Nr 2–3 (9–10) 2009–2010
Adam Wielomski
ȗPolitolodzy i historycy wielokrotnie próbowali dokona© typologii reĂi-mów autorytarnych ( J. Linz, A. Per-lmutter), która z kategoryzacji jest PaÑskim zdaniem najbardziej uza-sadniona. Uwzgl¸dniaj¦c bogactwo form autorytaryzmu czy moĂe przed-stawi© Pan wÏasna propozycj¸ typo-logii?
M
ä¸ǡĂ ×Ǧ ¸ Ïä Ǧ ǡ¸ Ăǡ Ǧ ¸Ï Ǥ Ȃ Ȃ ×Ă© ǡ ǣ ͳȌ Ƿ¸dz ĂǢʹȌǷǦ ¸dz ¦×Ǥ צ ¦Ƿ¸dzǡ ä ÏÏǦ Ñǡ ǡ Ǧ ǣ Ïȗ Dr hab. Adami Wielomskiǡ Ǥ Ǧ ǡǡǦ Ǥ Ƿ dzǤǤǤǣ¦ĂǣǷ Ǧ Ǥ ϐ ǯdzǢ Ƿ Ǥ}×ÏǦ dzǢ Ƿ ͳͺͺȂͳͻͶͲǤ ǡϐϐ dzǤ ä ǡ × Ă Ǧ Ǧ ǡ Ă©¸¦ȋǤ ¦ ǤͳͻʹȂͳͻ͵ͷȌǤ Ƿ¸Ǧ dzǡ ¸¦ ÏǤ × ǡ ä©Ȃ ǡ Ȃ ¸Ǧ ǡ ¸ ¦ ¸¦ ¸ ȋ ¦× ǡĂǦ Ă©ĂǦ ¦ ȌǤ Ǧ ¦× ©ǣǡ×Ă ä©ǡÏǡ×Ǧ Ïǡ× ¦ Ï © Ñ ÏǤ Ǥ ¸ǡĂǦ ¸× ĂǤǦ ä¸Ǧ ä¸ǡĂ Ï Ï ǡ Ǧ ÏǡĂ Ă ĂÏǦ äĂ Ǥ ¦× Ǧ ǡ¦ ¸ Ǧ ǡ Ǥ¸Ǧ Ï Ǥ © Ă Ǧ ÏǦ Ǥ ¸Ǧ ǡ×ȂĂ Ï Ȃ Ǧ ¦ǡĂÏÏǡ
Ǥ Ïǡ ÏǡÏǡÏ ÏǤ ×Ă ¸Ǧ ǡ ¸Ǧ Ǥ ȋǡ ǡ Ȍ Ă ¦ ¦ × Ǥ × Ǧ Ï ä Ï Ǧ Ǥ Ǧ Ñ ¸ © ÏĂ ǣ¸¸Ǧ Ï ǡ ¸ ǡ ¦ǡ ¸Ǣ¸Ï ǡÏǦ ǡ ǡ Ǥ ×Ă ¸ Ǧ ¸ Ǧ Ǥ Ñ Ǧ ǡ Ǣ Ñ ¸ Ï Ă ǡ ǣ ¸ǡ Ï Ñǡ¸Ǥ ǡĂĂĂ ©ǤÏǦ ¦ Ï×Ǧ Ȃ Ǥ Ï ¸Ȃ ȂǦ ÑÏ ÑǤǦ ¦ ǡ Ă ¦ Ǥ ¸¦ Ï ¦¸ȂǦ ¸ä ȂǦ Ϧ ¸ǡ ǡǦ Ï ǡÏä Ǥ ¸¦ Ï ¸ Ǧ ¦ǡ ¦ǡ ¸¦ Ă© ¦¸Ï䩦Ǥ ¸ ©ǡ Ă Ǧ ȋ Ȍ ¦Ï¦ ¸ Ǧ Ă äǦ Ǥ ×Ă ¸ ǡøǡ ¸¦Ǧ Ǥ ϐǡ Ǧ ǡϐ© ×Ǥ ¦ Ǧ ¦Ȃ× Ï ÑȂÑ ¦ ĂǤ ¸ äǡ ĂǦ ©Ï× ǣ ¦ Ǧ ǡ ǡ ǡǦ Ǥ ¸ǡ Ă Ï Ï¦¦ Ƿ ϐ dzǡ Ƿdzǡ ǷǦ ¦ ¸ ÏdzǤ ǡ ¦×Ǧ ĂĂ Ǥä Ǧ æ¦× ǡ× Ă¦¦Ǥ
W jakim stopniu autorytaryzm jest problemem poszczególnych paÑstw, a w jakim dotyczy pewnych regionów (Ameryka OaciÑska, Bliski Wschód, Europa crodkowa). ǡ Ă Ǧ ÏǦ Ñ ǡ Ï Ǧ Ƿ¸ dzǡ ¸¦ ¦ ä ¦¸Ǧ Ï Ñ Ǥ Ï © ¦ ȋǦ Ȍ © Ǧ
Ï ȋ ȌǤ ǡ¦ÏǦ × Ƿ × dz ȋ ǷdzǷdzȌǤ Ïä©Ǧ Ǥ¦Ǧ Ƿ ÑǦ dzǡ ä ǡ ¦ ¸ä© Ï Ñ ¸Ǧ ¦Ǥ¦Ï Ǧ ǡĂ Ǥ ¸ä© Ï Ñ Ǧ Ǥǡ ĂÏ ÏǥĂ ǡĂÏ Ñǡ ø¦©ǡ©Ǧ ×Ǥ ¦ Ï ÑǦ ǡ×Ï Ƿ dzǡ ¦ Ǧ ¸ͳΨÏ ÑǡÏǦ ǤĂ©Ǧ ä× Ï ȋǤO ÑȌǡĂǦ © ¦Ǥ ×Ï ǣ ¦Ǧ ʹͲ ¸ ä Ǧ ǡ ¦ Ǧ ¦¦¸¦ǤĀǡ Ă Ï Ï Ïǡä© ¦ǡǷ©Ǧ dzǤ ¦ǣ×Ǧ Ïǫ ǡ Ă Ï ¸ ͶͲ Ï×ǡ ͳͲͲ ×ǡ Ă Ă Ï× ǤͳͷͲͲ×Ǥ Ƿ© dzǦ Ï Ă ʹͲȂͷͲ ×ǥ Ǧ Ï © ¸ Ǧ ×ǫ ǫ ¦ ¸ © Ăǡ ĂǤ ¸Ǧ ǡ Ǧ ǤϦ ǡ ×ǡ Ǥ ¦ ä ¦ǡ Ǧ ×Ǥ ¸Ǧ © Ǧ ¦ǡĂǷ dzǡǷ dz Ǥ ¦ä ǡ Ă Ǧ Ǧ ¦ Ǣ Ǧ Ï Ǥ Ă ×ϐÏǤ ¸ ¦ǡ¸ Ǧ ÏÏǡÏ× Ă Ñ×Ǥ ͳͻͺͻ ÏǷ ¸dzǡ Ǧ ä Ï ĂϦǦ ǡǷ dzǤǡ Ă Ï Ǧ ¦× Ǧ Ϧ Ǧ Ǥ ϸ¸Ñ Ǧ ϦÏǦ Ǥ
J. Linz sugerowaÏ, iĂ autorytaryzmu cechuje brak „starannie wypracowa-nej, kierowniczej ideologii”. Niektórzy badacze dostrzegaj¦ pokrewieÑstwo miedzy autrytaryzmem a konserwa-tyzmem. Z kolei Atatürk odwoÏywaÏ si¸ do idei post¸powych i äwieckich. Czy hasÏa i symbole wϦczone w arca-na imperii maj¦ tylko fasadowy
cha-rakter. Jak oceni© w tym kontekäcie sytuacj¸ w Republice BiaÏoruskiej i Wenezueli? ǡ¸ͳͲͲΨ Ǧ Ȃ¦Ǧ Ï ¸ä Ǥ Ȃ ×Ǧ Ï äȂ ¸¦ ¦¸äǡ ä© ¸ÏÏÏǦ ϸ¸ צ ¦ä ¸Ǥ ǡ ǡ Ǧ ǡǡǦȂÏ ×¦ ¸Ǧ ¦ ×Ϧ¦Ǥ Ȃ × Ǧ ä× Ï ¸ ȂǦ ¸ Ǧ ä©Ǥ ¦×¦¸äȂǦ Ȃ × ×Ƿ×dz Ă ǤǦ Ǧ Ƿ×dzǡ Ă Ă © © ¸ Ǧ ¦Ǥ ¦ äǡ Ǧ ǡǡ¦ Ñ ×Ï Ă ǢÏĂǦ Ăϸ Ǥ ¦ Ǧ ©ǡÏä©ǡ ©äÏä ǡĂǤ¸Ǧ ¸ ǡ ¦ ¸ Ǧ Ï ¦ Ï Ǥ ĂäÏǡĂǦ Ǧ Ǣ Ǧ ¸ǡĂĂ ¸Ǧ ¸ǤǦ ǡ ǡ ¸ǡ¸ Ǧ Ǣ ©ĂÏǤ Ǧ ä ǡǣ ¸ ǡ ȋȌ × äǡ Ï ¦¦ä©ÏǦ Ǧ ÏǤÏǦ ÏÏ Ǧ Ǥ ä ò Ñǡ× ÏǤ Ăǡ Ă Ï ¸ ǣ Ǧ ǥ ©ä Ǧ Ǥ
W paÑstwach autorytarnych wyst¸po-waÏo cz¸sto „przyzwolenie na opozy-cj¸”. Czy w dÏugofalowej perspektywie prowadziÏo to do utrwalenia reĂimu czy jego liberalizacji?
Ñ ¦ Ǧ © ǣͳȌǦ ǢʹȌǤ ǡ ×Ǧ ȋǤ ȌǤÏæ ¸ © Ǧ ǡĂĂǢǦ ¦ ä Ă Ǧ ©¸¸ ÏǤ ä ǡ ä Ă ȋǦ
ǣǷĂ ©¸ dzȌǡÏä ǡĂ ¦ ©ǤǦ ÏǦ Ǥ ǡ ǡ × ¸ǡ ¸ Ǧ Ǧ Ǥ ǡĂ ǡĂǦ ¸ä ǡǡ Ȃ Ïä©Ȃ×Ǧ ǤÏ× Ƿ dz Ǧ ǤǦ © Ă ȋÏ ǡ ä ǡ ǤȌǤ Ǧ ǡ Ǧ Ïǡ×Ǥ Ǧ Ǥ¸ ¦ĂǦ ÑǤ