Użyteczność informacji finansowych – wybrane aspekty

NR 852 EKONOMICZNE PROBLEMY USàUG NR 117 2015

KATARZYNA CIACH, JAROSàAW DĉBSKI Uniwersytet àódzki1

UĪYTECZNOĞü INFORMACJI FINANSOWYCH – WYBRANE ASPEKTY

Streszczenie

W dobie globalizacji podmioty bazują na informacji, która stanowi szczególny zasób. Informacja, która speánia okreĞlone wymogi jakoĞciowe, moĪe sáuĪyü do podej-mowania decyzji ekonomicznych. Autorzy rozwaĪając uĪytecznoĞü informacji, rozpa-trują ją w kontekĞcie prawnym oraz technicznym, a prezentując wyniki badaĔ empi-rycznych wskazują róĪne podejĞcia do uĪytecznoĞci prezentowane przez niektóre pol-skie spóáki gieádowe.

Sáowa kluczowe: informacja, uĪytecznoĞü, porównywalnoĞü.

Wprowadzenie

Druga rewolucja przemysáowa związana z przeáomowymi wynalazkami tech-nicznymi przypada na okres przeáomu XIX i XX wieku. Arena osiągniĊü nauko-wych staáa siĊ równieĪ bazą dla rozwoju gospodarczego Europy i Ğwiata. Nieod-áącznymi zjawiskami wspóáczesnej rzeczywistoĞci gospodarczej są procesy globali-zacji, które choü róĪnie definiowane, polegają na zacieraniu siĊ granic politycznych, spoáecznych oraz ekonomicznych pomiĊdzy paĔstwami. GenezĊ globalizacji upa-truje siĊ w dáugotrwaáej wspóápracy gospodarczej pomiĊdzy krajami. Swobodny przepáyw kapitaáów, towarów, usáug oraz zasobów ludzkich umoĪliwia niespotyka-ne dotąd moĪliwoĞci rozwoju przedsiĊbiorstw. W tym kontekĞcie kluczowe znacze-nie zyskuje informacja. Podczas gdy w epoce industrialnej o sukcesie decydowaáy

1

Katarzyna Ciach – wykáadowca, Katedra Informatyki, Wydziaá Zarządzania Uniwersy-tetu àódzkiego; Jarosáaw DĊbski – doktorant III roku studiów doktoranckich, Katedra Rachun-kowoĞci, Wydziaá Zarządzania Uniwersytetu àódzkiego.

zasoby materialne (ziemia, praca, kapitaá), obecnie za Ĩródáo sukcesu uwaĪa siĊ informacjĊ. Informacja traktowana dziĞ jako zasób (OlesiĔski 2003) stanowi pod-stawĊ do podejmowania decyzji ekonomicznych; informacja uĪyteczna i pozyskana na czas moĪe przesądziü o podjĊciu wáaĞciwej decyzji, sukcesie, uzyskaniu przewa-gi konkurencyjnej. Nie dziwi wiĊc fakt, Īe zapotrzebowanie na informacje stale roĞnie, co powoduje powstawanie wciąĪ nowych technologii informatycznych ma-jących na celu przekazywanie coraz wiĊkszej iloĞci informacji. W dzisiejszych czasach informacja dostĊpna jest niemalĪe natychmiast (Shapiro, Varian 2007), za sprawą cyfryzacji.

Celem niniejszego artykuáu jest zaakcentowanie znaczenia informacji ekono-micznej w kontekĞcie globalizacji oraz wpáywu nowych technologii na jej komuni-kowanie otoczeniu. Przedstawione wyniki badaĔ empirycznych mogą stanowiü punkt wyjĞcia do dyskusji nad redefinicją uĪytecznoĞci informacji finansowej w aspekcie technicznym.

W artykule zastosowano metodĊ dedukcyjną, wspomaganą studiami literatury. Badanie empiryczne przeprowadzono techniką kwestionariusza (pytania zamkniĊte).

1. Informacja finansowa w Ğwietle determinantów jej uĪytecznoĞci

W literaturze przedmiotu pojĊcie informacji nie doczekaáo siĊ jednoznacznie przyjĊtej definicji. Wprost przeciwnie, definiuje siĊ je róĪnie w zaleĪnoĞci od tego, w jaki sposób ujmowana jest rzeczywistoĞü. W literaturze przedmiotu moĪna wy-róĪniü trzy gáówne podejĞcia do definicji informacji. Pierwsze podejĞcie zakáada, Īe jest to termin pierwotny, rozumiany intuicyjnie, i nie naleĪy podawaü jakichkolwiek definicji. Drugie stanowisko uznaje, Īe informacjĊ naleĪy definiowaü w oparciu o pewne zasady dostosowane do potrzeb okreĞlonej sytuacji, najczĊĞciej odwoáując siĊ jednoczeĞnie do innych znanych pojĊü. Wedáug trzeciego punktu widzenia in-formacjĊ definiuje siĊ opisując jej cechy, wáasnoĞci i funkcje (Stefanowicz 2004, Rokicka-Broniatowska 2004). Pomimo tak odmiennych ujĊü definicyjnych pojĊcia informacji jest ona w konkretnych sytuacjach wzglĊdnie jednolicie rozumiana. We wspóáczesnym Ğwiecie informacja porównywana jest do towarów. Coraz czĊĞciej informacja jest przedmiotem handlu i transakcji finansowych. Musi zatem posiadaü okreĞloną jakoĞü, byü w rozsądnej cenie oraz speániaü oczekiwania „kupu-jącego” ją uĪytkownika (ĝnieĪek 2008, s. 61), czyli byü uĪyteczna.

W powszechnym rozumieniu uĪytecznoĞü informacji rozumiana jest jako przydatnoĞü informacji w procesie decyzyjnym uĪytkowników. Informacja uĪy-teczna to taka, na podstawie której uĪytkownik moĪe dokonaü oceny zdarzeĔ przy-száych, teraĨniejszych i przeprzy-száych, co w efekcie pomoĪe mu podjąü efektywne decyzje i zmniejszy ryzyko podjĊcia decyzji nieefektywnych. StopieĔ uĪytecznoĞci informacji zaleĪy jednak od wielu czynników, a mianowicie: od rodzaju decyzji,

metod wykorzystywanych przy jej podejmowaniu, od tego, kto korzysta z informa-cji i jaką posiada juĪ wiedzĊ, oraz od zdolnoĞci decydenta do przetwarzania infor-macji (Lisiecka-Zając 1994). O uĪytecznoĞci inforinfor-macji stanowi wiele cech takich, jak:

 zrozumiaáoĞü – odbiorcami informacji są róĪne grupy uĪytkowników, nie-mniej jednak zakáada siĊ, Īe uĪytkownik posiada pewną wiedzĊ i wykazuje chĊü do zapoznania siĊ z prezentowanymi informacjami;

 wiarygodnoĞü – aby informacje byáy wiarygodne, powinny wiernie opisy-waü zjawiska, które mają przedstawiaü, nie mogą byü tendencyjne i muszą byü moĪliwe do weryfikacji;

 kompletnoĞü – polegająca na koniecznoĞci dostarczenia wszystkich infor-macji, które mogą mieü wpáyw na decyzje uĪytkownika;

 sprawdzalnoĞü i neutralnoĞü – sprawdzalnoĞü jest cechą, która pozwala róĪnym osobom wykorzystującym te same metody przy mierzeniu infor-macji dojĞü do podobnych wniosków. NeutralnoĞü odnosi siĊ do braku uprzedzeĔ przy prezentowaniu informacji; informacja neutralna wolna jest od jakichkolwiek odchyleĔ mających wymusiü jakiĞ sposób zachowania bądĨ koĔcowy rezultat;

 odpowiednioĞü – zdolnoĞü wpáywania informacji na decyzje decydentów poprzez zmianĊ lub potwierdzenie ich oczekiwaĔ w stosunku do konkret-nych wydarzeĔ bądĨ akcji;

 terminowoĞü – polega na dostarczeniu jej uĪytkownikom, zanim utraci ona swoją wartoĞü w procesie decyzyjnym;

 wartoĞü prognostyczna oraz przydatnoĞü do sprzĊĪenia zwrotnego pomaga-ją uĪytkownikowi informacji zwiĊkszyü szanse na tworzenie poprawnych prognoz rezultatów przyszáych lub przeszáych wydarzeĔ oraz korygowaü bądĨ potwierdzaü wczeĞniej ustalone oczekiwania;

 materialnoĞü (istotnoĞü) – za informacjĊ istotną uwaĪa siĊ taką informacjĊ, której pominiĊcie lub znieksztaácenie moĪe skutkowaü podjĊciem nieod-powiednich decyzji.

Jednym w najwaĪniejszych parametrów uĪytecznoĞci informacji finansowej jest jej porównywalnoĞü i moĪliwoĞü ponownego wykorzystania (re-use). UĪyt-kownik korzystający z informacji powinien mieü moĪliwoĞü porównania ich w przestrzeni i czasie. Porównania takie pozwolą uĪytkownikowi np. na dokonanie róĪnego rodzaju analiz niezbĊdnych do podjĊcia okreĞlonych decyzji. Aby jednak kryterium porównywalnoĞci mogáo zostaü speánione, konieczne jest stosowanie pewnych jednolitych zasad pomiaru i prezentacji informacji przez caáy okres pod-dany analizie. Aby byáo to moĪliwe, konieczne są dziaáania o charakterze systemo-wo – prawnym (tj. harmonizacja) oraz technicznym.

Jakkolwiek definiowana rachunkowoĞü odwzorowuje rzeczywistoĞü gospo-darczą oraz komunikuje ją otoczeniu (ĝnieĪek 2008, s. 35–36). Najstarszą funkcją

rachunkowoĞci jest funkcja informacyjna, która wyraĪa siĊ w identyfikacji, pomia-rze oraz komunikacji róĪnych wielkoĞci ekonomicznych. Istotną cechą informacji generowanej przez system rachunkowoĞci jest jej uĪytecznoĞü, która moĪe byü rozpatrywana w kontekĞcie uĪytecznoĞci.

Poprzez harmonizacjĊ rachunkowoĞci rozumie siĊ takie wypracowanie zasad rachunkowoĞci, które ograniczy liczbĊ stosowanych praktyk rachunkowoĞci. MoĪe to nastąpiü poprzez okreĞlenie takiego ich zestawu, w ramach którego podmioty mogą dokonywaü wyboru rozwiązaĔ co do okreĞlonych zasad rachunkowoĞci (Ro-berts, Weetman, Gordon 1997, s. 116).

Gáówna przesáanka do procesu harmonizacji powinna byü okreĞlana z punktu widzenia inwestorów, którzy chcąc sprostaü nasilającej siĊ konkurencji, poszukują nowych rynków, a do podjĊcia decyzji muszą otrzymaü informacje pochodzące ze sprawozdaĔ finansowych. PrzedsiĊbiorstwa, które dziaáają na róĪnych rynkach, w róĪnych krajach napotykają na problemy wynikające z braku jednolitych zasad w zakresie sporządzania oraz prezentacji sprawozdaĔ finansowych. W chwili obec-nej brakuje jednoznaczobec-nej odpowiedzi na pytanie, jak doprowadziü do peáobec-nej i jednolitej harmonizacji rachunkowoĞci oraz sprawozdawczoĞci finansowej, aby uczyniü ją bardziej uĪyteczną dla uĪytkowników. Próba wypracowania jednego w skali globalnej wzorca sprawozdawczego to nadrzĊdna zasada opracowania MiĊ-dzynarodowych Standarów RachunkowoĞci (oraz MiĊMiĊ-dzynarodowych Standarów SprawozdawczoĞci Finansowej), które mają stanowiü zestaw obowiązujących zasad sporządzania sprawozdaĔ oraz umoĪliwiü ich porównywanie pomiĊdzy róĪnymi podmiotami.

Obok uregulowaĔ prawnych wskazaü trzeba takĪe na aspekty techniczne, mogące pomóc w realizacji celu porównywalnoĞci, a tym samym zwiĊkszenia uĪy-tecznoĞci informacji finansowych.

Wraz z rozwojem procesów globalizacyjnych i technologii informacyjno- -komunikacyjnych (ICT) brak moĪliwoĞci porównania informacji pozyskiwanych z róĪnych Ĩródeá staje siĊ niezwykle uciąĪliwy. W wielu przedsiĊbiorstwach kom-pleksowa i rzetelna analiza informatyczna informacji i danych jest trudna, gáównie ze wzglĊdu na ich nieuporządkowanie i rozproszenie istniejące nawet pomimo za-stosowania zaawansowanych systemów informatycznych. Przeszkodą w uĪytecz-nym gromadzeniu i przetwarzaniu danych finansowych mogą byü takĪe róĪne for-maty zapisu posiadanych zasobów bazodanowych (JĊdrzejas 2008, s. 356). Skoro rachunkowoĞü, w ogólnym ujĊciu, to system informacji ekonomicznych, który zmierza do identyfikacji, pomiaru, przetworzenia i przekazania informacji o sytu-acji ekonomicznej jednostki, zasadne jest tworzenie standardów technicznych sáu-Īących do zapisywania oraz komunikowania informacji finansowych otoczeniu podmiotu. W tym kontekĞcie poniĪej zaprezentowane zostaáy badania empiryczne.

2. UĪytecznoĞü informacji finansowych generowanych przez spóáki gieádowe – wyniki badaĔ empirycznych

NajwaĪniejszymi atrybutami uĪytecznoĞci informacji w dobie globalizacji i cyfryzacji informacji jest jej porównywalnoĞü i moĪliwoĞü ponownego wykorzy-stania. Próba uzyskania odpowiedzi na pytanie: jak zmieniá siĊ sposób udostĊpnia-nia informacji na przestrzeni lat oraz czy udostĊpudostĊpnia-niane informacje mogą byü ze sobą porównywane i ponownie wykorzystywane, czyli czy są uĪyteczne z punktu widzenia np. inwestora, byáa przyczynkiem do przeprowadzenia badania witryn internetowych niektórych spóáek gieádowych.

Badaniu poddano strony internetowe 10 spóáek wchodzących w skáad indeksu WIG202_{. Badanie przeprowadzono w latach 2009 i 2015. Analiza stron} interneto-wych podyktowana byáa faktem, Īe jest to najáatwiejszy sposób pozyskiwania in-formacji przez potencjalnych uĪytkowników inin-formacji, szczególnie przez inwesto-rów indywidualnych.

Strony firmowe spóáek gieádowych mają dziĞ duĪy potencjaá w zakresie moĪ-liwoĞci realizacji zadaĔ związanych nie tylko z dostarczaniem informacji, ale rów-nieĪ z budowaniem relacji inwestorskich. Dlatego teĪ w trakcie badania postano-wiono sprawdziü, jak te funkcje byáy realizowane 6 lat temu i jak są realizowane obecnie.

KaĪda z badanych spóáek posiadaáa (w 2009 roku) i posiada w chwili obecnej stronĊ internetową, za pomocą której realizuje przede wszystkim aktywną politykĊ informacyjną. Spóáki prezentują nie tylko gáówne aspekty swojej dziaáalnoĞci, takie jak profil, historia, struktura, szczegóáowe informacje o czáonkach zarządu i rady nadzorczej, ale równieĪ prospekty emisyjne, áad korporacyjny, raporty finansowe, analizy czy prezentacje. JednakĪe lokalizacja ich na przestrzeni lat ulegáa zmianie (rysunek 1). Obecnie w 80% badanych spóáek informacje te zebrane są w jednym miejscu (najczĊĞciej w dziale relacji inwestorskich), a tylko w 20% są rozproszone, mimo Īe wszystkie badane spóáki taki dziaá na swoich stronach posiadają.

2

Badaniu poddano 10 spóáek, z uwagi na to, Īe tylko te spóáki wchodziáy w skáad indek-su WIG20 w latach 2009 i 2015. Badane spóáki to: PKO BP, PKO SA, KGHM, PKN ORLEN, ORANGE (dawniej TP SA), BZWBK, ASSECCO, PGNiG, mBank (dawniej BRE), LOTOS.

Rys. 1. Lokalizacja informacji niezbĊdnej w procesach decyzyjnych na stronach interneto-wych spóáek gieádointerneto-wych na przestrzeni lat

ħródáo: opracowanie wáasne.

Wszystkie analizowane spóáki zamieszczają na swoich stronach raporty finan-sowe – zarówno bieĪące, kwartalne, jak i roczne. Jednak sposób ich prezentacji od lat pozostaje niezmienny. Zarówno w 2009 roku, jak i obecnie raporty finansowe są prezentowane w postaci plików PDF i tylko w jednym przypadku moĪliwy jest do pobrania w pliku Excela, co niewątpliwie moĪe uáatwiü analizĊ informacji i ponow-ne ich uĪycie. Nieco lepiej sprawa wygląda z prezentacją wybranych informacji finansowych. W porównaniu do roku 2009 (30%) wszystkie spóáki zamieszczają na swoich stronach raporty finansowe w formie skróconej, choü tylko w jednym przy-padku moĪliwe jest odniesienie formuáy skróconej raportu do peánej jego wersji3. W 20% badanych spóáek raport skrócony moĪliwy jest do pobrania w postaci plików .xls.

Oprócz raportów finansowych, zarówno w przeszáoĞci, jak i obecnie, wszyst-kie badane spóáki umieszczają na swoich stronach notowania gieádowe. JednakĪe na przestrzeni lat zmieniá siĊ sposób ich prezentacji (tabela 1).

Tabela 1 Sposób prezentacji notowaĔ gieádowych badanych spóáek na przestrzeni lat

Sposób prezentacji 2009 2015

Notowania na tle indeksów gieádowych 10% 60%

Tylko same notowania 90% 40%

ħródáo: opracowanie wáasne.

3

Chodzi o taką informatyczną prezentacjĊ struktury skróconego raportu, aby po klikniĊ-ciu na pewne odnoĞniki uĪytkownik zobaczyá raporty w wersji peánej.

20% 80%

Rok2009

Rok2015

W analizowanym okresie komunikacja badanych spóáek z rynkiem za pomocą witryn internetowych miaáa i ma nadal charakter monologu. Komunikacja odbywa siĊ w zasadzie jednostronnie, mimo Īe wszystkie badane spóáki umieszczają na swoich stronach dane teleadresowe z numerami telefonów i adresem poczty elek-tronicznej, to juĪ tylko 20% z nich zamieszcza na swoich stronach sekcjĊ

Frequen-tly Asked Questions (FAQ – czĊsto zadawanych pytaĔ). Niestety praktyka ta nie

zmieniáa siĊ w ostatnich szeĞciu latach.

Byü moĪe zmianĊ tego stanu rzeczy uáatwią niektóre regulacje prawne. 29 czerwca 2013 roku opublikowano DyrektywĊ Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE w sprawie rocznych sprawozdaĔ finansowych, skonsolidowanych sprawozdaĔ finansowych i powiązanych sprawozdaĔ niektórych rodzajów jedno-stek, zmieniającą DyrektywĊ Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/43/WE oraz uchylającą Dyrektywy Rady 78/660/EWG i 83/349/EWG. Dyrektywa weszáa w Īycie 20 dni po jej ogáoszeniu, tj. 20 lipca 2013 roku. Gáówne cele jej wprowa-dzenia to, z jednej strony, koniecznoĞü ograniczenia i uproszczenia obciąĪeĔ admi-nistracyjnych, a takĪe wiĊksza przejrzystoĞü páatnoĞci na rzecz administracji rzą-dowej, zaĞ z drugiej – zwiĊkszenie transparentnoĞci i porównywalnoĞci sprawozdaĔ finansowych oraz ochrona podstawowych potrzeb uĪytkowników. W uchwalonej dyrektywie zdecydowanie zachĊca siĊ paĔstwa czáonkowskie do tworzenia elektro-nicznych systemów publikacji umoĪliwiających jednostkom przedkáadanie danych ksiĊgowych, w tym wymaganych ustawowo sprawozdaĔ finansowych, jednorazowo i w formie umoĪliwiającej wielu uĪytkownikom swobodny dostĊp do tych danych i korzystanie z nich. W odniesieniu do sprawozdawczoĞci dotyczącej sprawozdaĔ finansowych zachĊcono decydentów do zbadania sposobów osiągniĊcia harmoniza-cji formatu elektronicznego. ZauwaĪono takĪe, Īe tego rodzaju systemy nie powin-ny jednak stanowiü obciąĪenia dla maáych i Ğrednich jednostek. Byü moĪe dopiero prawne przesáanki zmuszą wybrane grupy podmiotów do stosowania wystandary-zowanych wzorców sprawozdawczych.

Podsumowanie

Wspóáczesne podmioty, praktycznie bez wzglĊdu na branĪĊ, w której funkcjo-nują, aby gospodarowaü efektywnie, potrzebują informacji. Informacja stanowi dziĞ bazĊ nie tylko do podejmowania strategicznych decyzji, ale i prowadzenia bieĪącej dziaáalnoĞci.

Spóáki gieádowe, pomimo naáoĪonych na nie obowiązków prawnych związa-nych z udostĊpnianiem uĪytecznej informacji finansowej, jak siĊ wydaje nie do koĔca rozumieją wagĊ odpowiedniego sposobu jej prezentowania. Wielu praktyków zajmujących siĊ uĪytecznoĞcią informacji wyraĨnie akcentuje, Īe wykorzystywane obecnie formaty zapisu danych (a wiĊc i sprawozdaĔ finansowych; format PDF – jak dowiedziono w badaniu) są zoptymalizowane wyáącznie do druku i trudne

w nawigacji online. NaleĪy wiĊc unikaü formatu PDF do prezentacji danych online, lecz wypracowywaü nowe standardy.

Byü moĪe gáosy praktyków, ale i zmiany legislacyjne, spowodują zmianĊ i ujednolicenie standardów prezentacji danych finansowych, aby zwiĊkszaü ich uĪytecznoĞü.

Literatura

1. JĊdrzejas B. (2008), Projekt integracji przepáywu danych pomiĊdzy finansowymi,

operacyjnymi i strategicznymi obszarami controlingu, w: W. Caputa (red), RachunkowoĞü i finanse podmiotów gospodarczych w erze informacji,

CeDeWu, Warszawa.

2. Lisiecka-Zając B. (1994), Ogólna charakterystyka ustawy o rachunkowoĞci, Ra-chunkowoĞü, Zeszyt Specjalny.

3. Olender-Skorek M., Wydro K. (2007), WartoĞü informacji, „Telekomunikacja i Techniki Informacyjne”, nr 1–2.

4. Roberts C., Weetman P., Gordon P. (1997), International Financial Accounting

and Multinational Enterprises, Wiley, New York 1997, za: E. ĝnieĪek (2008), SprawozdawczoĞü przepáywów pieniĊĪnych: krytyczna ocena i propozycja modelu,

Wydawnictwo Uniwersytetu àódzkiego, àódĨ.

5. Rokicka-Broniatowska (2004), WstĊp do informatyki gospodarczej, SGH, Warszawa. 6. Shapiro C., Varian H.R. (2007), PotĊga informacji: Strategiczny przewodnik po

gospodarce sieciowej, Helion, Gliwice.

7. Stefanowicz B. (2004), Informacja, SGH, Warszawa.

8. ĝnieĪek E. (2008), SprawozdawczoĞü przepáywów pieniĊĪnych: krytyczna ocena

i propozycja modelu, Wydawnictwo Uniwersytetu àódzkiego, àódĨ. ħródáa internetowe 1. http://www.pkobp.pl/ 2. http://www.pekao.com.pl/ 3. http://www.bzwbk.pl/ 4. http://www.kghm.pl/ 5. http://www.lotos.pl/ 6. http://www.pgnig.pl/ 7. http://asseco.com/pl/ 8. http://www.mbank.pl/ 9. http://www.orange-ir.pl/ 10. http://www.orlen.pl/

UTILITY FINANCIAL INFORMATION – SELECTED ASPECTS

Summary

In the era of globalization, the parties are based on the information, which is a particular resource. Information that meets certain quality requirements can be used for making economic decisions. Authors considering the usefulness of the information, process it in the context of the legal and technical, and presenting the results of empiri-cal studies suggest different approaches to usability presented by some Polish listed companies.

Keywords: information, usability, comparability.