• Nie Znaleziono Wyników

Cmentarze na Warmii

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Cmentarze na Warmii"

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)

Jan Chłosta

Cmentarze na Warmii

Echa Przeszłości 11, 484-486

(2)

4 8 4 Kronika naukowa N a z a k o ń c z e n i e w y s t ą p i e n i a z ł o ż y ł s e r d e c z n e p o d z i ę k o w a n i a w s z y s t k i m u c z e s t n i k o m f o r u m i o r g a n i z a t o r o m z a t r u d i p r a c ę w ł o ż o n ą w p r z y g o t o w a n i e k o n f e r e n c j i . T y m s a m y m X O g ó l n o p o l s k i e F o r u m H i s t o r y k ó w W o js k o w o ś c i z o s t a ł o z a m k n i ę t e . N a s t ę p n e f o r u m z o s t a n i e z o r g a n i z o w a n e w 2 0 1 2 r. p r z e z U n i w e r s y t e t J a n a K o c h a n o w s k i e g o w K i e l c a c h .

Jan Chłosta

O ls z ty n

CMENTARZE NA WARMII

Z o r g a n i z o w a n a 1 8 X 2 0 1 0 r. w O l s z t y n i e k o n f e r e n c j a n a t e m a t c m e n t a ­ r z y n a W a r m i i b y ł a t r z e c i m z k o l e i t e g o t y p u s p o t k a n i e m n a u k o w y m , p o ś w i ę ­ c o n y m s t a n o w i z a b y t k o w y c h n e k r o p o l i i w r e g i o n i e . P o c m e n t a r z a c h l e ś n y c h w 2 0 0 8 r., c m e n t a r z a c h e w a n g e l i c k i c h n a M a z u r a c h w 2 0 0 9 r ., S p o ł e c z n y K o m i t e t R a t o w a n i a D a w n y c h C m e n t a r z y n a W a r m i i i M a z u r a c h w s p ó l n i e z M u z e u m W a r m i i i M a z u r o r a z O d d z i a ł e m O k r ę g o w y m K a t o l i c k i e g o S t o w a ­ r z y s z e n i a C i v i t a s C h r i s t i a n a w O l s z t y n i e , t y m r a z e m p o d j ą ł t e n t e m a t . N a k o n f e r e n c j i r e f e r a t y w y g ł o s i li : d r J a n C h ł o s t a ( C m e n t a r z e n a W a r m i i ) , k s . p r o f . d r h a b . A n d r z e j K o p i c z k o ( P o c h ó w k i w a r m i ń s k i c h k s i ę ż y ) , p r o f . d r h a b . J a n u s z J a s i ń s k i ( Z d z i e j ó w c m e n t a r z a ś w i ę t e g o K r z y ż a w O l s z t y n i e ) . W y o d r ę b n i e n i e c m e n t a r z y n a h i s t o r y c z n e j W a r m i i , a w i ę c w d a w n y c h p o w i a t a c h : b r a n i e w s k i m , l i d z b a r s k i m , r e s z e l s k i m i o l s z t y ń s k i m , m i a ł o c h a ­ r a k t e r w y ł ą c z n i e u m o w n y . P o d o b n i e , j a k n a d a w n i e j e w a n g e l i c k i c h M a z u ­ r a c h , n e k r o p o l i e p o z a o b r ę b e m m i e j s c o w o ś c i t w o r z o n o , z g o d n i e z z a r z ą d z e ­ n i a m i w ł a d z p r u s k i c h w m i a s t a c h w k o ń c u X V I I I w ., a w e w s i a c h - w d r u g i e j p o ło w i e X I X w. D e c y d o w a ł y o t y m p r z e d e w s z y s t k i m w z g l ę d y s a n i t a r n e . S k u p i e n i e w o k ó ł k o ś c i o ł a z n a c z n e j il o ś c i g r o b ó w s p r a w i a ł o w r a ż e n i e p r z y g n ę ­ b i a j ą c e : u n o s z ą c y s i ę f e t o r r o z k ł a d a j ą c y c h z w ło k , w a l a j ą c e l u d z k i e k o ś c i s k ł o ­ n i ł y w ł a d z e d o z m i a n y . Z a p r z e s t a n o z a t e m g r z e b a n i a z m a r ł y c h n a t e r e n i e o t a c z a j ą c y m k a p l i c e i k o ś c io ły , p r z y j ę t e p o s t a n o w i e n i a m i S o b o r u R z y m s k i e g o z 1 0 5 9 r. W t e d y z a s a d a t a n a k a z y w a ł a p o z o s t a w i e n i e p r z e s t r z e n i g r z e b a l n e j w o k ó ł k o ś c i o ł a 6 0 k r o k ó w o r a z k a p l i c 3 0 k r o k ó w . W ł a ś c i w i e o b s z a r i p r o p o r ­ c je d a w n e g o c m e n t a r z a w y z n a c z a ł c i e ń r z u c o n y p r z e z s a k r a l n a b u d o w l ę . P r z e s t r z e ń t ę j a k b y i d e n t y f i k o w a n o z s a k r a l n y m w n ę t r z e m k o ś c i o ł a . B y ł o n u z n a w a n y z a p r z e s t r z e ń ś w i ę t ą , n i e n a r u s z a l n ą . Z m a r l i w i ę c s p o c z y w a l i w c i e n i u ś w i ą t y n i , p o d p i e c z ą j e j p a t r o n ó w . D l a t e g o t e ż o b o w i ą z y w a ł k a t e g o ­

1 P. Turowski, H isto ria p a ra fii B artąg. D iecezja w a rm iń sk a , s. 42, rękopis w posiadaniu a u to ra tekstu.

(3)

Kronika naukowa 4 8 5 r y c z n y n a k a z o g r a d z a n i a c m e n t a r z y p r z y k o ś c i e l n y c h . M i a ł o b y ć o d d z i e l o n e m i e j s c e ś w i ę t e c z y l i s a c r u m o d p r o f a n u m . P o c z ą t k o w o s a m o w y z n a c z e n i e t e r e n u p o d n o w e p o c h ó w k i z m a r ł y c h p o z a m i e j s c o w o ś c i ą n i e s p o t k a ł o s i ę z a p r o b a t ą p a r a f i a n . N a p i s a ł o t y m W a r m i a k P a w e ł T u r o w s k i w d o t ą d n i e w y d a j n y m o p r a c o w a n i u H i s t o r i a p a r a f i i B a r t ą g: „ D o s i ó d m e j d z i e s i ą t k i l a t X I X w. z m a r ł y c h c h o w a n o n a c m e n t a r z u p r z y k o ­ ś c i e l n y m . B y ło c i a s n o , c h o c i a ż p r z e s t r z e ń c m e n t a r z a k i l k a r a z y p o w i ę k s z o n o . N o w e g r o b y k o p a n o w m i e j s c a c h s t a r y c h m o g i ł . Z t e g o p o w o d u n a r u s z a n o t r u m n y , z n a j d u j ą c e s i ę p o d z i e m i ą . W t e n s p o s ó b w y k o p a n e l u d z k i e s z c z ą t k i u m i e s z c z o n e z o s t a ł y w p r z y g o t o w a n e j t r u m n i e c y n k o w e j , z n a j d u j ą c e j s i ę w k o s t n i c y , p o t e m s t a ł a o n a o p o d a l p ł o t u p l e b a ń s k i e g o o g r o d u . J a k t r u m n ę w y p e ł n i o n o , t o o d b y w a ł s i ę u r o c z y s t y p o g r z e b . T r u m n ę u s t a w i o n o p o d t r z e m a k r z y ż a m i p r z e d k a p e l a n i ą t j . w i k a r ó w k ą . P o o d p r a w i o n e j w i n t e n c j i z m a r ł y c h M s z y ś w i ę t e j i z w y c z a j n y c h c e r e m o n i a c h p o g r z e b o w y c h , t r u m n ę z a k o p y w a n o w b l i s k o ś c i m u r ó w k o ś c i o ł a . W t a k i m o b r z ę d z i e b r a l i u d z i a ł n i e m a l w s z y s c y w i e r n i z p a r a f i i . K a ż d y m i a ł p r z e c i e ż t u k o g o ś p o c h o w a n e g o . J a k w l a t a c h m i ę d z y w o j n i a r o z b u d o w a n o b a r t ą s k i k o ś c i ó ł , t o o d g r z e b a n e k o ś c i z o s t a ł y p r z e n i e s i o n e n a n o w y c m e n t a r z ” 1. T u r o w s k i n i e o m i e s z k a ł d o d a ć , ż e z a ł o ż e ­ n i e n o w e g o c m e n t a r z a o k o ło 1 8 7 2 r. n a g r u n c i e p l e b a ń s k i m , o d d a l o n y m 0 3 0 0 m e t r ó w o d k o ś c i o ł a , s p o t k a ł o s i ę z n i e z a d o w o l e n i e m p a r a f i a n . „Z ż a l e m 1 g n i e w e m p r z y j m o w a l i t o z a r z ą d z e n i e , ż e b e z c z c i i m i ł o ś c i w y r z u c a s i ę u k o c h a n y c h z m a r ł y c h n a z a p ł o c i e , z d a l a o d k o ś c i o ł a j a k z d e c h ł y c h p s ó w n a p o ż a r c i e w i l k ó w . M ó w io n o , ż e n a s i z m a r l i m u s z ą p o p o g a ń s k u s p o c z y w a ć , k i e d y p r z e d t y m s p o c z y w a l i w b l i s k o ś c i P a n a B o g a ” . D ł u ż s z y c z a s t o t r w a ł o a ż s i ę l u d z i e d o t y c h n o w y c h p o r z ą d k ó w p r z y z w y c z a i l i . N a l e ż y s ą d z i ć , ż e p o d o b n i e b y ło r ó w n i e ż w i n n y c h w s i a c h k o ś c i e l n y c h . I n a c z e j s y t u a c j a p r z e d ­ s t a w i a ł a s i ę w s a m y m O l s z t y n i e . T u t a j p o p r o s t u p o w i ę k s z o n o p r z y k o ś c i e l n y c m e n t a r z , n a d z i s i e j s z y m p l a c u J a n a P a w ł a I I i u l i c a c h : 1 M a j a , W y z w o l e n i a i R a t u s z o w e j , n a k t ó r y c i e ń r z u c a ł r o z e b r a n y w 1 8 0 1 l u b 1 8 0 6 r. k o ś c i ó ł p o d w e z w a n i e m Ś w i ę t e g o K r z y ż a . N i e m a m y d o t ą d p e ł n e j i n w e n t a r y z a c j i c m e n t a r z y w w o j e w ó d z t w i e w a r ­ m i ń s k o - m a z u r s k i m , a l e z a k ł a d a s i ę , ż e z n a j d u j e s i ę w n i m b l i s k o 3 0 0 0 n e k r o ­ p o l i i , z t e g o n a W a r m i i z a l e d w i e t r z y s t a . W s z y s t k i e w y m a g a j ą n a s z e j t r o s k i . Z a d b a ć n a l e ż y r ó w n i e ż o c m e n t a r z e p o e w a n g e l i c k i e i d w o r s k i e , k t ó r y c h o p i e ­ k a p r z y p i s a n a j e s t s a m o r z ą d o m t e r y t o r i a l n y m . K s i ą d z p r o f . d r h a b . A n d r z e j K o p ic z k o o m ó w i ł z a p i s y p r a w n e o b o w i ą z u j ą ­ c e w c e r e m o n i a l e p o g r z e b o w y m d u c h o w n y c h , w y z n a c z e n i e m i e j s c a n a c m e n ­ t a r z u , f o r m a c h n a g r o b k ó w , t e s t a m e n t ó w , k a z a ń p o g r z e b o w y c h , k l e p s y d r , w s k a z a ł n a r o z s z e r z a j ą c y s i ę i c h z a k r e s w r ó ż n y c h o k r e s a c h j e ś l i c h o d z i o u d z i a ł w p o g r z e b a c h d u c h o w n y c h , o d p o w i e d z i a l n o ś c i z a p o g r z e b k o n f r a t r a . P o I I w o j n i e ś w i a t o w e j u t r w a l i ł s i ę z w y c z a j , ż e g ł ó w n a m s z a ś w i ę t a p o g r z e b o ­ w a p o ś m i e r c i k a p ł a n a s p r a w o w a n a j e s t p r z e z b i s k u p a o r d y n a r i u s z a l u b b i s k u p a p o m o c n i c z e g o . N a d t o z w r ó c i ł u w a g ą n a ś w i a d e c t w a p o z m a r ł y c h k a p ł a n a c h , j a k t e k s t n e k r o l o g ó w , d r u k o w a n y c h w s p o m n i e ń . I n n y m ś w i a ­

(4)

4 8 6 Kronika naukowa d e c t w e m p o z m a r ł y c h k a p ł a n a c h s ą g r o b y o r a z n a g r o b k i , p ł y t y i e p i t a f i a j a k o s t o s u n k o w o t r w a ł e o z n a c z e n i a m i e j s c a p o c h ó w k ó w . I c h f o r m a j e s t b a r d z o z r ó ż n i c o w a n a , a l e m o ż n a w y s n u ć p e w n e w n i o s k i n a t u r y o g ó l n e j . Z a s a d n i c z o n a W a r m i i b a r d z o r z a d k o s p o t y k a s i ę n a g r o b k i / t a b l i c e / e p i t a f i a u m i e s z c z o n e n a l u b p r z y s a m y c h ś c i a n a c h z e w n ę t r z n y c h ś w i ą t y ń ( p o p u l a r n a f o r m a n p . w B a w a r i i ) . N ie z a c h o w a ł o s ię t e ż z b y t d u ż o g r o b ó w (i n a g r o b k ó w ) n a c m e n t a ­ r z a c h p r z y k o ś c i e l n y c h , a l e w y s t ę p u j ą o n e j e s z c z e p r z y n i e k t ó r y c h k o ś c io ła c h . C z a s e m u m i e s z c z a n o j e p r z y m u r o w a n y c h o g r o d z e n i a c h ( m .i n . M i ę d z y le s i e , Ś w ię te g o K r z y ż a w L i d z b a r k u W a r m i ń s k i m , Z e g o ty ). Z a m o r d o w a n y p r z e z ż o ł­ n i e r z y r a d z i e c k i c h p r o b o s z c z z K l e b a r k a W ie lk ie g o k s . P a w e ł C h m i e l e w s k i z o s t a ł p o c h o w a n y p r z e d p l e b a n i ą o b o k f i g u r y M a t k i B o ż e j, a ś w i a d e k o b j a w i e ń g i e t r z ­ w a ł d z k i c h k s . A u g u s t y n W e ic h s e l t e ż p r z y p l e b a n i i w G i e t r z w a ł d z i e o b o k g r o b u s w o je j m a t k i . N a j w i ę c e j j e d n a k g r o b ó w p r z e d 1 9 4 5 r. u s y t u o w a n o w n i e w i e l ­ k i e j o d l e g ł o ś c i o d ś w i ą t y n i , p r z y ś c i a n a c h b o c z n y c h l u b z a p r e z b i t e r i u m . O z ł o ż o n y c h d z i e j a c h c m e n t a r z a Ś w i ę t e g o K r z y ż a m ó w i ł p r o f . d r h a b . J a n u s z J a s i ń s k i . I s t n i e n i e t e g o c m e n t a r z a , p o d o b n i e j a k k o ś c i o ł a Ś w i ę t e g o K r z y ż a , p o t w i e r d z a ł d o k u m e n t z 1 5 6 5 r. K o ś c ió ł z a p e w n e p o w s t a ł w c z e ś n i e j . N a t y m c m e n t a r z u g r z e b a n o u b o ż s z y c h m i e s z k a ń c ó w O l s z t y n a . O b o k p o 1 7 7 2 r. u t w o r z o n o n e k r o p o l i ę d l a e w a n g e l i k ó w . C m e n t a r z e p r z e d z i e l o n o n a j ­ p i e r w d r e w n i a n y m p ł o t e m , a p o 1 8 4 3 r. z i n s p i r a c j i z a ł o ż o n e g o p r z e z b u r m i ­ s t r z a J a k u b a R a r k o w s k i e g o T o w a r z y s t w a U p i ę k s z a n i a M i a s t a , l i p o w ą a l e j ą . Z e w z g l ę d u n a p o w i ę k s z a j ą c e s i ę m i a s t o c m e n t a r z k a t o l i c k i t r z e b a b y ł o k i l k a r a z y p o w i ę k s z a ć . M i m o te g o w c ią ż s i ę z a p e ł n i a ł . J a k s t w i e r d z i ł w 1 8 6 9 r. m i e js c o w y l e k a r z , w c i ą g u 3 0 0 l a t k a ż d e m i e js c e b y ło w y k o r z y s t a n e d o p o c h ó w ­ k u 3 0 r a z y . P o w y z n a c z e n i u in n e g o m i e j s c a n a c m e n t a r z w 1 8 7 0 r., p r z y p o c z ą t ­ k u d z is ie j s z e j a l e i W o js k a P o ls k i e g o ( c m e n t a r z p a r a f i a l n y św . J a k u b a ) , n e k r o p o ­ l i a ś w i ę t o k r z y s k a z o s t a ł a z a m k n i ę t a . T e r e n c m e n t a r z a k s . d z i e k a n J ó z e f T e s c h ­ n e r s p r z e d a ł m a g i s t r a t o w i O l s z t y n a , k t ó r y z o b o w ią z a ł s ię d o k o n a ć e k s h u m a c j i g ro b ó w . N a j p i e r w w 1 9 0 7 r. n o w ą u li c ę w s t r o n ę J a k u b o w a p r z e m i e r z a ł t r a m ­ w a j, a d w a l a t a p ó ź n ie j p o d ję t o d e c y z j ę o w z n i e s i e n i u r a t u s z a . W t r a k c i e z a b u ­ d o w y t e j c z ę ś c i O l s z t y n a r a z p o r a z o d k r y w a n o r e s z t k i t a m p o c h o w a n y c h , co n i e n a j l e p i e j ś w i a d c z y o p r z e p r o w a d z o n e j e k s h u m a c j i . W d r u g i e j c z ę ś c i k o n f e r e n c j i n a p l a c u J a n a P a w ł a I I p r z e d o l s z t y ń s k i m r a t u s z e m o d b y ł a s i ę u r o c z y s t o ś ć o d s ł o n i ę c i a p ł y t y p a m i ą t k o w e j z n a s t ę p u j ą ­ c y m n a p i s e m :

„W ty m m ie js c u w z n o s ił s ię k o śc ió ł Ś w ię te g o K rz y ż a , po r a z p ie r w s z y w y m ie n io n y w d o k u m e n c ie z a c z a só w S t a n i s ł a w a H o z ju s z a w 1565 r. K o śció ł t e n is tn i a ł j u ż w c z e ś n ie j, a p r z e t r w a ł do p o c z ą tk ó w X IX w ie k u . N a p rz y le g łe j do n ie g o n e k ro p o lii p o c h o w a n o k ilk a n a ś c ie p o k o le ń m ie s z k a ń c ó w O ls z ty n a . R .I.P . O ls z ty n 2 0 1 0 r.” D o k o n a l i t e g o P r e z y d e n t M i a s t a O l s z t y n d r P i o t r G r z y m o w i c z o r a z A r c y ­ b i s k u p d r E d m u n d P i s z c z , k t ó r y t a k ż e t ę p ł y t ę p o ś w i ę c i ł .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Siedząc w Pałacu Kazimierzowskim w reprezentacyjnej sali senatu UW i wsłuchując się w ton referatów i dyskusji nasunęła mi się refleksja, że podobne do padających

e) User optimum with automated vehicles and load: For the sake of completeness, we also include the scenario with automated vehicles where households will own their own

Niniejszy podręcznik skierowany jest głównie do studentów kierun- ków chemicznych i przyrodniczych, ale będzie przydatny również tym wszystkim, którzy w swoim

10 Por.. Dochody budżetowo z tytułu ubezpieczenia epołecznego operte •0 ne ekłedkeoh. Stenowi je odpowiednio skalkulowany narzut na wypłacane wynagrodzenia, w Polsce

Wykres 30. Doświadczenie zawodowe - czynnikiem wpływającym na podnoszenie wykształcenia i kwalifikacji przez Osoby Niepełnosprawne z punktu widzenia ankietowanych

Przebieg kryzysu finansowego w  Rosji można podzielić na trzy fazy [The World Bank in Russia, November 2008,

Przez byt w ćałoś ći rozumie Heidegger nie śumę pośzćzego lnyćh byto w, lećz pewną okreś loną wykładnię byćia, w kto rej poruśza śię ćzłowiek; kaz de

Así pues, la deli- mitación del ethos comunicativo de una determinada sociedad podría resultar de gran ayuda en la formulación e interpretación de actos de habla (a modo de