Uczenie się i postrzeganie języka polskiego oraz kultury polskiej przez studentów programu Erasmus jako aspekt komunikacji międzykulturowej

Maria Rółkowska

Uczenie się i postrzeganie języka

polskiego oraz kultury polskiej przez

studentów programu Erasmus jako

aspekt komunikacji

międzykulturowej

Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 9, 72-83

Uczenie się i postrzeganie języka polskiego

oraz kultury polskiej przez studentów programu

Erasmus jako aspekt komunikacji

międzykulturowej

Słowa kluczowe: język polski jako obcy, kultura polska, program Erasmus, studenci obco­

krajowcy w Polsce, kom unikacja m iędzykulturow a

K ey words: Polish as a foreign language, Polish culture, Erasm us programme, foreign stu­

dents in Poland, intercultural com munication

W 2012 roku obchodzono dwudziestą p iątą rocznicę pow stania programu E rasm u s w Europie, zaś 2 0 1 3 rok to p iętn asto lecie istn ie n ia tego progra­ mu w Polsce. N a stronie internetow ej F u n d acji Rozwoju System u E d u k acji w W arszaw ie m ożna przeczytać o nim n astępu jące inform acje:

Program Erasmus powstał w 1987 roku jako program wymiany studentów. Mimo że jego zasięg i cele poszerzały się w kolejnych latach, główna idea po­ zostaje ta sama: rozwijanie międzynarodowej współpracy między uczelniami. Nazwa Erasmus nawiązuje do imienia holenderskiego filozofa i teologa, huma­ nisty, Erazma z Rotterdamu [...] jest programem dla uczelni, ich studentów i pracowników. Wspiera międzynarodową współpracę szkół wyższych, umoż­ liwia wyjazdy studentów za granicę na część studiów i praktykę, promuje mobilność pracowników uczelni, stwarza uczelniom liczne możliwości udziału w projektach wraz z partnerami zagranicznymi1.

P olskie uczelnie, ja k m ożna przeczytać w innych m ateriałach Fu ndacji, po raz pierw szy w łączyły się w d ziałan ia program u E rasm u s w roku a k a ­ dem ickim 1 9 9 8 /1 9 9 9 2. Również n a U n iw ersytecie W arm ińsk o-M azu rskim w O lsztynie program ten istn ieje od początku jego funkcjonow ania w naszym k ra ju 3. Obchody podwójnej, okrągłej rocznicy program u E rasm u s stały się im pulsem do z a jęcia się tem atem studentów program u E rasm u s n a UW M - aby przytoczyć choć część staty sty k zw iązanych z przyjazdam i studentów z innych krajów w ram ach tej wym iany do O lsztyna, ale także aby przyjrzeć się funkcjonow aniu studentów tego program u przyjeżdżających do Polski, ich ad ap tacji ku lturow ej, a przede w szystkim ich stosunkow i do n au k i jęz y k a

1 [Online] <http://www.erasmus.org.pl/odnosniki-podstawowe/o-programie>, dostęp: 7.02.2012. 2 Zob. 10 lat Erasmusa w Polsce 1998-2008, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji w Warszawie, Warszawa 2008, s. 21.

polskiego ja k o jęz y k a k raju , w którym spędzają jed en lub dwa sem estry swej uniw ersyteckiej edukacji.

W arto ju ż n a w stępie zaznaczyć, że m otyw acja do uczenia się jęz y k a pol­ skiego je s t w przypadku studentów program u E ra sm u s in n a niż obcokra­ jowców zam ierzających zam ieszkać w Polsce n a stałe (na przykład z powodu zaw arcia zw iązku m ałżeńskiego) lub co n ajm n iej przez k ilk a la t (z powodu podjęcia i ukończenia studiów lub pracy w Polsce). In n a - to znaczy zwykle zdecydowanie m niejsza, gdyż studenci program u E rasm u s pozostają w Pol­ sce zwykle tylko przez jed en lub dwa sem estry. Dlatego też znajom ość język a polskiego nie je s t dla nich w arunkiem koniecznym do swobodnego funkcjono­ w ania w naszym k ra ju w przestrzeni życia społecznego i publicznego, ale je s t elem entem u łatw iającym kom unikow anie się w Polsce. (W ielu studentów pro­ gram u E rasm u s zauważa, że ich relacje z P olakam i - n a przykład z obsługą w sklepie czy resta u ra cji - są zdecydowanie m ilsze, gdy oni - czyli obcokra­ jow cy - mówią lub przynajm niej próbują rozm awiać po polsku).

T rzeba ja sn o powiedzieć, że jęz y k polski nie je s t dla studentów progra­ mu E rasm u s narzędziem kom u n ikacji m iędzykulturow ej - je s t nim przede w szystkim języ k angielski. Tylko nieliczna grupa studentów obcokrajowców posługuje się n a co dzień języ k iem polskim w k o n ta k ta ch z P o lak am i (ci, którzy mówią po polsku najlep iej lub też ci, którzy są do tego niejako przez sytuacje kom unikacyjne zm uszeni - n a przykład spotykając się z Polakam i, zwykle z osobam i starszym i, które nie zn a ją jęz y k a angielskiego). Znajomość ję z y k a polskiego je s t dla studentów program u E rasm u s przede w szystkim elem entem u łatw iającym kom unikację m iędzykulturow ą w życiu codziennym w Polsce.

Od 2005 roku n a U niw ersytecie W arm ińsko-M azurskim w Olsztynie dzia­ ła C entru m K ultu ry i Ję z y k a Polskiego dla Cudzoziemców - jed n o stk a ogólno­ uczelniana, której zadaniem je s t nauczanie języ k a polskiego i ku ltu ry polskiej przede w szystkim przyjeżdżających n a w ym ianę do tej uczelni studentów pro­ gram u E rasm u s, ale także - choć rzadziej - studentów z program u DAAD, stypendystów R P czy też obcokrajowców niebędących stu d en tam i4. Je d n a k - n a potrzeby niniejszego artyku łu - przytoczone zostaną tylko dane dotyczą­ ce studentów program u E rasm u s podejm ujących naukę jęz y k a polskiego ja k o obcego.

T rzeba też zaznaczyć, że ku rsy jęz y k a polskiego nie są zajęciam i obligato­ ryjnym i dla studentów program u E rasm u s - w ybierają je tylko osoby chętne i zainteresow ane n au k ą język a. Poniższe dane - o liczbie studentów uczęsz­ czających n a ku rsy w poszczególnych latach - są zatem jednocześnie infor­ m acją o tym, studenci przyjeżdżający z ja k ich krajów uczyli się najch ętn iej ję z y k a polskiego. D ane obejm u ją la ta 2 0 0 5 -2 0 1 2 , czyli okres, od kiedy po­

wstało C entru m do w spom nianej ju ż rocznicy dwudziestopięciolecia program u 4 Więcej informacji o działalności Centrum w: Polskość z daleka i z bliska. Publikacja ju ­

bileuszowa z okazji pięciolecia działalności Centrum Kultury i Języka Polskiego dla Cudzo­ ziemców Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, red. I. Ndiaye, M. Rółkowska,

E rasm u s w Europie. Oprócz kursów sem estralnych, obejm ujących 60 godzin n au ki języka, C entrum przeprowadziło również czterokrotnie (w latach 2008, 2010, 2011, 2012) m iesięczne, intensyw ne ku rsy E IL C - E rasm u s Intensive Language Course - dla studentów program u E rasm u s rozpoczynających stu ­ dia w Polsce. (Każdy ku rs E IL C odbywał się we wrześniu, bezpośrednio przed rozpoczęciem roku akadem ickiego, i obejmował około 120 godzin n au ki jęz y ­ k a polskiego n a poziomie początkującym - A1). Także studenci kursów E IL C sam i w ybierali uczelnię prowadzącą ku rs i decydowali się n a wzięcie w nim udziału - dlatego i w przypadku tych kursów m ożna założyć, że to studenci program u E rasm u s z poszczególnych krajów decydowali o tym, czy będą uczyć się języ k a polskiego podczas pobytu w Polsce, czy też nie, i w ja k im ośrodku uniw ersyteckim .

Oto dane o narodowościach i liczebności studentów program u E rasm u s, którzy uczyli się języ k a polskiego ja k o obcego n a U niw ersytecie W arm ińsko­ -M azurskim w O lsztynie w latach od 2005, od sem estru letniego, do 2012 - do sem estru zimowego włącznie (tab. 1)5:

Tabela 1 Narodowość i liczebność studentów programu Erasmus uczących

się języka polskiego jako obcego na UWM w Olsztynie w latach 2005-2012

Kraj pochodzenia studentów Liczba studentów

Włochy 94 Hiszpania 85 Turcja 66 Niemcy 41 Portugalia 10 Litwa 8 Łotwa 8 Francja 6 Czechy 5 Węgry 4 Wielka Brytania 3 Szwecja 2 Słowacja 2 Finlandia 1 Bułgaria 1 Austria 1

5 Dane pochodzą z materiałów archiwalnych Centrum Kultury i Języka Polskiego dla Cu­ dzoziemców UWM w Olsztynie.

J a k w ynika z powyższego zestaw ien ia, n ajw ięcej studentów program u E ra sm u s uczących się ję z y k a polskiego ja k o obcego n a UW M pochodziło z Włoch (94 osoby), H iszpanii (85 osób) i T u rcji (66 osób). Co ciekaw e, n a pierw­ szych trzech m iejscach znalazły się państw a odległe od Polski oraz odmien­ ne językowo, a w przypadku T u rcji - zdecydowanie różne także kulturowo. N a czw artym m iejscu znalazł się k raj sąsiedzki - Niemcy (41 studentów), ale również należący do innej grupy językow ej. In n i sąsiedzi, z krajów słow iań­ skich - Czech i Słow acji - nie stanow ili licznych grup studentów uczących się polskiego (5 osób i 2 osoby) - zapewne ze względu n a to, że dzięki wielu podo­ bieństw om między naszym i język am i język polski nie był dla nich szczególnie trudny do nauki. Podobnie sy tu acja przedstaw ia się w przypadku n au ki jęz y ­ k a polskiego przez studentów z krajów byłego Związku Radzieckiego - Litwy i Łotwy (po 8 osób), którzy, zapew ne dzięki znajom ości ję z y k a rosyjskiego, także dobrze radzili sobie w Polsce pod względem językowym. Studenci uczą­ cy się polskiego z W ielkiej B ry ta n ii, Szw ecji, F ra n cji, W ęgier pojaw iali się w O lsztynie sporadycznie, obecne były również pojedyncze osoby z F in la n ­ dii, B u łg arii i A ustrii. W sum ie w analizow anych latach języ k a polskiego na U niw ersytecie W arm ińsko-M azurskim w O lsztynie uczyło się 3 3 7 studentów program u E rasm u s z 16 krajów.

Powyższe zestaw ienie pokazuje również, że języ k a polskiego ja k o obcego uczyli się przede w szystkim studenci program u E rasm u s z krajów odległych geograficznie, językow o, a tak że kulturow o. W ydaje się to ja k n ajbard ziej logiczne, że z powodu wielu różnic studenci w łaśnie z tych krajów decydują się n a naukę polskiego, aby poczuć się pewniej w nowej kulturze, poznać j ą lepiej, między innym i poprzez naukę jęz y k a nowego dla nich k raju . Może tu działać także zasad a zain teresow an ia odm iennością - studenci program u E rasm u s w kraczają w odmienny k rą g językowy i kulturowy, więc tym bardziej chcą go poznać. Ciekawość kulturow a je s t w ym ieniana ja k o jed en z najw ażniejszych czynników, które decydują o przyjeździe studentów program u E rasm u s w łaś­ nie do Polski6. Oczywiście, m ożna argum entow ać, że w łaśnie z tych krajów najw ięcej studentów przyjeżdża n a UW M w związku z umowami zaw artym i między uczelniam i, ale - ja k już zostało wspom niane - n au k a jęz y k a polskie­ go nie je s t obowiązkowa, a więc nie przekłada się to bezpośrednio i niejako autom atycznie n a liczbę studentów uczących się polskiego. Również z publi­ k a cji Fu nd acji Rozwoju System u E d u k acji w W arszaw ie w ynika, że w latach 1998/1999 - 2 0 06/2007 do Polski przyjeżdżało najw ięcej studentów programu z: Niemiec, F ra n cji, H iszpanii i Włoch i, n a kolejnych m iejscach, z P ortu ga­ lii oraz T u rcji7, co znajduje odzwierciedlenie w liczebności i narodowościach studentów program u E rasm u s najczęściej uczących się języ k a polskiego ja k o obcego n a olsztyńskim U niw ersytecie.

To, że n ajch ętn iej uczą się języ k a polskiego studenci program u E rasm u s pochodzący z najodleglejszych geograficznie, kulturow o i językow o krajów ,

6 Zob. 10 lat Erasmusa w Polsce..., s. 98. 7 Zob. tamże, s. 62-63.

potw ierdzają sam i obcokrajowcy. Jed en z Włochów, stu dent praw a i adm ini­ stracji, zapytany o powody przyjazdu do Polski, udzielił następ u jącej odpowie­ dzi mediom uniw ersyteckim : „Do wyboru m iałem tak ie kraje, ja k H iszpania, P ortugalia, Niemcy, ja k również Polska. C hciałem w yjechać ja k n ajd alej od Włoch. C hciałem , aby był to k ra j kom pletnie odmienny od W łoch pod wzglę­ dem kulturowym , z nieznanym dla m nie językiem , h isto rią i trad ycjam i”8.

Z badań przedstaw ionych w p u blikacji F u n d acji Rozwoju System u E du ­ k a cji w ynika również, że jednym z powodów wyboru P olski ja k o k ra ju poby­ tu przez studentów program u E rasm u s je s t atm osfera m iasta i k ra ju uczelni przyjm ującej. W przypadku naszego k ra ju została ona przez przyjeżdżających studentów oceniona bardzo wysoko - na 4,45 punktu w pięciostopniowej sk ali9. Stu den ci program u E rasm u s ocen iają języ k polski ja k o trudny lub naw et bardzo trudny do nauki, poznają go zatem zwykle n a poziomie początku ją­ cym - A1. Tylko m niej niż połowa studentów uczących się polskiego i pozo­ stających w Polsce n a kolejny sem estr kontynuuje naukę n a poziomie A2 lub wyższym. W latach 2 0 0 5 -2 0 1 2 C entrum K ultu ry i Ję z y k a Polskiego dla Cu­ dzoziemców UW M przeprowadziło łącznie 41 kursów jęz y k a polskiego ja k o obcego, w tym 2 6 kursów n a poziomie A1, 12 kursów n a poziomie A2 i trzy ku rsy n a poziomie B 1 10.

Zwykle studenci poznają języ k polski n a tyle, aby radzić sobie w typowych sytu acjach życia codziennego - prowadzić proste dialogi w sklepie, restau racji, kupić b ile t autobusowy, zapytać o drogę. Z nają podstawowe czasow niki zw ią­ zane z życiem codziennym w czasie teraźniejszym , czas przeszły i przyszły prosty, cyfry od 1 do 1000, dni tygodnia, m iesiące, pory roku, potrafią określać godziny, zn a ją formę biernika, dopełniacza, narzędnika i m iejscow nika liczby pojedynczej. P rzy sw ajają sobie też podstawowe słownictwo - potrafią nazwać po polsku artykuły spożywcze, ubrania, nazwy mebli, kolory. Ju ż po tygodniu (kursu intensyw nego) lub dwóch (ku rsu sem estralnego) zaczynają posługiwać się swobodnie prostym i zw rotam i i zdaniam i: „dziękuję bardzo z a ...”, „prze­ praszam , gdzie j e s t . ”, „nie rozum iem ”, „proszę powtórzyć” itp. N ależy też za­ znaczyć, że podczas ku rsu języ k a polskiego ja k o obcego cudzoziemcy rozw ijają w szystkie spraw ności językowe: nie tylko mówienie i poprawność gram atycz­ ną, ale także czytanie, pisanie i słuchanie.

Stu den ci obcokrajowcy po ukończeniu ku rsu języ k a polskiego n a poziomie A1 potrafią - zgodnie ze stan dardam i Europejskiego System u Opisu K ształ­ cen ia Językow ego - stosować potoczne w yrażenia i budować bardzo proste wypowiedzi służące zasp o k ajan iu kon kretn ych potrzeb życia codziennego, przedstaw iać siebie i innych, zadaw ać p ytan ia dotyczące życia prywatnego, m iejsca zam ieszkania, znajom ych i posiadanych rzeczy oraz odpowiadać na

8

i administracji Uniwersytetu w Sassari na Sardynii, rozmawiała E. Głocka, „Gazeta Studen­

cka” 2010, nr 40, s. 7.

9

10

podobne pytania, prowadzić p rostą rozmowę pod w arunkiem , że rozmówca mówi wolno i w yraźnie11. I ta k i poziom znajom ości języ k a polskiego zwykle studentom program u E rasm u s w ystarcza, gdyż - ja k ju ż zostało wspomniane - język polski nie je s t dla nich, poza nielicznym i w yjątkam i, narzędziem ko­ m u n ikacji m iędzykulturowej, a tylko elem entem u łatw iającym kom unikow a­ nie m iędzykulturowe.

Poniżej przedstawiono jeszcze jedno zestaw ienie - liczbę studentów progra­ mu E rasm u s uczących się języ k a polskiego od roku akadem ickiego 2005/2006 do roku 2011 /2 0 1 2 . W w ykazie podano pełne la ta akadem ickie działalności C entrum , nie uwzględniono pojedynczych sem estrów , czyli sem estru letniego roku akadem ickiego 2 0 04/2005 - pierwszego sem estru funkcjonow ania C en­ trum i sem estru zimowego roku akadem ickiego 2 0 12/2013 - kiedy nie było jeszcze danych o całym roku akadem ickim 2 012/2013; do sem estrów letnich poszczególnych la t akadem ickich dodano liczbę studentów kursów w akacyj­ nych, w tym E IL C (tab. 2 )12.

Tabela 2 Liczba studentów programu Erasmus uczących się języka polskiego jako obcego

w kolejnych latach akademickich

Rok akademicki (semestr letni i zimowy) Liczba studentów

2005/2006 19 2006/2007 26 2007/2008 49 2008/2009 42 2009/2010 68 2010/2011 65 2011/2012 62

Z tab e li 2 w ynika, że liczba studentów program u E rasm u s uczących się języ k a polskiego ja k o obcego n a UW M system atycznie w zrastała w kolejnych latach akadem ickich - od niespełna 20 osób (w roku 2005/2006), poprzez po­ nad 20 osób (rok 2 0 0 6 /2 0 0 7 ), n astęp n ie ponad 40 osób (w roku 2 0 07/2008 i 2008/2009), a w ostatnich latach ponad 60 osób (w roku 2009/2010, 2010/2011, 2011/2012).

W niniejszym tekście nie je s t - z założenia - poruszany tem at trudności w nauce ję z y k a polskiego napotykanych przez studentów z poszczególnych krajów , ponieważ trzeb a by analizow ać oddzielnie problem y językow e stu ­ dentów z każdego k raju , w ynikające z różnic między ich rodzimym j ęzykiem 11 Zob. Opis poziomów biegłości językowej według Europejskiego Systemu Opisu Kształ­ cenia Językowego (ESOKJ), [online] <http://www.sjo.agh.edu.pl/dane/ESOKJ.pdf>, dostęp: 7.02.2013.

12 Dane pochodzą z materiałów archiwalnych Centrum Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców UWM w Olsztynie.

a językiem polskim n a w ielu poziomach: fonetyki, leksyki, gram aty k i13. Moż­ n a n ato m iast powiedzieć, stosując pewne uogólnienie co do w szystkich studen­ tów danej narodowości, że wśród wymienionych ja k o n ajliczniej uczących się języ k a polskiego, Włochów, Hiszpanów i Turków, n ajm n iej problemów z n a­

u ką m a ją W łosi - dzięki podobieństwom fonetycznym obu języków , a także w ielu w łoskim zapożyczeniom lek sy k alny m obecnym w jęz y k u p olskim 14. Również Turcy radzą sobie nadspodziewanie dobrze z n au k ą polskiego, mimo ta k w ielu różnic między oboma j ęzykami. N ajtrud niej - z wymienionych n acji - je s t bez w ątp ienia nauczyć się ję z y k a polskiego H iszpanom , którzy m ają dużo problemów z polską wymową, n asza fonetyka je s t dla nich wyjątkowo trudna.

P rzeglądając opinie studentów program u E rasm u s o ku rsach jęz y k a pol­ skiego, m ożna zauważyć, że mimo dużego stopnia trudności n au ki jęz y k a zda­ n ia młodych obcokrajowców o ku rsie i język u polskim są pozytywne. Oto k ilk a przykładowych wypowiedzi studentów 15:

• Stu d en t z Włoch: „Oczywiście problem em był dla m nie język. J e s t bardzo trudny, ale miło się go słucha. C hcę się go nauczyć w tak im stopniu, w ja k im to możliwe”.

• Stu d en tk a z Tu rcji: „Kurs polskiego nie był ta k trudny, ja k się tego wcześ­ niej obaw iałam ”.

• Stu d en t z Turcji: „Kurs to był w ielki eksperym ent dla m nie, ale znam teraz trochę polski”.

• Stu d en tk a z W ęgier: „Dobrze się baw iłam podczas n au ki polskiego”. • Stu d en t z H iszpanii: „Wolę mówić po polsku niż po angielsku”.

• S tu d en tk a z Łotwy: „C hciałabym dowiedzieć się jeszcze w ięcej o polskiej h isto rii i kulturze, ale z pew nością poczytam o tym sam a”.

• S tu d e n tk a z W ielk iej B ry ta n ii: „Bardzo podobał m i się k u rs polskiego. N a pewno będę kontynuow ała naukę języ k a”.

• Stu d en t z H iszpanii: „Podczas k u rsu większość z nas bardziej zain tereso­ w ała się język iem polskim i P olską”.

• Stu d en t z W łoch: „Naukę i znajom ość jęz y k a polskiego uw ażam za jedno z najlepszych doświadczeń w czasie pobytu w Polsce [...]. Ję z y k polski nie je s t łatw y i trudno nauczyć się go, siedząc sam em u w pokoju przed m onito­ rem kom putera [...]. T rzeba mieć w sobie dużą m otywację i ćwiczyć język codziennie z polskim i studentam i, ja k ja to robię”.

13 Przykładowo o trudnościach w nauce polskiego studentów tureckich można przeczytać w artykule: S. Przybyszewski, Co o języku tureckim uczący języka polskiego jako obcego wie­

dzieć powinien, w: Polskość z daleka i z b lis k a ., s. 13-21.

14 Zob. przykładowo M. Borejszo, Zapożyczenia włoskie we współczesnej polszczyźnie, Po­ znań 2007.

15 Opinie studentów pochodzą z materiałów archiwalnych Centrum Kultury i Języka Pol­ skiego dla Cudzoziemców UWM w Olsztynie, przetłumaczone zostały z języka angielskiego na polski przez autorkę artykułu.

W arto też przyjrzeć się kw estii, ja k ie w arstw y polskiej ku ltury - symbole, bohaterów , ry tu ały 16 - z n a ją przyjeżdżający do P olski młodzi cudzoziemcy. Czy grupy studentów obcokrajowców, uczących się w Polsce w kolejnych la ­ tach, zn a ją te sam e elem enty ku ltury polskiej, czy też ich postrzeganie naszej ku ltury ulega zm ianie?

W śród sym boli kojarzących się studentom program u E rasm u s z P olską i n aszą k u ltu rą najczęściej w ym ieniane są: śnieg, m roźna zim a, piękne dziew­ czyny, alkohol i pierogi. Po porównaniu tych odpowiedzi studentów program u E rasm u s z 2012 roku z odpowiedziami ich kolegów z 2008 roku okazało się, że część odpowiedzi je s t ta k a sam a, część zaś uległa zm ianie. W 2008 roku młodzi obcokrajowcy pytani o symbole kojarzące im się z P olską i polską k u l­ tu rą w ym ieniali także alkohol, czy wręcz wódkę, piękne kobiety, ale również symbole, które nie zostały w spom niane przez studentów w 2 0 1 2 roku, a m ia­ nowicie: opłatek, Solidarność, katolicyzm , kościoły, biało-czerw oną flagę17 - a więc te zw iązane z polską h isto rią i religią, które uw ażane są zwykle, przy­ n ajm n iej przez Polaków , za w yznaczniki polskości rozpoznaw alne również poza gran icam i k raju . Szczególnie dla studentów z T u rcji n iektóre symbole naszej ku ltu ry nie są znane - przede w szystkim te o ch arakterze religijnym . N a przykład często podczas w ycieczek krajoznaw czych w ram ach kursów E IL C p ad ają pytania o „takie m ałe ja k b y domki z figurkam i i kw iatam i”, czy­ li przydrożne kapliczki; zwykle odwiedzane kościoły są dla nich pierwszymi katolickim i obiektam i sakralnym i, w których się znaleźli.

Zm iana w postrzeganiu symboli P olski i polskiej ku ltury przez kolejne gru­ py studentów program u E rasm u s może wskazywać n a to, że Polska - widzia­ n a ja k o k raj bardzo katolicki i będący m otorem zm ian w Europie Środkowo­ -W schodniej związanych z obaleniem kom unizm u - p rzestaje być w ta k i spo­ sób postrzegana przez kolejne pokolenia młodych Europejczyków. P olska staje się dla nich po prostu jednym z nowych krajów U n ii Europejskiej, bez relig ij­ nych i historycznych kontekstów i konotacji, które były bardzo czytelne je s z ­ cze n a przełomie X X i X X I wieku. Potw ierdzają to także w nioski z publikacji Fu n d acji Rozwoju System u E d ukacji: „Dla w ielu czy naw et w iększości przy­ jeżdżających do n as studentów, głównie z krajów zachodnioeuropejskich, ale także n a przykład z Tu rcji, P olska - podobnie ja k inne nowe państw a człon­ kowskie U E - dopiero niedawno pojaw iła się w tym m iejscu, które przywykli nazyw ać Europą. T a ciekaw ość w pisuje się więc przede w szystkim w nowe odkrycia geograficzne i n a pewno też częściowo w [...] modę »Go E a st« ”18.

J e ś l i chodzi o bohaterów k u ltu ry polskiej, to zwykle przyjeżdżający do naszego k ra ju stu denci program u E rasm u s m a ją niew ielką o nich wiedzę. O ile jeszcze w 2008 roku Lech W ałęsa był postacią rozpoznawaną przez pra­

16

17

kulturowej w nauczaniu języka polskiego jako obcego, w: Aspekty komunikacji w kształceniu polonistycznym, red. J. Krawczyk, R. Makarewicz, Olsztyn 2010, s. 226-228.

wie wszystkich studentów 19, to już w 2012 roku niew ielu studiujących obco­ krajowców wiedziało, kim je s t, co również potwierdza tezę, że P olsk a coraz m niej je s t postrzegana przez młodych ludzi z Europy ja k o k ra j, który zapo­ czątkow ał obalanie komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej. Oczywiście postacią wciąż rozpoznawalną je s t J a n Paw eł I I 20, n atom iast fakt, że Mikołaj Kopernik był Polakiem , budzi zwykle zdziwienie większości studentów, a M a­ ria Skłodow ska-Curie i Fryderyk Szopen są przez prawie wszystkich studen­ tów cudzoziemców kojarzeni ja k o Francuzi, a nie Polacy. O kazuje się, że naw et najbardziej znani polscy nobliści - H enryk Sienkiew icz, W isław a Szym borska i Czesław Miłosz - są zn ani tylko nielicznym studentom programu Erasm us. (Co ciekawe, naw et studentom z Włoch nazwisko Sienkiew icz nic nie mówi, również W isław a Szym borska, k tó ra w ielokrotnie byw ała we Włoszech i której poezja była tłum aczona n a język włoski, nie je s t postacią, którą rozpoznają).

W śród rytuałów ku ltury polskiej - a więc zwyczajów i trad ycji - najw ięk­ sze zain teresow an ie młodych obcokrajowców w zbudzają nie te n ajbard ziej znane i wciąż celebrow ane, zw iązane ze św iętam i religijnym i, ja k n a przy­ kład: dzielenie się opłatkiem podczas W igilii, św ięconka n a W ielkanoc czy zapalanie zniczy n a grobach w Dzień W szystkich Św iętych, choć i o tych słu­ ch ają z zainteresow aniem , ale te m ające rodowód w zw yczajach słowiańskich: śm igus-dyngus, topienie m arzan ny czy noc kupały, a tak że sta re zwyczaje ludowe, wciąż jeszcze, choć coraz rzadziej kultywowane - n a przykład zatrzy­ mywanie zegarów czy zasłanian ie lu ster w domu, w którym zm arł człowiek. Zaciekaw ienie studentów program u E rasm u s i pozytywną reak cję budzi też inform acja o obchodzeniu w ielu dni okolicznościowych w Polsce: D nia Babci, D nia Dziadka, D n ia Kobiet, D nia D ziecka czy D nia N auczyciela. N atom iast fakt, że św ięta o prow eniencji am erykań skiej zysk u ją coraz w iększą popular­ ność wśród młodych Polaków - w alentynki czy H alloween - nie został przez studentów obcokrajowców szczególnie entuzjastycznie przyjęty an i ich nie za­ interesow ał.

To, że przyjeżdżający do P olski studenci program u E rasm u s m a ją niew iel­ k ą wiedzę o ku lturze polskiej, w tym o polskich bohaterach, sym bolach czy rytuałach, je s t stw ierdzeniem faktu, nie zaś zarzutem . Dlatego w łaśnie prze­ de w szystkim n a intensyw nych k u rsach ję z y k a polskiego, czyli n a ku rsach E IL C , je s t w ystarczająco dużo czasu, aby w ich program ie znalazły się pro­ wadzone w języku angielskim wykłady n a tem at: h istorii Polski, polskiej k u l­ tury i sztuki, sławnych Polaków, polskich mediów, polskich trad ycji i zwycza­ jów, życia społeczno-politycznego w Polsce. D aje to studentom ju ż n a wstępie, w pierwszym m iesiącu pobytu w Polsce, dużą wiedzę i wiele inform acji, które u łatw iają im późniejsze, swobodniejsze funkcjonow anie w życiu codziennym i w kom u nikacji m iędzykulturowej z Polakam i. J e s t to swego rodzaju „kultu­ rowy welcome pack”, w który zo sta ją wyposażeni. Również podczas kursów sem estraln ych studenci obcokrajowcy otrzym u ją inform acje o ku ltu rze pol­

19 Zob. M. Rółkowska, dz. cyt., s. 226-228. 20 Zob. tamże.

skiej, choć w m niejszym w ym iarze - gdyż nie n a oddzielnych zajęciach , ale przy okazji n au k i języ k a. Poza tym m ogą oni podczas roku akadem ickiego sam i uczestniczyć w obchodach w ym ienionych św iąt i uroczystości (zwykle dla nich w łaśnie organizowane są także specjalne spotkania w igilijne i w iel­ kanocne, których celem je s t przedstaw ienie polskich tradycji).

W arto też zwrócić uwagę n a fakt, że uczenie ję z y k a polskiego, a także ku ltury polskiej, studentów program u E rasm u s je s t łatw iejsze od nauczania studentów spoza Europy, gdyż w procesie tym m ożna się odwołać do symboli, bohaterów czy rytuałów wspólnych dla ku ltu ry europejskiej, czytelnych dla m ieszkańców różnych państw. N a przykład odwoływanie się do nazw isk zn a­ nych europejskich polityków, ikon eu ropejskiej k u ltu ry w ysokiej i popular­ nej, filmów czy też w ażnych w ydarzeń historycznych odczytywane je s t bez problemu przez młodych ludzi z Europy, podczas gdy n a przykład dla studen­ tów z A rabii Sau d yjskiej nie niosą one ze sobą żadnych lub prawie żadnych znaczeń21.

Stu den ci program u E rasm u s pod koniec intensyw nych kursów języ k a pol­ skiego E IL C , a więc po m iesięcznej nauce polskiego w w ym iarze około 120 godzin, w yp ełniają an k ietę p rzysłaną do organizatorów kursów przez F u n ­ dację Rozwoju System u E d u k acji w W arszaw ie, której ostatn ie pytan ia doty­ czą tego, ja k ocen iają ku rs polskiego, w którym uczestniczyli, i co, w oparciu 0 swoje dośw iadczenia, radziliby p otencjalnym studentom program u E r a ­ sm us ze swego kraju , je ś li chodzi o naukę języków obcych. O kazuje się, że na 119 osób, które wzięły udział w ku rsach E IL C prowadzonych n a U niw ersyte­ cie W arm ińsko-M azurskim w latach : 2008, 2010, 2011 i 2012, aż 102 osoby oceniły intensyw ne kursy E IL C bardzo pozytywnie, a 17 osób - całkiem po­ zytywnie. Oprócz tego, 9 7 młodych obcokrajowców po ukończeniu m iesięczne­ go ku rsu stwierdziło, że potencjalnym studentom ze swojego k ra ju radziliby poza głównymi jęz y k a m i - angielskim , francuskim , n iem ieckim i h iszp ań ­ skim - uczyć się także rzadziej używanych języków, w tym polskiego. Tylko 12 studentów radziłoby uczyć się jedynie angielskiego - ja k o języ k a między­ narodowego, zaś 10 studentów - uczyć się tylko angielskiego, francuskiego, niem ieckiego i hiszpańskiego22.

Zdecydowana zatem większość studentów program u E rasm u s u czestniczą­ cych w ku rsach E IL C (81,5% ) uważa, że w arto uczyć się języ k a polskiego jak o obcego23 - języ k a U nii Europejskiej, choć zdecydowanie rzadziej używanego 1 m niej popularnego niż angielski, niem iecki, fran cu ski czy h iszpański. P olska je s t postrzegana przez kolejne pokolenia młodych obcokrajowców ja k o jed en z nowych krajów U nii E u rop ejskiej, bez religijnych i politycznych kontekstów ,

21 Więcej na ten temat w: S. Przybyszewski, M. Rółkowska, Językowe i kulturowe aspekty

nauczania języka polskiego jako obcego studentów z krajów arabskich, w: Glottodydaktyka polonistyczna w obliczu dynamiki zmian językowo-kulturowych i potrzeb społecznych, red.

J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl, Lublin 2013, s. 185-193.

22 Dane z materiałów archiwalnych Centrum Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziem­ ców UWM w Olsztynie.

które były bardzo czytelne jeszcze k ilk a czy k ilk an aście la t tem u (szczególnie po 1989 roku). M ożna także stwierdzić, n a podstawie licznych rozmów prze­ prowadzonych ze stu dentam i program u E rasm u s, że dla nich atu tam i Polski są w łaśnie te elem enty, które przez Polaków są często pom ijane, zapom inane lub wręcz n ielu b iane: m roźne zimy, n asza trad ycyjn a k u ch n ia czy zwycza­ je wywodzące się z czasów prasłow iańskich. Z aletą dla przyjeżdżających do P olski młodych obcokrajowców je s t n asza odmienność kulturow a, a nie ca ł­ kowite przyjmowanie i przejm ow anie ku ltu ry Europy Zachodniej. To w łaśnie odm ienność ku lturow a je s t jed n ym z zasadniczych elem entów p rzyciągają­ cych studentów program u E rasm u s do naszego kraju . K om unikacja między­ kulturow a między nim i a m ieszkańcam i P olski ju ż n a wstępie m a więc duże szanse powodzenia ze względu n a k ilk a czynników: bardzo życzliwy i otw arty stosunek w iększości Polaków do przyjezdnych studentów program u E rasm u s, a ze strony w iększości studentów cudzoziemców - oczekiwanie różnic k u ltu ­ rowych, a nie podobieństw, a także uczenie się przez nich jęz y k a polskiego, choćby w stopniu podstawowym, co również ułatw ia międzykulturowy dialog.

B i b l i o g r a f i a

10 lat Erasmusa w Polsce 1998-2008, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji w Warszawie, War­

szawa 2008.

Borejszo M., Zapożyczenia włoskie we współczesnej polszczyźnie, Poznań 2007.

Hofstede G., Hofstede G.J., Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu, tłum. M. Durska, Warszawa 2007.

Materiały archiwalne Centrum Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców UWM w Olsztynie.

Niech żałuje ten, kto nie wyjechał. Rozmowa z Pier Georgio Piga - studentem prawa i admi­ nistracji Uniwersytetu w Sassari na Sardynii, rozmawiała E. Głocka, „Gazeta Studencka”

2010, nr 40.

Opis poziomów biegłości językowej według Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego (ESOKJ), [online] <http://www.sjo.agh.edu.pl/dane/ESOKJ.pdf>, dostęp: 7.02.2013.

Polskość z daleka i z bliska. Publikacja jubileuszowa z okazji pięciolecia działalności Centrum Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Ol­ sztynie, red. I. Ndiaye, M. Rółkowska, Olsztyn 2010.

Przybyszewski S., Co o języku tureckim uczący języka polskiego jako obcego wiedzieć powinien, w: Polskość z daleka i z bliska. Publikacja jubileuszowa z okazji pięciolecia działalności

Centrum Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców Uniwersytetu Warmińsko-Mazur­ skiego w Olsztynie, red. I. Ndiaye, M. Rółkowska, Olsztyn 2010, s. 13-21.

Przybyszewski S., Rółkowska M., Językowe i kulturowe aspekty nauczania języka polskiego jako

obcego studentów z krajów arabskich, w: Glottodydaktyka polonistyczna w obliczu dynamiki zmian językowo-kulturowych i potrzeb społecznych, red. J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl,

Lublin 2013.

Rółkowska M., Spotkanie w pół drogi - kilka uwag na temat komunikacji międzykulturowej

w nauczaniu języka polskiego jako obcego, w: Aspekty komunikacji w kształceniu poloni­ stycznym, red. J. Krawczyk, R. Makarewicz, Olsztyn 2010.

Rudzki M., Nowa era Erasmusa, „Wiadomości Uniwersyteckie” 2012, nr 11. Strona internetowa:

S u m m a r y

L e a rn in g an d p e rce p tio n o f P o lish lan g u ag e an d P o lish cu ltu re by “E ra s m u s ” stu d en ts a s an a sp e c t of in te rc u ltu ra l co m m u n icatio n

The main aim of the article is to present how many “Erasmus” students and from which countries were learning Polish as a foreign language at the University of War­ mia and Mazury in Olsztyn (UWM) in years 2005-2012. The reason for analysing this subject are the two anniversaries of Erasmus programme: 25th anniversary in Europe (in 2012) and the 15th anniversary in Poland (in 2013). The archival materials of the Centre of Polish Culture and Language for Foreigners UWM in Olsztyn show how many foreign students, from which countries and at which level learned Polish and what their opinions about the Polish courses and Polish language were. The article also presents the symbols, heroes, habits and traditions of Polish culture experienced by Erasmus students. For these young foreigners, Poland is not the country which started the process of change in modern Europe with the defeat of communism, it is just a country which is one of the new members of the European Union - without the religious and historical contexts and connotations which were very obvious at the turn of the 21st century.