Widok Sukces francusko-niemieckiej europejskiej telewizji kultury ARTE w kontekście budowania europejskiej sfery publicznej

Sukces francusko-niemieckiej europejskiej

telewizji kultury ARTE w kontekście

budowania europejskiej sfery publicznej

Grzegorz Kościński

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Kraków dracy@go2.pl

ORCID: 0000-0001-7820-0115

STRESZCZENIE

W artykule zawarto analizę dotyczącą funkcjonowania francusko-niemieckiej stacji ARTE, wskazując źródła sukcesu tego unikatowego projektu na rynku europejskich mediów – francu-sko-niemieckiej, europejskiej telewizji kultury. Cel: Wykazanie zgodności warunków decydują-cych o sukcesie i rozwoju telewizji ARTE z modelem stabilnego funkcjonowania europejskiej sfery publicznej, wyznaczonym przez Jürgena Gerhardsa. Metody badań: Analiza strategicznej i programowej działalności ARTE na podstawie tekstów naukowych, dokumentów korporacyj-nych i zwartości programowej stacji. Wyniki i wnioski: Warunki stabilnego rozwoju ARTE to: wola polityczna, stabilny rodzaj fi nansowania, rozwój technologiczny, wolność i niezależność me-dium, wysoka jakość programowa – te warunki są zgodne z założeniami modelu Jürgena Gerhard-sa. Dodatkowymi czynnikami sukcesu są założenia polityki medialnej Unii Europejskiej i ścisła współpraca francusko-niemiecka. Wartość poznawcza: Artykuł odpowiada na pytanie dotyczące warunków, jakie muszą być spełnione, by tak ambitna, dwunarodowa telewizja kultury jak ARTE mogła zaistnieć i ugruntować swoją stabilną pozycję na audiowizualnej mapie Europy.

SŁOWA KLUCZOWE

P

rzedmiotem rozważań jest francusko-niemiecka publiczna telewizja Arte, której nazwa jest skrótem od ARTE – Association Relative aux Télévisions Européennes (ARTE – Stowarzy-szenie na rzecz Telewizji Europejskich) [tłum. autora]. Natomiast nazwa centrali – Arte G.E.I.E to skrót ułożony od pierwszych liter francuskiej nazwy Groupement européen d’intérêts écono-miques (Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych), który określa strukturalno-prawną formę działania przyjętą dla tego przedsiębiorstwa. Centrala telewizji – ARTE G.E.I.E – ma siedzibę w Strasburgu, ARTE France – w Paryżu, ARTE Deutschland – w Baden-Baden.

Telewizja Arte to jednostkowy eksperyment medialny, często nazywany le cas d’Arte (franc. „przypadek Arte”). Od roku 1991 stacja z powodzeniem realizuje swoją misję zawartą w zdaniu „Arte, trwałe otwarcie” (franc. Arte, ouverture permanente) stanowiącą jej motto programowe. W obrębie jednej dwujęzycznej stacji odbywa się ścisła współpraca dwóch kultur i dwóch naro-dów, a program telewizyjny służy porozumieniu ludzi w Europie oraz budowaniu tożsamości eu-ropejskiej uwzględniającej różnorodność kulturową. Idea takiej telewizji rodziła się przez wiele lat, a na początku – w latach 80. XX wieku – wydawała się nierealna. Mówił o tym założyciel i pierwszy dyrektor Arte Jérôme Clément w raporcie zatytułowanym „Utopia stała się rzeczy-wistością”, który został opublikowany na dziesięciolecie Arte: „Kulturowy wymiar programów wzbudzał sceptycyzm. Dla wielu stworzenie wysokiej jakości telewizji dwunarodowej to był projekt utopijny, ponieważ media telewizyjne wydawały się nieodłączne od narodowych kultur i nawyków (…). Dziś ARTE nie jest już utopią, jej imię jest synonimem kreatywności i jakości”. (ARTE une utopie, 2010).

Projekt zaistniał, choć nie obyło się od daleko idącej krytyki. Niemcy uważali, że narzuca im się nieznaną telewizję francuską, za którą – w dodatku – będą musieli zapłacić. Z kolei Francuzi nie wyobrażali sobie współpracy z Niemcami, odrębnymi kulturowo, różniącymi się pod wzglę-dem mentalności. Bardzo krytyczna była także prasa francusko-niemiecka zarzucająca stacji jej polityczny charakter i „elitarność”.

Stawiano wiele pytań, które dotyczyły spraw technicznych, językowych, stylu pracy (róż-nego w obu krajach) i trudności w pogodzeniu dwóch modeli audiowizualnych: francuskiego i niemieckiego (ARTE une utopie, 2010). Zarówno w sferze polityki, jak i mediów oba kraje są bardzo różne: we Francji od wieków żywa jest tradycja rządów centralistycznych, natomiast Niemcy charakteryzuje daleko idący regionalizm i decentralizacja. Wspominając o codzien-nym pokonywaniu trudności związanych z dualizmem francusko-niemieckim, Jerome Clement podkreślał: „To, co na początku wydawało się głównym utrudnieniem i barierą – okazało się być największym atutem (…) i pozwoliło na przekraczanie barier kulturowych i językowych” (ARTE une utopie, 2010).

Sam proces powstania Arte został podzielony na kilka etapów, a w myśleniu o formule te-lewizji kultury wzorowano się na brytyjskiej stacji „Channel 4”. Ważnym etapem na drodze do powstania Arte było stworzenie w roku 1986 francuskiej telewizji kultury „La Sept” (franc. „Siódemka”) (Societed’ Edition, 1993). Kilkuletni okres jej przekształceń stanowił swoisty „po-ligon doświadczalny” dla późniejszej telewizji Arte.

Stacja w pełni wpisuje się w proces budowania europejskiej sfery medialnej. To trudne za-danie, co podkreśla wielu ekspertów, jak m.in. Sergio Cantone: „Zarówno w przypadku fi lmów, jak i programów informacyjnych obowiązuje reguła: Europa źle się sprzedaje (…) nie było i nie ma prawdziwego jednolitego europejskiego rynku mediów” (Raport o kulturze, 2007). Odkąd powstała Unia Europejska, rozważano podstawowe kwestie, w jaki sposób informować mieszkańców UE o tym, co dzieje się w instytucjach europejskich. Od początku doceniano role mediów w tym procesie, o czym pisała m.in. Agnieszka Stępińska (2014). To szeroki zakres tematów, który ewoluował wraz z rozszerzaniem się UE. Polityka Komisji Europejskiej wobec

mediów publicznych była elementem sprzyjającym rozwojowi europejskiej sfery publicznej. Jednym z ważniejszych założeń europejskiej dyrektywy „Telewizja bez granic” stało się promo-wanie europejskich fi lmów i programów przez wspieranie produkcji i dystrybucji europejskich produkcji fi lmowych. Deirde Kevin zwracał uwagę: „Tylko za pośrednictwem edukacyjnej mi-sji mediów publicznych można tworzyć podstawy silniejszej identyfi kacji z Unią Europejską” (Raport o kulturze, 2007). Taką edukacyjno-kulturową rolę przyjęła dla swej strategii Arte. Jej europejskość wyraża się nie tylko w zapisanych deklaracjach, ale i w realizowanej na co dzień polityce – stacja promuje europejskich twórców i reżyserów i aż 85 proc. jej programów to produkcje europejskie. W charakterze doradczym na stałe współpracuje z europejskimi telewi-zjami w dziedzinie koprodukcji, wymiany programów własnych oraz członkostwa w organach decyzyjnych ARTE. Stowarzyszone z telewizją Arte europejskie telewizje publiczne to RTBF (Belgia), RTÉ (Irlandia), RAI (Włochy), TVE (Hiszpania), ČT (Czechy), ORF (Austria), SRG SSR (Szwajcaria), SVT (Szwecja), oraz na zasadzie umowy o współpracy ERT (Grecja) i YLE (telewizja fi nlandzka). ARTE od 2001 roku ściśle współpracowała z TVP, jednak w styczniu 2016 roku zerwała współpracę z powodu kontrowersji wobec projektu nowej ustawy o mediach publicznych oraz wątpliwości zarządu ARTE dotyczących naruszeń niezależności, pluralizmu i wolności w sferze medialnej w Polsce („Francuska TV ARTE”, 2016).

Od roku 1991 sukcesywny rozwój Arte warunkują różne czynniki. Samo powstanie tej eks-perymentalnej dwunarodowej stacji można uznać za sukces. Nahima Vianna (2000) z Uniwer-sytetu w Bordeaux zwraca uwagę, że powstanie ARTE to wynik „interaktywnej logiki” złożonej z trzech elementów: inicjatywy politycznej na poziomie rządu Francji i Niemiec, której celem jest zabezpieczenia pozycji na europejskiej mapie audiowizualnej; odpowiedniego wykorzysta-nia mediów i kultury w procesie integracji europejskiej; właściwego wykorzystawykorzysta-nia technologii, w której od początku istnienia Arte upatrywano perspektywy rozwoju na przyszłość.

Ze względu na fakt, że Arte jest rodzajem medium europejskiego, można zastosować wobec niej kryteria badawcze zaproponowane przez niemieckiego medioznawcę Jürgena Gerhardsa (Gerhards). Określa on warunki niezbędne do zaistnienia europejskiej sfery publicznej, takie jak: wola polityczna, zapewnienie stałych źródeł fi nansowania, odpowiednie rozwiązania technolo-giczne, niezależność medium, wysoka atrakcyjność i jakość przekazu. Według tego schematu analizie został poddany „przypadek Arte”.

Wola polityczna jako element decydujący o powstaniu i rozwoju Arte

Geneza powstania ARTE wynikała z inicjatywy politycznej zapoczątkowanej przez prezydenta Francji Françoisa Mitteranda i kanclerza Niemiec Helmutha Kohla, czyli przywódców dwóch narodów o trudnej historycznej przeszłości, którzy dążyli do pogłębienia procesu pojednania. Prezydent Francji szukał sposobów na wykorzystanie mediów w tym procesie, ponieważ uwa-żał, że to właściwa droga. Pisze o tym Maitre Lucile w swej pracy o Arte (Maitre, 2011), opu-blikowanej na Uniwersytecie w Lyonie. W lutym 1984 roku prezydent François Mitterrand na-pisał do Georgesa Duby’ego z College de France, prosząc go o zastanowienie się nad nowym typem edukacji medialnej. Wspólnie z Claude’em Levi-Straussem i Pierre’em Bourdieu odpisali oni prezydentowi, że najlepszą formą edukacji byłoby stworzenie telewizyjnego kanału, który nadawałby programy kulturalne. Bourdieu opublikował raport (Maurice, 2011) zatytułowany „L’éducation de l’avenir” („Edukacja przyszłości”), zamówiony roku 1984 w College de France przez prezydenta Francji Françoisa Mitteranda. Ostatni rozdział poświęcono edukacyjno-kultu-rotwórczej roli telewizji, argumentując: „najlepszą formą edukacji i kultury byłoby stworzenie odpowiedniej stacji telewizyjnej o profi lu kulturalnym i europejskim”. W lipcu 1984 projekt „kanału kulturalnego o wymiarze europejskim” był gotowy i zwierał trzy główne założenia:

transmisję wydarzeń kulturalnych na żywo, wymianę programów telewizyjnych z innymi eu-ropejskimi kanałami, stałą prezentację tematyki europejskiej przez ukazywanie specyfi ki każ-dego z krajów. Prezydent Francji przybył do Collège de France 14 maja 1985 r. W trakcie jego wystąpienia padło polecenie skierowane do premiera Laurenta Fabiusa: „przestudiujcie warun-ki i możliwości dla kreacji nowego kanału edukacyjno-kulturalnego”. Jean Michela Meurice potraktował to zdanie jako „frazę założycielską” (C’est la phrase fondatrice) (Meurice, 2011). W lutym 1986 roku François Mitterrand powołał do życia francuską stację telewizji kultury „La Sept” („Siódemkę”). Jak pisze Maitre Lucile: „właśnie u podstaw kreacji Arte było wcześniej-sze powstanie tej francuskiej stacji kulturalnej („La Sept”) – to z niej zrodził się pomysł stacji prawdziwie europejskiej, a pionierami takiego wspólnego działania miały być Francja i Niem-cy” (Maitre, 2011). Podobny pogląd głosił Jean-Michel Meurice, autor publikacji „Prawdziwa historia początków Arte”, który uważał, że Arte „narodziło się w dniu powołania »La Sept«”. Decyzją prezydenta Mitteranda zapoczątkowano proces złożony z wielu dwustronnych rozmów i spotkań: w październiku 1986 roku, na szczycie francusko-niemieckim we Frankfurcie zade-cydowano o współpracy, której celem miała być wspólna stacja telewizyjna; w roku 1987 po-wołano francusko-niemiecką konsultacyjną grupę roboczą ds. współpracy medialnej; w grudniu 1988 roku, na szczycie francusko-niemieckim w Bonn prezydent Francji François Mitterrand ofi cjalnie zwrócił się do kanclerza Niemiec Helmuta Kohla z propozycją utworzenia Europej-skiego Kanału Kultury (Chaine Culturelle Europeenne – skrót: ECC), w oparciu o już istnieją-cy francuski kanał „La Sept”. Podpisanie traktatu założycielskiego (Traité interétatique, b.d.) nastąpiło 2 października 1990, w przededniu procesu zjednoczenia Niemiec. Swe podpisy pod dokumentem złożyli szefowie landów niemieckich, przedstawiciele rządu Republiki Federalnej Niemiec i rządu Republiki Francuskiej. W kwietniu 1991 roku podpisano kontrakt formacyjny (contrat de formation), którym zainaugurowano działalność Arte G.E.I.E. (Contrat, b.d.). Pierw-szą konferencję programową Arte zorganizowało w listopadzie 1991 roku, na kilka miesięcy przed uroczystą inauguracją wejścia Arte na rynek audiowizualny. Ta uroczystość odbyła się w maju 1992 roku w Operze Narodowej w Strasbourgu.

Arte miała zająć się m.in. promocją europejskich produkcji audiowizualnych oraz europej-skich twórców i w ten sposób wpisać się w światowy krajobraz audiowizualny. Ważnym ele-mentem decyzji politycznej o powstaniu ARTE była chęć obrony przed zalewem programów ze Stanów Zjednoczonych, które były i są głównym producentem oraz dostawcą programów audiowizualnych w Europie. Z USA pochodziło 70 proc. produkcji, kosztem audiowizualnych producentów europejskich (Nahima, 2000). Dlatego Francja podpisała z Niemcami umowę międzynarodową w celu wykorzystania rakiety Ariane i umieszczenia na orbicie satelity SATL i TDF1. To pozwoliło na włączenie się w światowy rynek audiowizualny, dotąd zdominowany przez fi rmy amerykańskie.

Oznacza to, że wola polityczna wskazywana przez Jurgena Gerhardsa, jako istotny element konieczny do tworzenia się sfery publicznej w mediach, odegrała istotną rolę w powstaniu i roz-woju Arte oraz doprowadziła do połączenia w jeden organizm dwóch przeciwstawnych kulturo-wo, mentalnie i organizacyjnie partnerów: Niemiec i Francji.

Technologia w strategii Arte

Od początku swego istnienia władze Arte podjęły decyzję o wykorzystaniu nowoczesnych tech-nologii, co pozwoliło na pełną realizację celów związanych z promocją kultury w sferze europej-skiej przy wykorzystaniu programów emitowanych w różnych językach (Aplikacje Arte, b.d.). Tę zasadę realizowały kolejne ekipy rządzące, a rozwój technologiczny Arte został wpisany także w aktualną strategię fi rmy realizowaną w latach 2017–2021.

Od samego początku programy były nadawane we francuskiej i niemieckiej wersji języko-wej, dzięki czemu w roku 1992 Arte docierała do 32 proc. Europejczyków. Natomiast od roku 2018 programy w ojczystym języku docierają już do 70 proc. Europejczyków i są emitowane po francusku, niemiecku, polsku, angielsku, hiszpańsku i włosku. Prezes Arte Véronique Cayla podkreślała wówczas: „Arte jako pierwsza zastosowała nowe technologie w tym m.in. „replay” i telewizję na życzenie (VOD), a dziś jest najbardziej zaawansowaną technologicznie stacją w Europie”. Technologia cyfrowa nie tylko wspomaga wysoką jakość emisji w sferze obrazu i dźwięku, ale stwarza możliwości szerszego i łatwiejszego dotarcia z programem do wszystkich grup społecznych, nie wyłączając ludzi młodych, którzy częściej korzystają z mediów interne-towych niż z tradycyjnej telewizji (Pourquoi et comment, 2016). Były prezes ARTE Gottfried Langenstein tak to skomentował: „choć koszty zastosowania nowych technologii są wysokie, ro-bimy to, bo mamy do czynienia także z młodą generacją, której przyzwyczajenia audiowizualne różnią się od starszych pokoleń: dlatego na przykład stworzyliśmy platformę kreatywną Arte”.

Od 2005 roku programy Arte zostały umieszczone na francuskiej platformie cyfrowej TNT, a obecnie są już dostępne na wszystkich nośnikach i na wszystkich ekranach – w tradycyjnej telewizji i w internecie, w telewizorze, komputerze, tablecie i smartfonie. „Telewizja na żądanie” (VOD) dostępna jest także przez aplikację dla telewizorów hybrydowych i tabletów (Aplikacje Arte, b.d.). Najnowsza aplikacja „ARTE 360” daje możliwość wirtualnego przeniesienia się do danego miejsca i oglądania go z własnej perspektywy, także przy wykorzystaniu technologii Ultra HD.

Stabilne fi nansowanie

Podstawą fi nansowania telewizji publicznej w Europie jest abonament, natomiast telewizje pry-watne wykorzystują środki pochodzące z wpływów reklamowych (Abonament..., 2013). Opłaty audiowizualne są podstawą fi nansowania mediów publicznych w większości państw Unii Eu-ropejskiej (Kaźmierska, 2014), a abonament to główne źródło fi nansowania w 21 z 40 krajów Europy.

Arte jest osadzona w systemie mediów publicznych w Niemczech i we Francji. W Niemczech obowiązkowy wkład publiczny – rodzaj abonamentu (niem. Rundfunkbeitrag) – jest głównym źródłem fi nansowania publicznych kanałów. Także we Francji abonament radiowo-telewizyjny (franc. la redevance audiovisuelle) jest głównym źródłem fi nansowania audiowizualnych me-diów publicznych.

Arte nie ma możliwości nadawania reklam, jednak może rozwijać własne przychody, w szcze-gólności przez poszukiwanie sponsorów (Źródła fi nansowania, b.d.). Opłaty radiowo-telewizyj-ne pobieraradiowo-telewizyj-ne we Francji i w Niemczech stanowią 95 proc. fi nansowania ARTE: wkład francuski i niemiecki jest parytetowy, a obaj partnerzy są reprezentowani na Walnym Zgromadzeniu ARTE GEIE i razem głosują nad budżetem, który na rok 2018 wynosił 135,04 mln euro.

Arte GEIE, ARTE France i ARTE Deutschland to trzy niezależne podmioty prawne, z których każdy przedstawia osobny bilans – rachunek zysków i strat oraz raport z zarządzania (Finance-ment, b.d.). W Niemczech umowa między niemieckimi landami określa fi nansowanie nadawa-nia publicznego przez cztery lata (obecnie na okres 2017–2020). Wysokość opłaty za nadawanie jest proponowana przez niezależną Komisję ds. Ustalania Potrzeb Finansowych (KEF) po prze-analizowaniu potrzeb poszczególnych nadawców, a następnie ustalona przez prawo w krajach związkowych (Finanzierung, b.d.).

Finansowanie ARTE France, podobnie jak innych publicznych kanałów, jest określane przez „Umowę o celach i środkach” (COM) zawartą z państwem na okres pięciu lat. Podział wkładu do publicznego sektora audiowizualnego jest zatwierdzany co roku przez Parlament Francuski

w ramach głosowania nad ustawą budżetową. Aby uzyskać akceptację dla swego budżetu, Arte nie musi konkurować z innymi podmiotami obecnymi na rynku mediów prywatnych i publicz-nych. Powinna natomiast udowadniać, że jej misja i strategia cały czas są zgodne z początko-wymi założeniami wpisanymi w dokumenty założycielskie. To warunek konieczny do płynnego zatwierdzania budżetu Arte ze środków publicznych na podstawie wspomnianej „Umowy o ce-lach i środkach” COM (Projet..., b.d.) oraz rocznego raportu Arte (Rapport..., 2018) opartego o wyniki fi nansowe i strategie rozwoju fi rmy. I choć wyniki oglądalności ARTE są utrzymane na niskim poziomie (2,5 proc. we Francji oraz 1,4 proc. w Niemczech), to nie ma to wpływu na wysokość jej budżetu i nie zakłóca płynnego i stabilnego fi nansowania stacji.

Zasady fi nansowania mediów publicznych w Europie zostały zapisane w rozmaitych doku-mentach UE. Już w Traktacie Amsterdamskim z 1999 r. potwierdzono wiodącą rolę nadawców publicznych w realizowaniu demokratycznych, społecznych i kulturalnych potrzeb społeczeń-stwa, które nie są zaspakajane przez usługi rynkowe. Dlatego dotacje rządowe na rzecz nadaw-ców publicznych nie zostały objęte surowymi przepisami UE dotyczącymi pomocy państwa, pod warunkiem, że tego rodzaju dofi nansowanie jest wykorzystywane do celów publicznych i nie działa na niekorzyść nadawców prywatnych (Aides..., 2010).

Arte a niezależność mediów

Arte posiada szczególny status prawny (Maitre, 2011), nieprzystający do ogólnych zasad i re-gulacji, a instytucje europejskie oraz rządy Francji i Niemiec od początku akceptują ten wyjąt-kowy stan prawny. Choć nadzór nad wszystkimi mediami we Francji sprawuje CSA (Conseil Supérieur de l’Audiovisuel – Wysoka Rada Audiowizualna) (Protéger, b.d.), Arte nie jest przez nią kontrolowana, lecz podlega kontroli odrębnych podmiotów monitorujących, których działa-nie zostało zapisane w traktacie założycielskim.

Niezależność organu medialnego Arte została zapisana już w pierwszym punkcie traktatu założycielskiego: „CEC (Europejska Telewizja Kultury) ponosi wyłączną odpowiedzialność za programowanie i odpowiada również za wdrażanie programów, a także za zarządzanie perso-nelem i budżetem pod nadzorem i kontrolą samych członków. A zatem wyklucza wszelkie in-terwencje władz publicznych, w tym niezależne organy odpowiedzialne za regulację nadawania w kraju przyjmującym”. W przedmowie do kontraktu formacyjnego zapisano: „ Założyciele ARTE chcą zapewnić jej obywatelom wspólny, niemiecko-francuski kanał telewizyjny, który ma być instrumentem prezentacji dziedzictwa kulturowego i życia artystycznego poszczegól-nych państw członkowskich EU, regionów i narodów Europy i świata w celu zapewnienia roz-powszechniania takiego europejskiego programu telewizyjnego, który jest zgodny z zasadami swobodnego przepływu informacji i idei oraz zachowuje pełną niezależność” (Traité..., 1990).

Taka strategia jest zbieżna z zasadami polityki audiowizualnej Unii Europejskiej i znajdu-je pełne odzwierciedlenie w dokumentach unijnych (Holtz-Bacha, 2016), takich, jak: Traktat Amsterdamski czy „Dyrektywa o telewizji bez granic”, przekształcona później w „Dyrektywę o audiowizualnych usługach medialnych” (Audiovisual..., b.d.). Ich najważniejsze przesłanie to zapewnić pluralizm w mediach, zachować różnorodność kulturową i niezależność krajowych organów ws. regulacji mediów (Polityka audiowizualna..., acc. 2.).

Jakość programów jako wyróżnik Arte

Wysoka jakość emisji programów wiąże się ze stosowaną przez Arte nowoczesną technologią cyfrową, bowiem właśnie rozwój technologii jest od początku jednym z założeń stacji. Pla-nowaniem i rozpowszechnianiem programów zajmuje się centrala Arte G.E.I.E. w Strasburgu. Większość oferty programowej jest dostarczana przez zespół francuski i niemiecki (40 proc.

przez ARTE France i 40 proc. przez ARTE Deutschland, 20 proc. pochodzi od partnerów eu-ropejskich). ARTE to antena otwarta na wszystkie gatunki produkcji audiowizualnych o cha-rakterze kulturowym. Program składa się aż w 55 proc. z dokumentacji, w 25 proc. z fi lmów fabularnych i telewizyjnych, w 15 proc. z programów informacyjnych i w 5 proc. z koncertów, festiwali muzycznych i spektakli scenicznych. Dwie trzecie wszystkich programów to premie-ry (Arte, b.d.). Bogaty program obejmuje fi lmy fabularne – komedie, freski histopremie-ryczne, fi lmy kultowe i kino autorskie: krótkie i długie metraże; arcydzieła animacji i fi lmu niemego; seriale i retrospektywy. Są to produkcje często nagradzane na prestiżowych międzynarodowych festi-walach fi lmowych. ARTE to także programy naukowe, serwisy informacyjne, reportaże, debaty, relacje z festiwali i wydarzeń kulturalnych, muzyka klasyczna, opera, rock, hip-hop, jazz; kon-certy kameralne, relacje z festiwali muzycznych i prezentacja młodych talentów oraz znanych wykonawców i idoli.

Arte nie sprzyja gustom szerokiej publiczności, ale oferuje ambitny, utrzymany na wysokim poziomie program. Swą 28-letnią działalnością udowadnia, że tego typu telewizja może nie tylko przetrwać, ale odnaleźć własne miejsce i ugruntować pozycję na mapie audiowizualnej Europy. Ważnym elementem kształtującym program jest kultura. Arte jest także zwana „telewi-zją kultury” („Arte. Der europäische Kulturkanal” – „Arte. La chaîne culturelle européenne”). O tej zależności pisze m.in. Thomas Isaak w pracy „Arte – Europeische Tele-Kultur” (2008) (Arte – europejska telekultura) oraz Katja Hettich w pracy „Kultur als raumbilden der Faktor für Europa: die Konzeption von ARTE” (Europa jako budulec i czynnik sfery europejskiej: kon-cepcja Arte). Autorzy analizują Arte jako modelowy przykład współpracy. Temu zagadnieniu poświęcono wiele uwagi w licznych publikacjach naukowych, obszerny zbiorowy dokument pod nazwą „Zrozumieć politykę Unii Europejskiej – Kultura i sektor” opracowała także Komisja Europejska („Zrozumieć...”, 2014).

Wnioski z analizy

Jej celem była próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jakie są przyczyny sukcesu Arte i faktu, że od roku 1991 stacja harmonijnie się rozwija. Z analizy dokumentów dotyczących sposobu zarządzania i działalności misyjnej Arte wynika, że jej sukces jest zgodny z „pięcioma elementa-mi” przyjętymi przez Gerhardsa. Arte funkcjonuje harmonijnie także dlatego, że od lat nie zmie-niają się cele i założenia polityki medialnej Komisji Europejskiej, które sprzyjają rozwojowi sfery publicznej i mediów w Europie. Należy rozważyć, czy gdyby nie polityka audiowizualna UE – życzliwa wobec sfery publicznej i mediów państwowych – to Arte mogłaby się tak har-monijnie rozwijać? W Stanach Zjednoczonych byt Arte nie byłby możliwy, ze względu na brak wystarczająco rozwiniętej sfery publicznej w mediach amerykańskich i niedostateczne regulacje prawne sprzyjające rozwojowi mediów publicznych (Miłoszewska, 2011). Wnioski z analizy można ująć w kilka punktów:

• rozwój Arte jest możliwy, bowiem stacja cieszy się stałym i pełnym poparciem politycznym ze strony Niemiec i Francji;

• ma zapewnione stabilne fi nansowanie, zgodne z systemem fi nansowania mediów publicz-nych w Europie;

• odpowiednio wykorzystuje nowoczesną technologię – Europa od początku dba o rozwój technologiczny mediów;

• cechuje ją bardzo wysoki poziom i jakość produkcji audiowizualnych – Europa wspiera ro-dzimą, europejską produkcję i jej twórców;

• jest stacją niezależną zarówno w sferze prawa, jak i własnej polityki programowej: stawia sobie i innym wysokie wymagania w dziedzinie etyki mediów, nie akceptuje niedomówień

w sferze prawa i wolności mediów – podobnie jak Unia Europejska, która od początku stoi na straży pluralizmu i wolności mediów.

Arte jest modelowym przykładem telewizji europejskiej, jednym z nielicznych mediów wpisujących się całkowicie w europejską sferę publiczną, od samego początku realizują-cą program otwarcia na innych, starająrealizują-cą się dotrzeć do mieszkańców naszego kontynentu (Traité..., 1990). Symbolem jej europejskości jest klamra czasowa wyznaczona datą podpisa-nia w roku 1990 dokumentu powołującego do życia Arte (zbieżną z datą zjednoczepodpisa-nia Nie-miec) a datą transmisji niemiecko-francuskiego koncertu pojednania w 100-lecie zakończenia I wojny światowej (listopad, 2018 ), który emitowano na antenie Arte z pól bitewnych Verdun (Kreß, 2018).

Bibliografi a

Abonament RTV w Europie (2013). Pobrane 12 stycznia 2019 z https://s.tvp.pl/repository/attachment/e/8/f/ e8fce5f0ff267f5017db768198b0cf7c1393496841119.pdf

Aides d’État aux services publics de radiodiffusion (2010). Pobrane 27 stycznia 2019 z http://ec.europa.eu/ archives/information_society/avpolicy/info_centre/a_z/index_fr.html

Aplikacje Arte (b.d.). Pobrane 20 lipca 2017 z https://www.arte.tv/sites/pl/corporate/aplikacja-arte/?lang=pl ARTE, Une utopie devenue réalité (2010), wstęp do raportu. Pobrane 6 grudnia 2018 z https://www.arte.tv/

sites/fr/corporate/fi les/1992-2001_ARTE_10ans_FR.pdf

Audiovisual Media Services Directive (b.d.). Pobrane 16 stycznia 2019 z

https://ec.europa.eu/digital-single-market/audiovisual-media-services-directive-avmsd Contrat de formation ARTE, pobrano 12 stycznia 2019

z http://download.www.arte.tv/permanent/u6/pdf/Contrat-de-formation-version-22.06.2011.pdf CSA, Conseil supérieur de l’audiovisuel. Pobrane 2 stycznia 2019 z http://www.csa.fr/Television

Finanzierung, strona korporacyjna Arte. Pobrane 19 stycznia 2019 ze strony https://www.arte.tv/sites/de/ corporate/fi nanzierung/?lang=de

Financement (b.d.). Pobrane 12 stycznia 2019 z https://www.arte.tv/sites/corporate/fi nancement/

Francuska TV ARTE zrywa współpracę z TVP. (2016, styczeń). Pobrane 20 listopada 2018 z https://www. rp.pl/Kraj/160129194-Francuska-TV-ARTE-zrywa-wspolprace-z-TVP.html

Gerhard J. Europäisierung von Ökonomie und Politik und die Trägheit der Entstehung einer europäischen Öffentlichkeit. S. 277-305 Sonderheft. Westdeutscher Verlag Opladen (2000)

Holtz-Bacha C. (2016) Europäische Medienpolitik. Pobrane 19 stycznia 2019 z http://www.bpb.de/gesell-schaft/medien-und-sport/medienpolitik/171925/europaeische-medienpolitik?p=all

Maitre Lucile „ARTE : LA PROMOTION DU CIVISME EN QUESTION”, Institut d’Etudes Politiques de Lyon, s. 15. Pobrane 29 01.1; http://doc.sciencespo-lyon.fr/Ressources/Documents/Etudiants/Memo-ires/Cyberdocs/MFE2011/maitre_l/pdf/maitre_l.pdf

Holtz-Bacha, C. (2016). Europäische Medienpolitik. Pobrane 19 stycznia 2018 z http://www.bpb.de/gesel-lschaft/medien-und-sport/medienpolitik/171925/europaeische-medienpolitik?p=all

Zrozumieć politykę Unii Europejskiej – Kultura i sektor audiowizualny (2014). Pobrane 19 stycznia 2019 z https://europa.eu/european-union/fi le/859/download_pl?token=oxv32LLp

Kaźmierska, A. (2014). Źródła fi nansowania mediów publicznych w Europie. Pobrane 12 stycznia 2019 z http://satkurier.pl/news/97982/zrodla-fi nansowania-mediow-publicznych-w-europie.html

Körber, S., & Roth, J. (Red.). (2007). Raport o kulturze. Postęp Europa. Wydawcy: Instytut Stosunków Międzynarodowych (Institut für Auslandsbeziehungen), Fundacja im. Roberta Boscha, Szwajcarska Fundacja dla Kultury Pro Helvetia, British Council.

Kreß, M. (2018). ARTE überträgt Friedenskonzert in Verdun. Pobrane 15 stycznia 2019 z https://www.arte. tv/sites/de/presse/pressemitteilungen/arte-ubertragt-friedenskonzert-in-verdun/

Maitre, L. (2011). Arte: La promotion de civisme en question. Lyon: Institut d’Etudes Politiques de Lyon, s. 27. Pobrane 12 stycznia 2019 z http://doc.sciencespo-lyon.fr/Ressources/Documents/Etudiants/Me-moires/Cyberdocs/MFE2011/maitre_l/pdf/maitre_l.pdf

Maurice, J.M. La véritable histoire des origines d’ARTE par l’un de ses créateurs, Télévision 2011/1 (n° 2), pp. 35–51. Pobrane z https://www.cairn.info/revue-television-2011-1-page-35.htm

Miłoszewska, D. (2011). Amerykański system medialny. Pobrane 10 stycznia 2019 z https://repozytorium. amu.edu.pl/bitstream/10593/956/1/Ameryka%C5%84ski%20system%20medialny.pdf

Nahima, V. (2000). Culture et télévision en Europe: le cas d’Arte. Communication & Organistation, 17. Pobrane 19 stycznia 2019 z https://journals.openedition.org/communicationorganisation/2376

Polityka audiowizualna i media (b.d.). Pobrane 19 stycznia 2019 z https://europa.eu/european union/topics/ audiovisual-media_pl

Projet de loi relatif à la communication audiovisuelle et au nouveau service public de la télévision (b.d.). Pobrane 27 stycznia 2018 z https://www.senat.fr/rap/a08-151/a08-15110.html

Protéger (b.d.). Pobrane 12 stycznia 2019 z http://www.csa.fr/Television

Rapport annuel: défi nition, exemple (2018). Pobrane 27 stycznia 2018 z https://www.journaldunet.fr/ma- nagement/guide-du-management/1201359-rapport-d-activite-que-comporte-un-rapport-annuel/#rap-port-annuel-defi nition

Raport o kulturze. Postęp Europa, Institut für Auslandsbeziehungen, Fundacja im. Roberta Boscha, Szwa-jcarska Fundacja Pro Helvetia, British Council, 2007. Pobrane z fi le:///C:/Users/ADMIN/Downloads/ raport_o_kulturze.pdf 12.01.19S E P T Societe Edition

Societed’ Edition de Programm es de Television (1993). Pobrane 12 stycznia 2019 z http://www.archive-snationales.culture.gouv.fr/camt/fr/egf/donnees_efg/213_AQ/213_AQ_INV.pdf

Stępińska, A. (2014). Ile Europy w europejskich mediach informacyjnych? Rola mediów w kształtowa-niu europejskiej sfery publicznej. Rocznik Integracji Europejskiej, 8. s. 171–184. DOI: 10.14746/ rie.2014.8.12. Pobrane 12 stycznia 2019 z https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/14727/1/A_ Stepinska_Ile_Europy_w_europejskich_mediach_informacyjnych.pdf

Strona korporacyjna Arte (b.d.). Pobrane 27 stycznia 2019 z https://wp.arte.tv/corporate/fi les/arte_en_5_ langues_va.pdf

Szymańska, A. (2016). Europa dziennikarzy. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Traité sur la chaîne Culturelle Européenne (1990). Pobrane 19 stycznia 2019 z https://www.france-allema-gne.fr/Traite-sur-la-chaine-Culturelle.html

Traité interétatique (b.d.). Pobrane 12 stycznia 2019 z https://www.arte.tv/sites/fr/corporate/fi les/traite_in-ter-etatique.pdf

Zrozumieć politykę Unii Europejskiej – Kultura i sektor audiowizualny (2014). Pobrane 19 stycznia 2019 z https://europa.eu/european-union/fi le/859/download_pl?token=oxv32LLp

Źródła fi nansowania (b.d.). Pobrane 12 stycznia 2019 z https://www.arte.tv/sites/pl/corporate/zrodla-fi nan-sowania/?lang=pl