Geologia południowego basenu permskiego Europy Środkowej — wykłady Franza Kockela (RFN) w UAM i PIG

Geologia po³udniowego basenu permskiego Europy Œrodkowej

— wyk³ady Franza Kockela (RFN) w UAM i PIG

Wybitny geolog niemiecki dr Franz Kockel przebywa³ w naszym kraju od 4 do 29 maja 2008 r. z cyklem wyk³adów nt. rozwoju po³udniowego basenu permskiego Europy Œrodkowej (dalej w skrócie PBP). Niedawno zako-ñczono prace merytoryczne nad wielkim atlasem tego basenu w ramach wspó³pracy pomiêdzy s³u¿bami geolo-gicznymi krajów Unii Europejskiej. Dr F. Kockel kierowa³ zespo³em opracowuj¹cym geologiê strukturaln¹ PBP; w pra-cach tego zespo³u uczestniczy³o kilku geologów z Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Atlas ma siê wkrótce ukazaæ drukiem w Holandii. Jego problematyka zosta³a przedstawiona przez F. Kockela na pocz¹tku maja w Instytucie Geologii Uniwersytetu im. Adama Mickie-wicza w Poznaniu, a w drugiej po³owie miesi¹ca w PIG w Warszawie (ryc. 1).

Cykl wyk³adów F. Kockela obejmowa³ bardzo ró¿no-rodne zagadnienia:

‘wstêp historyczny — od najstarszych œladów warze-nia soli ze Ÿróde³ solankowych od Holandii po Kuja-wy, co najmniej od okresu wp³ywów rzymskich i kultury lateñskiej (ok. 2000 lat temu), przez wielo-wiekow¹ eksploatacjê soli i gipsów z diapirów, spo-ry na temat tektoniki diapirowej zapocz¹tkowane rozpraw¹ H. Stillego (1911), sugestie A. Bentza (1929) ³¹cz¹ce z³o¿a ropy naftowej z diapirami solnymi, koncepcje halokinezy F. Trusheima (1957), po wspó³-czesne rozwa¿ania strukturalne i dyskusje o sk³ado-waniu odpadów radioaktywnych i magazynosk³ado-waniu ropy i gazu w diapirach solnych;

‘zasiêg, kszta³t i pod³o¿e PBP — na podstawie nowo-czesnej sejsmiki i danych z g³êbokich otworów wiertniczych;

‘stratygraficzny i paleogeograficzny rozwój basenu — od dewonu i karbonu, tworz¹cych pod³o¿e PBP, po neogen;

‘geologia strukturalna — od tektoniki pod³o¿a, przez struktury solne, tektonikê inwersyjn¹ i odk³ucia na solach górnego kompleksu strukturalnego od pod³o¿a

515 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 7, 2008

Ryc. 2. Uroczystoœæ wrêczenia dr. Franzowi Kockelowi medalu Za zas³ugi dla Uniwersytetu im. Adama

Mickie-wicza. Od lewej: prof. Jan Przyby³ek, prof. Jerzy G³azek, dr Franz Kockel, rektor Stanis³aw Lorenc i prorektor Janusz Wiœniewski. Fot. M. Meczyñski

Ryc. 1. Dr . Kockel prowadzi wyk³ad w PIG

podczas kolejnych zmian pola naprê¿eñ, dystensji, po kompresjê w nastêpnych etapach rozwoju struk-turalnego PBP;

‘ekonomiczne konsekwencje — z³o¿a wêglowodo-rów, sole i ich wykorzystanie; sk³adowanie odpadów i magazynowanie gazu i ropy w strukturach solnych; energia geotermalna; z³o¿a metali (Cu i Fe) i wêgli; wody podziemne i zagro¿enia naturalne (trzêsienia ziemi, subsydencja wybrze¿y i subrozja).

Szczególnie ten ostatni wyk³ad zgromadzi³ licznych studentów i pracowników Wydzia³u Nauk Geograficz-nych i GeologiczGeograficz-nych UAM w auli im. prof. B. Krygow-skiego i rozszerzy³ program wyk³adów z okazji Roku Planety Ziemia.

Doktor Franz Kockel odniós³ wielkie zas³ugi dla roz-woju wspó³pracy naukowej miêdzy polskimi i niemieckimi geologami. Pocz¹tkowo by³y to oficjalne kontakty s³u¿b geologicznych naszych krajów (Bundesanstalt für Geowis-senschaften und Rohstoffe w Hanowerze i Instytutu Geolo-gicznego CUG, któremu w 1987 r. przywrócono nazwê Pañstwowego Instytutu Geologicznego) podczas opraco-wywania miêdzynarodowych projektów firmowanych przez UNESCO i IUGS.

Po przejœciu na emeryturê, od 2000 r., F. Kockel regu-larnie odwiedza UAM i PIG, wyg³aszaj¹c referaty nauko-we i cykle wyk³adów, dziel¹c siê swoimi bogatymi doœwiadczeniami z badañ struktur solnych i geologii struk-turalnej Niemiec i Morza Pó³nocnego. Ma to dla nas ogromne znaczenie ze wzglêdu na podobn¹ budowê geolo-giczn¹ i podobne problemy gospodarcze wynikaj¹ce z histo-rii geologicznej Ni¿u Œrodkowoeuropejskiego. W 2002 r. dr Kockel zorganizowa³ i osobiœcie poprowadzi³ kurs tereno-wy po strukturach inwersyjnych wokó³ Harzu dla 15-oso-bowej grupy studentów i doktorantów UAM. Przygotowa³ obszerny przewodnik, za³atwi³ sowite dofinansowanie z Deutscher Akademische Austauschdienst i odpowiednie zezwolenia na wstêpy do kopalñ.

Franz Kockel stale utrzymuje przyjacielskie kontakty z grup¹ starszych badaczy, przede wszystkim z prof. J. Znosk¹ z PIG na czele. Jednoczeœnie z ogromn¹ ¿yczli-woœci¹ nawi¹zuje nowe kontakty z naszymi m³odymi geologami, wskazuje im i przysy³a kopie niedostêpnej u nas literatury naukowej. Od 2002 r. prenumeruje dla biblioteki WNGiG UAM najszacowniejsze czasopisma niemieckie, m.in. Zeitschrift der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften (dawniej Z. D. Geol. Ges., za³o¿ony w 1848 r.), a dla biblioteki Zak³adu Geologii UMK — International Journal of Earth Science (dawniej Geologi-sche Rundschau, za³o¿ony w 1910 r.). W 2003 r. opubli-kowa³ po polsku w Geologosie (Geologos, vol. 6: 57–88) œwietnie ilustrowan¹ rozprawê o genezie diapirów sol-nych pó³nocsol-nych Niemiec. Wczeœniej pisa³ recenzje wyró¿niaj¹cych siê prac polskich geologów (np.: Prz. Geol., vol. 47, nr 6: 519; Kwart. Geol., vol. 43, nr 3: 374). Dziêki Niemu zosta³y nawi¹zane kontakty naszych m³odych naukowców z Jego nastêpcami w BGR, czego najlepszym przyk³adem jest przekazanie do zbadania w Poznaniu pró-bek z wierceñ na modelowo rozpoznawanym wysadzie Gor-leben ko³o Hamburga.

Z tej okazji warto przybli¿yæ naszym geologom syl-wetkê tego znakomitego cz³owieka. Doktor Franz Koc-kel urodzi³ siê w Lipsku w 1934 r. jako syn Carla Kockela, profesora geologii na uniwersytetach w

Lip-sku, po wojnie zaœ w Marburgu; Jego rodzina ma korze-nie serbo-³u¿yckie, a jedno z dziadków pochodzi³o z Wolsztyna w Wielkopolsce. Franz odby³ studia geolo-giczne na uniwersytetach w Marburgu, Fryburgu Bryzgo-wijskim i w Londynie. W 1960 r. uzyska³ doktorat pod kierunkiem prof. Rolanda Brinkmanna (por. Prz. Geol., vol. 51, nr 4: 299–305) na Uniwersytecie w Bonn, przed-stawiaj¹c rozprawê o stratygrafii i strukturze Kordyliery Betyckiej w po³udniowej Hiszpanii. Od tego czasu do 1999 r., kiedy przeszed³ na emeryturê, pracowa³ w Bun-desanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe w Hano-werze, czyli w Federalnej S³u¿bie Geologicznej. Dr F. Kockel w m³odoœci zajmowa³ siê kartowaniem geologicznym, geologi¹ strukturaln¹ i rozpoznawaniem z³ó¿ surowców mineralnych (magnezytu, z³ota i miedzi) w ofiolitach strefy Wardaru (Grecja) i w prekambrze Ugandy. Od lat siedemdziesi¹tych wspó³kierowa³ licznymi regionalnymi opracowaniami w pó³nocno-zachodnich Niemczech, na Morzu Pó³nocnym oraz miêdzynarodowymi projektami — syntezami trzeciorzêdu pó³nocno-zachodniej Europy i basenu permsko-triasowego Europy Œrodkowej. Jest wspó³autorem i wspó³redaktorem: Paläogeographischer Atlas der Unterkreide in NW-Deutschland (Hannover 1969), The Northwest European Tertiary Basin (Hannover 1988, projekt IGCP nr 124), Geotektonischer Atlas von Nordwest-Deutschland und dem deutschen Nordsee-Sek-tor (Hannover 2001), obszernej monografii Der Bre-men-Knoten im Strukturnetz Nordwest-Deutschlands (Bremen 2004; por. recenzjê w Prz. Geol., vol. 54, nr 1: 24–25) i ostatnio przygotowywanego do publikacji miêdzy-narodowego dzie³a Southern Permian and Triassic Basin.

Ogromne zas³ugi dr. F. Kockela w rozwoju geologii strukturalnej i wspó³pracy europejskiej s¹ bardzo docenia-ne w wielu krajach. W Polsce Franz Kockel zosta³ wyró¿-niony godnoœci¹ cz³onka honorowego przez Polskie Towarzystwo Geologiczne, którego dyplom wrêczono Mu podczas 71. Zjazdu PTG (Poznañ 2000). Nastêpnego roku zosta³ wybrany cz³onkiem zagranicznym PAU. Niemieckie Towarzystwo Nauk o Ziemi (Deutsche Gesellschaft für Geowissenschaften) w 2005 r. wyró¿ni³o Go Medalem Ser-ge von Bubnoffa za rozwijanie wspó³pracy z krajami Europy Œrodkowej i pañstwami ba³tyckimi, a wczeœniej — Medalem Hansa Stillego (1994) za osi¹gniêcia w dzie-dzinie geologii strukturalnej, za co uhonorowa³o Go te¿ Holenderskie Towarzystwo Geologiczne Medalem Van der Grachta.

Senat Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu uchwa³¹ z dnia 28 kwietnia 2008 r. na wniosek Rady Wydzia³u Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM nada³ dr. Franzowi Kockelowi medal Za zas³ugi dla Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Uroczystego wrê-czenia medalu dokona³ rektor UAM prof. Stanis³aw Lorenc 13 maja 2008 r. w asyœcie dyrektora Instytutu Geologii prof. Jana Przyby³ka i zaproszonych pracowni-ków instytutu (ryc. 2). Franz Kockel walnie dopomóg³ w stworzeniu szko³y geologii struktur solnych w UAM, tak wiêc nadanie Mu tego medalu jest kolejnym nale¿nym podziêkowaniem za to, co ju¿ zrobi³ i zachêt¹ do dalsze-go wspierania kszta³cenia geologów i badañ w dziedzi-nie geologii struktur solnych w Instytucie Geologii UAM.

Jerzy G³azek & Ryszard Wagner 516