Zabawy muzyczne z wykorzystaniem elementów systemu Carla Orffa i ich znaczenie w edukacji muzycznej dzieci w wieku przedszkolnym

Mirosław Kisiel

Zabawy muzyczne z wykorzystaniem

elementów systemu Carla Orffa i ich

znaczenie w edukacji muzycznej

dzieci w wieku przedszkolnym

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (10-11), 205-215

Mirosław Kisiel

Zabawy muzyczne z wykorzystaniem elementów

systemu Carla Orffa i ich znaczenie w edukacji

muzycznej dzieci w wieku przedszkolnym

„Dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną. Ta muzyka sponta­ niczna, która w dziecku »jest«, to jakby archetyp jego odczuć i zachowań. Taki, który powoduje, że człowiek, już nawet ten najmłodszy, w sponta­ niczny sposób wyraża emocje ruchem, gestem, tańcem, śpiewem, muzyczną zabawą”.

M. Przychodzińska

O kres przedszkolny je s t szczególnie w ażny w całokształcie procesu dydak­ tyczno-w ychow aw czego. W tym czasie, obok intensyw nego rozw oju fizycznego, doskonali się m ow a i m yślenie dziecka, kształtują się zainteresow ania, utrw alają postaw y społeczne i m oralne. We w czesnym dzieciństw ie ujaw niają się rów nież zdolności m uzyczne, które m ogą się szybko rozwinąć. W arunkiem osiągnięcia za­ m ierzonego celu będzie praca nad um uzykalnianiem młodego człowieka, kontakt ze św iatem dźwięków, który będzie bezpośrednio wpływ ał na zwiększenie w rażli­ w ości słuchow ej, kształtow ał um iejętności przeżyw ania m uzyki oraz w ytw arzał zainteresow ania i naw yki niezbędne dla przyszłego odbiorcy.

Program um uzykalniania w przedszkolu uw zględnia jak o podstaw ow e form y w ychow ania muzycznego: śpiew i mowę, ruch przy muzyce, grę na instrum entach m uzycznych oraz aktyw ne słuchanie m uzyki (Program wychowania w przedszko­

lu, 1992). G łów ną form ą ekspresji dziecka w ramach edukacji muzycznej jest śpiew,

zaś najprostszym utw orem muzycznym , który dziecko może zrozum ieć, przeżyć, zapam iętać i odtw orzyć — je st piosenka. Piosenki dzięki swej różnorodności pod w zględem charakteru i nastroju w zbogacają świat uczuć dziecka, natom iast teksty piosenek w pływ ająna poszerzenie wiadomości o świecie i otoczeniu. Obok śpiewu istotne m iejsce wśród form wychowania muzycznego w przedszkolu zajm uje ruch przy m uzyce. N ależy on do naturalnych potrzeb dziecka, warunkując praw idłowy jego rozwój pod w zględem fizycznym i psychicznym. Praca nad ruchow ą

ekspre-206 Nauczyciel i Szkota 1-2 2001

sją d z ie c k a ro z w ija n a je st w dw óch kierunkach: sw obodnej w ypow iedzi ruchowej dziecka inspirowanej piosenką, bajką, akom paniam entem oraz system atycznej, zam ierzonej działalności, prow adzącej do podporządkow ania ruchów rytm ow i m uzyki. Sw obodne reakcje ruchow e pojaw iają sią najczęściej w m łodszych gru­ pach przedszkolnych. W ystępują one sam orzutnie podczas zabaw słow no-m uzycz­ nych, w których dzieci w cielają się w różne przedm ioty, osoby, czynności. Są lal­ kam i, sam ochodam i, postaciam i z bajek (np. „latają” , „pływ ają” itp.). Poza tym podział zabaw ruchow ych dokonuje się na: zabaw y ruchow e ze śpiew em , zabaw y ruchow e przy akom paniam encie instrum entu oraz zabaw y m uzyczne z w ykorzy­ staniem prostych instrum entów m uzycznych. Ze względu na charakter ruchu tow a­ rzyszącego piosence, zabawy ruchowe ze śpiewem dzielim y na: zabaw y ilustracyj­ ne i inscenizow ane, zabaw y rytm iczne oraz zabaw y taneczne.

Zabaw y ilustracyjne po leg ająn a przedstaw ieniu przez dziecko treści piosenki elem entam i ruchu. K iedy w zabaw ie ruchow ej ze śpiewem w ystępuje podział na role, nosi ona nazw ę inscenizowanej. Zabawy rytm iczne z kolei p o leg ająn a odtw a­ rzaniu rytm u piosenki prostym i elem entam i ruchu ja k podskoki, tupanie, klas­ kanie. Zabaw y taneczne, ja k sam a nazw a mów i, służą dzieciom do poznaw ania kroków tanecznych i utrw alania ich.

Do sporadycznie stosow anych form w ychow ania muzycznego w przedszkolu (ale jakże w ażnych) należy gra na instrum entach m uzycznych. D zięki niej kształtu­ je się w rażliw ość dziecka, rozw ija się poczucie rytm u oraz um iejętność rozróżnia­ nia w ysokości dźwięków. G ra na instrum entach w pływ a rów nież na rozw ój w yo­ braźni i inw encji twórczej. Jest ona doskonałym środkiem służącym rozw ijaniu sprawności manualnych dziecka. Ponadto zetknięcie się z instrum entem wywołuje u dzieci radość, w zm ożoną aktyw ność, niejednokrotnie — entuzjazm . Z afascyno­ w anie dźw iękiem obserw ujem y u dzieci ju ż od niem ow lęctw a. Św iadczy o tym fakt, że w śród pierwszych zabawek największym zainteresowaniem cieszą się prze­ różne grzechotki, dzw oneczki, płaczące lalki, w szelkie zabaw ki, z których w ydo­ bywa sięjak iś dźwięk. D zieci ponadto bardzo chętnie w yb ijająry tm łyżkam i, ude­ rzając nimi o różne przedmioty, naciskająguzik dzwonka elektrycznego itp. W zmac­ niając obserw ow ane w środow isku rodzinnym pierw sze zw iastuny zadatków mu­ zycznych, przedszkole pow inno przedłużyć ten okres zabaw y i m anipulow ania dźw iękiem . O kazją ku tem u m ogą być instrum enty perkusyjne oraz własnoręcznie wykonane muzyczne zabawki będące źródłem ciekawych brzm ień i barw, tj.: meta­ lowe pudełka napełnione grochem, piaskiem , grzechotki zrobione z kapsli, szklane naczynia napełnione różną ilością wody itp. Ważne jest rów nież, o czym nie należy zapom inać, w ykorzystyw anie w łasnego ciała do uzyskania efektów akustycznych poprzez: tupanie, klaskanie, uderzanie o uda, pstrykanie palcam i czy kląskanie (dźwiękogesty).

M irosław Kisiel — Zabawy muzyczne z wykorzystaniem elem entów systemu ... 2 0 7

W spółczesny św iat nie sprzyja rozw ojow i w rażliw ości słuchowej człowieka, gdyż od w czesnego dzieciństw a otacza nas szum , hałas, dźw ięki płynące z radia i telewizorów . Jest rów nież oczyw istym fakt, że ucho ludzkie uodpam ia się na niedogodności foniczne w spółczesnego świata, a jeg o w rażliw ość ulega stępieniu. Św iadom ość tego sprawia, że ważnym zadaniem przedszkola staje się kształtow a­ nie w rażliw ości słuchowej dziecka poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia, zaba­ w y w spostrzeganiu, odróżnianiu zjaw isk akustycznych w przyrodzie (dźwięki natury) i w najbliższym otoczeniu (dźw ięki techniki). Istotne je s t rów nież realizo­ w anie w przedszkolu słuchania m uzyki nie tylko jak o zajęcia pośw ięconego w y­ łącznie percepcji m uzyki, ale łączenia go z pozostałym i form am i wychowania mu­ zycznego [D. M alko, 1990].

K ażdy człow iek, ju ż naw et ten najm łodszy, w spontaniczny sposób wyraża sw oje em ocje, np.: ruchem , gestem , tańcem, śpiewem , m uzyczną zabawą. W yraża­ nie przeżyć em ocjonalnych warunkuje prawidłowy rozwój, przyczynia się do utrwa­ lania cenionych u dzieci postaw aktyw nych. W takiej mierze i na takich podsta­ wach budow ał swój program m uzyczno-wychow awczy Carl Orff. Ten należący do w ybitych tw órców m uzyki XX w ieku kom pozytor niem iecki od m łodości zaintere­ sow any był m uzyką, sztuką, je j historią oraz szeroko rozum ianą kulturą, ale rów ­ nież filozofią i pedagogiką. Zafascynow any był ideą pow szechności sztuki i trady­ cjam i postępow ej pedagogiki, naw iązującej do starogreckiej idei w ychowania, postulującej doskonałość duchow ąi cielesną. Takie tradycje pedagogiczne stanęły u podstaw jego poglądów na istotę dzieciństwa, cele w ychowania i rozwój człowie­ ka. C echą system u C. Orffa je st oparcie się na tezie, że etapy rozw oju dziecka, a następnie dorosłego człow ieka, są podobne do rozw oju kultury ludzkości. U zna­ nie naturalnych potrzeb dziecka, a więc potrzeby radości, ruchu, tw órczego doś­ w iadczenia, ekspresji przeżyć sprawia, że najsłuszniejsze w ydaje się rozpoczyna­ nie kontaktów dzieci z m uzyką od muzyki elementarnej i rozwijanie m uzykalności w sposób jakby podobny do tego, w jak i przez wieki rozw ijała się kultura m uzycz­ na ludzkości. D ydaktyczną konsekw encją tak sformułowanego założenia było wyj­ ście od zabaw y m uzycznej, na którą składa się ruch — gest — taniec — muzyka oraz słowo. Natomiast materiał do pracy z dziećmi dostarczył kompozytorowi folklor słowno-m uzyczny, m agiczne zaklęcia, pow iedzonka, wyliczanki i porzekadła.

M etoda Carla Orffa pozw ala na tw órczą sam odzielność dzieci w poszukiw a­ niu różnych rozw iązań, odkryw anie coraz to now ych, bogatszych środków w y­ razu. Taka aktyw ność niew ątpliw ie prow adzi do pobudzania wyobraźni i w rażli­ w ości, do w yjścia dziecka w św iat muzyki [M. Przychodzińska, 1989]. „Carl O rff odkrył, że w słow ie, m uzyce i ruchu tkw ią olbrzym ie możliw ości sprzyjające naturalnej ruchliw ości dzieci, indyw idualności i kształtow aniu się ich pełnej osobow ości” [Z. Burow ska, 1976, s. 26-28]. M etoda niem ieckiego kom pozytora

208

i pedagoga p s t rów nież zabaw ą daj ącą radość, kształcącą inwencj ę tw órczą dziec­ ka. W system ie C arla O rffa tw orzenie, odtw arzanie i słuchanie muzyki stanowi nierozłączną całość, najistotniejszą zaś je st tw órcza aktyw ność dziecka. Z ałoże­ niem system u je s t rów nież m ożliw ość rozw oju innych aniżeli m uzyczne zdolności i um iejętności, dzięki aktyw ności m uzycznej traktow anej jak o instrum ent w ycho­ w ania. W om aw ianej m etodzie w yróżniam y trzy form y aktyw ności muzycznej : odtw arzanie i tw orzenie m uzyki wokalnej i instrum entalnej; realizację ruchow ą m uzyki; integrację m uzyki, słowa i ruchu [E. Drogosz, 1988]. G łów ną form ą zajęć w system ie edukacji m uzycznej C arla Orffa je st gra na instrum entach. A utor skon­ centrował sw ą uw agę na tej formie, gdyż stwarza ona możliwości aktywnego uczest­ nictw a w szystkich dzieci, bez względu na ich uzdolnienia. Jednocześnie może stać się bodźcem do ujaw nienia i rozw inięcia uzdolnień. O pracow any przez O rffa zes­ taw instrum entów winien być udostępniony dzieciom ju ż od pierw szego spotkania z m uzyką [K. Stasińska, 1986]. W skład instrum entarium wchodzą: instrum enty perkusyjne o nieokreślonej w ysokości dźw ięku (bębenki, talerze, trójkąty, kasta- niety, tamburyn, drewienka); instrumenty perkusyjne o określonej wysokości dźw ię­ ku (naczynia szklane napełnione wodą, różnej w ielkości dzw onki, ksylofony); in­ strum enty dęte (flety proste, fujarki) [Z. Burow ska, 1976]. G ra na instrum entach, połączona najczęściej z innym i form am i w ychow ania m uzycznego: śpiewem , zabaw am i ruchow o-m uzycznym i, tw orzeniem m uzyki, pozw ala na tw órczą sam o­ dzielność dzieci, poszukiw anie, odkryw anie nowych, bogatych środków wyrazu.

Do nauki pieśni, istotnego elementu w systemie, zaleca się w ykorzystanie pieś­ ni dziecięcych i ludow ych w ykonyw anych przy akom paniam encie — najczęściej perkusyjnym . Z pieśni nadających się do inscenizacji tw orzone są m ałe dramaty, w których obok śpiewu dużą rolę odgryw a ruch, gest oraz inscenizacja. Istotne w nauce śpiewu je st to, iż autor nie skupia całej uw agi na problem ie emisji. Kładzie natom iast nacisk na ekspresję w ynikającą z zaangażow ania em ocjonalnego dziec­ ka i m ożliw ości twórczych. Zajęcia m uzyczno-ruchow e, kształtujące z kolei przede w szystkim poczucie rytmu, przyczyniające się do w yzw olenia twórczej aktyw no­ ści dziecka, w system ie Carla Orffa w ystępują zaw sze w pow iązaniu z innymi form am i w ychow ania m uzycznego [B. K arpała, 1986]. C echą zajęć muzyczno- ruchow ych w system ie C. Orffa je s t to, iż nie przyw iązuje on w agi do ścisłych reguł czy dbałości o piękno gestu, ale za najw ażniejszą uw aża sw obodną, sponta­ niczną realizację ruchu i tw orzenie now ych układów rytm icznych. Tworzenie mu­ zyki, jak o kolejna form a w ychow ania m uzycznego w m etodzie C. Orffa, zajmuje jej centralne m iejsce. W ystępuje w postaci im prow izacji w okalnej, instrum ental­ nej, w połączeniu obu im prow izacji oraz im prow izacji ruchow ej. Form a ta niesie w alory w ychow aw cze, pozw ala w niknąć w w artości estetyczne i m ożliw ości muzyki.

M irostow Kisiel — Zabaw y muzyczne z wykorzystaniem elem entów systemu ... 2 0 9

Przykłady zabaw muzycznych z wykorzystaniem elementów sys­

temu kształcenia Carla Orffa

O b se rw u j b ęb en ek

O soba prow adząca stoi z bębenkiem na środku sali i akom paniuje w rytmie ósem ek. D zieci p o ru sząjąsię lekkim biegiem po sali, obserwując jednocześnie po­ łożenie instrum entu. K ilka uderzeń w w olnym tem pie w bębenek podniesiony w górę je s t hasłem do zatrzym ania się. D zieci unoszą ręce nad głow ę i klaszczą tyle razy, ile uderzeń słyszały przed chw ilą. Jeśli uderzenia w ykonane są w bębenek trzymany nisko nad podłogą, dzieci uderzają tyle samo razy i w tym samym tempie dłonią o podłogę.

M alow anie

Dzieci naśladują czynność m alow ania pokoju obiem a rękam i, ja k gdyby m a­ lowały dw om a pędzlam i jednocześnie. M alowanie odbywa się w rozm aity sposób: — m alują je d n ą ręk ą pasy pionow e, drugą poziom e;

— jednocześnie dwie przeciwległe lub sąsiednie ściany;

— m a lu ją je d n ą ręk ą rów nom iernie tło, drugą próbują nakładać wzór, np. kropki, koła.

Zabaw a odbyw a się przy dow olnym akom paniamencie: im prow izacji forte­ pianow ej, nagraniu z kasety m agnetofonow ej lub płyty, dostosow anym do m ożli­ wości ruchow ych dzieci.

Proponow any utw ór m uzyczny: A. Vivaldi, Cztery p o ry roku, K oncert nr 3 F-dur „Jesień”, cz. I Allegro.

Zabawa w echo

Z abaw a polega na pow tarzaniu przez dzieci krótkich m otyw ów rytm icznych, podaw anych przez osobę prow adzącą. Z asadą zabaw y je s t słuchanie nieprzerw a­ nie pulsującego tem pa, na tle którego stale zm ieniają się wykonawcy: nauczyciel- dzieci — nauczyciel-dzieci. Podczas zabaw y dzieci naśladują zarówno przebieg rytmiczny, ja k i dynam ikę i sposób klaskania (w ręce, o kolana, w stół, itp.)1. Przy­ kład rytmiczny:

' Por. U. Smoczyńska-Nachtman, Zabawy i ćwiczenia przy muzyce. Centralny Ośrodek Meto­ dyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1978, ss. 20-109.

210 Nauczyciel i Szkota 1 -2 2001

N — temat prezentuje nauczyciel D — temat realizują dzieci

x k l a ś n i ę c i e w d ł o n ie , ~ u d e r z a n i e w s tó ł , I____ I u d e r z a n i e o k o l a n a

M arionetki

W yjaśniam y dzieciom , że m arionetki to lalki poruszane za pom ocą sznurków. W zabaw ie zam iast sznurków użyta będzie m uzyka, która zachęci dzieci do roz­ m aitych ruchów. Słuchając dysonujących w spółbrzm ień, dzieci poru szają się ja k m arionetki (w ykonują ostre, nieskoordynow ane ruchy rękom a, nogam i i głową). Gdy m uzyka milknie, dzieci opadają bezw ładnie na podłogę lub pozostają w dziw ­ nych pozach2.

Proponow any utw ór m uzyczny: Im prow izacja fortepianowa.

Z abaw y z drewnianym i linijkam i

Uczestnicy zabawy chodzą swobodnie po sali i stukają linijkami w różne przed­ mioty, poszukując rozm aitych źródeł dźw ięku. Po chw ili zabaw a przeradza się w zagadkę słuchową. G rupa odw rócona tyłem do środka sali odgaduje, w jaki sposób w ydobyty został dźw ięk przez jednego z kolegów. Każdy, kto zna rozw ią­ zanie, próbuje pow tórzyć zasłyszany i zapam iętany głos — tem at rytm iczny i jego brzm

ienie3-Zabawa z apaszkam i

Propozycje ruchu z apaszkam i:

— kręcenie, pow iew anie, w achlow anie, rzut w górę — apaszka opada na głow ę („kw iaty”),

2 Zob. J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WSiP, Warszawa 1998, ss. 39,

! Por. M. Kisiel, Elementy systemu C. Orffa w edukacji muzycznej, „Życie Szkoły" 1993, nr 4.

M irosław Kisiel — Zabawy muzyczne z wykorzystaniem elem entów systemu

211

— im prow izacja ruchow a pojedynczo i w parach („lustro”), — tw orzenie układu lub zabaw y ruchowej przy w tórze muzyki.

Proponow any utw ór m uzyczny: P. Czajkow ski, Suita D ziadek do orzechów, Op. 71 Walc kwiatów.

K raina luster

W szyscy uczestnicy zabaw y zam ienieni zostali w lustra i ro b ią to, co osoba stojąca przed nimi.

Proponow any utw ór muzyczny: F. Schubert - F. L isz t— Serenada; Tranquil­ lity The Sound o f Relaxation, cz. I, Island Paradaise.

Ć w iczenia z liną

— w ąż za prow adzącym ,

— koło, cw ał na zew nątrz i w ew nątrz liny, — chodzenie po linie w przód i w tył, — przeskakiw anie przez linę, — propozycje uczestników4.

Proponow any utw ór m uzyczny: M. O ldfield — I dulci jubilo.

R ozm owa rąk

— N auczycielka wyciąga praw ą dłoń, jak do powitania, równocześnie mówi „dzień dobry” , dzieci odpowiadają.

— N auczycielka m acha ręką nad głową: „hej” — dzieci („echo”): „hej” . — N auczycielka ściska obydw ie dłonie: „cześć!” — dzieci: „cześć!” . — N auczycielka rozkłada ręce: „w itam w as!” — dzieci: „w itam y!” . Kto m a inny pom ysł na pow itanie?

— P okaż rękom a! (np. pocieran ie dłońm i, dotykanie p alcam i, rów noczesne dotknięcie partnera obydw iem a dłońm i itp.).

R ozm ow a o rękach

— Do czego służą człow iekow i? (do pracy, zab a w y — pokaż, jakiej?). — Do gry na instrum entach — pokaż, na jak im instrum encie „grasz”?

(dzieci naśladują ruchem rąk grę na instrum entach: skrzypce, fortepian, trąbka, b ę b e n e k ... itp.).

4 M ateriały zebrane podczas zajęć prow adzonych przez U. S m oczyńską w Studium W ycho­ w ania M uzycznego im. C arla O rffa działającym przy A kadem ii M uzycznej w W arszaw ie.

212

Słuchanie i rozpoznaw anie odgłosów z otoczenia

— Co słyszysz? (dzieci słuchają w ciszy, potem opow iadają, co usłyszały). — Jakie to były odgłosy? (długie - krótkie, w ysokie - niskie, szybkie - wolne). — Jesteś w parku — co słyszysz? (śpiew ptaków, szelest i szum drzew, tupot,

bieg ...).

— Zamknij oczy i pom yśl — pada deszcz, co w tedy słyszysz? (dzieci naśladują głosem padające krople) N auczycielka inspiruje do w spólnej zabawy, „podrzu­ cając” pomysły: ( s z ... sz ... kap ... kap ... p lu s k ... pada ...deszszcza... deszszszsz- czyk ... plum ... plim).

Listopadowa m uzyka

D zieci przygotow ują gazety — rozkładają je przed sobą na kolanach:

— bęb n ią sw obodnie palcam i w różne m iejsca gazety, ilustrując padający deszcz; — unoszą gazety i dm uchają w nie: krótko, długo, szybko, w olno, naśladując

pow iew y wiatru.

Jesienna im prowizacja. Posługując się gazetam i i głosem , dzieci ilustrują od­ głosy deszczowej i wietrznej pogody.

Zabawy rytm iczne z kam ykam i

D zieci siedzą w kole, trzym ając w ręku kamyk.

— R ozm ow a kam yków : dw oje dzieci „rozm aw ia” ze sobą, pocierając kam ykam i (spokojnie, sennie, żywo, ostro, kłótliw ie, znowu spokojnie itd.).

— Sztafeta rytm iczna: nauczyciel stuka kam ykiem w podłogę rytm , który powta- rzająkolejno dzieci.

— Graj na „raz” : nauczycielka gra na bębenku m otyw rytm iczny, na tle pow tarza­ nego m otyw u kolejne dziecko stuka kam ykiem w podłogę na „raz” .

M uzyczna prognoza pogody

U czestnicy zabaw y w ym ieniają charakterystyczne dla w iosny zjaw iska atm osferyczne, a następnie przyporządkow ują im brzm ienia wybranych instrum en­ tów m uzycznych, np.: słoneczna pogoda — trójkąt, deszcz — dzw onki chrom a­ tyczne, błyskaw ica — talerze, w iatr — grzechotki, pochm urno — gazety, grad — bębenek z grochem.

W spólne przygotow yw anie tabliczek z rysunkiem i zapisaną n azw ą danego zjaw iska atm osferycznego.

Z gaduj-zgadula będzie polegała na tym , że w ybrane dziecko losuje kartkę z rysunkiem i nazw ą danego zjaw iska atm osferycznego, a następnie przy pomocy

M irosław Kisiel — Zabawy muzyczne z wykorzystaniem elem entów systemu

213

instrum entu m uzycznego zilustruje je. U czestnicy zabawy, nie podglądając, odga­ dują, nazyw ając dane zjaw isko atm osferyczne.

N astępnym etapem zabaw y je s t opracow anie (w w yznaczonych grupach 4 -5 osobow ych) prognozy pogody dnia w czorajszego, dzisiaj i dnia jutrzejszego z uw zględnieniem godzin nocnych, poranka, godzin południow ych i w ieczom ychs. B alony n a p łó tn ie

N a trzym ane przez dzieci rozpostarte płótno o bokach około 3 m prow adzący w rzuca kilka różnokolorowych balonów. Przy muzyce o zmiennej dynamice i zmien­ nym tem pie dzieci poruszają płótnem lekko lub energicznie, w yw ołując efektowny ruch balonów.

Z abaw ki — instrum enty muzyczne

W ażnym etapem kontaktu ucznia z instrum entam i m uzycznym i je s t ich budo­ wanie. W ten sposób młodzi ludzie otrzym ująm ożliw ość aktyw nego uczestnicze­ nia w poszukiw aniu dźw ięku, różnych jeg o w ysokości, ja k rów nież odkryw aniu ciekaw ych barw i b rz m ie ń 6.

G r z e c h o t k a — Surow iec: pojem niki plastykow e po jogurcie, m etalow e puszki, kasza, groch. Pojem nik napełnić sypkim m ateriałem , zakleić otwór. Plasty­ kow y p o jem n ik ponadto m ożna okleić przygotow aną w cześniej m okrą m asą papierow ą, form ując zew nętrzną pow łokę, tak aby otrzym ać bryłę o pożądanym kształcie. N astępnie należy go ozdobić, pom alow ać farbam i lub okleić kolorowym papierem i przym ocow ać rączkę.

5 Zob. A. Oleksiak, Zabawy muzyczne z wykorzystaniem elementów systemu wychowania

muzycznego Carla Orffa i ich recepcja, Wydz. PiPs UŚ, Katowice 1999 (niepublikowana praca

dyplomowa).

6 Por. U. Smoczyńska-Nachtman, Muzyka dla dzieci, WSiP, Warszawa 1992; M. Kisiel, Sys­

tem wychowania muzycznego Carla Orffa ja ko czynnik podnoszący skuteczność kształcenia mu­ zycznego nauczycieli nauczania początkowego [w:] Skuteczność kształcenia nauczycieli klas po­ czątkowych, H. Moroz (red.), UŚ nr 1382, Katowice 1993.

214

K a s t a n i e t y — Surowce: skorupki z orzecha w łoskiego, paski kartonu, klej. Do odzyskanych połów ek orzecha przykleić uchw yty w postaci trójkątnie złożonych pasków kartonu. Przygotow ując instrum ent do gry, uchw yty trzeba na­ łożyć na palec w skazujący i kciuk. U derzając zew nętrzną stroną skorupek orzecha 0 siebie, uzyskam y brzm ienie podobne do brzm ienia kastanietów.

T a l e r z — Surowiec: m etalow a pokryw ka (m oże być ich kilka, różnej w ielkości). Pałeczka bądź łyżka, sznurek. Pokryw kę ozdobić kolorow ym papierem 1 przywiązać do j ej uchwytu sznurek. M etalow ą pokrywkę można trzymać za uchwyt lub za przyw iązany sznurek. A by otrzym ać ciekawy dźw ięk, należy łyżką lub m e­ talow ą p ałeczką uderzać w kraw ędź pokryw ki.

B r z ę k a d e ł k o — Stare koło od row eru lub wózka. Żyłkam i przyw iązany­ mi do szprych podw iesić różne drobne przedm ioty — gw oździe, śrubki, kaw ałki bam busa, drew niane klocki, blaszki, rurki, kapsle, korale itp. N a tak przygotow a­ nym instrum encie gram y potrząsając nim , uderzając pałeczką w obręcz koła lub w poszczególny wiszący na nim przedm iot.

I n s t r u m e n t y najbliższego otoczenia — to przedm ioty, z których m ożna w ydobyw ać różne dźw ięki o zaskakujących barw ach, zm iennym natężeniu i sile dźw ięku. Stukanie ołów kiem o ław kę, szeleszczenie gazetą, zm ięcie alum iniowej folii, zam knięcie skrzypiących drzw i, pocieranie styropianem o taflę szklaną, stukanie o siedzenie lub oparcie krzesła, opukiwanie mebli m ożna połączyć z dźw ię­ kam i ortofonicznym i (różnie artykułow ane głoski: uuu.. iiii_uauaua... itp.), oraz dźw iękogestam i (pstrykanie palcam i, kląskanie językiem , uderzanie dłonią 0 udo, tupanie nogam i w podłogę itp.), uzyskując ciekaw e efekty brzm ieniow e 1 wyrazowe.

W całym system ie C arla Orffa w idoczna je s t integracja m uzyki, słow a i ru­ chu, a formy wychowania muzycznego przenikają się wzajemnie. Nadrzędnym celem tak sprecyzow anego oddziaływ ania je s t zapew nienie dzieciom nieograniczonej swobody, radości w obcow aniu z muzyką. Zarówno dźwięk, ja k i pow iązany z nim ruch pow stają spontanicznie, w trakcie zabaw lub ćw iczeń kształcących ekspresję. Ruch z m uzyką je st zaw sze swobodny, w yw ołany w ew nętrznym nastrojem , w y­ obrażeniam i dziecka. Z ajęcia m uzyczne oparte na m etodzie Orffa w pływ ają istot­ nie na rozwój w okalny dzieci, ośm ielająje do tw orzenia, śpiew ania, gry, sw obod­ nego ruchu. Twórcza aktyw ność dziecka i ekspresja stanow ią bardzo w ażny filar systemu C arla Orffa. Pozw ala on rozwijać wyobraźnię, pom ysłow ość, wrażliwość, ułatwia przełam yw anie przez dzieci barier psychicznych w uzew nętrznianiu uczuć. I to w szystko dzięki pełnej sw obody form ie zabaw owej. Preferow ana w m etodzie

M irosław Kisiel — Zabawy muzyczne z wykorzystaniem elem entów systemu

215

ekspresja twórcza spełnia ogromną rolą w rozwijaniu indywidualności dziecka, niesie w artości poznaw cze i społeczne. Stosowanie różnego rodzaju zabaw i ćwiczeń m uzycznych rozw ija u dzieci także, a może przede w szystkim , zainteresow anie muzyką.

Bibliografia

B urow ska Z., Współczesne system y wychowania muzycznego, W SiP W arszawa 1976.

D rogosz E., Jeszcze raz o m etodzie Orffa, „W ychowanie w Przedszkolu” 1988, nr 6.

Jankowski W., Integrujące możliwości muzyki ipoliestetycznego wychowania dzieci

i m łodzieży, „ISM E” 1992, nr 1.

K arpała B., Ja k się bawić muzyką? Twórczość dziecięca w system ie Carla Orffa, „W ychow anie M uzyczne w Szkole” 1986, nr 5.

Kisiel M., Wykorzystanie zabaw i gier dydaktycznych w edukacji muzycznej uczniów

w pierw szym etapie kształcenia ogólnego na poziom ie elem entarnym , „N au­

czyciel i Szkoła” 1999, nr 1 (6).

M alko D., M etodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, W SiP W arszawa 1990.

O koń W., N ow y Słow nik Pedagogiczny, W ydawnictwo „Żak”, W arszawa 1996. Pom ykało W. (red.), Encyklopedia Pedagogiczna, Wyd. „Fundacja Innow acja”

W arszawa 1993.

Popek S. (red.), A ktyw ność twórcza dzieci i m łodzieży, W SiP W arszawa 1988.

Program wychowania w przedszkolu, M EN W arszawa 1992

Przetacznik-G ierow ska M ., M akiełło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i wycho­

w awcza wieku dziecięcego, W SiP W arszawa 1985.

Przychodzińska M., Wychowanie muzyczne — idee, treści, kierunki rozwoju, WSiP W arszawa 1989.

Rogalski E., M uzyka w pozalekcyjnej edukacji estetycznej, W SP Bydgoszcz 1992. Stasińska K., Instrum entarium C. Orffa w szkole, W SiP W arszawa 1986.