Use of Ozone in Endodontic Treatment – Clinical Observations

(1)

prace oryginalne

Tomasz Bieżanek

a, B, D–F

_{, Małgorzata Strycharz-Dudziak}

B, e, F

_{, Teresa Bachanek}

a, D, e

Zastosowanie ozonu w leczeniu endodontycznym

– obserwacje kliniczne

Use of Ozone in Endodontic Treatment – Clinical Observations

Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z endodoncją Uniwersytetu Medycznego w lublinie

A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne; D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa

Streszczenie

Wprowadzenie. ozon jest stosowany w stomatologii coraz powszechniej. Utleniające działanie ozonu może być wykorzystywane w celu zapobiegania próchnicy zębów i chorób przyzębia, a także do dezynfekcji kanałów korze-niowych podczas leczenia endodontycznego.

Cel pracy. ocena możliwości dezynfekcji systemu korzeniowego z użyciem ozonu.

Materiał i metody. przeprowadzono leczenie 18 zębów zakwalifikowanych do leczenia endodontycznego. pacjenci byli wcześniej poddawani leczeniu endodontycznemu, które jednak nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Utrzymujące się dolegliwości bólowe skłaniały lekarzy prowadzących do skierowania pacjentów do Zakładu Stomatologii Zachowawczej Uniwersytetu Medycznego w lublinie w celu wykonania specjalistycznego leczenia endodontycznego. przeprowadzono jednoseansowe leczenie endodontyczne – po chemiczno-mechanicznym opracowaniu kanałów wspomaganym 60-sekundowym zabiegiem ozonoterapii, a następnie wypełniono kanały. poprawność wypełnienia kanału potwierdzono zdjęciem rentgenowskim. Skuteczność zabiegu oceniano podczas okresowych badań kontrolnych.

Wyniki. podczas wizyt kontrolnych, połączonych z ostateczną odbudową korony klinicznej leczonego zęba, pacjenci zgłaszali całkowite ustąpienie dolegliwości bólowych.

Wnioski. ozonoterapia może być skutecznym środkiem wspomagającym leczenie endodontyczne, zwłaszcza wtedy, gdy konwencjonalne leczenie nie przynosi oczekiwanych wyników (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 4, 510–514). Słowa kluczowe: ozon, leczenie endodontyczne, dezynfekcja.

Abstract

Background. ozone is more and more commonly used in dentistry. oxidation effects of ozone may be used to prevent dental caries and periodontal diseases but also to disinfect root canals during endodontic treatment. Objectives. The assessment of the possibilities of root canal disinfection with the use of ozone.

Material and Methods. endodontic treatment of 18 infected teeth was carried out. The patients were previously treated endodontically but the results were unsatisfactory. persistent pain made the dentists refer their patients to the Department of conservative Dentistry of the Medical University of lublin to perform specialist endodontic treatment. Single-visit endodontic treatment was carried out – after chemo-mechanical root canal preparation ozone was applied for 60 seconds and then the canals were obturated. The accuracy of root canal filling was checked by taking an X-ray. The treatment success was evaluated during regular check-ups.

Results. During dental check-ups connected with final crown restoration of the treated tooth the patients declared complete subsidence of the pain.

Conclusions. ozone therapy may be an effective support in endodontic treatment, especially in the situations when conventional treatment fails (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 4, 510–514).

Key words: ozone, endodontic treatment, disinfection.

Dent. Med. probl. 2012, 49, 4, 510–514

(2)

ozon jest alotropową, trójatomową formą tlenu. największe stężenie ozonu występuje w stratosferze na wysokości 17–35 km. W warun-kach naturalnych ozon powstaje na skutek pro-mieniowania ultrafioletowego oraz podczas wyła-dowań atmosferycznych, np. w czasie burzy. ozon jako bardzo silny utleniacz jest wykorzystywany jako środek dezynfekujący.

Mimo że ozon jest używany w medycynie od ponad 100 lat, dopiero w ostatnich dziesięciole-ciach wprowadzono go do stomatologii [1]. Za-stosowanie ozonoterapii w stomatologii jest dość szerokie i obejmuje m.in.: profilaktykę choroby próchnicowej zębów, leczenie wczesnych zmian próchnicowych i zwiększonej wrażliwości szyjek zębowych, stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej oraz patologicznych kieszonek zębowych, dezynfekcję filarów protetycznych przed zace-mentowaniem stałych uzupełnień protetycznych, a także dezynfekcję pola operacyjnego przed i po zabiegu chirurgicznym [2–4].

ozonoterapia jest także wykorzystywana w endodoncji, szczególnie w przypadkach, gdy konwencjonalne leczenie nie przynosi oczekiwa-nych wyników. Stosowany wówczas ozon ma za zadanie zniszczyć bytujące w systemie kanało-wym drobnoustroje, które są przyczyną utrzymu-jącego się stanu zapalnego [5, 6].

celem pracy była ocena kliniczna wyników le-czenia wspomaganego ozonem zakażonych kana-łów korzeniowych zębów. Wcześniejsze konwen-cjonalne leczenie kanałowe tych zębów okazało się nieskuteczne.

Materiał i metody

przeprowadzono leczenie endodontyczne 18 zębów w grupie 15 pacjentów, którzy zgłosili się do Zakładu Stomatologii Zachowawczej Uniwer-sytetu Medycznego w lublinie w celu leczenia en-dodontycznego. Łącznie przeprowadzono leczenie 10 siekaczy, 4 kłów i 4 zębów przedtrzonowych (tab. 1). U wszystkich pacjentów podjęto próbę le-czenia endodontycznego zębów z powodu

utrzy-mujących się lub ponownie występujących dole-gliwości bólowych. na diagnostycznym zdjęciu rentgenowskim w 11 z 18 przypadków nie stwier-dzono zmian patologicznych w tkankach przyzę-bia wierzchołkowego, w 7 zaś były widoczne zmia-ny w postaci ziarniniaka okołowierzchołkowego.

na przeprowadzenie badań uzyskano zgo-dę Komisji Bioetycznej. Zgłaszający się pacjenci rozpoczęli leczenie w różnych gabinetach. W ba-daniu klinicznym u wszystkich pacjentów stwier-dzono ubytek korony zęba sięgający do komo-ry oraz opracowane kanały korzeniowe. U 6 osób kanały były wypełnione wodorotlenkiem wapnia, u 4 stwierdzono puste kanały korzeniowe zabez-pieczone jedynie tymczasowym wypełnieniem korony zęba, 8 pacjentów zgłosiło się z tzw. le-czeniem otwartym, tzn. puste kanały były osło-nięte jedynie wacikiem. Wszyscy badani zgłaszali doleg liwości bólowe występujące przed i w czasie trwania leczenia endodontycznego. U większości pacjentów leczenie otwarte spowodowało zmniej-szenie bólu, ale nie jego zlikwidowanie. Z infor-macji uzyskanych od lekarzy prowadzących wy-nikało, że ostateczne wypełnienie kanałów nie by-ło możliwe z powodu utrzymującego się wysięku oraz dolegliwości bólowych.

U pacjentów, którzy zgłaszali się aby kontynu-ować leczenie endodontyczne zastosowano meto-dę antyseptycznego leczenia kanałowego połączo-nego z ozonoterapią. Zdjęcie rentgenowskie wyko-nane w celu oceny morfologii systemu kanałowego i stanu tkanek okołowierzchołkowych dostarczy-ło informacji na temat orientacyjnej długości ka-nałów korzeniowych. cały zabieg przeprowadza-no w warunkach aseptycznych z zastosowaniem koferdamu. po usunięciu tymczasowego wypeł-nienia pobierano z kanałów materiał do badania mikrobiologicznego przez umieszczenie na okres 60 s sterylnego sączka papierowego w kanale zęba, który następnie przenoszono do probówki trans-portowej, zawierającej 1 ml pożywki tioglikolano-wej Brewera. probówki z pobranym materiałem inkubowano przez okres 24 godz. w temperatu-rze 37°c. następnie roztwory bakteryjne zosta-ły wysiane na podłoża hodowlane na bazie agaru z krwią baranią i poddane kolejnej 24-godz. inku-bacji. identyfikację gatunkową bakterii przepro-wadzono przez barwienie preparatów mikrosko-powych metodą grama oraz z zastosowaniem te-stów api.

pomiar długości kanału wykonano z użyciem

endometru raypex®_{5 firmy VDW. W dalszej}

części przeprowadzono chemiczno-mechanicz-ne opracowanie kanałów korzeniowych połączo-ne z obfitym płukaniem podchlorypołączo-nem sodu. po osuszeniu kanałów wykonywano zabieg ozonote-rapii z użyciem kaniuli endodontycznej i

urządze-Tabela 1. liczba i rodzaj leczonych zębów Table 1. The number and type of treated teeth

rodzaj zębów (Type of the teeth)

Siekacze

(incisors) Kły(cannes) Zęby przedtrzonowe (premolar teeth) liczba leczo-nych zębów (number of treated teeth) 10 4 4

(3)

nia Healozone®_{firmy KaVo. Kaniulę} wprowadza-no do kanału na głębokość dwóch trzecich jego długości, a koronę zęba uszczelniano silikonowym kapturkiem. Zabieg trwał 60 s [7]. Bezpośrednio po zabiegu osuszano kanał zęba i wypełniano me-todą bocznej kondensacji gutaperki z

zastosowa-niem uszczelniacza – aH plus®_{. Wykonane zdjęcie}

radiologiczne potwierdzało prawidłowe wypełnie-nie kanałów. Ubytek zamknięto czasowo cemen-tem szkło-jonomerowym. na wizytę kontrolną pacjenci zgłaszali się 7 dni po wypełnieniu kana-łu. W czasie wizyty odbudowywano koronę kli-niczną. W celu oceny wyników leczenia po 2 la-tach od wypełnienia kanałów wykonano badania kliniczne i radiologiczne.

Wyniki i omówienie

U wszystkich pacjentów nastąpiło całkowi-te ustąpienie dolegliwości bólowych, o czym po-informowali lekarzy podczas wizyty kontrolnej przeprowadzonej po 7 dniach od wypełnienia ka-nałów. W czasie 2-letniej obserwacji nie zanoto-wano także klinicznych objawów świadczących o zapaleniu tkanek okołowierzchołkowych, a

zdję-cie wykonane po 2 latach od zakończenia lecze-nia wykazało prawidłowy stan tkanek przyzę-bia wierzchołkowego. Uzyskanie powodzenia we wszystkich zakwalifikowanych do badania przy-padkach można tłumaczyć skutecznym działa-niem bakteriobójczym ozonu zastosowanego pod-czas leczenia.

Wyniki badań mikrobiologicznych zostały ze-stawione w tabeli 2, w której podano wszystkie zi-dentyfikowane gatunki bakterii. analiza danych wykazała różnorodną florę bakteryjną izolowaną z zakażonych kanałów. najczęściej występujący-mi gatunkawystępujący-mi były: Leuconostoc spp. i Aerococcus

viridans. W żadnym przypadku nie wyhodowano

bakterii z gatunku Enterococcus feacalis, który jest uznawany za częstą przyczynę niepowodzeń w le-czeniu endodontycznym [8–10].

Dolegliwości bólowe u ocenianych pacjentów były spowodowane utrzymującym się zakażeniem bakteryjnym, a najczęściej stwierdzanymi w ba-daniach mikrobiologicznych drobnoustrojami by-ły: Leuconostoc spp. i Aerococcus viridans. Bakte-rie Leuconostoc spp. to gram-dodatnie ziarniaki rzadko wywołujące zakażenia u człowieka.

Ae-rococcus viridans należy do flory fizjologicznej

górnych dróg oddechowych większości populacji

Tabela 2. rodzaj wyhodowanych bakterii Table 2. Type of bacterial cultures

lp. numer zęba

(Tooth number) Wynik barwienia metodą grama(result of staining by gram staining) rodzaj bakterii(Type of bacteria) identyfikacja gatunkowa testami api(Species identification by api tests)

1. 41 gram+ ziarniaki Cocci Aerococcus viridans

3. 11 gram+ ziarniaki Cocci Leuconostoc spp.

Leuconostoc spp.

Lactococcus lactis

8. 43 gram– pałeczki Coccobacilli Prevotella oralis

10. 22 gram+ ziarniaki Cocci Streptococcus mutans

11. 31 gram– pałeczki Coccobacilli Porphyromonas gingivalis

12. 35 brak wzrostu

14. 33 brak wzrostu

17. 34 gram+ ziarniaki Cocci Streptococcus salivarius

(4)

ludzkiej. Jest to mikroaerofilna, powszechnie wy-stępująca w środowisku bakteria, która była izolo-wana u pacjentów z zapaleniem wsierdzia.

Wyhodowanie danych gatunków bakterii mo-że świadczyć o tym, mo-że:

– w sprzyjających warunkach fizjologiczna flora bakteryjna może stać się patogenna dla czło-wieka;

– sposób pobierania materiału do badań mi-krobiologicznych (koferdam, jałowe sączki) okazał się nieskuteczny i doszło do zanieczyszczenia bak-teriami bytującymi w ślinie;

– zastosowane metody identyfikacji gatunko-wej mylnie przyporządkowały patogenne bakterie do flory fizjologicznej.

prawidłowe leczenie endodontyczne polega na wyeliminowaniu lub maksymalnym zreduko-waniu liczby drobnoustrojów będących przyczyną zakażeń w kanałach korzeniowych i/lub tkankach okołowierzchołkowych. Utrzymujące się zakaże-nie mimo stosowanego leczenia endodontyczne-go może sugerować: niedostateczne mechaniczne opracowanie kanałów, niewystarczające przeciw-bakteryjne działanie płynów stosowanych do płu-kania systemu korzeniowego, zbyt mało skuteczne

antybakteryjne działanie past leczniczych, stoso-wanych jako opatrunki dokanałowe, niewystar-czającą penetrację związków przeciwbakteryjnych do miejsc kolonizowanych przez bakterie – kanali-ków zębinowych, tkanek okołowierzchołkowych.

podstawą sukcesu w leczeniu endodontycz-nym jest zatem dokładne chemiczne i mechanicz-ne opracowanie kanałów korzeniowych w warun-kach aseptycznych, a następnie ich szczelne wy-pełnienie. Jak jednak wykazują wyniki badań własnych oraz inne publikacje, dodatkowe zasto-sowanie ozonu może zwiększyć skuteczność kon-wencjonalnego leczenia endodontycznego [10–14]. W przedstawionych przypadkach utrzymujące się wcześniej dolegliwości bólowe ustąpiły u wszyst-kich leczonych pacjentów po przeprowadzeniu chemiczno-mechanicznego opracowania kana-łów i jednorazowej 60-sekundowej aplikacji ozo-nu. efekt kliniczny zastosowania ozonu był zatem jednoznacznie pozytywny.

W podsumowaniu można stwierdzić, że ozo-noterapia może być skutecznym uzupełnieniem leczenia endodontycznego i powinna być stosowa-na w sytuacjach klinicznych, w których tradycyjne metody lecznicze okazują się nieskuteczne.

Ryc. 1. Wyniki leczenia endodontycznego zęba 13; a) stan przed leczeniem, B) stan po wypełnieniu kanału, c) kontrola radio-logiczna 2 lata po zabiegu Fig. 1. results of end-odontic treatment of the tooth 13; a) state before treatment, B) state after filling the root canal, c) X-ray taken 2 years after treatment

Ryc. 2. Wynik leczenia endodontycznego zęba 11, a) stan po wypełnieniu kanału, B) kontrola radiolo-giczna 2 lata po zabiegu

Fig. 2. result of endodontic treatment of the tooth 11; a) state after filling the root canal, B) X-ray taken 2 years after the treatment

A B C

(5)

Piśmiennictwo

antoszewski

[1] Z., Madej p.: ozone therapy and its use in medicine. Wyd. α-medica press, Bielsko-Biała 1997 [in polish].

Dyas

[2] a., Boughton B., Das B.: ozone killing action against bacterial and fungal species; microbiological testing of a domestic ozone generator. J. clin. pathol. 1983, 36, 1102–1104.

Szkutnik

[3] J., Sieczkarek J., Wysokińska-Miszczuk J.: initial evaluation of ozone use in the treatment of various cases of oral diseases. rocz. paM 2007, 53, supl. 3, 145–150 [in polish].

Wojtkowska

[4] -Waśko M.: practical use of ozone in dentistry. Magazyn Stomat. 2004, 14, 6, 35–37 [in polish]. Klepacz

[5] J., Łęski M.: possibilities of ozone use in endodontics. Dent. Med. probl. 2008, 45, 194–198 [in polish]. Silveira

[6] a.M., lopes H.p., Siqueira J.F. Jr., Macedo S.B., consolaro a.: periradicular repair after two-visit endodontic treatment using two different intracanal medications compared to single-visit endodontic treatment. Braz. Dent. J. 2007, 18, 299–304.

Bachanek

[7] T., Bieżanek T., Strycharz M., chałas r., paluch-oleś J.: ozone influence on elimination of bacteria from the root canals – preliminary observations. pol. J. environ. Stud. 2008, 17, 316–319.

noetzel

[8] J., nonhoff J., Bitter K., Wagner J., neumann K., Kielbassa a.M.: efficacy of calcium hydroxide, er:yag laser or gaseous ozone against enterococcus faecalis in root canals. am. J. Dent. 2009, 22, 14–18.

Siqueira

[9] J.F., rôças i.n.: polymerase chain reaction-based analysis of microorganisms associated with failed endodontic treatment. oral Surg. oral Med. oral pathol. oral radiol. endod. 2004, 97, 85–94.

pietrzycka

[10] K., pawlicka H.: effectiveness of one-visit treatment of teeth with infected root canals with and without ozonotherapy. J. Stoma. 2011, 64, 37–49.

nagayoshi

[11] M., Kitamura c., Fukuizumi T., nishihara T., Terashita M.: antimicrobial effect of ozonated water on bacteria invading dentinal tubules. J. endodont. 2004, 30, 778–781.

Stoll

[12] r., Venne l., Jablonski-Momeni a., Mutters r., Stachniss V.: The disinfecting effect of ozonized oxy-gen in an infected root canal: an in vitro study. Quintessence int. 2008, 39, 231–236.

lempe

[13] B., Markunina M.: ozonetheraphy in the endodontic treatment of chronic periapical inflammation – cli-nical cases. Dent. Forum 2009, 37, 89–93 [in polish].

Huth

[14] K.c., Quirling M., Maier S., Kamereck K., alkhayer M., paschos e., Welsch U., Miethke T., Brand K., Hickel r.: effectiveness of ozone against endodontopathogenic microorganisms in a root canal biofilm model. int. endod. J. 2009, 42, 3–13.

Adres do korespondencji:

Tomasz Bieżanek

Katedra Stomatologii Zachowawczej z endodoncją UM w lublinie ul. Karmelicka 7

20-081 lublin tel.: 81 528 79 20

e-mail: tomek.biezanek@op.pl

praca wpłynęła do redakcji: 2.08.2012 r. po recenzji: 10.09.2012 r.

Zaakceptowano do druku: 25.09.2012 r. received: 2.08.2012

revised: 10.09.2012 accepted: 25.09.2012