Kultura i Edukacja 2014, nr 1 (101) ISSN 1230-266X
KOMUNIKATY SPECJALNE
XV OGÓLNOPOLSKI ZJAZD SOCJOLOGICZNY
M a r e k S . S z c z e p a ń s k i – Przewodniczący Rady Programowej Zjazdu Uniwersytet Śląski w Katowicach
A n n a Ś l i z – Wiceprzewodnicząca Rady Programowej Zjazdu Uniwersytet Opolski
„CO PO KRYZYSIE?” XV OGÓLNOPOLSKI ZJAZD
SOCJOLOGICZNY , SZCZECIN, 11 – 14 WRZEŚNIA 2013
W dniach 11 – 14 września 2013 roku odbył się w Szczecinie XV Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny. Spotkanie zgromadziło blisko 1000 socjologów ze wszystkich ośrodków akademickich w Polsce oraz z zagranicy. Honorowym Patronatem Zjazd objął Prezydent RP Bronisław Komorowski, który skierował do zgromadzonych serdeczny i wspierający środowisko polskich socjologów list. Zjazd zorganizowa-ło Polskie Towarzystwo Socjologiczne i – po raz pierwszy – Instytut Socjologii Uniwersytetu Szczecińskiego. Niezwykle aktualne hasło przewodnie Zjazdu „Co po kryzysie?” w przyjaznym geście zintegrowało socjologów zarówno wokół dia-gnozy trwającego wciąż kryzysu światowego, jak i prodia-gnozy związanej z drogami wychodzenia z niego. Tworzono także możliwe konstrukty świata pokryzysowego. Wśród Gości Honorowych obecna była wiceprzewodnicząca Światowego Towa-rzystwa Socjologicznego (ISA) oraz przedstawiciele Towarzystw Socjologicznych z Ukrainy i Rosji. Na uroczystym otwarciu Zjazdu, którego dokonała Profesor Gra-żyna Skąpska – przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Socjologicznego – swoją obecność zaznaczyli przedstawiciele władz samorządowych miasta Szczecina, po-wiatu i województwa zachodniopomorskiego. Uroczystość otwarcia XV Ogólno-polskiego Zjazdu Socjologicznego zakończył wykład inauguracyjny zatytułowany
116 Marek S. Szczepański, Anna Śliz „W jakich czasach żyjemy? Transformacje, inscenizacje i inne” wygłoszony przez Profesora Jacka Kurczewskiego. Myślą przewodnią wykładu była analiza współcze-snego społeczeństwa polskiego – jego problemy i możliwe drogi ich rozwiązania. Kolejne dni Zjazdu to już skrupulatna realizacja ustalonego i zaakceptowanego przez członków Rady Programowej kalendarza spotkań naukowych. Miały one zróżnicowany charakter, ale łączyła je niewątpliwie socjologiczna pasja uczestni-ków. Stąd kluczową ideę Zjazdu można zdefi niować poprzez trzy fundamentalne cele: poznawczy, integracyjno-towarzyski i wreszcie symboliczny.
Po pierwsze, cel poznawczy związany był z analizą kryzysu światowego, który rozpoczął się w 2008 roku i wciąż trwa, chociaż niektórzy politycy, m.in. w Polsce, ogłosili już jego koniec. Socjologowie zgromadzeni w Szczecinie nie tylko posze-rzali wiedzę o współczesnym kryzysie, ale podejmowali również próby konstruk-cji świata pokryzysowego. Ponadto głębokiej diagnozie zostało poddane polskie społeczeństwo zarówno w kontekście utrwalonych w analizie socjologicznej pro-blemów, takich jak: kapitały społeczne i kulturowe, wartości i normy konstytu-ujące społeczne życie Polaków, proces instytucjonalizacji czy idee współczesnego kapitalizmu. Z obecnymi od zawsze zjawiskami poddawanymi socjologicznemu namysłowi były konfrontowane nowe zagadnienia z kręgu zainteresowania pol-skich socjologów, jak: teorie queer, teorie feministyczne czy zjawiska z zakresu życia intymnego Polaków. Cel poznawczy, którego ważnym elementem były dys-puty zakulisowe, był realizowany zarówno w ramach sesji plenarnych, sympozjów, licznych grup tematycznych, posterowych, jak i sesji specjalnych. Największe za-interesowanie uczestników wzbudzały sesje plenarne, które dotykały aktualnej kondycji społeczeństwa i państwa polskiego. Tematycznie ogniskowały się wokół przeobrażeń instytucji społecznych, systemu aksjologicznego czasu kryzysu oraz roli socjologii i socjologów wobec złożoności współczesnego świata. Miejsce so-cjologii we współczesnej Polsce, szczególnie w systemie szkolnictwa wyższego, było przedmiotem niezwykle emocjonalnej, ale i charakteryzującej się wysokimi walorami merytorycznymi dyskusji w ramach sesji specjalnej „Jak uczyć socjolo-gii?”. Niezwykle cenna dyskusja w ramach sesji ogniskowała się zarówno wokół problemów związanych z nauczaniem socjologii, jak i miejsca naszej dyscypliny w szerokim środowisku polskiej nauki. W dyskusji, co wydaje się szczególnie waż-ne, aktywnie uczestniczyła liczna grupa studentów socjologii z różnych ośrodków akademickich Polski. Sesja specjalna „Od Polonii do autobiografi i – naukowe pe-regrynacje prof. Jacka Leońskiego. In Memoriam” została poświęcona pamięci zmarłego w maju 2013 roku wiceprzewodniczącego Rady Programowej Zjazdu Profesora Jacka Leońskiego. W niewielkiej sali, w której zgromadzono wybrane publikacje Profesora Leońskiego, spotkali się przede wszystkim jego przyjaciele,
117
„Co po kryzysie?” XV Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny
a także współpracownicy i uczniowie. To wspomnieniowe, ale i wzruszające spo-tkanie zapewne zagości na dłużej w pamięci uczestników sesji.
Ważną grupą spotkań były cztery sympozja zorganizowane przez przedstawi-cieli różnych ośrodków socjologicznych w Polsce. Tematyka spotkań była wyraźnie zróżnicowana. Odbyła się bowiem debata nad kapitałami społeczeństwa polskiego, kryzysem w kapitalizmie i kryzysem kapitalizmu, a także społecznymi konsekwen-cjami technologii informacyjno-komunikacyjnych i nowych mediów. Ukłonem w stronę gospodarzy Zjazdu, czyli miasta Szczecina, było sympozjum na temat ziem zachodnich i północnych w perspektywie regionalnej. Wszystkie spotkania sympozjalne cieszyły się dużym zainteresowaniem uczestników szczecińskiego spotkania oraz ożywioną dyskusją.
Najliczniejszą grupę spotkań i dyskusji stanowiły grupy tematyczne, których łącznie było 92. Tematyka grup, niektóre odbyły się w języku angielskim, była wy-soce zróżnicowana. Dotyczyły one problemów od zawsze obecnych w rozważa-niach socjologicznych, jak: rozmaite aspekty życia rodzinnego, moralność, religia, miasto (metropolia) i wieś, region, kultura czy socjologia polityki po nowe albo mniej obecne w socjologii. Zaliczyć tutaj można socjologię zmysłów, ekologię, nowe metody i techniki badań ilościowych i jakościowych. Taka różnorodność tematyczna zapewniła aktywność intelektualną każdemu uczestnikowi Zjazdu. W programie grup tematycznych były obecne praktycznie wszystkie zjawiska, które stanowią bardziej lub mniej popularne pola socjologicznej penetracji. Każdy więc mógł doświadczyć satysfakcji z udziału w interesujących spotkaniach, bądź to prezentując własny referat, bądź wysłuchując refl eksji socjologicznych prezento-wanych przez innych uczestników kolejnych spotkań. Wartością dodaną spotkań była możliwość dyskusji w gronie profesjonalistów. W ramach Zjazdu odbyło się także pięć grup posterowych, których organizatorami byli młodsi pracownicy na-uki (doktoranci, studenci).
Po drugie, cel integracyjno-towarzyski. Zjazd w Szczecinie, podobnie jak wszyst-kie inne, to ważne spotkanie o charakterze integracyjno-towarzyskim środowiska socjologów z Polski i z zagranicy. To spotkanie kilku pokoleń rodzimych socjolo-gów, które dla wielu stanowi niezwykłe przeżycie – spotkać i wysłuchać wykładu socjologa znanego z literatury przedmiotu czy komentarzy medialnych, którzy wielokrotnie są autorytetami dla młodych adeptów sztuki socjologicznej. To wy-jątkowe spotkanie również ze względu na hermetyczność świata socjologów, które raz na trzy lata staje się bardziej otwarte dla społeczności organizującej Zjazd, ale i samych uczestników. We współczesnym, szybkim i zaganianym świecie spotkanie w Szczecinie można odczytać jako chwilowy przystanek sprzyjający wymianie myśli socjologicznej. W tej chwili zatrzymania dzielono się także wynikami
naj-118 Marek S. Szczepański, Anna Śliz nowszych badań, ich interpretacjami, doświadczeniami naukowymi, ale również nawiązywano nowe kontakty i przyjaźnie w ramach świata polskiej i europejskiej socjologii. Ważną rolę w nawiązywaniu relacji międzyludzkich odgrywały spotka-nia zakulisowe, gdzie uwolnieni od ofi cjalności socjologowie w sposób radosny i z widocznym poczuciem humory toczyli mniej lub bardziej poważne dysputy naukowe. Dla wielu takie Zjazdy to okazja do spotkania znajomych, którym ściska-my dłoń co trzy lata przy okazji kolejnego święta socjologicznego. Jakaż wówczas panuje radość! Jeszcze bardziej takim niecodziennym spotkaniom i dyskusjom sprzyjały liczne spotkania biesiadne i kulturowe towarzyszące czterodniowemu spotkaniu socjologów. Był więc rozpoczynający Zjazd koktajl, uroczysty bankiet zorganizowany w pięknych wnętrzach Muzeum Narodowego w Szczecinie. Można było również spędzić czas w kinie, przeżyć sztukę teatralną, udać się w rejs statkiem po Zatoce Szczecińskiej. Dla uczestników Zjazdu otwarte zostały także drzwi miej-skich, powiatowych i wojewódzkich urzędów. Każdy obok doznań intelektualnych mógł więc zasmakować rozmaitych przejawów zachodniopomorskiej lokalności.
Po trzecie, cel symboliczny. Miejscem spotkania socjologów było miasto Szcze-cin. Oddalone o 100 km od Bałtyku z widocznie zarysowanym pejzażem Stoczni Szczecińskiej. Miasto o pięknej, ale i trudnej historii, które może się poszczycić m.in. pięknymi Wałami Chrobrego z rozciągającym się widokiem na port. Takie miejsca dodają tylko uroku temu pięknemu miastu, które wskutek transformacji traci na ekonomicznej atrakcyjności. Problemy Stoczni Szczecińskiej widocznie rzutują na proces ubożenia miasta i jego mieszkańców. Obszar Polski, na którym położony jest Szczecin, to szczególne miejsce w historii, ale i współczesności Rze-czypospolitej.
Jako symboliczny z punktu widzenia świata socjologicznego można odczytać także fakt, że w czasie kiedy socjologowie analizowali życie społeczeństwa polskie-go w dobie kryzysu, w Warszawie trwał protest zorganizowany przez trzy ogólno-polskie związki zawodowe. Protest, którego punktem kulminacyjnym był marsz ok. 100 tysięcy Polaków na ulicach Warszawy – sobota 14 września 2013 roku. Marsz, który zgromadził obywateli niezadowolonych z funkcjonowania struktur państwa polskiego. To niezadowolenie to m.in. efekt kryzysu światowego, który wbrew zapowiedziom polskich polityków – Polska „zieloną wyspą” – nie ominął zupełnie Rzeczypospolitej. Byliśmy zatem świadkami konfrontacji świata prote-stu wobec kryzysowej rzeczywistości i świata, który prawdopodobnie powstanie w rzeczywistości pokryzysowej, a który z wielkim zaangażowaniem konstruowali socjologowie w czasie XV Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego w Szczecinie.
Kolejne, XVI spotkanie socjologów zostało zaplanowane na Uniwersytecie w Gdańsku.
