiá spadek stóp procentowych rynku pieniĊĪnego oraz oprocentowanie kredytów, co byáo przyczyną zahamowania spadku wolumenu kredytów. Wszystkie te dzia-áania podjĊte dodatkowo przez EBC mają pomóc w utrzymaniu stabilnoĞci cen w Ğrednim okresie, przyczyniü siĊ do utrzymania oczekiwaĔ inß acyjnych na po-ziomie zgodnym z deÞ nicją stabilnoĞci cen. Oddziaáywanie niestandardowych decyzji EBC bĊdą odczuwalne w gospodarce po pewnym czasie, gáównie z po-wodu opóĨnieĔ w transmisji impulsów polityki pieniĊĪnej do systemu Þ nanso-wego11.
10 P. Wojtyáo, OdwaĪne..., s. 19.
11 Biuletyn miesiĊczny Europejskiego Banku Centralnego, Europejski Bank Centralny, czerwiec 2009, s. 10.
Dziaáania ograniczające wpáyw kryzysu Þ nansowego na gospodarkĊ Narodowego Banku Polskiego, Banku Anglii oraz Banku Japonii
W Polsce w obliczu symptomów kryzysu Þ nansowego, zaobserwowanych w doĞwiadczeniach innych krajów, 21 grudnia 2007 r. powoáano Komitet Stabil-noĞci Finansowej. Powstaá on na mocy porozumienia podpisanego przez Mini-stra Finansów, Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Komitet ten zostaá powoáany w celu wspóápracy na rzecz wspierania i utrzymywania stabilnoĞci krajowego systemu Þ nansowego. 13 paĨdziernika 2008 r. dla przywrócenia zaufania na rynku Þ nansowym oraz umocnienia stabilnoĞci sektora bankowego Ministerstwo Finansów wraz z Naro-dowym Bankiem Polskim opracowaáy dwa kompleksowe pakiety dziaáaĔ. Pierw-szy z nich, „Pakiet regulacyjny dla stabilnoĞci Þ nansowej”, wprowadziá projekt ustawy o Komitecie StabilnoĞci Finansowej oraz projekt ustawy zmieniający ustawĊ o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Obejmowaáy one postanowienia dotyczące wzmocnienia wspóápracy pomiĊdzy Ministerstwem Finansów, Naro-dowym Bankiem Polskim i Komisją Nadzoru Finansowego w zakresie efektyw-nego wpáywania na stabilnoĞü Þ nansową oraz zwiĊkszenia limitu ochrony depo-zytów z sumy 22 500 euro do 50 000 euro z peáną gwarancją depozytów. Drugi pakiet dziaáaĔ, ogáoszony przez NBP pod nazwą „Pakiet zaufania”, obejmowaá realizacjĊ nastĊpujących celów12:
a) moĪliwoĞü pozyskiwania przez banki Ğrodków záotowych na okresy dáuĪsze niĪ jeden dzieĔ,
b) stworzenie bankom moĪliwoĞci pozyskiwania Ğrodków walutowych,
c) poszerzenie moĪliwoĞci pozyskiwania przez banki páynnoĞci záotowej w wy-niku zwiĊkszenia zabezpieczeĔ operacji z NBP.
W celu przeprowadzenia tych dziaáaĔ NBP zaproponowaá nastĊpujące moĪli-woĞci:
a) zasilające operacje otwartego rynku w postaci operacji repo z trzymiesiĊcz-nym terminem zapadalnoĞci,
b) operacje swapów walutowych,
c) depozyt walutowy jako zabezpieczenie kredytu reÞ nansowego,
d) modyÞ kacje w systemie operacyjnym kredytu lombardowego w postaci po-szerzenia listy aktywów sáuĪących jako zabezpieczenie dla kredytu
wego w NBP oraz zmniejszenie haircutu przy wyznaczaniu wartoĞci zabez-pieczeĔ dla kredytu lombardowego,
e) emisja siedmiodniowych bonów pieniĊĪnych jako podstawowy instrument sterylizacji nadpáynnoĞci,
f) zwiĊkszenie czĊstotliwoĞci operacji otwartego rynku, celem reagowania na zmiany páynnoĞci i stabilizowania stopy POLONIA13 wokóá stopy referencyj-nej, ale tylko w wtedy, gdy zajdzie taka koniecznoĞü.
W 2009 r. NBP postanowiá kontynuowaü program „Pakietu zaufania” w postaci „Paktu na rzecz rozwoju akcji kredytowej”, w celu ograniczania niedost Ċpno-Ğci kredytu dla gospodarki i zwiĊkszenia páynnoĊpno-Ğci systemu bankowego14.
Banki centralne, takie jak FED, EBC, Bank Anglii, Australii, Kanady, Szwajcarii, Norwegii czy Rosji, od wrzeĞnia 2008 r. zaczĊáy aktywnie dostar-czaü páynnoĞci w ramach operacji otwartego rynku. EBC i banki centralne Anglii, Niemiec, Szwajcarii oraz Japonii ogáaszaáy komunikaty o gotowoĞci do wsparcia oraz monitorowania sytuacji na rynku Þ nansowym. We wrzeĞniu 2008 r. Bank Anglii przedáuĪyá wprowadzony juĪ w kwietniu tegoĪ roku „Spe-cjalny program páynnoĞciowy” (Special Liquidity Scheme), który umoĪliwiaá instytucjom wymianĊ na bony skarbowe trudnych do sprzedania papierów zabez-pieczonych kredytami hipotecznymi. 3 paĨdziernika podwyĪszono limit depozy-tów gwarantowanych z 35 tys. do 50 tys. GBP w Wielkiej Brytanii. 8 paĨdzier-nika ogáoszono plan pomocy dla banków w Wielkiej Brytanii, który obejmowaá nastĊpujące dziaáania15:
a) bank centralny dostarcza 200 mld GBP w ramach krótkoterminowej p áynno-Ğci;
b) rząd zobowiązuje siĊ zasiliü banki i towarzystwa budowlane w kwotĊ 50 mld GBP;
c) gwarantowanie systemowi bankowemu Ğrodków w wysokoĞci 250 mld GBP koniecznych do utrzymania stabilnoĞci Þ nansowej w Ğrednim okresie wraz z gwarancjami instytucji rządowej dla banków: Abeby, Barclays, HBOS, HSBC, Lloyds TSB, Nationwide Building Society, Royal Bank of Scotland i Standard Charter.
13 Stawka POLONIA okreĞla oprocentowanie depozytów záotowych udzielonych lub przyjĊ-tych w terminie O/N, liczona jako Ğrednia waĪona stopa przekazywanych przez banki uczestni-czące w Þ xingu dla transakcji, które zostaáy przesáane i zawarte do godz. 16.00; wysokoĞü stawki POLONIA waha siĊ pomiĊdzy stawkami referencyjnymi O/N WIBOR i O/N WIBID.
14 http://www.comperia.pl/index/?id=4ca9764c98c203d7bc747cbce9d9174f (czerwiec 2009). 15 Przegląd stabilnoĞci..., s. 57.
W reakcji na zjawiska kryzysowe Bank Anglii w ciągu trzech miesiĊcy od sierpnia 2008 r. zwiĊkszyá podaĪ pieniądza na rynku, zwiĊkszając sumĊ bilan-sową z 100 mld do 300 mld GBP. Bank Anglii, podobnie jak inne banki centralne, przy uĪyciu róĪnych instrumentów stara siĊ zasilaü system w krótkoterminową páynnoĞü. Podobnie jak FED, Bank Anglii postanowiá przeprowadziü nastĊpujące operacje16:
a) redukcjĊ stopy procentowej (marzec 2009 r. – 0,5%), b) operacje dostarczania páynnoĞci,
c) od 2007 r. wdroĪenie operacji long-term repo, od paĨdziernika 2008 r. prze-prowadzanie systematycznych operacji banku centralnego,
d) poszerzanie puli aktywów bĊdących zabezpieczeniem w transakcjach z ban-kiem centralnym,
e) Special Liquidity Scheme – transakcje swapowe z bankami komercyjnymi, program wprowadzony w kwietniu 2008 r. polegający na wymianie instru-mentów MBS17 mających wysoką ocenĊ ratingową na obligacje skarbowe, gdzie jednoroczne moĪna byáo przedáuĪyü do trzech lat,
f) wzrost páynnoĞci dolarowej bez ograniczeĔ (paĨdziernik 2008 r.),
g) Discount Window Facility – moĪliwoĞü zakupu obligacji skarbowych przy szerokiej puli akceptowalnych zabezpieczeĔ (paĨdziernik 2008 r.).
Dziaáania Banku Anglii oparte zostaáy na polityce quantitative easing, na-kierowanej na zwiĊkszanie podaĪy pieniądza w systemie Þ nansowym. WĞród dziaáaĔ banku centralnego Anglii znalazáy siĊ nastĊpujące programy18:
a) Asset Purchase Facility – oparty na skupowaniu takich instrumentów rynko-wych, jak papiery komercyjne, obligacje komercyjne, a takĪe te emitowane przez sektor bankowy (styczeĔ 2009 r.),
b) oĪywienie rynku instrumentów emitowanych przez przedsiĊbiorstwa.
11 paĨdziernika 2008 r. Centralny Bank Japonii (BOJ) zasiliá rynek tokij-ski kwotą 4 bln jenów w celu poprawienia sytuacji na rynku kredytowym. Na początku 2009 r. stopa podstawowa Banku Japonii pozostawaáa na poziomie
16 J. Pruski, DziaáalnoĞü antykryzysowa..., s. 22.
17 MBS (mortgage-backed securities – hipoteczny list zastawny) to rodzaj ABS, czyli asset-backed securities – listów zastawnych, papier wartoĞciowy, którego zabezpieczeniem jest wie-rzytelnoĞü hipoteczna. Takie papiery wartoĞciowe muszą byü wczeĞniej ocenione przez agencjĊ ratingową.
0,1%, a program zakupu emitowanych przez przedsiĊbiorstwa obligacji na sumĊ 3 bln jenów (ok. 32 mld USD) zostaá przedáuĪony19.
Podsumowanie
Kraje, które doĞwiadczyáy kryzysu, znalazáy siĊ w sytuacji, w której w gospodarce narastaáo tempo ekspansji kredytowej banków komercyjnych oraz galopującej inß acji na rynku nieruchomoĞci. Mechanizm ekspansji kredytowej przerodziá siĊ w mechanizm kryzysowy. Banki komercyjne wykorzystaáy w tym wypadku zjawisko hazardu moralnego, licząc na interwencjĊ banków centralnych w razie zachwiania siĊ stabilnoĞci systemu bankowego. Banki centralne w celu zarządzania kryzysem rzeczywiĞcie wziĊáy na swoją odpowiedzialnoĞü dziaáania związane z áagodzeniem i powstrzymywaniem skutków kryzysu. Banki te dostar-czaáy systemowi Þ nansowemu páynnoĞci Þ nansowej, obniĪaáy stopy procentowe celem zmniejszenia cen nieruchomoĞci jako podstawowych zabezpieczeĔ na ryn-ku kredytów hipotecznych, udzieliáy gwarancji, wprowadziáy pakiety ratunkowe. Generalnie rzecz biorąc, banki komercyjne dysponowaáy nadwyĪkami kapita-áu niezbĊdnego do pokrycia strat, poza wyjątkami, które upadáy. Ryzyko nie-wypáacalnoĞci banków spadáo, umoĪliwiając bankom centralnym przeprowadze-nie akcji dostarczania páynnoĞci.
Wspóáczesne kryzysy Þ nansowe charakteryzują siĊ tym, Īe skutek kryzy-su czĊsto wystĊpuje w innym miejscu niĪ miejsce powstania kryzykryzy-su, dlatego Īe kryzys powstaje w wyniku efektu zakaĪenia (contigency effect). Istotne jest zastanowienie siĊ, czy w utrzymaniu stabilnoĞci gospodarki globalnej skutecz-na jest tzw. sieü bezpieczeĔstwa (safety net), záoĪona z regulatorów, nadzorców rynku Þ nansowego – czy są w stanie zapewniü stabilnoĞü na jednolitym rynku Þ nansowym? Kwestia zapobiegania kryzysom nabiera znaczenia chociaĪby z tego powodu, Īe przeciĊtny kryzys bankowy kosztuje gospodarkĊ Ğrednio 15–20% PKB20. Niestandardowe dziaáania banków centralnych i rządów, zwáasz-cza w Stanach Zjednoczonych i Europie, miaáy na celu przywrócenie zaufania i udroĪnienie systemu bankowego. ZauwaĪalna aktywnoĞü banków centralnych i rządów w dziaáalnoĞci antykryzysowej wobec obecnego kryzysu wynika
praw-19 „Ekonomiczny Biuletyn Prasowy – Japonia”, Wydziaá Ekonomiczny Ambasady Rzeczy-pospolitej Polskiej w Japonii, nr 6/2008, s. 4.
20 L. Pawáowicz, Polska wobec wyzwaĔ kryzysu Þ nansowego, Instytut BadaĔ nad Gospodar-ką, GdaĔska Akademia Bankowa, s. 4, za: http://www.rf.edu.pl/uploads/media/L_Pawlowicz3.pdf (czerwiec 2009).
dopodobnie z doĞwiadczeĔ Wielkiego Kryzysu w latach 1929–1933, którego skutki byáy odczuwane jeszcze wiele lat po nim. Wspóáczesne banki centralne, nauczone doĞwiadczeniami z poprzednich kryzysów, potraÞ áy uĪyü odpowied-nich, nawet niestandardowych instrumentów polityki pieniĊĪnej, by skutecznie záagodziü skutki obecnego zaáamania gospodarczego.
Streszczenie
W obliczu zaistniaáego kryzysu Þ nansowego wiele instytucji rządowych i Þ nan-sowych stawia sobie za cel gáówny ograniczenie skutków rozprzestrzeniającego siĊ kryzysu. Celem artykuáu jest przedstawienie dziaáaĔ banków centralnych, które podjĊáy kilka istotnych decyzji w skali globalnej gospodarki. W referacie poruszono kwestie znaczenia dziaáaĔ podjĊtych gáównie przez Europejski Bank Centralny, System Rezerw Federalnych Stanów Zjednoczonych, Bank Anglii, Bank Japonii oraz Narodowy Bank Polski. Autorka stara siĊ równieĪ oceniü skutecznoĞü dziaáaĔ podjĊtych przez banki cen-tralne w celu zmniejszania skutków kryzysu Þ nansowego.
Summary
ACTIONS TAKEN BY CENTRAL BANKS IN THE CONTEXT OF FINANCIAL CRISIS
In the face of Þ nancial crisis that arises, many Þ nancial institutions and government aims to minimize the impact of a major crisis spreading. The purpose of this article is to present the actions of central banks which use the available instruments of monetary policy have taken several important decisions in the global economy. This paper addres-ses the importance of issues will be undertaken mainly by the European Central Bank, Federal Reserve System of the United States, the Bank of England, the Bank of Japan and National Bank of Poland. In the summary, the author will try to assess the effectiveness of actions taken by central banks in reducing the impact of Þ nancial crisis.
