Bitwa pod Mławą (1-4 IX 1939)

Juszkiewicz, Ryszard

Bitwa pod Mławą (1-4 IX 1939)

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 329-374

Ryszard Juszkiew icz

BITWA POD MŁAWĄ (1— 4 IX 1939)

S I Ł Y P R Z E C I W N I K Ó W

A rm ia „Modlin”, zgrupow ana 1 w rześnia 1939 roku na pograniczu północ­

nego Mazowsza i P ru s Wschodnich, otrzym ała następujące zadania operacyjne:

I. 1. „Osłonić 1 kierunki na W arszawę i Płock,

2. rozpoznać siły nieprzyjaciela, działające na obu tych kierunkach i opóź­

niać je, w ycofując się w ostateczności na linię Wisła—Narew. Tej linii

bronić, utrzym ując w swym ręku w yjścia na północny brzeg Wisły w Mo­

dlinie, N arw i i Pułtusku.

II. Wskazówki wykonawcze:

1. osłona kierunku na W arszawę jest głównym zadaniem arm ii. W związ­

ku z tym trzym ać gros (20 dyw izja piechoty plus brygada kaw alerii) na

kierunku ogólnym M ława—W arszawa, a jedną brygadę kaw alerii na kie­

ru n k u Płock,

2. celem wyzyskania przestrzeni w ysunąć zgrupow anie ja k najdalej do

przodu, trzym ać jednakże obie dyw izje piechoty blisko siebie, aby nie ule­

gły oddzielnem u pobiciu,

3. w rejonie Wyszków—Gaworowo będzie w dyspozycji Naczelnego Wo-

. dza grupa dwóch dyw izji piechoty przew idziana do użytku w ram ach

armii.

III. 1. G rupa „N arew ” osłania wschodnie skrzydła arm ii Modlin, m ając swoje

gros w rejonie Łomża—Zambrów,

2. arm ia Pomorze osłania k ierunek na T oruń i W łocławek i przeciw sta­

w ia się nieprzyjacielow i, działającem u z P ru s W schodnich” s.

1 O s ł o n a m i a ł a b y ć w y k o n y w a n a n a p r z e d n i m s k r a j u o b r o n y a r m i i , w n i e w i e l k i e j o d l e ­ g ł o ś c i o d g r a n i c y , w o p a r c i u o p r z e s z k o d y t e r e n o w e , j a k i e s t a n o w i ł y r z e k i : W e l , M ł a w k a , U l a t ó w k a , O r z y c , a t a k ż e l i c z n e w z g ó r z a m o r e n o w e , z n a j d u j ą c e s i ę w p a s i e o b r o n y o d L i d z ­ b a r k a W e l s k i e g o d o C h o r z e l . 2 P o l s k i e s i ł y z b r o j n e w d r u g i e j w o j n i e ś w i a t o w e j , K a m p a n i a w r z e ś n i o w a 1939 r . ( d a l e j P S 2 ) , t . 1, c z . 1, s s . 275 i 284; W . I w a n o w s k i , K a m p a n i a w r z e ś n i o w a 1939 т., W a r s z a w a 1961, s . 114; p o r . t a k ż e T . R a w s k i , Z . S t ą p o r , J . Z a m o j s k i , W o j n a w y z w o l e ń c z a n a r o d u p o l s k i e g o to l a t a c h 1939— 1945, W a r s z a w a 1963, s . 95; A . K u r o w s k i , L o t n i c t w o p o l s k i e w 1939 r o k u , W a r ­ s z a w a 1962, s . 85; M . P o r w i t , K o m e n t a r z e d o h i s t o r i i p o l s k i c h d z i a ł a ń o b r o n n y c h 1939 т., c z . 1, W a r s z a w a 1939, s s . 88 n . P o r . J . R u d n i c k i , S ł o w a i c z y n y , T o r o n t o 1965, s . 143 o r a z R . M . K e n ­ n e d y , T h e G e r m a n C a m p a i n i n P o l a n d (1939), W a s h i n g t o n 1956, s . 56; I s t o r i j a V e l i k o j O t e č e s t - v e n n o j V o j n y S o v e t s k o g o S o j u z a 1941— 1945, t . 1, M o s k w a 1961, s . 202 ( p r a c a z b i o r o w a ) ; K . G l a - b i s z , P r z y c z y n k i d o g e n e z y p o l s k i e g o p l a n u o p e r a c y j n e g o d o k a m p a n i i 1939 r . , B e l l o n a , 1952, z . 1, s . 11; L . M o c z u l s k i , P r u s y W s c h o d n i e го 17 w o j n i e , R o c z n i k O l s z t y ń s k i , t . 5, 1963, s s . 158— K O M U N IK A T Y M A Z U R S K O -W A R M IŃ S K IE , 1976, nr 3(133)

330

R yszard Juszkiew icz

Plan operacji obronnej arm ii „Modlin”, dowodzonej przez generała bry­

gady Em ila Przedzym irskiego, przew idyw ał:

1. niepodejm ow anie działań zaczepnych siłam i arm ii do P rus Wschodnich,

2. w w ypadku n atarcia Niemców, bić się na pozycji aż do wyczerpania wszy­

stkich możliwości arm ii, likw idując w łam ania w główny pas taktyczny siłami

wielkich jednostek arm ii i odwodu armii,

a) w w ypadku próby obejścia praw ego skrzydła arm ii, przeciwuderzać od­

wodem arm ii (8 dyw izją piechoty w pełnym składzie lub grupą uderzenio­

wą) i odrzucić zagrożenia obejściem,

b) w w ypadku próby obejścia lewego skrzydła arm ii — przeciwuderzać

ja k w punkcie a,

c) w w ypadku w ykonania w łam ania w centrum pozycji m ław skiej, wes­

przeć 20 dyw izję piechoty odwodem arm ii i odtw orzyć ją do stanu pierw ot­

nego, w zależności od siły w łamania.

W w ypadku przew ażających sił w roga — utrzym ać odwód na pozycji po­

średniej w obronie i odeprzeć natarcie, utrzym ując stanow iska 8 dywizji

piechoty, przepuszczając pułki 20 dyw izji piechoty do odwodów arm ii pod

osłoną 8 dyw izji piechoty,

d) w w ypadku próby obejścia obu skrzydeł arm ii jednocześnie — nie do­

puścić do otoczenia 20 dywizji piechoty, zarządzając opóźnianie przez obyd­

wie brygady kaw alerii ku głównej osi działania arm ii (tor M ława—Ciecha­

nów—N asielsk i szosa M ława—G linojeck—Płońsk—Wyszogród), staw iając

zacięty opór na przednim sk raju obrony arm ii, w celu planowego odw rotu

20 dywizji piechoty na pozycję pośrednią przez szyki ugrupow anych puł­

ków 8 dywizji piechoty, skupianie jej na tyłach i przygotow anie do dzia­

łań, w zależności od położenia brygad na skrzydłach armii,

e) w w ypadku użycia odwodów Naczelnego Dowództwa G rupy O peracyjnej

„Wyszków” współdziałać z nim i w rejonie Różana i Pułtuska,

f) w w ypadku klęski arm ii przejść na ostateczną linię obrony z trzeciego

pasa taktycznego, przygotowanego pobieżnie w rejonie na północ od stacji

wyładowczych 20 dywizji piechoty w m arszu N asielsk—Płońsk, na wyso­

kości przedmieścia P u łtu sk — na linię N arw i i Wisły, skupiając siły arm ii

w granicach przedm ieść Modlina, Dębego, Zegrza, Serocka, P ułtuska, po

ujście Orzyca do Narwi.

Przew idując zwężenia odcinka w m iarę w yczerpyw ania się sił arm ii i uz­

gadniając w spółpracę z sąsiadami — Samodzielną G rupą O peracyjną „N arew ”

i G rupą O peracyjną „Wschód” — należało również przewidzieć nowe zadania

arm ii, zlecone przez Naczelne Dowództwo.

A rm ia „Modlin” dysponowała na terenie przyszłego starcia początkowo

tylko 20 dywizją piechoty oraz Nowogródzką Brygadą K aw alerii. Mazowiecka

Brygada K aw alerii przyszła w całości na teren operacyjny w zasadzie dopiero

163; t e n ż e , W o j n a p o l s k a , P o z n a ń 1972, s . 101; A . Z a w i l s k i , B i t w y p o l s k i e g o W r z e ś n i a , W a r s z a ­ w a 1972, s s . 150 n .; R . J u s z k i e w i c z , M ł a w s k i e M a z o w s z e w w a l c e , W a r s z a w a 1968, s . 49; t e n ż e , B i t w a g r a n i c z n a w p o w i e c i e d z i a ł d o w s k i m ( w r z e s i e ń 1929), K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1974, n r 4, s s . 393—400; p o r . t a k ż e S . K o p a ń s k i , W s p o m n i e n i a w o j e n n e 1939— 1945, L o n d y n 1972, s s . 7— 10.

Bitw a p o d M la w g (1

— 4 IX 1939)

₃₃₁

1 września. W płynęło to w znacznym stopniu na tzw. „brak d otarcia” tych

ostatnich jednostek s.

20 dyw izja piechoty, zwana niekiedy białoruską, rozmieszczona w dale­

kich garnizonach za Bugiem (Baranowicze, Słonim, Prużana), otrzym ała roz­

kaz mobilizacji w dniach 22 i 23 m arca 1939 roku 4. D ywizja przebyw ała w re­

jonie wyładow ania w czasie od 25 m arca do 15 kw ietnia 1939 roku (rejon

Świercz, Płońska, Nowego Miasta). W zw iązku z coraz groźniejszą sytuacją

polityczną jednostkę tę przesuw ano skrycie coraz bardziej na północ w kie­

ru n k u P rus Wschodnich. W m aju wszyscy dowódcy batalionów oraz dyw izjo­

nów w yjechali na przyszły teren w alk, gdzie na wzgórzu na północny zachód

od Mławy przekazano im rozkaz sztabu dyw izji dotyczący obrony rejonu Mła­

wy. Przesuw ane w kierunku granicy jednostki polskie prow adziły intensyw ne

ćwiczenia bojowe.

79 pułk piechoty od 16 czerwca do 20 lipca 1939 roku został przesunięty

na tzw. linię pośrednią, gdzie przygotow yw ał rubież obronną w rejonie wsi

Regimin, Krośnice, Konopki, Pniew o i Sułkowo (powiaty ciechanowski i m ław ­

ski). W okresie od 20 do 22 lipca 79 pułk piechoty został przesunięty w rejon

rubieży obronnej, zwanej potem „pozycją rzęgnow ską”. Po przybyciu na m iej­

sce rozpoczęto intensyw ne przygotow ania obronne na odcinku od wsi Jezioro­

we Rudno do wsi K itki.

78 i 80 pułki piechoty zostały przesunięte w rejon M ławy nocą, z 7 na 8

lipca 1939 roku. Wcześniejsze przesunięcie obu pułków wiązało się praw dopo­

dobnie z przew idyw aniam i kierunków najw iększego zagrożenia, które m iały

zamykać wspomniane pułki (blokada dróg Iłowo—M ława oraz Nidzica—Mła­

wa) oraz koniecznością zbudow ania bardziej skom plikowanych umocnień.

Prace fortyfikacyjne rozpoczęto natychm iast po przybyciu wojska i pro­

wadzono je bez przerw y dniem i nocą, na trzy zmiany. Aby zyskać na czasie

pododdziały najczęściej nie odchodziły po pracy do odległych kw ater, ale bi­

w akow ały na miejscu.

Do w ybuchu w ojny na „pozycji m ław skiej” zbudowano 45 schronów be­

tonow ych na ogólną liczbę 93 planow anych, w budowie było dalszych 185.

Na pozycji „Rzęgnowo” miało być zbudow anych 30, a zostało zbudowanych 5.

Schrony budowano na głównych kierunkach spodziewanych natarć nieprzy­

jaciela. Przed schronam i oraz między nim i ciągnęły się row y strzeleckie wy­

3 J . R . J u r k o w s k i , B ł ę d y t w y p a c z e n i a w a r m i i „ M o d l i n ” , m a s z y n o p i s , A r c h i w u m T o w a ­ r z y s t w a M i ł o ś n i k ó w Z i e m i M ł a w s k i e j ( z b i o r y J . R . J u r k o w s k i e g o ) . P o r . Z a r z ą d z e n i e I n s p e k t o ­ r a A r m i i , g e n . T . K u t r z e b y , z a m i e s z c z o n e w p u b l i k a c j i w z w i ą z k u z r o z k a z e m d o o s ł o n y g r a n i c z 28 m a r c a 1939 r . W o j n a o b r o n n a P o l s k i 1939 r . W y b ó r ź r ó d e ł , W a r s z a w a 1968, s . 217; L . S c h w e i z e r , W o j n a b e z l e g e n d y , E d y n b u r g 1943, s . 37. 4 R e l a c j a B r o n i s ł a w a S c h l i c h t i n g e r a ( z b i o r y a u t o r a ) ; A r c h i w u m W o j s k o w e g o I n s t y t u t u H i s t o r y c z n e g o ( d a l e j W I H ) , s y g n . II/2/11Q R e l a c j e S t e f a n a B u ł d e s k i e g o , T a d e u s z a N o w a c z y ń - s k i e g o ; P S Z , t . 1, c z . 1, s . 298 p o d a j ą , ż e m o b i l i z a c j a 20 d y w i z j i p i e c h o t y І N o w o g r ó d z k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i w r a z z k i l k o m a i n n y m i j e d n o s t k a m i z o s t a ł a z a p o c z ą t k o w a n a 23 m a r c a ( w g o d z i n a c h p o p o ł u d n i o w y c h ) . P o r . n a t e n t e m a t T . J u r g a , W o j s k o p o l s k i e . K r ó t k i i n f o r m a ­ t o r h i s t o r y c z n y o w o j s k u p o l s k i m w l a t a c h I I w o j n y ś w i a t o w e j , W a r s z a w a 1975, s s . 237 n . 5 S . T r u s z k o w s k i , D z i a ł a n i a 1 d y w i z j i p i e c h o t y l e g i o n ó w w 1939 r . , W o j s k o w y P r z e g l ą d H i s t o r y c z n y , ( d a l e j W P H ) I960, n r 3, s. 156 o r a z P S Z , t . 1, c z . 1, s z k i c 22, s . 475, m a p a u s y t u o ­ w a n i a s c h r o n ó w , w y k o n a n a p r z e z i n ż . R y s z a r d a S ł o m s k i e g o w 1968 r . d l a p o w i a t u m ł a w s k i e g o o r a z t a k a ż m a p a w y k o n a n a d l a p o w i a t u p r z a s n y s k i e g o p r z e z i n ż . S t a n i s ł a w a N l k s i ń s k i e g o w 1970 r . ( z b i o r y a u t o r a ) .

332

R y szard Juszkiew icz

plecione w ikliną, o pełnym profilu, połączone linią rowów dobiegowych, które

zresztą nie wszędzie zdążono ukończyć przed rozpoczęciem działań wojennych.

Przed row am i zbudowano trzy rzędy płotów z d ru tu kolczastego, a także po-

tykacze, na kierunkach zaś spodziewanych n atarć broni pancernej powbijano

przy pomocy kafarów trzy rzędy szyn kolejowych. Szosy i inne drogi zostały

zabezpieczone ta k zwanymi bąkam i oraz minami. Również na przedpolu po­

zycji, na bardziej eksponowanych kierunkach, poumieszczano miny, jak rów ­

nież wykopano row y przeciwpancerne.

W rejonie granicy leżącej przed pozycją m ław ską saperzy dywizji zami­

now ali 40 mostów ". Zaminowano rów nież kilkanaście mostów na Orzycu i U la-

tówce. Ponadto poczyniono nowe przygotowania do zalania wodą pewnych

obszarów przygranicznych w dolinach rzek Mławki, Działdówki, Orzyca, U la-

tówki. System zalewów wym ienionych rzek, przedzielonych blokiem wzgórz

m ław skich i bagien Niemyje, m iał stanow ić jednolitą całość. Zalew y te były

usytuow ane częściowo przed pozycjami „m ław ską” oraz „rzęgnow ską", na

dalekim przedpolu, a ponadto przed stanow iskam i Mazowieckiej Brygady K a­

w alerii w powiecie przasnyskim 7. P lan zalewów nad rzeką Orzyc został do­

pasowany do starego planu regulacji tej rzeki, ja k również rzeki Płodownicy

oraz bagien tzw. Szerokiej Bieli i Gutocha, położonych na terenie gm in Zaręby

(„Szeroka Biel” pow. przasnyski) oraz Baranow o („Gutocha”). M eliorację tych

bagien oraz regulację rzek rozpoczęto w roku 1930. Prace w ykonywano ze

zmiennym natężeniem , w zależności od dopływ u środków finansowych. Po­

trzebne fundusze znalazły się dopiero wiosną 1939 roku, a więc wówczas, kie­

dy spraw am i regulacji rzek i zalewów zainteresow ał się G eneralny Inspektor

Sił Zbrojnych. Niezbędne prace w ykonyw ano w tedy w dzień i w nocy 8. Wy­

budow ano wówczas kilkanaście zastaw piętrzących wody Orzyca, który stano­

wił granicę pow iatu przasnyskiego i państw a na odcinku od Janow a do Cho-

rzel.

S tyk odcinka „M ława” i „Rzęgnowo” stanow iły bagna Niemyje, które

były częściowo dostępne dla piechoty nieprzyjacielskiej z uw agi na suszę pa­

nującą w tym roku. Z tego w zględu w ykopano rów przeciw pancerny długości

około 500 m etrów. Przejścia w błota N iemyje w liczbie 8, po ich dokładnym

rozpracowaniu, zostały przygotowane do w ysadzenia w pow ietrze 9.

Odległość „pododcinka m ławskiego” od granicy państwow ej wynosiła

w najkrótszym m iejscu — licząc w linii prostej — 6 km. Pozycja obronna

powierzona 20 dywizji piechoty wynosiła łącznie 31 km i przeciągała się od

wsi Turza M ała (pow. mławski) do w si Rudno Jeziorow e .(pow. przasnyski).

„Pododcinek M ław a” m iał długość 12 km, a „pododcinek Rzęgnowo” — 13 km.

Praw ym sąsiadem 20 dyw izji piechoty była Mazowiecka Brygada K aw a­

lerii, która m iała za zadanie bronić i dozorować odcinek Rudno Jeziorow e—

6 R e l a c j a k p t . A n d r z e j a R o s t w o r o w s k i e g o , k w a t e r m i s t r z a 20 b a t a l i o n u s a p e r ó w ( z b i o r y a u t o r a ) . 7 P o r . P l a n d z i a ł a n i a a r m i i ..M o d l in * ', s z k i c n r 17a, z a w a r t y w P S Z , t . 1, c z . 1. 8 R e l a c j a S t a n i s ł a w a R ó ż k a , ó w c z e s n e g o k i e r o w n i k a b u d o w y p r z e s z k ó d w o d n y c h ( z b i o r y a u t o r a ) . 9 R e l a c j a p p ł k a B r o n i s ł a w a S c h l i c h t i n g e r a ( w e I X 1939 r . d o w ó d c a I b a t a l i o n u 80 p u ł k u p i e c h o t y ( z b i o r y a u t o r a ) .

Bitw a p o d M ła w ą (1— 4 IX 1939)

333

K rzynowłoga Mała—Chorzele (pow. przasnyski), wynoszący 22 km 10. Punktem

ciężkości obrony był rejon K rzynowłogi Małej. Odcinek ten był znacznie go­

rzej przygotowany pod względem inżynieryjnym niż odcinek obrony 20 dy­

wizji piechoty, z uw agi na krótki czas przygotow ania tej pozycji. Do rejonu

koncentracji B rygada w yruszyła w nocy z 26 na 27 sierpnia. Główne siły B ry­

gady pojaw iły się ta m dopiero 30 sierpnia 1939 roku n . Najwcześniej ze wszy­

stkich oddziałów Mazowieckiej B rygady K aw alerii na przyszłym terenie w alk

znalazł się 11 pu łk ułanów, (dowódca — ppłk W ładysław Mączewski), który

stacjonow ał w niedalekim garnizonie od granicy, w Ciechanowie, i spełniał

funkcję p u łk u osłonowego. 25 sierpnia o godzinie 6.00 pułk w ym aszerow ał

do rejonu Krzynowłogi M ałej i Chorzel (pow. przasnyski) na osłonę g ran i­

cy 12. S tan liczebny pułku był ściśle w edług etatu wojennego

P u łk otrzym ał następujące zadania:

a. osłona granicy na odcinku Chorzele—Janow o (pow. przasnyski) od czasu

koncentracji Mazowieckiej B rygady K aw alerii w rejon m iasta Przasnysza,

b. przeprow adzenie zniszczeń i umocnień według uprzednio opracowanego

planu, zatw ierdzonego przez dowódcę arm ii „Modlin” u .

1 pułk szwoleżerów (dowódca — płk dyplom owany Janusz A lbrecht) otrzy­

m ał rozkaz mobilizacji 24 sierpnia 1939 roku o godzinie 4.00. M obilizacja zos­

tała dokonana zgodnie z planem m obilizacyjnym (24 godzin). P ułk ten, sta­

cjonujący w W arszawie, mobilizował się w rejonie W ilanowa, Powsina, Za­

wad, K abat i Czerniakowa. 29 sierpnia 1939 roku pułk był w rejonie Chorzel,

a 30 sierpnia zajął nakazany rejon 15.

7 pułk ułanów lubelskich otrzym ał rozkaz m obilizacji 24 sierpnia (miej­

sce postoju M ińsk Mazowiecki, dowódca — ppłk M arian Skrzynecki). Mobili­

zację zakończono zgodnie z planem m obilizacyjnym . Przed wieczorem 26 sier­

10 D o w ó d c ą M a z o w i e c k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i b y ł p ł k d y p l . J a n K a r c z . W s k ł a d B r y g a d y w c h o d z i ł y n a s t ę p u j ą c e j e d n o s t k i : 1 p u ł k s z w o l e ż e r ó w , 7 p u ł k u ł a n ó w , 11 p u ł k u ł a n ó w , 1 d y ­ w i z j o n a r t y l e r i i k o n n e j , 3 b a t a l i o n s t r z e l c ó w , s z w a d r o n k o l a r z y o r a z 11 d y w i z j o n p a n c e r n y . W a r t o ś ć b o j o w a B r y g a d y ( b e z d y w i z j o n u p a n c e r n e g o ) o d p o w i a d a ł a w a r t o ś c i t r z e c h b a t a l i o n ó w p i e c h o t y . P o r . T . J u r g a , o p . c i t . , s s . 278 n . 11 A r c h i w u m W I H , s y g n . II/2 /1 7 9, s . 8, p ł k W i t o s ł a w P o r c z y ń s k i , K r o n i k a d z i a ł a ń M a z o ­ w i e c k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i w K a m p a n i i W r z e ś n i o w e j 1939 r . ; r e l a c j a k p t . A d a m a R z e s z o t a r - s k i e g o , a d i u t a n t a 11 p u ł k u u ł a n ó w ( z b i o r y a u t o r a ) o r a z r e l a c j a p ł k a W ł a d y s ł a w a M ą c z e w s k i e g o ( z b i o r y I n s t y t u t u G e n . W ł a d y s ł a w a S i k o r s k i e g o , s y g n . I , X I X , n r 23); r e l a c j a r t m . S z c z ę s n e g o S z a c h - B e y a K r u m m e l a ( z b i o r y a u t o r a ) . 12 Z b i o r y I n s t y t u t u i m . G e n . S i k o r s k i e g o w L o n d y n i e , s y g n . I , X I X , n r 23, R e l a c j a d o ­ w ó d c y 11 p u ł k u u ł a n ó w , p ł k a W ł a d y s ł a w a M ą c z e w s k i e g o ; J ó z e f D w o r a k o w s k i , S z l a k I I p u ł k u t t ł a n ó w , 5 R z e k , 1955, n r 5; r e l a c j e p o r . Z y g m u n t a K o c a , d o w ó d c a I V p l u t o n u k a w a l e r i i d y ­ w i z y j n e j 20 d y w i z j i p i e c h o t y , p o r . J a n a R i e g e r a , p o r . E d w a r d a F r a n k i e w i c z a , p o r . 'W ł a d y s ł a ­ w a K o s s a k o w s k i e g o o r a z J a n M a z u r , J e d e n a s t y p u ł k u ł a n ó w w e t u r z e í n i u 1939 r . , m a s z y n o p i s ( z b i o r y a u t o r a ) . 13 S t a n t e n w y n o s i ł 36 o f i c e r ó w , 806 s z e r e g o w c ó w i 85 k o n i ( J . S m o l e ń s k i , M . W . Z e b r o w ­ sk i,· K s i ę g a d z i e j ó w 7 p u ł k u u ł a n ó w l u b e l s k i c h i m . g e n e r a ł a K a z i m i e r z a S o s n k o w s k i e g o , L o n ­ d y n 1969, s . 350). 14 Z b i o r y I n s t y t u t u H i s t o r y c z n e g o i m . G e n . S i k o r s k i e g o , s y g n . T , X I X , n r 23, R e l a c j a p ł k a W ł a d y s ł a w a M ą c z e w s k i e g o ; J a n M a z u r , o p . c i t . 15 R e l a c j a p p ł k a M i e c z y s ł a w a B i g o s z e w s k i e g o ( w m o m e n c i e m o b i l i z a c j i d r u g i e g o z a s t ę p c y d o w ó d c y 1 p u ł k u s z w o l e ż e r ó w ) , p ł k a d y p l . J a n u s z a A l b r e c h t a . P p o r . J ó z e f M o s s a k o w s k i , d o ­ w ó d c a p l u t o n u c i ę ż k i c h k a r a b i n ó w m a s z y n o w y c h w s z w a d r o n i e c i ę ż k i c h k a r a b i n ó w m a s z y ­ n o w y c h t e g o p u ł k u p o d a j e w s w o j e j r e l a c j i , ż e 1 p u ł k s z w o l e ż e r ó w o t r z y m a ł r o z k a z m o b i l i ­ z a c j i 26 V I I I i ż e m o b i l i z o w a ł s i ę 48 g o d z i n ( z b i o r y a u t o r a ) .

334

R yszard Juszkiew icz

pnia pułk w yruszył z M ińska do rejonu koncentracji. 30 sierpnia 1939 roku

pułk dotarł do miejscowości Łanięta, gdzie natychm iast przystąpił do budo­

wy okopów w tym rejonie przy pomocy pionierów Brygady oraz ludności

cywilnej.

1 dywizjon artylerii konnej w składzie czterech b aterii (16 dział o kalib­

rze 75 mm), dowodzony przez ppłka Tadeusza Pietscha, podobnie jak cała

Brygada, w drugiej połowie sierpnia b rał udział w ćwiczeniach w rejonie

Wyszkowa. Rano 23 sierpnia otrzym ał rozkaz pow rotu do garnizonu. Mobili­

zacja odbyw ała się spraw nie i planowo. 26 sierpnia dywizjon wym aszerował

w rejon koncentracji Brygady, tj. na północ od Przasnysza. 31 sierpnia dy­

wizjon zajął stanowisko ogniowe na pozycji Krzynowłogi Małej ls.

3 batalion strzelców z Rem bertowa, dowodzony przez ppłka M ariana Zbig­

niew a Wierońskiego, postawiony w stan alarm u 26 sierpnia, nazajutrz w yje­

chał z garnizonu 17 i został w yładow any w Ciechanowie. Przez Przasnysz do­

ta rł do K rzynowłogi Małej 30 sierpnia, gdzie przystąpił do budow y stanow isk

bojowych frontem na Chorzele. 31 sierpnia zajął wyznaczoną pozycję 18. Stan

batalionu wynosił 27 oficerów, 1044 szeregowych oraz 205 k o n i19.

W skład Mazowieckiej B rygady K aw alerii wchodził także 11 dywizjon

pancerny, dowodzony przez m jra Stefana M ajewskiego I I 20. W skład dyw izjo­

nu wchodził szw adron samochodów pancernych wz. 29 ty p u U rsus (produkcja

polska), którego dowódcą był kpt. M irosław Jarociński. K om pania składała

się z dwóch plutonów, liczących razem z samochodem pancernym dowódcy 11

samochodów 21.

K om panią czołgów TKS dowodził kpt. Stanisław Spodenkiewicz, składała

się ona z trzech plutonów, każdy po 3 czołgi, oraz czołgu dowódcy k o m p an ii27.

Dużo lepiej był przygotow any do obrony odcinek pozycji, pow ierzony le­

wem u sąsiadowi 20 dyw izji piechoty, a mianowicie Nowogródzkiej Brygadzie

K a w a le rii2S. W iązało się to z faktem zmobilizowania B rygady w tym samym

16 R e l a c j a p ł k a J . B o g u s k i e g o o r a z p ł k a T a d e u s z a P i e t s c h a ( z b i o r y a u t o r a ) . 17 P i e c h o t a , z . 15, L o n d y n 1974, p o d r e d a k c j ą T . K r y ś k i - K a r s k i e g o , s . 32 o r a z S t e i a n B o c i a n o w s k i , O p i s d z i a ł a ń 3 b a t a l i o n u s t r z e l c ó w w o k r e s i e K a m p a n i i W r z e ś n i o w e j w 1939 r ., m a s z y n o p i s ( z b i o r y a u t o r a ) . 18 A r c h i w u m W I H , s y g n . 1, R e l a c j a d o w ó d c y k o m p a n i i c i ę ż k i c h k a r a b i n ó w m a s z y n o ­ w y c h , k p t . M a r i a n a K a r o l a L u d w i k a F r e i b e r g e r a . 19 P o w y ż s z e d a n e z a c z e r p n i ę t o z m a t e r i a ł ó w h i s t o r y k a 20 d y w i z j i p i e c h o t y , p ł k a J e r z e g o R o b e r t a J u r k o w s k i e g o ( z b i o r y T o w a r z y s t w a M i ł o ś n i k ó w Z i e m i M ł a w s k i e j , z e s z y t A D (7 6 ). 20 M . W . Ż e b r o w s k i , P o l s k a b r o ń p a n c e r n a , L o n d y n 1971, s s . 248, 275, 281; S . M a j e w s k i , J e d e n a s t y p a n c e r n y , L o n d y n 1942, s . 8; r e l a c j a S t e f a n a M a j e w s k i e g o ( z b i o r y a u t o r a ) ; J ó z e f B a n a c h 1 p p ł k r e z . J a n S t a d n i k w l i s t a c h d o r e d a k c j i W T K , o p u b l i k o w a n y c h w 44 n u m e r z e t e g o p i s m a z 2 X I 1975, z g o d n i e t w i e r d z ą , ż e d o w ó d c ą 11 d y w i z j o n u p a n c e r n e g o b y ł m j r S t e ­ f a n M a j e w s k i I I . I n a c z e j p o d a j e J ó z e f D r ę ż e k , P o l s k i e c z o ł y l w a r m i i „ M o d l i n ” , W T K , n r 37 z 14 I X 1975 o r a z w k i l k u r e l a c j a c h , n a d e s ł a n y c h d o a u t o r a t w i e r d z ą c , ż e d o w ó d c ą 11 d y w i z j o ­ n u p a n c e r n e g o b y ł k p t . S t a n i s ł a w S p o d e n k i e w i c z , 21 U z b r o j e n i e s a m o c h o d u p a n c e r n e g o s t a n o w i ł k a r a b i n m a s z y n o w y , n a t o m i a s t z a ł o g ę t w o r z y l i d o w ó d c a , k i e r o w c a o r a z s t r z e l e c p a n c e r n y ( E . K o z ł o w s k i , W o j s k o p o l s k i e 1936— 1939, W a r s z a w a 1974, s s . 196 n .) . 22 U z b r o j e n i e c z o ł g u s t a n o w i ł k a r a b i n m a s z y n o w y t y p u H o t c h k i s , a z a ł o g ę : d o w ó d c a c z o ł g u , k i e r o w c a o r a z s t r z e l e c p a n c e r n y . 23 D o w ó d c ą N o w o g r ó d z k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i b y ł g e n e r a ł b r y g a d y W ł a d y s ł a w A n d e r s . W s k ł a d B r y g a d y w c h o d z i ł y n a s t ę p u j ą c e j e d n o s t k i : 25, 26 i 27 p u ł k i u ł a n ó w , 4 p u ł k s t r z e l c ó w k o n n y c h , 91 d y w i z j o n p a n c e r n y . 9 d y w i z j o n a r t y l e r i i k o n n e j , 5 b a t a l i o n s t r z e l c ó w , o r a z I ( d z i a ł d o w s k i ) B a t a l i o n O b r o n y N a r o d o w e j . W a r t o ś ć b o j o w a B r y g a d y w p r z e l i c z e n i u o d p o w i a

-Bitw a p o d M la w q ( 1— 4 IX 1939)

335

czasie co 20 dyw izji piechoty. Po m obilizacji B rygada skoncentrow ała się w re­

jonie Sierpca. Rozpoczęła ćwiczenia, a potem przygotow ania obronne.

W edług wytycznych, otrzym anych w m aju 1939 roku, Nowogródzka B ry­

gada K aw alerii (dowódca — gen. brygady W ładysław Anders) m iała za zada­

nie osłonić kierunek L idzbark—Płock, „działając w łączności z 20 dyw izją

piechoty” 24.

W w yniku przygotow ań obronnych na pozycji przydzielonej Brygadzie,

wynoszącej 35 km, zostały zaplanow ane i częściowo w ykonane row y strzelec­

kie o pełnym profilu, wzmocnione pojedynczymi schronam i betonowymi, jak

na przykład przy w ażnej drodze L idzbark—Zieluń. Przygotow ano do zniszcze­

nia m osty i drogi w pobliżu granicy państw ow ej. Sporządzono przeszkody

z d ru tu kolczastego, przeszkody dla broni pancernej w form ie kozłów drew ­

nianych oraz min. Przygotow ano również do spiętrzenia rzeki Działdówkę

i Brynicę.

Obok niedostatecznego rozbudow ania pozycji, o płytkości rubieży decy­

dow ał również zasadniczy elem ent: pow ierzenie poszczególnym jednostkom

zbyt szerokich odcinków do obrony. Regulam in w alki piechoty przew idyw ał

7 km do obrony jednej dywizji, zaś 20 dyw izja piechoty otrzym ała do obrony

aż 31 km 25. Regulam in w alki kaw alerii przew idyw ał do obrony jeszcze m niej­

szy odcinek (4 km), natom iast Nowogródzka Brygada K aw alerii m iała za

zadanie bronić odcinka o długości 40 km. Odcinek broniony przez Mazowiec­

ką Brygadę K aw alerii w ynosił 35 km 26. W sum ie arm ia „Modlin” m iała bro­

nić rubieży szerokości około 100 km 27. P łk Jerzy Jurkow ski słusznie nazyw a

obronę polską „Lam brekinem bez k o tary ”, czyli bez głębokich u rz u to w a ń 2S.

Pozytyw ną opinię gen. Nicolausa V orm anna o polskich pozycjach obron­

nych w rejonie M ławy uznać należy za zdecydowanie przesadną. Pisał on bo­

wiem: „Przed granicą P ru s Wschodnich rosła z dużą szybkością wokół rejonu

na północ od Mławy silna pozycja, złożona ze schronów, m ająca 20 km roz­

piętości i opierająca się obydw u skrzydłam i o błota, nie pozw alająca na przej­

ście broni p ancernej” 29.

Do pozycji m ław skiej nie pasuje również określenie „linii M aginota”, ja ­

d a ł a w a r t o ś c i 4 b a t a l i o n ó w p i e c h o t y . P u ł k k a w a l e r i i w e d ł u g s t a n u w o j e n n e g o w y s t a w i a ł : p l u t o n k o l a r z y ( l u b s z w a d r o n k o l a r z y ) , 4 s z w a d r o n y l i n i o w e p o 3 p l u t o n y z j e d n y m c i ę ż k i m k a r a b i n e m m a s z y n o w y m i j e d n y m k a r a b i n e m p r z e c i w p a n c e r n y m n a p l u t o n , 12 k a r a b i n ó w m a s z y n o w y c h , 4 d z i a ł k a p r z e c i w p a n c e r n e i p o d o d d z i a ł y d o w o d z e n i a , p o c z e t d o w ó d c y p u ł k u , p l u t o n ł ą c z n o ś c i , s e k c j e p i o n i e r ó w , s z w a d r o n g o s p o d a r c z y i t a b o r p u ł k o w y ( c y t o w a n e z a P S Z , t . 1, c z . 1, s . 312). 24 A r c h i w u m W I H , s y g n . II/3 /2 1 , p ł k T a d e u s z B a r t o s z e w s k i , S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i N B K w c z a s i e k a m p a n i i 1939 r . o r a z R . J u s z k i e w i c z , B i t w a g r a n i c z n a го p o w i e c i e d z i a ł d o w ­ s k i m , s . 393. 25 P o r . E . K o z ł o w s k i , o p . c i t . , s. 105 o r a z T . R a w s k i , P i e c h o t a w I I w o j n i e ś w i a t o w e j , CZ. 1, W P H , 1975, n r 3, s s . 125 i 129. 26 A r c h i w u m W I H , s y g n . II/2 /1 7 9 , p ł k W i t o s ł a w P o r c z y ń s k i , K r o n i k a d z i a ł a ń M a z o w i e c ­ k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i , s . 6 o r a z L . M i t k i e w i c z , K a t o a l e r i a s a m o d z i e l n a R z e c z p o s p o l i t e j P o l ­ s k i e j w w o j n i e 1939 r o k u , T o r o n t o 1964, s. 84. 27 T . J u r g a , A r m i a „ M o d l i n " w k a m p a n i i w r z e ś n i o w e j , W P H , 1961, n r 3, s . 150. 28 R e l a c j a J e r z e g o J u r k o w s k i e g o ( z b i o r y a u t o r a ) . 29 N . v . V o r m a n n , D e r F e l d z u g 1939 i n P o l e n . D i e O p e r a t i o n e n d e s H e e r e s , W e i s s e n b u r g 1958, S. 288.

336

Ry szard Juszkiew icz

kiego używ ali w niektórych publikacjach historycy i publicyści niem ieccy ” .

20 dyw izja piechoty przygotow ana była do bitw y w sposób następujący:

31-kilometrowa pozycja obronna 20 dyw izji piechoty została podzielona na 3

zasadnicze odcinki obrony. Jeden z nich stanow iła tzw. „pozycja m ław ska”,

drugi zaś „pozycja rzęgnow ska”, obsadzona przez Oddział W ydzielony 20 dy­

wizji piechoty „Rzęgnowo” oraz trzeci, środkowy odcinek — błota Niemyje,

za którym i od tyłu rozciągała się „pozycja D ębsk”. „Pozycji m ław skiej” broni­

ło zgrupow anie dowódcy piechoty dyw izyjnej 20 dyw izji piechoty — płka

dypl. Franciszka Dudzińskiego — w składzie: 78 pułk piechoty, 80 pułk pie­

choty, 20 pułk arty lerii lekkiej (bez dywizjonu), 20 dywizjon arty lerii ciężkiej,

78 dyw izjon arty lerii lekkiej, 81 b ateria arty lerii przeciwlotniczej i sam o­

dzielny batalion ciężkich karabinów m aszynowych i broni tow arzyszącej, II

batalion m azurski obrony narodow ej (zwany często m ławskim ) oraz 20 ba­

talion saperów.

„Pozycji rzęgnow skiej” bronił Oddział W ydzielony dywizji, w składzie: 79

pułk piechoty, 88 dywizjon arty lerii ciężkiej, 59 dyw izjon arty lerii lekkiej, 61

kom pania saperów oraz kom pania tankietek. Dowódcą „pododcinka Rzęgno­

wo” był ppłk dypl. K onstanty Zaborowski.

Odcinek błot Niemyje, długości 6 km, m iała bronić kom pania rozpoznaw­

cza (kolarzy), dowodzona przez kpt. Teofila Szokałę oraz kom pania ciężkich

karabinów maszynowych. Dozorowała ona odcinek długości 5 km.

P łk Stanisław Fedorczyk dowodził 80 pułkiem piechoty, zajm ującym cen­

traln y odcinek obrony 20 dyw izji piechoty (od miejscowości Zim nocha wyłącz­

nie, do wsi W indyki — 8 km włącznie).

Pododcinek 78 pułku piechoty, niezależnie od przygotow anych umocnień,

m iał doskonałe w arunki n atu raln e do obrony. Lewe skrzydło dywizji, także

z doskonałymi w arunkam i do obrony, zostało powierzone II M azurskiem u Ba­

talionow i Obrony Narodowej. Batalion obsadził stanow iska i schrony na linii

rzeki Mławka, odcinek szosy M ława—Turza włącznie, m łyn „Słom ka” na

Mławce przed wsią Lewiczyn i wzgórza na praw o —■

jeden kilom etr od m ły­

na. Na lewym skrzydle zachował, za pośrednictw em placówki w T urzy Małej,

kontakt z patrolam i Nowogródzkiej Brygady K aw alerii, zaś na praw ym skrzy­

dle z I ' batalionem 78 pułku p iech o ty 31. Luka między Nowogródzką Brygadą

K aw alerii a 20 dyw izją piechoty wynosiła 15 km; była ona dozorowana je­

dynie przez kaw alerię dywizyjną. II batalion podlegał dowódcy 78 pułku pie­

choty.

79 pułk piechoty otrzym ał do obrony odcinek od wsi Rudno Jeziorowe

do K itek i Um iotek Tańskich, z dozorowaniem Tam ki do jej ujścia do Orzyca.

Plan działania Oddziału Wydzielonego w ynikał z zadań 20 dyw izji pie­

choty. Zadanie 20 dywizji piechoty polegało na obronie ufortyfikow anych po­

zycji M ława i Rzęgnowo na odcinku od Żaboklika do Turzy Małej, przy czym

główny w ysiłek obrony m iał być skupiony w rejonie „pozycji m ław skiej”.

Dywizja m iała nie dopuścić do przełam ania przez nieprzyjaciela obrony na

30 P . S u p f , D e r L u f t k r i e g i n P o l e n , B e r l i n 1940, s . 60 o r a z H . S p i e c k e r , D u r c h b r u c h b e i

M ł a w a , D e u t s c h e O s t w a c h t , 1942, z 28 I X .

31 R e l a c j a m j r a F e l i k s a D ą b e c k i e g o , d o w ó d c y I I ( m ł a w s k i e g o ) B a t a l i o n u O b r o n y N a r o ­ d o w e j o d 3 I X 1939 r . ( z b i o r y a u t o r a ) .

1. P ł k d y p l . W i l h e l m A n d r z e j L I S Z K A - L A W I C Z , d o w ó d c a 20 d y w i z j i p i e c h o t y . 2. M j r A n ­ t o n i B E D R O N E K , d o w ó d c a 78 p u ł k u p i e c h o t y . 3. P p ł k d y p l K o n s t a n t y Z A B O R O W S K I , d o ­ w ó d c a 79 p u ł k u p i e c h o t y , 4. P ł k S t a n i s ł a w F E D O R C Z Y K . 5. P ł k W i t o l d H 0 2 M A N M I - R Z A - S U L K I E W I C Z , d o w ó d c a a r t y l e r i i 20 p u ł k u a r t y l e r i i l e k k i e j . 6. P ł k d y p l . J a n K A R C Z , d o w ó d c a M a z o w i e c ­ k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i . 7. P p ł k d y p l . J a n u s z A L ­ B R E C H T , d o w ó d c a 1 p u ł k u s z w o l e ż e r ó w . 8. P ł k d y p l . L u ­ d w i k S C H W E I Z E R , d o w ó d c a 26 p u ł k u u ł a n ó w .

1

2

З

4

5

6

7

8

Bitw a p o d M ia w q (1—4 IX 1939)

337

k ieru n k u Nidzica—N apierki—Mława. Obrona pozycji m iała trw ać trzy dni,

a opuścić ją można było tylko na rozkaz.

Oddział W ydzielony 20 dyw izji piechoty zachow ując ko n tak t przez pluton

kolarzy z 11 pułku ułanów z Mazowiecką B rygadą K aw alerii i samodzielną

kom panię kolarzy z siłam i głów nymi 20 dyw izji piechoty (na odcinku Mławy)

m iał bronić „pozycji Rzęgnowo” w pasie Rudno Jeziorow e—K itki. W przypad­

ku naporu przew ażających sił Niemców pow inien opóźniać ich w kierunku

południowym na pozycji pośredniej O ddziału Wydzielonego na wschód od

G ruduska i północnych lizjerach n ad rzeką W ęgierką oraz w rejonie G rudus­

ka, zależnie od działań Mazowieckiej B rygady K aw alerii i sił głów nych 20

dyw izji piechoty.

M azowiecka B rygada K aw alerii po ześrodkowaniu sił głów nych w rejo­

nie K rzynowłogi Małej m iała rozpoznawać nieprzyjaciela, dozorując odcinek

rzeki U latów ki od Orzyca do Krzynowłogi Małej i opóźniając nieprzyjaciela

na k ierunku Chorzele i Przasnysz, Maków Mazowiecki—Pułtusk.

P rzy w ykonyw aniu tego zadania B rygada m iała współdziałać z 20 dyw izją

piechoty, a także jednostkam i Samodzielnej G rupy O peracyjnej „N arew ”.

Niezależnie od tego, B rygada pow inna być w przygotow aniu do ew entualnego

w sparcia 8 dyw izji piechoty, przy je j planow ym przeciw uderzeniu w ogólnym

k ierunku na Przasnysz bądź G rudusk 32.

Z adania te dowódca B rygady, płk dypl. Ja n Karcz, rozw iązyw ał następu­

jąco: na dzień 1 w rześnia głów ny rejon obrony, jakim na odcinku Brygady

był węzeł drogowy w Krzynowłodze Małej, obsadził batalionem strzelców, 1

szw adronem w spom aganym plutonem karabinów maszynowych i jednym dział­

kiem przeciw pancernym z 11 p u łk u ułanów , stanow iącym czatę w ysuniętą do

Krzynowłogi W ielkiej. Jeden patrol został w ysunięty jako czata do Wiśniów­

ka. Do Janow a wysłano patrol z 2 szw adronu. W ymienione wyżej siły z 2

szw adronu 11 pułku ułanów, rozmieszczane w lesie na południow y wschód

od W iktorowa, stanow iły zgrupow anie zastępcy dowódcy B rygady, płk. Mi­

kołaja Więckowskiego. Zgrupow anie to w spierały 2 i 3 bateria 1 dyw izjonu

arty lerii konnej. Lewe skrzydło, pozostające w styku z Oddziałem Wydzielo­

nym 20 dyw izji piechoty „Rzęgnowo”, stanow ił 11 pułk ułanów.

Zadanie obrony praw ego skrzydła B rygady na kierunku Chorzele—Przas­

nysz i dozoru U latów ki otrzym ał 1 pułk szwoleżerów, w spierany przez 1 ba­

terię artylerii. Chorzel bronił na jego przedpolu, w odległości około 1 km od

granicy, rozmieszczony na czacie w lesie 4 szw adron (1 pułku szwoleżerów),

dowodzony przez rotm istrza Rom ana Chruszczewskiego. Po praw ej stronie

z 4 szw adronem sąsiadow ał 2 szw adron, dowodzony przez rotm istrza F ra n ­

ciszka Flatau. 4 szw adron m iał między innym i za zadanie blokować ogniem

most na Orzycu, w rejonie Chorzel. Stanow iska obu szw adronów zostały oso­

biście w ybrane przez dowódcę B rygady — płk. Karcza 3S. Odwód B rygady sta­

now ił 7 pułk ułanów, usytuow any w rejonie wsi Ł anięta.

32 P S Z , t . 1, c z . 1, s s . 369 n . ; t . 2, c z . 2, s s . 38 n ; T . J u r g a , A r m i a „ M o d l i n ” , s . 148, L . M i t k i e w i c z , o p . c i t . , s . 84, E n c y k l o p e d i a I I w o j n y ś w i a t o w e j , W a r s z a w a 1975, s s . 23, 212, 332. 33 R o z m i e s z c z e n i e s i ł M a z o w i e c k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i o p r a c o w a n o n a p o d s t a w i e r e l a c j i p ł k a W ł a d y s ł a w a M ą c z ę w s k i e g o , p o r . J ó z e f a M o s s a k o w s k i e g o , p l u t . J ó z e f a D r ę ż k a , p o r . S t e ­ f a n a B o c i a n o w s k i e g o , p o r . S t e f a n a G o ł a s z a , p o r , W ł a d y s ł a w a K o s s a k o w s k i e g o , p o r . S t e f a n a S t a n d e ł ł o , p p ł k a T a d e u s z a P i e t s c h a , k p r . A d o l f a N o m a ń s k i e g o , p o r . J a n a M a z u r a , p o r . S z y -22, K o m u n i k a t y . .

338

Ry szard Juszkiew icz

Stanow iska obronne pułków, ugrupow anych na pozycji poza w ymienio­

nym i w yżej trzem a bateriam i artylerii, m iała wspierać również działająca ogól­

nie 4 bateria.

K om pania czołgów 11 dyw izjonu pancernego w zm acniała bezpośrednio

obronę 3 batalionu strzelców 34. Wzmocnione oddziały 20 dyw izji piechoty liczy­

ły 21012 żołnierzy, zaś Mazowiecka B rygada K aw alerii — 6042 żołnierzy.

Razem siły polskie m iały przeciwko sobie 80 392 żołnierzy nieprzyjacielskich,

dysponujących większą liczbą dział, czołgów i samolotów.

Przeciwniczka arm ii „Modlin”, 3 A rm ia Połowa, dowodzona przez gene­

rała arty lerii Georga von K iichlera m iała za zadanie nacierać trzonem swoich

sił na k ierunku M ława—Ciechanów—Wyszków (obszar na wschód od W ar­

szawy), sforsować N arew i Bug i współdziałać z w ojskam i 10 Armii, nacie­

rającym i od południowego zachodu, zmierzając do celu głównego — opano­

w ania stolicy. N iewielką częścią sił 3 A rm ia Polowa m iała wykonać uderzenie

w kierunku na Grudziądz, aby opanować przepraw y n a Wiśle i naw iązać

kontakt z 4 Armią, nacierającą z Pomorza. Trzeba zaznaczyć, iż dowódca 3

A rm ii Polowej dysponow ał liczbą 360 000 żołnierzy, a bezpośrednio na kie­

ru n k u m ławskim — 98 608 żołnierzami, wobec 45 000 żołnierzy generała Prze-

dzymirskiego. Liczbę żołnierzy i środków bojowych, jakim i dysponow ała a r­

mia „Modlin”, dowództwo niem ieckie w yraźnie przeceniało. Obliczano je na

przykład na 4 dyw izje piechoty, dwie brygady kaw alerii oraz jedną brygadę

pancerną 35.

Zadanie przydzielone do w ykonania 3 A rm ii Polowej „było bardzo groźne

dla polskich planów obronnych, gdyż zmierzało do opanow ania rejonu na

wschód od W arszawy z najkrótszego kierunku uderzenia, wyprowadzonego

z P ru s Wschodnich, który w ynosił w linii prostej zaledwie 100 km 36.

Przed pozycjami m ław skim i znajdow ały się siły I K orpusu gen. por. W al­

tera Petzela. Na lewo od w ojsk Korpusu, w kierunku Działdowa, zajm owały

stanow iska wyjściowe oddziały 217 dyw izji piechoty.

m o n a R u d o w s k i e g o , p o r . S t e f a n a P i ó r k o w s k i e g o , k p r . M a r i a n a · L u b o w i e c k i e g o , r t m . S z c z ę s ­ n e g o S z a c h - B e y K r u m m e l a , p l u t . A d a m a G ó r y , p p o r . J ó z e f a D ł u t k a , k p t . M a r i a n a K a r o l a L u d w i k a F r e i b e r g e r a ( z b i o r y a u t o r a ) o r a z o p r a c o w a ń J . S m o l e ń s k i , M . W . Z e b r o w s k i , o p . c i t . , s . 356, L , M i t k i e w i c z , o p . c i t . , s . 84 i J . B o g u s k i , Z a r y s d z i a ł a n i a a r t y l e r i i k o n n e j i m . g e n . J ó z e f a B e m a w K a m p a n i i W r z e ś n i o w e j 1939 r ., L o n d y n 1959, s . 3. 34 R e l a c j a p l u t . J ó z e f a D r ę ż k a , z a s t ę p c y d o w ó d c y I I p l u t o n u c z o ł g ó w ( z b i o r y a u t o r a ) o r a z J ó z e f D r ę ż e k , o p . c i t . 35 S . J e l l e n t a , O n i e m i e c k i c h z w i ą z k a c h t a k t y c z n y c h n a - p o l s k i m „ f r o n c i e p ó ł n o c n y m " u*e w r z e ś n i u 1939 r . , W P H , 1961, n r 2, s . 278; p o r . t a k ż e R . M . K e n n e d y , o p . c i t . , O r d r e d e B a ­ t a i l l e s i ł n i e m i e c k i c h , m a p y n r 3—5 i k a r t a 4 ; H . G u d e r i a n , W s p o m n i e n i a ż o ł n i e r z a , W a r s z a w a 1958, s . 57; T . R a w s k i , Z . S t ą p o r , J . Z a m o j s k i , o p . c i t . , s . 93; E n c y k l o p e d i a IJ w o j n y ś w i a t o w e j , s s . 332 n . 36 R . U m i a s t o w s k i , G e o g r a f i a w o j e n n a R z e c z p o s p o l i t e j P o l s k i e j i z i e m o ś c i e n n y c h , W a r ­ s z a w a 1924, s s . 285, 287. M a n e w r t a k i b y ł p r z e w i d z i a n y p r z e z o f i c e r ó w p o l s k i c h , z n a j ą c y c h j e d n o z w a ż k i c h t w i e r d z e ń R o m a n a U m i a s t o w s k i e g o : „ W s t o s u n k u d o P r u s W s c h o d n i c h , W a r ­ s z a w a j e s t s t o l i c ą e k s p o n o w a n ą , c o j e s t b e z w ą t p i e n i a o c e n ą d o d a t n i ą , z m u s z a b o w i e m d o ż y w s z e g o p a m i ę t a n i a o n i e b e z p i e c z e ń s t w i e , k t ó r e j e s t b l i s k o ” . A u t o r m a n i e w ą t p l i w i e s ł u s z ­ n o ś ć , k i e d y p i s z e : „ Z z a j ę c i e m j e j ( s t o l i c y ) p r z e z n i e p r z y j a c i e l a , n a s t ę p u j e c z ę ś c i o w y p a r a l i ż a p a r a t u p a ń s t w o w e g o , k t ó r e g o n i c i z o s t a j ą p o r w a n e i n a s t ę p s t w a p o d o b n e g o f a k t u t r u d n e s ą d o o b l i c z e n i a ” . P o w y ż s z e t w i e r d z e n i e w z n a c z n y m s t o p n i u w y j a ś n i a r o z m i a r y n i e b e z p i e c z e ń ­ s t w a , z a g r a ż a j ą c e g o z e s t r o n y 3 A r m i i P o l o w e j , z g r u p o w a n e j n a o b s z a r z e P r u s W s c h o d n i c h ( p o r . J . R u d n i c k i , o p . c i t . , s . 137).

Bitw a p o d M la w Q (1— 4 IX 1939)

339

I K orpus gen. W altera Petzela w składzie 11 i 61 dyw izje piechoty, i g ru ­

pa pancerna „K em pf”, m iał w ykonać czołowe uderzenie na M ławę i Studzie-

niec w celu zdobycia pozycji głównej 20 dyw izji piechoty i zniszczenia jej

w tym rejonie.

W skład 11 dyw izji piechoty wchodziły: 2, 23 i 44 pułki piechoty, 11 pułk

arty lerii (3 dyw izjony lekkie) oraz dw a dyw izjony z 47 pułku a rty lerii (w tym

jeden ciężki). Dywizją, liczącą 17 734 żołnierzy, dowodził gen. por. M ax Bock.

61 dyw izja piechoty składała się z 151, 162 i 176 pułków piechoty oraz

61 (?) pułku artylerii. Dowódcą był gen. m jr Siegfried Яаепіеке. D ywizja ta

należała do jednostek drugiego rzu tu (Infanteriedivision) i była jakościowo

gorsza niż 1, 12 czy 11 dyw izje piechoty. Liczyła ona 15 175 żołnierzy.

Dowódcą 217 dyw izji piechoty, której pu łk n acierał na lew e skrzydło zgru­

pow ania mławskiego, był gen. m jr Baltzer. P u łk ten w raz ze środkam i wzmoc­

nienia Uczył 3500 żołnierzy. D ywizja ta należała do jednostek trzeciego rzutu.

K om binow ana dyw izja pancerna „K em pf” m iała w swoim składzie sza­

cunkowo 160 czołgów lekkich oraz innych i 7515 żołnierzy (dywizja ta w nie­

których źródłach określana jest jako grupa K empfa, Panzerverband „ K e m p f

lub Panzerverband „O stpreussm ”), Dowódcą dyw izji był gen. m jr W erner

Kempf.

K orpus gen. A lberta W odriga w składzie 1 i 12 dyw izje piechoty (bez 2

batalionów, pozostawionych w W olnym Mieście Gdańsku), nazyw any od

nazw iska dowódcy korpusem „W odriga”, m iał wykonać czołowe uderzenie

z rejonu nadgranicznego: 1 dyw izja piechoty z poUgonu M uszaki w kierunku

n a m iasteczko Janow o i 12 dyw izja piechoty z rejo n u Szczytna i W ielbarka

w kierunku na Chorzele z zadaniem złam ania oporu w rejonie G ruduska

i Przasnysza oraz zdobycie ty ch miejscowości. Po w ykonaniu tych zadań, dy­

wizje 1 i 12 m iały przejść po osi Ł anięta—Czernice Borowe—Regimin, z za­

m iarem w ejścia na głębokie tyły pozycji m ławskiej.

Dowódcą 1 dywizji piechoty był gen. por. Joachim von K ortzfleisch.

W skład tej dyw izji wchodziły 1, 22 i 43 pułki piechoty, 1 pu łk arty lerii (o 3

dyw izjonach lekkich), ciężki dyw izjon 37 pułku arty lerii oraz obserw acyjny

dyw izjon artylerii. Dywizja ta liczyła 17 734 żołnierzy. W skład 12 dyw izji pie­

choty wchodziły 27, 48 i 89 pułki piechoty i 12 pu łk arty lerii (2 dywizjony

lekkie) oraz dwa dyw izjony z 47 pułku arty lerii (w tym jeden ciężki). Do­

wódcą dywizji był gen. por. Ludw ik van der Leyen). D ywizja liczyła 16 134

żołnierzy s?.

1 Brygada K aw alerii, dowodzona przez płka F eldta (składała się z dyw i­

zjonu kpiarzy, 2 p u łk u kaw alerii i dyw izjonu a rty le rii k o n n e j)3e, skoncentro­

w ana była w rejonie Rozóg, na północ od Myszyńca i osłaniała korpus

„Wod-37 S . J e l l e n t a , o p . c i t . , s s . 278—287; S . T r u s z k o w s k i , o p . c i t . , s s . 157 n . ; T . J u r g a , A r m i a „ M o d l i n ”, s s . 141 n . ; t e n ż e , K i l f y a ^ u w a g o n i e m i e c k i e j p r z e w a d z e m i l i t a r n e j ги k a m p a n i i 1939 r ., W P H , 1961, n r 2, s s . 293 n . 38 1 B r y g a d a K a w a l e r i i l i c z y ł a 192 o f i c e r ó w , 895 p o d o f i c e r ó w i 5570 s z e r e g o w y c h , a o p r ó c z t e g o 29 u r z ę d n i k ó w . W z a k r e s i e u z b r o j e n i a d y s p o n o w a ł a n a s t ę p u j ą c y m w y p o s a ż e n i e m : 133 l k m , 44 c k m , 9 g r a n a t n i k ó w , 18 m o ź d z i e r z y ś r e d n i c h , 12 l e k k i c h d z i a ł p i e c h o t y , 12 l e k k i c h a r m a t , 12 n k m p r z e c i w l o t n i c z y c h , 21 d z i a ł e k p r z e c i w p a n c e r n y c h , 6 . s a m o c h o d ó w p a n c e r n y c h , 205 s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h , 222 s a m o c h o d y c i ę ż a r o w e , 318 m o t o c y k l i , 153 p r z y c z e p . D l a p o ­ r ó w n a n i a n a l e ż y d o d a ć , ż e M a z o w i e c k a B r y g a d a K a w a l e r i i m i a ł a o d p o w i e d n i o : r ę c z n e k a r a ­ b i n y m a s z y n o w e — 94, c i ę ż k i e k a r a b i n y m a s z y n o w e — 95, g r a n a t n i k i — 9, m o ź d z i e r z e ś r e d

-22*

340

R y sz a rd Juszkiew icz

rig ” od wschodu. Część sił B rygady K aw alerii uderzyła na 1 pu łk szwoleże­

rów, część zaś dem onstrow ała uderzenie na styk arm ii „Modlin” oraz Samo­

dzielnej G rupy O peracyjnej „N arew ” .

W powiecie przasnyskim siły przeciwników przed starciem przedstaw iały

się następująco: Oddział W ydzielony 20 dyw izji piechoty liczył 4903 żołnierzy

i oficerów (3 bataliony piechoty, 3 dyw izjony arty lerii oraz kom pania czoł­

gów). Mazowiecką B rygadę K aw alerii tw orzyło 6042 żołnierzy i oficerów. R a­

zem więc siły polskie w powiecie przasnyskim składały się z 10 945 żołnierzy

i oficerów.

Oddziały nieprzyjacielskie liczyły natom iast 1 i 12 dyw izje piechoty (16

batalionów) — 33 863 żołnierzy i oficerów oraz około połowy 1 brygady ka­

w alerii, tj. 3328 żołnierzy i oficerów — razem 37 191 żołnierzy i oficerów.

Siły polskie broniące podczas tzw. bitw y granicznej pow iatu mławskiego

i przasnyskiego nie dysponow ały w łasnym lotnictw em (jedynie dowódca tego

zw iązku operacyjnego m iał do dyspozycji nieliczne lotnictw o arm ii „Mo­

dlin”) S9. P lan działania lotnictw a arm ijnego przew idyw ał użycie poszczegól­

nych lotów na wsparcie między innym i 20 dyw izji piechoty i Mazowieckiej

B rygady K aw alerii. I ta k na przykład 41 eskadra rozpoznawcza m iała zbierać

wiadomości o nieprzyjacielu aż do linii W ielbark i Ostróda. „Dla eskadry roz­

poznawczej przew idziano ponadto możliwość użycia jej do bom bardowania,

zwłaszcza w w ypadku zagrożenia naszej pozycji pod M ławą” 10. Najbliższe lo­

tnisko, z którego m ogły startow ać sam oloty arm ijne do działań na korzyść

oddziałów 20 dywizji piechoty i Mazowieckiej B rygady K aw alerii znajdowało

się w Sokołówku pod C iechanow em 11.

W szystkie jednostki 20 dyw izji piechoty zostały postawione w stan po­

gotowia 26 sierpnia w godzinach popołudniowych. 28 sierpnia stanow iska

ogniowe i punkty obserw acyjne zajęła arty leria bezpośredniego w sparcia pie­

choty.

Oddziały 3 arm ii zajęły podstaw y wyjściowe do n atarcia w dniach 30 i 31

sierpnia 12.

n i e — 2, d z i a ł a l e k k i e — 16, n k m — 2, a r m a t y p r z e c i w p a n c e r n e — 22, k a r a b i n y p r z e c i w p a n ­ c e r n e — 78. S i ł a o g n i o w a p u ł k u k a w a l e r i i w 3 p u ł k o w e j b r y g a d z i e ( j a k ą b y ł a M a z o w i e c k a B r y g a d a K a w a l e r i i ) , j a k o b l i c z a S . J e ł l e n t a , o p . c i t . , s . 286 ( s p i e s z o n y c h s z w a d r o n ó w b e z k o n i o w o d n y c h ) , l i c z ą c e g o 652 ż o ł n i e r z y , b y ł a d u ż o m n i e j s z a n i ż n i e m i e c k i e g o p u ł k u p i e c h o t y , l i c z ą c e g o 2500 ż o ł n i e r z y . N a l e ż y d o d a ć , ż e n i e w s z y s c y ż o ł n i e r z e p o l s c y w a r t y l e r i i , t a b o r a c h i w i e l u s ł u ż b a c h s p e c j a l n y c h b y l i u z b r o j e n i w b r o ń p a l n ą . ( P o r . P S Z , t . 1, c z . 1, t a b e l e I I I , X X , X X I , s s . 209— 220). L i c z b a ż o ł n i e r z y b r y g a d y k a w a l e r i i r ó ż n i s i ę o d l i c z b y p o d a n e j w P S Z , t . 1, c z . 1, t a b e l a X X I o 91 ż o ł n i e r z y z t e g o w z g l ę d u , ż e w M a z o w i e c k i e j B r y g a d z i e K a w a l e r i i n i e b y ł o b a t e r i i a r t y l e r i i p r z e c i w l o t n i c z e j , l i c z ą c e j 91 ż o ł n i e r z y i o f i c e r ó w ( b a t e r i a t y p u B ). 39 W s k ł a d l o t n i c t w a a r m i j n e g o w c h o d z i ł a 41 e s k a d r a r o z p o z n a w c z a w s k ł a d z i e 8 s a m o ­ l o t ó w t y p u K a r a ś I I , 151 e s k a d r a m y ś l i w s k a , w s k ł a d z i e 10 s a m o l o t ó w P - l l i 1 R D D - 8 , 53 e s ­ k a d r a o b s e r w a c y j n a w s k ł a d z i e 7 s a m o l o t ó w o r a z p l u t o n s a m o l o t ó w ł ą c z n i k o w y c h (2 s a m o l o ­ t y ) . Ł ą c z n i e s t a n o w i ł o t o 27 s a m o l o t ó w p r z e s t a r z a ł y c h t y p ó w w s t o s u n k u d o 300 s a m o l o t ó w , d z i a ł a j ą c y c h n a k o r z y ś ć 3 A r m i i P o l o w e j ( p o r . P S Z , t . 1, c z . 2, t a b e l a I I I ; M . P o r w i t , o p . c i t ., t . 1, s . 103; A . R z e p n i e w s k i , W o j n a p o w i e t r z n a w P o l s c e — 1939, W a r s z a w a 1970, s . 32 i 33 o r a z z a ł ą c z n i k i n r 4 i 9 — D a n e t a k t y c z n o - t e c h n i c z n e p o l s k i c h i n i e m i e c k i c h s a m o l o t ó w w o j ­ s k o w y c h ; . K u r o w s k i , o p . c i t . , s s . 87 n .) . 40 A . K u r o w s k i , o p . c i t . , s . 88. 41 I b i d e m , s . 86. 42 T e l e f o n o g r a m G r u p y A r m i i „ P ó ł n o c ” d o d o w ó d z t w a 3 A r m i i w s p r a w i e z a j ę c i a p r z e z o d d z i a ł y A r m i i p o d s t a w w y j ś c i o w y c h d o n a t a r c i a ( W o j n a O b r o n n a P o l s k i 1939, s . 385).

Bitw a p o d M la w q (1— 4 IX 1939)

₃₄₁

B I T W A W D N I A C H 1—4 W R Z E Ś N I A

1 w r z e ś n i a . Bitwa, jak a rozgorzała o świcie (godz. 4.30) na granicy

pow iatu m ławskiego i przasnyskiego oraz P ru s Wschodnich, zakończyła się

wieczorem (o godz. 18.00).

Siły polskie nie dały się ani pobić, ani rozbić. U trzym ały swoje główne

pozycje i zadały nieprzyjacielow i znaczne stra ty w ludziach i sprzęcie. S tra ­

ty w łasne w stosunku do nieprzyjaciela były nieznaczne (około 150 zabitych,

kilkudziesięciu rannych i zaginionych, 2 zniszczone czołgi oraz kilka zabitych

i rannych koni). Groźniejsze dla strony polskiej i brzem ienne w skutkach

w dniach następnych okazały się niefortunne rozkazy w yciągnięcia z umoc­

nień kluczowej pozycji „Żaboklik” 1 batalionu i przerzucenie go n a odcinek

m artw y bojowo, ja k też zbyt szybkie wycofanie z głównej linii obrony Ma­

zowieckiej B rygady K aw alerii na następną linię oporu. Rozkazy te, będące

w ynikiem błędnej oceny sytuacji, ułatw iły sytuację nieprzyjacielow i następne­

go dnia. Powyższe błędy w dowodzeniu po stronie polskiej były najw iększy­

mi sukcesam i nieprzyjaciela, który nie w ym usił ich jednak na stronie polskiej

i o nich nie w iedział wieczorem po pierw szym dniu walki.

Żołnierze — obrońcy pozycji „m ław skiej” i „rzęgnow skiej”, ja k też ułani

z Mazowieckiej B rygady K aw alerii, broniący rejonu K rzynowłogi M ałej, zdali

egzamin bojowy celująco. Okazali się dla nieprzyjaciela tw ardym i um iejętnie

walczącym przeciwnikiem . M orale żołnierzy 20 dyw izji piechoty, Mazowieckiej

B rygady K aw alerii i Nowogródzkiej B rygady K aw alerii po pierw szym dniu

w alki było znakomite. Starcie z w ielokrotnie silniejszym przeciwnikiem , uz­

brojonym w nowoczesną broń — zakończyło się jego porażką. Śm iertelnie

znużeni żołnierze dopiero wieczorem otrzym ali gorące jedzenie, gdyż wcześ­

niejszy dojazd kuchni polowych na pozycję był niemożliwy. Nie wszyscy

z nich mogli odpoczywać. Porządkow ano porw aną w w ielu m iejscach sieć

łączności, kopano zasypane transzeje, grzebano poległych. Obrońcy zaczęli

wierzyć sobie i swoim dowódcom oraz broni, którą się posługiwali. O strzeli­

w anie arty lerii nieprzyjacielskiej nocą w yraźnie zmalało.

Spiker radia niemieckiego po raz pierw szy w wieczornym dzienniku za­

komunikował: Festung M ława k ä m p ft w eiter (tw ierdza M ława walczy dalej).

2 w r z e ś n i a . Dla bitw y granicznej, toczonej 2 września na terenie po­

w iatów m ławskiego i przasnyskiego, charakterystyczne było to, że dowódca

arm ii „Modlin” przez cały dzień nie m iał dokładnych wiadomości o położeniu

Mazowieckiej B rygady K aw alerii, a także rozw oju sytuacji w rejonie Rzęgno-

wa. M eldunki były spóźnione i sztab arm ii „Modlin” nie m iał aktualnego

obrazu na praw ym skrzydle arm ii. N iem al do południa w sztabie arm ii „Mo­

dlin” panowało przekonanie, iż Mazowiecka B rygada K aw alerii walczy jeszcze

w rejonie Krzynowłogi M ałej. Tak samo do późnej nocy nic nie wiedziano

w sztabie arm ii „Modlin” o odejściu Mazowieckiej B rygady K aw alerii z linii

Rudno Jeziorowe—Łanięta, n a której m iała ona „trzym ać się najdłużej” ls.

342

R y szard Juszkiew icz

W św ietle wiadomości, jakie nadeszły w nocy z Mazowieckiej Brygady

K aw alerii do sztabu arm ii „Modlin”, sytuację B rygady oceniono bardzo pesy­

mistycznie; gorzej niż ona w yglądała napraw dę. Dowódca arm ii w związku

z tym interw eniow ał u Naczelnego Wodza o uruchom ienie jego odwodów, kon­

centrujących się w rejonie Wyszkowa, gdyż spodziewał się, że Mazowiecka

Brygada K aw alerii, nadszarpnięta mocno dw udniow ym i walkam i, może puś­

cić nieprzyjaciela w k ierunku na Pułtusk. Dopiero pod wieczór, kiedy nadeszły

inne m eldunki z pola w alki, skorygowano pierw otną o cen ę41.

Bitw a tocząca się 2 w rześnia w rejonie przygranicznym na terenie pow ia­

tu przasnyskiego obejm owała nie tylko działania oddziałów regularnych. R a­

no tego dnia został włączony do zmagań jeden z patroli dyw ersyjnych orga­

nizacji K. 7, w skład którego wchodzili Stanisław Szmytko z Surowego, W ła­

dysław Dawidczyk ze wsi Czarnia, Jak u b Pieńkosz ze w si Cyk,. P iotr Ziska —

członek straży granicznej z placówki w Sosnówce, Bolesław Chorążewicz, któ­

ry spełniał funkcję przew odnika oraz M arian Łakom iak — strażnik granicz­

ny z K om isariatu Przasnysz ls. Zadaniem patrolu było dokonanie dyw ersji na

stacji kolejowej w Szczytnie, w tym zniszczenie wielkiego m agazynu żywnoś­

ciowego. Zespół dyw ersyjny do tarł do Szczytna, zniszczył w dwóch m iejscach

szyny kolejowe oraz spalił pociąg ze sprzętem wojskowym, stojący na stacji

kolejowej. Nie udało mu się natom iast zniszczyć m agazynu żywnościowego.

W drodze pow rotnej patrol zniszczył linię wysokiego napięcia na odcinku

Szym any—Ciemne—Dąbrowa. W rejonie rzeki Wałpusz i miejscowości Zie­

leniec zniszczył wojskowe zapasy siana, a we wsi Lesiny — linię telefoniczną

i transform ator. K iedy w drodze pow rotnej patro l dotarł do wsi granicznej

Surow e i zatrzym ał się chwilowo w sklepie Franciszka D eptuły, został zaata­

kow any przez pięcioosobowy patrol niem ieckiej' straży granicznej. W czasie

starcia został ranny w kciuk praw ej ręki M arian Łakom iak oraz dwóch straż­

ników niemieckich. Ponadto zabito dowódcę niem ieckiego patrolu.

Polscy dyw ersanci dotarli szczęśliwie do rejonu koncentracji w Ostrołęce.

W edług uzyskanych potem relacji, za akcję dyw ersyjną w Szczytnie gestapo

obwiniło kolejarzy niem ieckich, których oskarżono o w spółpracę z polskim

w yw iadem i rozstrzelano 1δ. Pozostałe patrole dyw ersyjne z pow iatu przasnys­

kiego nie zostały włączone do akcji. Jak ie były tego przyczyny — nie wiadomo.

Przebieg bitw y granicznej w drugim dniu w alk w powiecie przasnyskim

przyniósł duże sukcesy taktyczne nieprzyjacielow i. Sukcesy te polegały na

w yparciu sił polskich z umocnionej pozycji „Rzęgnowo”, dokonaniu wyłomu

między stanow iskam i Mazowieckiej B rygady K aw alerii i 20 dyw izji piechoty

i wym uszeniu odw rotu na oddziałach Mazowieckiej Brygady K aw alerii na

44 P S Z , t . 1, c z . 2, SS. 44 n . 45 R e l a c j a F e l i k s a T a ń s k i e g o i J a n a A b r a m c z y k a ( z b i o r y a u t o r a ) . 46 R e l a c j a J a n a A b r a m c z y k a ( z b i o r y a u t o r a ) . Z g r u p y d y w e r s y j n e j M a r i a n a Ł a k o m i a k a p r z e ż y l i d o c h w i l i o b e c n e j S t a n i s ł a w A b r a m c z y k o r a z J a k u b P i e ń k o s z . D o w ó d c a p a t r o l u z g i ­ n ą ł w 1943 r . w o k o l i c y Ł o m ż y , p r z y p r z e c h o d z e n i u g r a n i c y d o G e n e r a l n e j G u b e r n i . B o l e s ł a w C h o r ą ż e w i c z , w o k r e s i e o k u p a c j i r o z p o z n a n y p r z e z j e d n e g o z e s t r a ż n i k ó w n i e m i e c k i c h , k t ó r y b r a ł u d z i a ł w s t a r c i u z P o l a k a m i , z o s t a ł s c h w y t a n y p r z e z ż a n d a r m e r i ą , o s a d z o n y w o b o z i e i t a m z g i n ą ł . W ł a d y s ł a w D a w i d c z y k w a l c z y ł w o d d z i a l e p a r t y z a n c k i m , , A s a ” w p o w i e c i e o s t r o ­ ł ę c k i m . Z o s t a ł s c h w y t a n y p r z e z N i e m c ó w i z a m o r d o w a n y w o b o z i e k o n c e n t r a c y j n y m . S t a n i ­ s ł a w S z m y t k o z g i n ą ł p r z y p a d k i e m , j u ż p o w o j n i e .