Marcin Kłak
ZNACZENIE KLASTRÓW PRZEMYSŁOWYCH W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY
WSTĉP – GOSPODARKA WIEDZY
Nieustające procesy globalizacyjne na Ğwiecie prowadzą do rozrastania siĊ gospodarki „wiedzochłonnej”. Traktują one wiedzĊ jako jedyny zasób strate-giczny, nigdy nie wystĊpujący w nadmiarze. Bezustanne poprawianie jakoĞci i wprowadzanie innowacji do wytwarzanych wyrobów to cel, który umoĪliwi osiągniĊcie przewagi we współzawodnictwie. Sukces odniosą te gospodarki, które:
•
Poprawiają swoją biegłoĞü w zastosowaniu nowej wiedzy i wykorzystają ją do wytworzenia konkurencyjnych wyrobów i usług na rynku,•
Inwestują w badania naukowe i rozwój, a takĪe w permanentne kształce-nie kadry na poziomie wyĪszym i Ğrednim,•
Zapewnią odpowiednią motywacjĊ uzdolnionym osobom, aby osiągały wysoki poziom sprawnoĞci zawodowej.Główną cechą gospodarki opartej na wiedzy (Knowledge Based Economy – KBE) jest nadrzĊdna rola wiedzy we wzroĞcie gospodarczym kraju. O ile powyĪ-sze twierdzenie ma charakter bezdyskusyjny, o tyle spore rozbieĪnoĞci pojawiają siĊ w odniesieniu do istoty i treĞci terminu „gospodarka oparta na wiedzy”.
Nie istnieje jak dotąd jedna wspólna i uniwersalna definicja, chociaĪ w literaturze przedmiotu pojawia siĊ wiele ujĊü, miĊdzy którymi zauwaĪyü moĪna spore podobieĔstwa. Wydaje siĊ, Īe doĞü trafnie oddaje istotĊ omawia-nego zagadnienia powszechnie uĪywana definicja sformułowana przez Orga-nizacjĊ ds. Ekonomicznej Współpracy i Rozwoju (OECD). OECD charakte-ryzuje gospodarkĊ opartą na wiedzy (GOW), w ujĊciu makroekonomicznym, według którego, gospodarka oparta na wiedzy cechuje siĊ szybkim rozwojem tych dziedzin gospodarki, które związane są z przetwarzaniem informacji i roz-wojem nauki, głównie gałĊzi przemysłu zaliczanych do tzw. wysokiej techniki,
a takĪe technik i usług społeczeĔstwa informacyjnego, wreszcie jako gospodar- kĊ bezpoĞrednio bazującą na produkcji dystrybucji i wykorzystaniu wiedzy i informacji1.
A. K. KoĨmiĔski dostrzega, Īe o gospodarce opartej na wiedzy moĪna mó-wiü tylko wówczas, gdy posiada ona nastĊpujące cechy2:
1. W tego typu gospodarkach wysoki procent PKB przeznaczony jest na badania naukowe, usługi intelektualne oraz na produkty i usługi informacyjne i telekomunikacyjne. Rezultatem takiej polityki paĔstwa jest wysoko wykształ-cone społeczeĔstwo, powszechne stosowanie technik informacyjnych oraz wy-soka ĞwiadomoĞü koniecznoĞci ciągłego uczenia siĊ i wykorzystywania zdobytej wiedzy w praktyce.
2. Gospodarki oparte na wiedzy charakteryzują siĊ dobrze rozwiniĊta infra-strukturą. Zyskują na znaczeniu te gałĊzie przemysłu, które wykorzystują w swej działalnoĞci wysokie technologie, zwiĊkszają wydajnoĞü pracy i wartoĞü dodaną na jednego zatrudnionego. Przemysły schyłkowe tj. górnictwo, hutnictwo prze-chodzą restrukturyzacjĊ lub są likwidowane ze wzglĊdu na niską opłacalnoĞü produkcji i zbyt wysokie koszty funkcjonowania.
3. Nowa gospodarka charakteryzuje siĊ wysokim poziomem bezpieczeĔ-stwa transakcyjnego i wzajemnego zaufania podmiotów działających na rynku. Jest to moĪliwe ze wzglĊdu na uporządkowany system prawny i zbiór obowiązu-jących norm, jak równieĪ skuteczny system egzekucji prawa.
4. Rynek pracy i system społeczny pozwala na znalezienie zatrudnienia i utrzymanie na społecznie akceptowanym poziomie osobom, które nie chcą lub nie mogą byü pełnoprawnymi uczestnikami gospodarki opartej na wiedzy. Wynika to m.in. z dopasowania rynku edukacji do potrzeb ciągle zmieniającego siĊ rynku pracy. UmoĪliwia to absorpcjĊ nowych pracowników pojawiających siĊ na rynku pracy i pozwala na minimalizacjĊ strat niewykorzystania kapitału ludzkiego. Sytuacja taka jest równieĪ moĪliwa ze wzglĊdu na zaawansowaną współpracĊ paĔstwa z sektorem przedsiĊbiorstw w dziedzinie finansowania badaĔ oraz na spójną politykĊ społeczną i ekonomiczną. Gospodarki tego typu są gospodarkami otwartymi i wysoce konkurencyjnymi.
5. Rozwój produktów i przedsiĊbiorstw opartych na wiedzy jest efektem przedsiĊbiorczoĞci. Polityka paĔstwa jest prowadzona w taki sposób, aby stworzyü korzystne warunki dla rozwoju przedsiĊbiorczoĞci. PrzedsiĊbiorstwa są zaintere-sowane szybkim wdraĪaniem nowych wynalazków i patentów do działalnoĞci produkcyjno-usługowej, podnosząc w ten sposób swoją konkurencyjnoĞü.
6. Gospodarki oparte na wiedzy bazują na solidnych podstawach mak-roekonomicznych, co w praktyce oznacza niski poziom inflacji i stabilnoĞü finansów publicznych.
1 The Future of the Global Economy. Towards a Long Boom?, OECD, Paris 1999, s. 82. 2 A. K. K o Ĩ m i Ĕ s k i, Jak zbudowaü gospodarkĊ opartą na wiedzy, [w:] G. K o ł o d k o
(red.), Rozwój polskiej gospodarki – perspektywy i uwarunkowania, Wydawnictwo WyĪszej Szkoły PredsiĊbiorczoĞci i Zarządzania im. L. KoĨmiĔskiego, Warszawa 2002, s. 157–158.
Za cechĊ najwaĪniejszą gospodarki opartej na wiedzy uznaje siĊ rosnące zna-czenie globalizacji, technik informatycznych, a nade wszystko w rozwoju nauki i wiedzy jako leĪących u podstaw zmian zachodzących w gospodarce. Innymi sło-wy, współczesna gospodarka to dynamiczna współzaleĪnoĞü trzech wiodących sił3:
Ɣ wiedzy – intelektualnego kapitału, stosowanego przez ludzi dla
podej-mowania decyzji i właĞciwych działaĔ;
Ɣ zmian – stale siĊ dokonujących, obejmujących kaĪdą sferĊ Īycia człowie-ka i organizacji; szybkie tempo i nieciągłoĞü zmian utrudniają prognozowanie i podnoszą ryzyko działania;
Ɣ globalizacji – w takich sferach, jak B+R, technologia, produkcja, handel, finanse, komunikacja i informatyzacja, które skutkują globalną ekonomią i hi-perkonkurencją.
(QHUJLDZRGQD (QHUJLDSDURZD (OHNWU\F]QRĞü 3HWURFKHPLD 6LHFLF\IURZH
7HNVW\OLD .ROHM &KHPLNDOLD (OHNWURQLND 6RIWZDUH
ĩHOD]R 6WDO 6LOQLNVSDOLQRZ\ /RWQLFWZR 1RZHPHGLD
REHFQLH
)DOD, )DOD,, )DOD,,, )DOD,9 )DOD9
ODW ODW ODW ODW ODW
"
Rys. 1. Narastanie fal wg Schumpetera
ħ r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie: A. K u k l i Ĕ s k i, Gospodarka oparta na
wie-dzy jako wyzwanie dla Polski XXI wieku, Oficyna Wydawnicza Rewasz, Warszawa 2001, s. 14.
GOW jest najczĊĞciej kojarzona z technologiami informatyczno-komu-nikacyjnymi, postĊpem technicznym i innowacyjnoĞcią. Z tego wzglĊdu wĞród najwaĪniejszych cech GOW wymienia siĊ rosnące znaczenie globalizacji, technik informatycznych, a przede wszystkim nauki i wiedzy oraz związanych z nimi inwestycji w kapitał ludzki, bĊdących podstawą współczesnych przemian4.
Z perspektywy mikroekonomicznej, A. K. KoĨmiĔski, okreĞla gospodarkĊ opartą na wiedzy jako taką, w której Ĩródłem przewagi konkurencyjnej wiĊkszoĞci przedsiĊbiorstw, w tym małych i Ğrednich, są przedsiĊwziĊcia wiedzochłonne5.
3 G. M a n i a k, R. N o w a k-L e w a n d o w s k a, Nowy paradygmat zarządzania w gospo-darce opartej na wiedzy, [w:] K. W ł o d a r c z y k-ĝ p i e w a k, Wybrane problemy gospodarki opartej na wiedzy, Wydawnictwo Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin
2006, s. 174–175.
4 A. K u k l i Ĕ s k i, Gospodarka oparta na wiedzy jako wyzwanie dla Polski XXI wieku,
Ofi-czyna Wydawnicza Rewasz, Warszawa 2001, s. 13–20.
5 A. K. K o Ĩ m i Ĕ s k i, Teoria i praktyka zarządzania na przełomie XX i XXI wieku,
Natomiast J. Schumpeter zauwaĪa, Īe poczynając od koĔca XVIII wieku, kolejne osiągniĊcia w dziedzinie techniki i nauki, narastające w formie sukce-sywnych „fal”, kształtowały obraz naszej cywilizacji w coraz wiĊkszym zakresie oraz w coraz szybszym tempie (rys. 1).
O ile pierwsza „fala” trwała lat szeĞüdziesiąt, to czwarta – lat czterdzieĞci. Obecna zaĞ piąta „fala” obejmując gospodarkĊ opartą na wiedzy przynosi zastosowanie nowych, rewolucyjnych technologii6. Według Schumpetera okres ten ma trwaü tylko trzydzieĞci lat (a biorąc pod uwagĊ fakt, iĪ siĊga on w przyszłoĞü do roku 2020, okres ten moĪe ulec skróceniu).
Obecnie dynamika zmian na Ğwiecie sprawia, Īe przedsiĊbiorstwa muszą staü siĊ „inteligentne” i zachowaü ukierunkowanie na tworzenie i zarządzanie wiedzą. Utrzymanie przewagi konkurencyjnej wymaga umiejĊtnoĞci reagowania i aktywnoĞci. ZaleĪą one od uczenia siĊ poszczególnych jednostek, jak i całej organizacji, szybciej od rywali. Organizacje stają siĊ „inteligentne” poprzez po-dejmowanie aktywnych staraĔ mających na celu zdobycie wiedzy (na temat wewnĊtrznego i zewnĊtrznego otoczenia oraz związków pomiĊdzy nimi), a nas-tĊpnie sprawne jej wykorzystanie w walce konkurencyjnej7.
1. GOSPODARKA ĝWIATOWA A PERSPEKTYWA KRAJOWA
W krajach najwyĪej rozwiniĊtych gospodarczo, wiedza jest przede wszyst-kim aparatem pomocniczym w osiągniĊciu najwyĪszej nowoczesnoĞci i szcze-gólnych walorów wytwarzanych dóbr i usług, aby tą drogą zwiĊkszaü wartoĞci rynkowe. Kraje mniej rozwiniĊte gospodarczo powinny dąĪyü do wzbogacenia
6 Nie naleĪy zapominaü, iĪ oddziaływanie wszystkich tych czynników przynosi jednak
am-biwalentne rezultaty. Z jednej strony tworzy siĊ bowiem postindustrialne społeczeĔstwo informa-cyjne bogatych paĔstw wysoko rozwiniĊtych, wykorzystujące najnowoczeĞniejsze sposoby two-rzenia oraz dystrybucji wiedzy i technologii (m.in. za poĞrednictwem Internetu) oraz podlegające procesom globalizacji. Z drugiej zaĞ strony, pogłĊbiają siĊ w zastraszającym tempie i wymiarze dysproporcje, spychające coraz liczniejsze rzesze mieszkaĔców krajów rozwijających siĊ, w nie-wielkim tylko stopniu korzystających z dobrodziejstw postĊpu cywilizacyjnego, w pułapkĊ nĊdzy, głodu, konfliktów zbrojnych oraz coraz ostrzejszych problemów społecznych wszelkiego typu. W połączeniu z innymi palącymi problemami w rodzaju przeludnienia czy degradacji Ğrodowiska naturalnego, stwarza to niezwykle groĨną dla całej naszej planety sytuacjĊ. Charakteryzuje siĊ ona ogromnymi sprzecznoĞciami, brakiem równowagi i pogłĊbiającą siĊ przepaĞcią pomiĊdzy roz-winiĊtą pod kaĪdym wzglĊdem, bogatą Północą a coraz biedniejszym, spychanym na margines rozwoju ludzkoĞci Południem. Szerzej: E. H a l i Ī a k, Południe (paĔstwa rozwijające siĊ – Trzeci
ĝwiat), [w:] E. H a l i Ī a k, R. K u Ĩ n i a r e k, Stosunki miĊdzynarodowe: geneza, struktura, dynamika, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006; t e n Ī e, Północ w sto-sunkach miĊdzynarodowych, tamĪe.
7 G. S t o n e h o u s e, J. H a m i l l, D. C a m p b e l l, T. F e l b e r g, Globalizacja. Strategia i zarządzanie, Felberg SJA, Warszawa 2001, s. 290–293.
zdolnoĞci absorpcyjnych transferów wiedzy i dyfuzji technologii teleinforma-tycznych (ICT8) oraz związanych z tym samoistnych staraĔ o rodzime wytwa-rzanie wiedzy.
Przemiany społeczne i gospodarcze ostatnich lat ukształtowały nowy, glo-balny układ na Ğwiecie. Ogromną rolĊ w tym odegrał postĊp techniczny. Roz-winął siĊ transport, łącznoĞü. Informacje przesyłane są w sposób szybki, ciągły, niezawodny i stosunkowo tani do wszystkich niemal zakątków Ğwiata za poĞ-rednictwem satelitów komunikacyjnych, kabli, faksów oraz sieci komputero-wych. DuĪy udział miał takĪe postĊp naukowy. Zaszły znaczne zmiany w poj-mowaniu nauki, edukacji, badaĔ, twórczoĞci itp. Wiedza ludzka zajĊła czołowe miejsce w społeczeĔstwie, stała siĊ niezwykle poĪądana i wszechobecna. Jednak nowy ład na Ğwiecie doprowadził takĪe do dysproporcji. W wielu krajach tylko czĊĞü społeczeĔstwa znalazła sposób by znaleĨü siĊ w obrĊbie nowego systemu panującego na Ğwiecie.
O tym, Īe nastąpiła rewolucja informatyczna, Ğwiadczą nie tylko dane i wskaĨniki techniczne (np. dotyczące komputerów, systemów telekomunikacyj-nych), ale takĪe ekonomiczne analizy rozwoju społeczno-gospodarczego krajów rozwiniĊtych. Rosnąca iloĞü informacji oraz wzrost jej dostĊpnoĞci dla obywateli to obecnie wyraĨny trend w procesie rozwoju społecznego. Tworzą siĊ społe-czeĔstwa wiedzy i informacji, których cechy są zasadniczo odmienne od spo-łeczeĔstw bogatych jedynie w zasoby materialne i opierających swoją gospodar-kĊ na eksploatacji tych zasobów.
Porównania miĊdzynarodowe potwierdzają, Īe zarządzanie wiedzą przy-czynia siĊ do rozwoju przedsiĊbiorstw i poprawy ich konkurencyjnoĞci oraz ogólnych wyników gospodarowania zasobami, a jednoczeĞnie umoĪliwia inter-nalizacjĊ przedsiĊbiorstwa. Jest to poparte nastĊpującymi danymi9:
Ɣ niemal we wszystkich krajach OECD rozwój grupy przemysłów opartych
na wiedzy był przez wiele lat szybszy od ogólnego wzrostu PKB. Udział gos-podarki opartej na wiedzy w tworzeniu PKB krajów OECD wyniósł ponad 50% w 2000 r. w porównaniu z 45% w 1985 r.;
8 ICT – technologia informacyjna i komunikacyjna to rozwój technologiczny w zakresie
in-formacji i komunikacji. Doprowadził do poprawy funkcjonowania sieci i technologii połączeĔ. WiąĪe siĊ to z istotnymi nastĊpstwami dla struktury organizacji transnarodowych, zarządzania wiedzą, koordynacji działaĔ, jak równieĪ elastycznoĞci i zdolnoĞci reagowania na zmiany. Tech-nologia informacyjna i komunikacyjna odgrywa zasadniczą rolĊ w zbieraniu informacji, przetwa-rzaniu, analizowaniu, zapisywaniu interpretacji, jak równieĪ w tworzeniu nowej wiedzy organiza-cyjnej stanowiącej podstawĊ budowania kluczowych kompetencji. Technologia informacyjna i ko-munikacyjna stworzyła infrastrukturĊ wspierającą sieciowe struktury organizacyjne, które mogą staü siĊ istotnym elementem procesu uczenia siĊ organizacji i transnarodowej działalnoĞci gos-podarczej. TamĪe, s. 177–193.
9 J. K o t y Ĕ s k i, Europejska przestrzeĔ gospodarcza oparta na wiedzy – od Lizbony do Warszawy, [w:] A. K u k l i Ĕ s k i (red.), Gospodarka oparta..., s. 37–38.
Ɣ przemysły oparte na wiedzy odgrywają wiĊkszą rolĊ w wysoko rozwiniĊ-tych krajach OECD (w Niemczech, USA i Japonii);
Ɣ rozwój gospodarki opartej na wiedzy po 1985 r. postĊpował najszybciej
w Korei, Portugalii, Australii, Wielkiej Brytanii, Japonii i Finlandii;
Ɣ kraje OECD przeznaczają coraz wiĊcej nakładów na wytwarzanie wiedzy.
Inwestowanie w wiedzĊ obejmuje nakłady na B+R, oprogramowanie oraz pub-liczne nakłady na edukacjĊ. W drugiej połowie lat 90. XX w., udział nakładów na wytwarzanie wiedzy i prywatnych wydatków na edukacjĊ i szkolenia w two-rzeniu PKB wynosił ponad 10%. Same tylko nakłady brutto na B+R wynosiły w krajach OECD około 500 mld USD w 1997 r., tj. ponad 2,2% PKB. Liderem w tej grupie krajów jest Szwecja, w której udział nakładów na B+R w tworzeniu PKB wynosił 4% w 1997 r.;
Ɣ około 60% mieszkaĔców krajów OECD w wieku 25–64 lata ukoĔczyło
szkoły Ğrednie, a 13% szkoły wyĪsze, przy czym ten ostatni wskaĨnik waha siĊ od mniej niĪ 9% w Australii, Turcji, Portugalii i Włoszech do ponad 20% w USA i Holandii;
Ɣ nakłady na B+R w krajach OECD były finansowane w około 60% przez przedsiĊbiorstwa prywatne. W takich krajach OECD jak Japonia, Korea, Irlan-dia, Szwecja, Szwajcaria i USA zostało poniesionych ponad 10% nakładów na B+R przez firmy zagraniczne;
Wiedza ma duĪe znaczenie nie tylko dla sektorów opierających siĊ na wy-sokiej technologii, ale równieĪ dla tradycyjnych gałĊzi gospodarki. WaĪna staje siĊ zmiana tradycyjnej działalnoĞci gospodarczej na produkcjĊ o wyĪszym poziomie wartoĞci dodanej (tab. 2).
Tabela 2. WartoĞü dodana przemysłu opierającego siĊ na wiedzy
Kraje
Udział przemysłu wiedzy w wartoĞci dodanej sektora
biznesu (w %)
Kraje
Udział przemysłu wiedzy w wartoĞci dodanej sektora
biznesu (w %)
Niemcy 59 Finlandia 42
USA 55 Dania 42
Japonia 53 Meksyk 42
Wielka Brytania 52 Korea 40
Kanada 51 Nowa Zelandia 40
Szwecja 51 Grecja 39
Holandia 50 Hiszpania 38
Francja 50 Norwegia 35
UE 48 Portugalia 34
Belgia 46 Islandia 31
ħ r ó d ł o: S. Zajączkowska-Jakimiak, Wiedza i technologia w erze globalizacji, [w:]
Gospodarki opierające siĊ na wiedzy rozwijają takie gałĊzie przemysłu jak mikroelektronika, biotechnologia czy telekomunikacja, których podstawą są B+R10. Pomimo róĪnego tempa kraje OECD podąĪają w kierunku gospodarki opierającej siĊ na wiedzy. Oprócz tradycyjnych sektorów gospodarek działa branĪa wysokiej technologii, gdzie wiedza jest dominującym zasobem produk-cyjnym. W Kanadzie, USA, Japonii, Francji, Holandii, Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii przemysł wysokich technologii generuje ponad połowĊ dochodów całego sektora biznesu11.
Jak zauwaĪa J. Czaja, kraje członkowskie Unii Europejskiej, dostrzegając zmiany zachodzące we współczesnej gospodarce oraz nasilającą siĊ globalną konkurencjĊ, zaczĊły podejmowaü róĪnorodne przedsiĊwziĊcia mające słuĪyü poszerzaniu zasobów wiedzy i ich upowszechnianiu, aby budowaü gospodarkĊ opartą na wiedzy12. W tym celu, w pierwszej kolejnoĞci, podjĊto działania zmie-rzające do wzmocnienia bazy naukowej i technicznej. Instytucje unijne rozpo-czĊły wspieranie działaĔ paĔstw członkowskich poprzez13:
Ɣ realizowanie programów badawczych, rozwoju technologicznego i do-ĞwiadczeĔ przez wspieranie współpracy miĊdzy przedsiĊbiorstwami, oĞrodkami badawczymi i uczelniami;
Ɣ wspieranie współpracy w dziedzinie wspólnotowych badaĔ, rozwoju
technologicznego i doĞwiadczeĔ z paĔstwami trzecimi oraz organizacjami miĊdzynarodowymi;
Ɣ upowszechnianie i optymalizacjĊ wyników działaĔ w dziedzinie
wspólno-towych badaĔ, rozwoju technologicznego i doĞwiadczeĔ;
Ɣ pobudzanie kształcenia i mobilnoĞci naukowców w UE.
JednakĪe najbardziej istotnym wyrazem unijnych działaĔ wspierających rozwój GOW było przyjĊcie w 2000 r. strategii lizboĔskiej. Jej głównym celem jest „stworzenie na terytorium Europy najbardziej konkurencyjnej i dynamicz-nej, opartej na wiedzy gospodarki na Ğwiecie, zdolnej do trwałego rozwoju, kreującej wiĊkszą liczbĊ miejsc pracy oraz charakteryzującej siĊ wiĊkszą spójnoĞcią społeczną”14.
10 Wiodące przedsiĊbiorstwa w tej branĪy rosnącą czĊĞü swych dochodów przeznaczają na
B+R, np. Ericsson – 14,5% łącznych dochodów, Lucent Technologies – 11,5%, Nokia – 8,7%.
11 S. Z a j ą c z k o w s k aJ a k i m i a k, Wiedza i technologia w erze globalizacji, [w:] B. L i
-b e r s k a (red.), Glo-balizacja: Mechanizmy i wyzwania, PWE, Warszawa 2002, s. 87–88.
12 Celem PaĔstw członkowskich UE jest zwiĊkszenie nakładów na działalnoĞü (B+R) do
poziomu 3% produktu krajowego brutto (PKB).
13 S. C z a j a, Znaczenie kapitału ludzkiego i wiedzy w funkcjonowaniu społeczeĔstwa Unii Europejskiej, [w:] S. C z a j a, A. Z i e l i Ĕ s k a (red.), Jak Īyü w Unii Europejskiej, Bimart, Wałbrzych 2004, s. 72.
Strategia lizboĔska zakłada budowĊ gospodarki europejskiej opartej na15:
Ɣ wiedzy;
Ɣ wdraĪaniu zasad zrównowaĪonego rozwoju (zrównowaĪonego pod wzglĊdem ekonomicznym, ekologicznym i społecznym);
Ɣ liberalizacji i integracji rynków przemysłu sieciowego i rynku usług fi-nansowych;
Ɣ rozwoju przedsiĊbiorczoĞci;
Ɣ wzroĞcie zatrudnienia i zmianie modelu społecznego.
W 2005 r. zaproponowano dodatkowo16:
Ɣ pełne otwarcie rynku zamówieĔ rządowych i pracy;
Ɣ przeznaczenie pomocy paĔstwa dla sektorów o najwyĪszym potencjale wzrostu;
Ɣ zwiĊkszenie wydatków na badania i rozwój do 3% PKB;
Ɣ opracowanie indywidualnych programów walki z bezrobociem dla
kaĪde-go z krajów UE.
Podstawowym celem tej strategii odnoĞnie do budowania GOW jest zwiĊk-szenie innowacyjnoĞci europejskiej gospodarki. Aby gospodarka oparta na wiedzy mogła siĊ skutecznie rozwijaü, priorytetami muszą byü edukacja, prace badawczo-rozwojowe oraz sprawne kanały i mechanizmy dystrybucji wiedzy i informacji. Realizacja jej załoĪeĔ powinna doprowadziü do rozwoju społeczeĔ-stwa informacyjnego, badaĔ i innowacji oraz wykształcenia odpowiednich kwalifikacji i umiejĊtnoĞci. Działania dotyczące społeczeĔstwa wiedzy w ra-mach realizowania tej strategii koncentrują siĊ na rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego oraz na promowaniu „edukacji przez całe Īycie” i kształcenia odpowiednich kwalifikacji i umiejĊtnoĞci17. Ponadto istotną kwestią omawianej czĊĞci strategii lizboĔskiej jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, poprzez zapewnienie dostĊpu do pracy, edukacji, przeciwdziałanie dyskrymina-cji, profilaktykĊ i leczenie uzaleĪnieĔ18.
15 Polskie Forum Strategii LizboĔskiej, http://www.pfsl.pl.
16 A. S ł o j e w s k a, J. K i e l e c k i, Europa nie chce juĪ dogoniü Ameryki, „Rzeczpospolita”
2005, nr 28.
17 Pomimo iĪ Unia Europejska nie wymaga ujednolicenia systemów edukacyjnych od swoich
członków, to przyjĊte do realizacji w tzw. deklaracji boloĔskiej w czerwcu 1999 r. załoĪenia wymuszają koniecznoĞü stworzenia do 2010 r. Europejskiego Obszaru Szkolnictwa WyĪszego. Realizacja tego załoĪenia z jednej strony ma stanowiü próbĊ unifikacji szkolnictwa wyĪszego w Europie, z drugiej zaĞ ma wskazywaü na koniecznoĞü prowadzenia wspólnej polityki edukacyj-nej. Sprawny, funkcjonalny i kreatywny system edukacyjny powinien byü czynnikiem zachĊcają-cym dzieci i młodzieĪ do pracy intelektualnej, zdobywania umiejĊtnoĞci, które bĊdą przydatne zarówno im samym, jak i gospodarce. (Zob.: L. D z i e w i Ċ c k a-B o k u n, A. Ł a d y Ī y Ĕ s k i (red.), Polska wobec wyzwaĔ edukacyjnych Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, s. 7.
18 Polska i Unia wobec wyzwaĔ globalizacji: Biała KsiĊga 2006, Instytut BadaĔ nad
Polski rząd przyjął dodatkowo Narodowy plan rozwoju (NPR)19 – plan roz-woju kraju, bĊdący w Ğcisłej korelacji ze strategią lizboĔską. Rezultatem pod-jĊtych działaĔ w perspektywie długookresowej powinno byü m.in.: przyspiesze-nie rozwoju gospodarczego kraju mierzonego wzrostem PKB, wzrost konkuren-cyjnoĞci polskiej gospodarki oraz rozwój sektorów gospodarki wiedzy20.
Analiza gospodarki opartej na wiedzy z perspektywy polskiej wymaga dwo-jakiego jej postrzegania. Z jednej strony potrzebna jest ĞwiadomoĞü trendu rozwojowego, który ujawnił siĊ jako konsekwencja okreĞlonych zjawisk i pro-cesów, a zatem i Polska została włączona w jego nurt. Po drugie, budowa gospodarki wiedzy i społeczeĔstwa wiedzy jest dla Polski warunkiem uczestnic-twa w korzyĞciach związanych z globalizacją i sposobem na urzeczywistnienie trwałego wzrostu gospodarczego.
Na drodze badaĔ J. Dąbrowski i I. Koładkiewicz wyróĪnili szereg wspól-nych problemów związawspól-nych z zarządzaniem wiedzą i kapitałem intelektualnym w polskich przedsiĊbiorstwach21:
Ɣ problemy z monitorowaniem efektywnoĞci szkoleĔ, a wiĊc sprawdzenie
w jakim stopniu wiedza pracownika wzrosła po odbytym szkoleniu oraz w jakim zakresie była wykorzystana,
Ɣ wysoki koszt wprowadzenia nowoczesnych technologii,
Ɣ niedostrzeganie przez pracowników istotnoĞci wiedzy w kontekĞcie
wzro-stu intensywnoĞci konkurencji,
Ɣ brak wĞród pracowników ĞwiadomoĞci wagi zagadnieĔ „wiedzowych”, Ɣ problemy z dzieleniem siĊ wiedzą wĞród pracowników najstarszych oraz charakteryzujących siĊ najdłuĪszym staĪem,
Ɣ niedostateczne przyswajanie nowinek technologicznych przez pra-cowników,
Ɣ problemy z pozyskiwaniem wiedzy – mało praktyków wĞród szkole-niowców,
Ɣ problemy z postawami pracowników, którzy nie chcą dzieliü siĊ swoją wiedzą,
Ɣ brak sformalizowanych procedur i standardów zarządzania wiedzą oraz systematycznoĞci uzupełniania zasobów wiedzy,
Ɣ problemy skali i wielkoĞci przedsiĊbiorstwa,
Ɣ przeładowanie informacjami.
19 Narodowy Plan Rozwoju ma w swoich załoĪeniach najkorzystniejsze wykorzystanie przez
PolskĊ funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci Unii Europejskiej; http://npr.com.pl.
20
NPR obejmuje trzy fazy procesu kształtowania gospodarki opartej na wiedzy: etap I – lata
2004–2006; etap II – 2007–2013; oraz etap III – działania po 2013 r.; http://npr.com.pl.
21 J. D ą b r o w s k i, J. K o ł a d k i e w i c z, Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwach dzia-łających w Polsce – wyniki badaĔ, [w:] B. W a w r z y n i a k (red.), Zarządzanie wiedzą w przed-siĊbiorstwie, Wydawnictwo WyĪszej Szkoły PrzedsiĊbiorczoĞci i Zarządzania im. Leona
W związku z powyĪszym niezbĊdne staje siĊ prowadzenie intensywnych działaĔ na rzecz podniesienia konkurencyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw na rynkach Ğwiatowych. Znajduje to odzwierciedlenie m.in. w ponoszonych nakła-dach na badania naukowe, a takĪe w całej działalnoĞci paĔstwa w dłuĪszym okresie. Dotyczy to konceptualizacji polityki naukowo-technicznej, jej realizacji i oceny, a wiĊc tworzenie mechanizmów i regulacji prawnych sprzyjających rozwojowi polskiej gospodarki opartej na wiedzy22.
Udział wyrobów wysokiej techniki w polskiej produkcji przemysłowej jest duĪo niĪszy niĪ w krajach wysoko rozwiniĊtych. Polska nie uczestniczyła w bardzo dynamicznym rozwoju przemysłów high-tech. W przeciwieĔstwie do gospodarki Ğwiatowej otwarcie rynku polskiego na konkurencjĊ zagraniczną doprowadziło bowiem do likwidacji znacznej czĊĞci produkcji krajowej w tych przemysłach (dotyczyło to zwłaszcza wytwarzanych w nich wyrobów fi-nalnych)23.
W przeciwieĔstwie do Polski kraje wysoko rozwiniĊte dostrzegły w rozwo-ju przemysłów wysokiej techniki ogromną szansĊ wzrostu dochodu narodowego, a tym samym dobrobytu obywateli, szansĊ zajĊcia w miĊdzynarodowym po-dziale pracy pozycji uprzywilejowanej. Kraje te skierowały ogromne Ğrodki na rozwój przemysłów high-tech. W rezultacie produkcja przemysłów wysokiej techniki stanowi najbardziej dynamiczny element współczesnej gospodarki Ğwiatowej. Udział wyrobów przemysłów wysokiej techniki w całoĞci produkcji przyjmuje siĊ powszechnie za podstawowy wskaĨnik nowoczesnoĞci struktury przemysłowej w GOW poszczególnych krajów24.
Lepsze wykorzystanie istniejących zasobów kapitału ludzkiego wymaga obok redukcji bezrobocia bodĨców wyzwalających proinnowacyjne postawy ludzi, tworzenia klimatu sprzyjającego rozwojowi pomysłów oraz instytucjonal-nych i infrastrukturalinstytucjonal-nych warunków, które wyzwalają zapotrzebowanie pod-miotów gospodarczych, instytucji paĔstwa i organizacji samorządowych na in-nowacje25.
InnowacyjnoĞü odgrywa podstawową rolĊ, zarówno w walce konkurencyj-nej produktów i usług (na rynku wewnĊtrznym i miĊdzynarodowym), jak równieĪ wpływa na podniesienie poziomu i jakoĞci Īycia.
22 W. J o n a s z, Innowacje w modelu działanoĞci przedsiĊbiorstw, [w:] E. U r b a Ĕ c z y k
(red.), Zarządzanie wartoĞcią przedsiĊbiorstwa w warunkach globalizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin 2001, s. 143–147.
23 A. K a r p i Ĕ s k i, Perspektywy rozwoju nowych gałĊzi w Polsce w XXI wieku, [w:] Per-spektywy awangardowych dziedzin nauki i technologii do roku 2010, Komitet Prognoz „Polska
2000 Plus”, Warszawa 1999, s. 23.
24 A. K a r p i Ĕ s k i, Spór o przyszłoĞü przemysłu Ğwiatowego, Komitet Prognoz „Polska
w XXI wieku”, Warszawa 1994, s. 40.
25 M. W o Ĩ n i a k, Makroregulacyjne warunki rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Wnioski dla gospodarki Ukrainy, [w:] K. W ł o d a r c z y k-ĝ p i e w a k (red.), Wybrane problemy..., s. 13.
Tabela 3. WskaĨniki rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w Polsce i krajach UE według Banku ĝwiatowego (Knowledge Assessment Methodology – KAM 2006)
PaĔstwo KEI
Economic Incentive Regime
Innovation Education ICT
Austria 6,06 6,33 6,56 5,17 6,19 Belgia 5,76 4,9 6,63 6,56 4,97 Cypr 3,59 4,49 2,55 2,9 4,42 Czechy 4,24 3,47 4,25 4,06 5,17 Dania 8,08 7,14 8,61 7,88 8,71 Estonia 5,43 4,63 4,42 5,86 6,8 Finlandia 7,8 7,07 9,31 7,74 7,07 Francja 5,54 4,42 6,44 6,07 5,24 Grecja 3,49 2,99 3,47 4,71 2,79 Hiszpania 5,13 4,63 4,89 6,65 4,35 Holandia 6,93 6,33 7,07 6,7 7,62 Irlandia 5,76 5,92 5,59 6,35 5,17 Litwa 3,71 3,2 2,84 5,73 3,06 Luksemburg 6,22 7,21 6,34 2,95 8,37 Łotwa 3,34 2,79 1,84 5,73 2,99 Niemcy 6,25 5,44 7,33 5,17 7,07 Polska 3,02 2,24 2,48 5,24 2,11 Portugalia 3,7 4,42 3,51 3,26 3,61 Słowacja 3,18 3,06 2,84 3,02 3,81 Słowenia 5,14 3,33 5,45 6,22 5,58 Szwecja 8,02 6,05 9,37 7,25 9,39 WĊgry 3,59 3,54 3,68 4,41 2,72 Wielka Brytania 6,76 5,92 6,96 6,07 8,1 Włochy 4,71 2,86 4,13 5,32 6,53
ħ r ó d ł o: World Bank, http://info.worldbank.org/etods/kam/scotecard_en.html.
Innowacje nie zaleĪą wyłącznie od indywidualnego działania firm, uniwer-sytetów i instytutów badawczych, lecz głównie od ich współpracy. Rząd, Ğrodowisko akademickie i sektor przemysłu muszą tworzyü system powiązaĔ. Zachodzi tu potrzeba stworzenia odpowiedniej infrastruktury instytucjonalnej i prawnej. W efekcie zlikwidowana zostanie luka strukturalna. NastĊpstwem tego bĊdzie wzrost konkurencyjnoĞci i zysków, a takĪe rozwój procesu nauki. DoĞwiadczenia paĔstw rozwijających siĊ pokazują, Īe polityka rządu na rzecz polepszenia zdolnoĞci innowacyjnych owocuje wzrostem konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw krajowych, a tym samym całej gospodarki narodowej.
2. KONCEPCJA KLASTRÓW
Klaster26 (cluster) jest to znajdująca siĊ w geograficznym sąsiedztwie grupa przedsiĊbiorstw i powiązanych z nimi instytucji, np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeĔ branĪowych. W poszczególnych dziedzinach, konkurujących miĊdzy sobą, ale równieĪ współpracujących, zajmujących siĊ okre-Ğloną dziedziną, połączoną podobieĔstwami i wzajemnie siĊ uzupełniającą27.
Klastry osiągają masĊ krytyczną (niezbĊdna liczba firm i innych instytucji tworząca efekt aglomeracji) i odnoszą niezwykłe sukcesy konkurencyjne w okre-Ğlonych dziedzinach działalnoĞci. Koncentracja wspomaga tworzenie nowych przedsiĊbiorstw, produktów oraz nowych miejsc pracy dla wysoko wykwalifi-kowanych, dobrze opłacanych pracowników. Klastry stanowią o sile kaĪdej gos-podarki narodowej, regionalnej, stanowej, a nawet wielkomiejskiej, głównie w krajach gospodarczo rozwiniĊtych [ibidem].
W literaturze przedmiotu istnieje wiele definicji klastra28. SytuacjĊ kompli-kuje dodatkowo istnienie wielu koncepcji teoretycznych, w mniejszym bądĨ wiĊkszym stopniu zbieĪnych z koncepcją klastra np. dystrykt przemysłowy, regionalny system innowacji, sieü innowacyjna itd. Niemniej jednak wiĊkszoĞü definicji podaje, dla rozróĪnienia, kilka cech charakteryzujących klastry29:
Ɣ koncentracja przestrzenna – koncentracja na okreĞlonym obszarze współ-zaleĪnych przedsiĊbiorstw działających w tym samym bądĨ pokrewnych sek-torach przemysłu lub usług,
Ɣ interakcyjnoĞü – interakcje i funkcjonalne powiązania pomiĊdzy firmami,
Ɣ wspólna trajektoria rozwoju – ponadsektorowy wymiar klastra obejmują-cego swym zasiĊgiem zarówno horyzontalne, jak i wertykalne powiązania,
Ɣ konkurencja i kooperacja – w pewnych aspektach działalnoĞci.
Koncepcja klastrów stanowi nowy sposób myĞlenia o kreowaniu konkuren-cyjnoĞci przedsiĊbiorstw. Jej istotą jest stymulowanie współpracy pomiĊdzy poszczególnymi podmiotami Īycia gospodarczego, przyĞpieszenie procesów innowacyjnych, a przez to poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiĊbiorstw funkcjonujących w klastrze30.
26 Zarówno w polskojĊzycznej, jak i obcojĊzycznej literaturze przedmiotu istnieje wiele
zbli-Īonych do siebie pojĊü klastra. Inne nazwy klastra to: grona, wiązki przemysłowe oraz przeniesio-ne z jĊzyka francuskiego – lokalprzeniesio-ne systemy produkcyjprzeniesio-ne (fr. systemes productifs locaux).
27 M. E. P o r t e r, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 248.
28 Na przykład według Wielkiego słownika wyrazów obcych słowo klaster (wiązka, grono,
kiĞü) oznacza „skupisko powiązanych ze sobą firm lub instytucji naukowo-badawczych o okreĞ-lonym profilu, działających na jakimĞ terenie”. Zob. M. B a Ĕ k o (red.), Wielki słownik wyrazów
obcych, PWN, Warszawa 2005, s. 629.
29 T. B r o d z i c k i, Definicja klastra, http://www.klastry.pl/index_tresc.php?plik_tresc=
main/artykul_tresc.php@id=2.
30 Teoretyczne załoĪenia zostały potwierdzone przez liczne badania empiryczne
Struktury klastrowe powstają praktycznie we wszystkich sektorach gospo-darki i zostały zidentyfikowanie w wielu krajach Ğwiata31. WystĊpują zarówno w przemyĞle, jak i usługach, w sektorach wysokich technologii, jak i tradycyj-nych. Charakteryzują siĊ równieĪ róĪnym poziomem innowacyjnoĞci i zaawan-sowania technologicznego, a tym samym róĪnymi strategiami i perspektywami rozwoju.
Efekt synergiczny klastera przemysłowego polega przede wszystkim na32: a) Dyfuzji know-how oraz rotacji kadr w ramach klastra,
b) ZwiĊkszeniu produktywnoĞci w ramach klastra poprzez skupienie zasobów, c) OtwartoĞci na innowacje i zdolnoĞci ich absorpcji,
d) Przyciąganiu nowych zasobów i przedsiĊbiorstw.
Tabela 4. Przykłady klastrów na Ğwiecie
Nazwa Kraj BranĪa www
SILICON VALLEY (tzw. Dolina Krzemowa)
USA informatyka www.siliconvalley.com/mld/
siliconvalley/ BIO CLUSTER IN
CAMBRIDGE
Wielka Brytania biotechnologie www.enterprise.cam.ac.uk
HOLLYWOOD USA kinematografia www.hollywood.com
SSC SKELLEFTEA Szwecja meblarska www.sscskelleftea.se
NOKIA Finlandia telekomunikacja www.nokia.fi
KONSORCJUM AUTOMATION ALLEY
USA automatyzacja www.automationalley.com/autoalley/
Automation+Alley TECHNOPOLIS, Oulu Finlandia informatyka (software) www.technopolis.fi
Manzano Cluster Włochy meblarska www.unido.org/doc/4300
THE ARENA Packaging
Szwecja opakowania www.thepackagingarena.com/new
THE TELECOM, Karlskrona Szwecja nowoczesne technologie RAILWAY CLU-STER KATALONIA Hiszpania transport ħ r ó d ł o: Opracowanie własne. 31 M. E. P o r t e r, Porter..., s. 330–335.
Efekty synergiczne związane są takĪe ĞciĞle z zaufaniem społecznym lub wrĊcz kapitałem społecznym. RozwiniĊte otoczenie społeczne sprzyja atmosfe-rze zaufania w kontaktach miĊdzyludzkich, w tym szczególnie gospodarczych. Ogranicza to w znaczny sposób ryzyko, co jest istotne zwłaszcza dla niewielkich firm, o małych zasobach kapitałowych oraz słabej sile nacisku na partnerów. Redukcja ryzyka pozwala ograniczyü koszty zarządzania nim33.
Tabela 5. Przykłady klastrów w Polsce
Nazwa Lokalizacja BranĪa www
Stowarzyszenie Grupy PrzedsiĊbiorców Przemy-słu Lotniczego DOLINA LOTNICZA
Polska południowo- -wschodnia
lotnicza www.dolinalotnicza.pl
AVIA SPLOT Polska południowo-
-wschodnia
lotnicza www.splot.org.pl Tarnowski Klaster Przemy-
słowy PLASTIKOWA DOLINA S.A.
Tarnów i okolice chemiczna www.tkp.com.pl
ICT POMERANIA Klaster Informatyczny
woj. pomorskie informatyczna www.ictopomerania.pl Wielkopolski Klaster
Meblarski
woj. wielkopolskie meblarska www.klastermeblarski.warp. org.pl
INFORMATYKA PODKARPACKA
woj. podkarpackie informatyczna www.informatykapodkarpacka. pl
POLSKI KLASTER MORSKI
Gdynia wraz z siecią podklastrów morskich w Polsce Północnej
morska www.kigm.pl
Sieü Transportu Szynowe-go, Sieü Wyrobów Medycznych, Sieü Turystyki
woj. Ğląskie www.sieci.gapp.pl
Stowarzyszenie Producen-tów CzĊĞci Motoryzacyj-nych motoryzacyj-na www.spcm.org.pl
KLASTER ŁÓDZKI ŁódĨ i okolice www.klasterlodzki.pl
ĝląski Regionalny Klaster Technologii Czystego WĊgla
ĝląsk i okolice górnicza www.silesia-region.pl
Klaster Technologiczny PIAST Plus
woj. wielkopolskie technologicz-na
www.piast-plus.pl
ħ r ó d ł o: Opracowanie własne.
Do najbardziej znanych Ğwiatowych klastrów wysokotechnologicznych na-leĪą Dolina Krzemowa (półprzewodniki i technologie informatyczne), Lombar-dia (przemysł teleinformatyczny i chemiczny), Cambridge (biotechnologia, prze-mysł komputerowy i informatyczny), Austin, Montpellier (telekomunikacja, oprogramowanie komputerowe, biotechnologia)34. Przykłady wystĊpowania kla-strów na Ğwiecie przedstawiono w tab. 4.
Z kolei przykłady klastrów istniejących w sektorach niskich technologii charakteryzujących siĊ jednoczeĞnie wysoką innowacyjnoĞcią to klaster oprawek do okularów oraz klaster przemysłu przetwórstwa wełny we Włoszech czy klaster meblowy w Danii35.
W wielu krajach przeprowadzono badania, które potwierdziły wystĊpo-wanie tego typu struktur oraz ich zdolnoĞü do tworzenia przewagi konkuren-cyjnej36. Efektem tych badaĔ było zaproponowanie, a nastĊpnie wprowadze-nie w Īycie instrumentów polityki skierowanej na stymulowawprowadze-nie rozwoju klastrów37.
W Polsce nie przeprowadzono do tej pory zakrojonych na szeroką skalĊ ba-daĔ klastrów. Istniejące wycinkowe badania dowodzą, Īe struktury takie dopiero siĊ kształtują. W celu okreĞlenia specyfiki klastrów w gospodarce polskiej oraz wypracowania rekomendacji dla polityki opartej o klastry niezbĊdne jest przeprowadzenie szerszych i bardziej kompleksowych badaĔ.
3. TYPOLOGIA KLASTRÓW PRZEMYSŁOWYCH
Typologia klastrów wynika z kształtowania siĊ systemów produkcyjnych w ĞciĞle okreĞlonych lokalizacjach charakteryzujących siĊ specyficznymi uwa-runkowaniami lokalnymi. Klastry powstają w ramach specyficznych dla danej lokalizacji uwarunkowaĔ, co umoĪliwia wyłonienie siĊ przewagi konkurencyjnej w stosunku do innych lokalizacji. KaĪdy klaster ma wiĊc specyficzny, niepowta-rzalny charakter.
34 R. V o y e r, Knowledge-based industrial clustering: international comparisons, Nordicity
Group Ltd., 1997, http://www.idrc.ca/uploads/user-S/10379994410voyerknowledge.doc.
35 L. M y t e l k a, F. F a r i n e l l i, Local clusters, innovation systems and sustained competi-tiveness, Rio de Janeiro 2000.
36 Enright na podstawie analizy 160 klastrów z całego Ğwiata wykazał, iĪ około 70% z nich
posiada silną lub bardzo silną pozycjĊ konkurencyjną, natomiast 60% charakteryzuje siĊ wysoką innowacyjnoĞcią, zob.: M. J. E n r i g h t, Regional clusters: What we know and what should we
know, Kilonia 2001.
37 S. S z u l t k a, T. B r o d z i c k i, Koncepcja klastrów a konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstw,
Tabela 6. Typologia klastrów
Kryterium podziału Typy klastrów
Stadium rozwoju Podział analogiczny do teorii cyklu Īycia produktu: moĪna wyróĪniü klastry embrionalne, wzrostowe, dojrzałe oraz schyłkowe.
ZdolnoĞü do kreowania miejsc pracy
Klastry o rosnącym, stabilnym bądĨ malejącym zatrudnie-niu.
ZasiĊg terytorialny klastra W zaleĪnoĞci od umiejscowienia wzajemnie powiązanych podmiotów tworzących klaster moĪemy wyróĪniü klastry o zasiĊgu lokalnym, regionalnym, krajowym, ponadnarodo-wym.
Liczba horyzontalnie powiąza-nych sektorów
Klastry wąskie bądĨ szerokie. Liczba stadiów łaĔcucha
produk-cyjnego
Klastry głĊbokie – obejmujące zazwyczaj wszystkie etapy łaĔcucha produkcyjnego; klastry płytkie – obejmujące jeden lub kilka etapów.
Pozycja konkurencyjna Klastry bĊdące liderami Ğwiatowymi, krajowymi lub posiadające przeciĊtną bądĨ słabą pozycjĊ konkurencyjną. Znaczenie technologii Klastry wysokich, Ğrednich lub niskich technologii.
Nie-którzy autorzy wyróĪniają raczej klastry wysoko bądĨ nisko-innowacyjne, a nie wysoko bądĨ niskotechnologiczne. ħ r ó d ł o: S. S z u l t k a, T. B r o d z i c k i, Koncepcja klastrów a konkurencyjnoĞü
przedsiĊ-biorstw, „Organizacje i Kierowanie” 2002, nr 4.
Według opracowania brytyjskiego Departament Handlu i Przemysłu, klaster przemysłowy moĪe przyjąü szeĞü zasadniczych form38:
a) Klaster w formie łaĔcucha wartoĞci dodanej – klaster stanowią przedsiĊ-biorstwa sąsiadujące w łaĔcuchu wartoĞci dodanej; zasadnicze znaczenie mają w tym przypadku pionowe powiązania w procesach produkcyjnych.
b) Klaster w formie agregacji powiązanych sektorów – typ klastra składający siĊ z czterech zasadniczych czĊĞci: segmentu produkcji dóbr finalnych, produkcji maszyn i urządzeĔ, wyspecjalizowanych nakładów oraz wspierających usług.
c) Klaster regionalny – agregacja powiązanych sektorów skoncentrowana przestrzennie w ramach regionu, co warunkuje jego globalną konkurencyjnoĞü.
d) Klaster w formie dystryktu przemysłowego – lokalne skupisko małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw wyspecjalizowanych w poszczególnych etapach pro-cesu produkcyjnego, silnie powiązane z Ğrodowiskiem lokalnym, w oparciu o zaufanie i wiĊzi kooperacyjne.
38 Business clusters in the UK – a first assessment, London 2001, http://www.dti.gov.uk/
regional/clusters/clusters-assessment/page17380.html; E. W o j n i c k a, Klastry w Polsce – teoria
e) Klaster sieciowy – sieü małych firm w tym samym lub podobnym sekto-rze produkcji (moĪe lecz nie musi byü skoncentrowana psekto-rzestsekto-rzennie), charakte-ryzujących siĊ moĪliwoĞcią szybkiej adaptacji do zmieniającego siĊ rynku i zróĪnicowanych wymagaĔ poprzez współpracĊ i uĪywanie nowych technologii. Jest to specyficzna forma powiązaĔ pomiĊdzy podmiotami gospodarczymi oparta na współzaleĪnoĞciach, kooperacji i zaufaniu. Firmy w klastrze wykorzy-stują zalety nieosiągalne dla firm gdzie indziej, na przykład dostĊp do lokalnej wiedzy i rynku pracy, niskich kosztów transportu i kosztów transakcyjnych, pokładów elastycznoĞci, zaufania i współpracy oraz lokalnej infrastruktury, która wspomaga specjalizowaną sprzedaĪ, usługi i sieci dostawców.
f) Klaster w formie Ğrodowiska innowacyjnego – synergia czynników eko-nomicznych i instytucjonalnych na obszarach koncentracji przemysłów wysoko-technologicznych prowadząca do efektywnej kreacji i dyfuzji wiedzy oraz wy-dajnego procesu uczenia siĊ.
Niemieccy uczeni J. Meyer-Stamer i U. Harmes-Liedtke wyróĪniają trzy typy klastrów39:
a) Klaster pokrewny włoskim dystryktom przemysłowym – którego najbar-dziej znanym przykładem jest słynna amerykaĔska Dolina Krzemowa. Ten typ klastra charakteryzuje siĊ m.in. dominacją małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw, silną specjalizacją jak równieĪ silną wzajemną rywalizacją z jednoczesnym funkcjonowaniem systemu powiązaĔ sieciowych opartych przede wszystkim na zaufaniu. WystĊpowanie tych czynników umoĪliwia m.in. elastyczną specjaliza-cjĊ, wysoką produktywnoĞü oraz kreuje potencjał innowacyjny.
b) Klaster typu hub-and-spoke – charakteryzujący siĊ koegzystencją duĪych lokalnych przedsiĊbiorstw powiązanych hierarchicznie z rozległą grupą firm sektora MSP (np. Seattle – Boeing czy Toyota City). Klaster tego typu bazuje w duĪym stopniu na sile wielkich lokalnych korporacji charakteryzując siĊ jed-noczeĞnie elastycznoĞcią działania oraz wykorzystaniem przewag kosztowych.
c) Klaster satelitarny – z dominującym udziałem przedsiĊbiorstw sektora MSP uzaleĪnionych od przedsiĊbiorstw zewnĊtrznych, którego przewaga loka-lizacyjna opiera siĊ z reguły na niĪszych kosztach (np. Research Triangle Park w Północnej Karolinie, region Manaus w Brazylii).
4. ZNACZENIE KLASTRÓW I PLATFORM TECHNOLOGICZNYCH W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY
Znaczenie klastrów przemysłowych i platform technologicznych naleĪy rozpatrywaü przez pryzmat przewagi konkurencyjnej, a ta ma wiele wymiarów. Budowanie konkurencyjnoĞci opartej na wiedzy we współczesnej dobie rozwoju
39 J. M e y e r-S t a m e r, U. H a r m e s-L i e d t k e, How to Promote Clusters, http://www.
gospodarczego jest przede wszystkim warunkowana istnieniem silnego potencja-łu w zakresie kapitapotencja-łu ludzkiego i wiedzy oraz wysoką elastycznoĞcią i innowa-cyjnoĞcią podmiotów gospodarczych oraz instytucji i organizacji otoczenia m.in. władz samorządowych. OsiągniĊcie globalnej przewagi konkurencyjnej w sto-sunku do najwiĊkszych konkurentów wymaga stworzenia efektywnego systemu wielowymiarowych, formalnych i nieformalnych powiązaĔ o charakterze sie-ciowym. Sieü taka stymuluje m.in. efektywną dyfuzjĊ wiedzy oraz transfer technologii jak równieĪ umoĪliwia skuteczną absorpcjĊ nowoczesnych rozwią-zaĔ minimalizując tym samym zagroĪenie narastania luki technologicznej. Specyficzną odmianą systemów sieciowych są lokalne systemy produkcji, tzw. klastry oraz regionalne systemy innowacji czy platformy technologiczne.
Koncepcje te, poszukując nowych Ĩródeł przewag konkurencyjnych, rozsze-rzyły zakres podmiotowy skupisk włączając równieĪ róĪnego typu instytucje i organizacje lokalnego otoczenia przedsiĊbiorstw (m.in.: oĞrodki akademickie, centra zaawansowanych technologii, platformy technologiczne). MoĪemy zatem mówiü o nowym, całoĞciowym lub systemowym podejĞciu do owych koncepcji. Szczególnego znaczenia nabrał równieĪ współczesny paradygmat innowacji pod-kreĞlający jej systemowoĞü, interaktywnoĞü i nielinearnoĞü. Całkowicie nowe zna-czenie przypisuje siĊ równieĪ akumulacji kapitału ludzkiego oraz współczesnego endogenicznego paradygmatu postĊpu technologicznego.
Sama koncepcja Platform Technologicznych jest rozszerzeniem idei kla-strów przemysłowych. W nomenklaturze europejskiej przyjĊto, Īe Platformy bĊdą obejmowaü swoim zasiĊgiem całą EuropĊ (w przypadku Platform Europej-skich) lub poszczególne kraje (w przypadku Platform narodowych), podczas gdy podobne grupy skoncentrowane przestrzennie w ramach regionów nadal nazy-wane są klastrami40.
Platformy Technologiczne są wielkim wspólnym przedsiĊwziĊciem Komisji Europejskiej, przemysłu, instytucji naukowych i finansowych oraz grup decy-zyjnych i społeczeĔstwa w celu opracowania strategii rozwoju waĪnych dla Europy sektorów gospodarki i przyszłoĞciowych technologii41. Inicjatywy te mają skoncentrowaü wysiłki kluczowych partnerów europejskich do realizacji tych strategii w formie wielkich projektów naukowo-technologicznych. Inicja-tywa ta polega na koncentracji najwiĊkszych przedsiĊbiorstw, oĞrodków nau-kowych, a takĪe instytucji finansowych odpowiedzialnych za rozwój
40 Z globalnego punktu widzenia, w erze tzw. globalnej wioski, gdzie Ğrodki komunikacji
elektronicznej obalają bariery czasowe i przestrzenne, w efektywnej konkurencji z krajami azjatyckimi i USA Platformy prawdopodobnie odegrają wiĊkszą rolĊ niĪ klastry, zob.: B. J a c o b -f e u e r b o r n, J. K a c z m a r e k, J. L e b u d a, Polskie plat-formy technologiczne katalizatorem
przedsiĊwziĊü B+R, http://www.euroinfo.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=
951&Hemid=80.
41 Idea Platform Technologicznych pojawiła siĊ po raz pierwszy w komunikacie Komisji
giczny w celu uzyskania masy krytycznej przemysłu i zwiĊkszenia konkurencyj-noĞci regionu (w tym przypadku – zwiĊkszenia konkurencyjkonkurencyj-noĞci poszczegól-nych dziedzin przemysłu europejskiego). Idea ta jest realizowana poprzez przedsiĊbranie wspólnych projektów badawczo-rozwojowych (JETI – Joint EU
Technology Initiatives)42. Europejskie Platformy Technologiczne (European Technology Platforms) mają zadanie budowy strategii poszczególnych sektorów
gospodarki oraz lobbingu na rzecz ich finansowania. Obecnie w Europie funk-cjonuje 29 Platform Technologicznych43, a członkami tych Platform są zarówno europejscy giganci, jak i mniejsze firmy.
Jednym z głównych zadaĔ Platform jest ustanowienie efektywnego partner-stwa publiczno-prywatnego dla wdroĪenia przygotowanych strategii. W tym celu wyznaczono piĊü głównych kierunków działaĔ44:
Ɣ Rozwój nowych technologii prowadzących do radykalnej zmiany sektora
(wodór i ogniwa paliwowe, nanoelektronika).
Ɣ Godzenie róĪnych celów politycznych z punktu widzenia zrównowaĪone-go rozwoju (zaopatrzenie w wodĊ i jej czystoĞü, genomika roĞlin, biotechnologia).
Ɣ Rozwój nowych technologii produkcji towarów i usług (komunikacja mo-bilna i bezprzewodowa, innowacyjne lekarstwa).
Ɣ Zapewnienie rozwoju niezbĊdnych, strategicznie waĪnych sektorów
(ae-ronautyka).
Ɣ Odnowa, oĪywienie i restrukturyzacja tradycyjnych sektorów przemysło-wych (stal).
W Ğlad za inicjatywą Komisji Europejskiej w roku 2004 zaczĊły powstawaü Polskie Platformy Technologiczne. Zakresy działaĔ Polskich Platform Techno-logicznych wyznaczone zostały w dwóch płaszczyznach45:
Ɣ W wymiarze europejskim:
a) aktywny udział w strukturach Europejskich Platformach Technologicz-nych,
b) aktywny udział w definiowaniu i realizacji europejskich strategicznych programów badawczych,
c) aktywne uczestnictwo w Programach Ramowych UE.
Ɣ W wymiarze krajowym:
a) przygotowanie ambitnych krajowych programów badawczo-rozwojo-wych dotyczących strategicznie waĪnych sektorów gospodarki, które stałyby siĊ elementem Krajowego Programu Ramowego;
42 TamĪe.
43 M.in.: The European Hydrogen and Fuel Cell Technology Platform, Waterborne Technol-ogy Platform, The Mobile and Wireless Communications TechnolTechnol-ogy Platform, Innovative Me-dicines for Europe Technology Platform.
44 European Technology Platforms, http://www.cordis.eu/technology_platforms/home_en.html. 45 Koncepcja Platform Technologicznych, Portal Innowacji, http://pi.gov.pl/default.aspx?
b) integracja kluczowych partnerów gospodarczych i badawczych wokół tworzonych strategii,
c) mobilizacja istotnych Ğrodków publicznych i prywatnych, krajowych i zagranicznych,
d) optymalne wykorzystanie funduszy strukturalnych z punktu widzenia konkurencyjnoĞci gospodarki (NPR46 2004–2006, NPR 2007–2013),
e) promocja i lobbing działaĔ B+R korzystnych dla reprezentowanych przez Platformy sektorów gospodarki.
Celem Polskich Platform Technologicznych jest, z jednej strony, aktywne uczestniczenie w strukturach swoich europejskich odpowiedników i włączanie siĊ w formułowanie strategicznych programów badaĔ, a z drugiej, rozwijanie narodowych strategii rozwoju, współpraca w dziedzinie B+R na osi przemysł – nauka oraz mobilizacja i wspólna konsumpcja Ğrodków publicznych oraz pry-watnych (zarówno krajowych, jak i zagranicznych) przeznaczonych na działal-noĞü badawczo-rozwojową.
Aktualnie w Polsce istnieje 26 Platform Technologicznych47, które wspiera-ne są przez najwaĪniejsze dla polskiej nauki i gospodarki resorty: Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Ministerstwo Rolnic-twa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo ĝrodowiska i Ministerstwo Obrony Narodo-wej48. Uczestnikami Polskich Platform Technologicznych są kluczowi partnerzy przemysłowi, przedsiĊbiorstwa, izby i agencje gospodarcze, instytuty naukowe oraz uczelnie49.
Rozwój sektorów wysokich technologii jest jedną z moĪliwych metod wzmocnienia pozycji konkurencyjnej. OgólnoĞwiatowe doĞwiadczenia wskazu-ją, Īe jedną ze skuteczniejszych metod promocji rozwoju tych sektorów jest sformułowanie i wdroĪenie polityki opartej o klastry (cluster-based policy) bądĨ platformy technologiczne. Administracja publiczna powinna aktywnie wspieraü rozwój lokalnych inicjatyw powstawania klastrów i platform technologicznych.
46 NPR – Narodowy Program Rozwoju.
47 W porządku alfabetycznym: BezpieczeĔstwa WewnĊtrznego, BezpieczeĔstwa Pracy
w PrzemyĞle, Biopaliw i Biokomponentów, Biotechnologii, Budownictwa, Lotnictwa, Materiało-wa, Medycyny Innowacyjnej, Metali, Opto i Nanoelektroniki, Procesów Produkcji, Przemysłu Tekstylnego, Sektora LeĞno-Drzewnego, Stali, Systemów BezpieczeĔstwa, Technologii Informa-tycznych, Technologii Kosmicznych, Technologii Mobilnych i Komunikacji Bezprzewodowej, Transportu Drogowego, Transportu Szynowego, Transportu Wodnego, ĝrodowiska, Wodoru i Ogniw Paliwowych, ZrównowaĪonej Chemii, ZrównowaĪonych Systemów Energetycznych i Czystej Karboenergii, ĩywnoĞci.
48 Polskie Platformy Technologiczne, Polskie Platformy Technologiczne, Adres strony
inter-netowej: http://www.kpk.gov.pl/ppt/info.html.
49 Partnerem wszystkich powstałych dotychczas Platform jest Krajowy Punkt Kontaktowy.
Władze samorządowe powinny zatem przyjąü rolĊ katalizatora i inicjatora, natomiast dominujące znaczenie powinien odgrywaü sektor prywatny50.
Wzmiankowane stymulowanie innowacyjnoĞci i przedsiĊbiorczoĞci sprzyja wzrostowi podaĪy rynkowej, elastycznoĞci i róĪnorodnoĞci oraz dynamizacji aktywnoĞci wytwórców. PowyĪsze cechy istotnie wpływają na wzmacnianie postawy konkurencyjnej struktur rynkowych. Nowe dynamicznie rozwijające siĊ firmy tworzą przyszły potencjał gospodarczy oparty na nowych technologiach i konkurencyjnoĞci gospodarki w perspektywie globalnej51.
Klastry wysokotechnologiczne charakteryzują siĊ duĪą innowacyjnoĞcią tworzących je podmiotów gospodarczych i instytucji, głównie ze wzglĊdu na specyficzne uwarunkowania sektora wysokich technologii. NajczĊĞciej przyjmu-ją postaü sieci bądĨ tworzą tzw. Ğrodowisko innowacyjne. Rozwój niniejszych klastrów w duĪym stopniu zaleĪy od zdolnoĞci do efektywnego generowania, absorpcji oraz dyfuzji wiedzy (zaawansowanych rozwiązaĔ technologicznych) oraz kreacji silnych efektów zewnĊtrznych.
Siła platform bierze siĊ stąd, Īe grupie firm, które decydują siĊ na współ-działanie (czĊsto w ramach powiązaĔ nieformalnych) i przyjmują wspólną strategiĊ, łatwiej jest osiągnąü masĊ krytyczną, wyzwoliü efekt synergii, umoc-niü swoją pozycjĊ na rynku52.
Głównym oĞrodkiem zdobywania wiedzy klastrów wysokotechnologicz-nych, a czasami miejscem ich powstania są z reguły silne oĞrodki akademickie, które kreują niezbĊdne dla dynamicznego rozwoju klastra zasoby kapitału ludzkiego, jak równieĪ generują nowe rozwiązania i pomysły oraz stanowią potencjalne Ĩródła pochodzenia przedsiĊbiorstw (tzw. spin-offy)53.
Systemy produkcji typu klastrowego przyczyniają siĊ do poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiĊbiorstw w nich działających. Efektywnie funkcjonujący klaster prowadzi do wzrostu produktywnoĞci lokalnych przedsiĊbiorstw, stymu-luje i wspiera ich innowacyjnoĞü oraz przyczynia siĊ do kreowania nowych miejsc pracy dziĊki dynamicznemu wzrostowi liczby nowych przedsiĊbiorstw.
Zasadniczą rolĊ w rozwoju platform technologicznych odgrywa wystĊpo-wanie na ograniczonym przestrzennie obszarze wielu niezbĊdnych i czĊsto współzaleĪnych czynników takich jak np. dostĊpnoĞü wyspecjalizowanych
50 Działania wspierające moĪna podzieliü na dwie grupy: działania bezpoĞrednie (np.
udo-stĊpnienie bądĨ budowa odpowiedniej infrastruktury, szkolenia czy inkubatory biznesu) oraz działania poĞrednie (np. wspieranie ogólnej przedsiĊbiorczoĞci lokalnego biznesu), T. B r o -d z i c k i, S. U m i Ĕ s k i, E. W o j n i c k a, Uwarunkowania rozwoju nowoczesnych technologii
w GdaĔsku, red. P. Tamowicz, Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, GdaĔsk 2002, s. 46. 51 K. M a t u s i a k, Uwarunkowania opracowania regionalnej strategii innowacyjnoĞci w województwie zachodniopomorskim, Szczecin 2004, s. 26.
52 B. M i k o ł a j c z y k, Odbudowa związków przemysłu i nauki, „Gazeta Prawna” 2006,
nr 83, s. 3.
kładów i pracowników, dostĊp do informacji oraz róĪnorodnych instytucji (np. brokerów technologii, funduszy venture capital itp.) oraz dóbr publicznych (np. odpowiednia infrastruktura transportowa czy komunikacyjna). Z tych teĪ wzglĊdów klastry wysokotechnologiczne jak równieĪ same sektory wysokich technologii rozwijają siĊ głównie wokół silnych metropolii czy aglomeracji miejskich54.
ZAKOēCZENIE
Istotą konkurencyjnoĞci jest to, Īe przenika do róĪnych form działalnoĞci nie tylko gospodarczych, ale takĪe społecznych. JeĪeli dzisiaj mówimy o kon-kurencyjnoĞci to mamy na myĞli działanie kompleksowe, nie tylko wybiórcze i ukierunkowane. Działanie wykorzystujące wiele metod i narzĊdzi. Jedną z kompleksowych metod zdobywania przewagi konkurencyjnoĞci gospodarki jest zwiĊkszenie jej innowacyjnoĞci i kapitału wiedzy.
Dynamicznie rozwijający siĊ klaster prowadzi do spadku bezrobocia i wzro-stu atrakcyjnoĞci regionów oraz wzrowzro-stu produktywnoĞci przedsiĊbiorstw ze wzglĊdu na dostĊp do tanich, wyspecjalizowanych czynników produkcji oraz róĪnorodnych nakładów wykorzystywanych w działalnoĞci produkcyjnej, gwa-rantując jednoczeĞnie ich wysoką jakoĞü55.
Klastry ze wzglĊdu na geograficzną bliskoĞü poszczególnych podmiotów stymulują i wspierają innowacyjnoĞü podmiotów gospodarczych. Efektywnie funkcjonujący klaster charakteryzuje dynamiczny wzrost liczby przedsiĊbiorstw, co umoĪliwia powstawanie nowych, najczĊĞciej bardzo wartoĞciowych miejsc pracy. JednoczeĞnie, naleĪy podkreĞliü, Īe funkcjonowanie innowacyjnego kla-stra poprzez efekty zewnĊtrzne jak np. proces technologicznego rozlewania siĊ oddziałuje na inne gałĊzie lokalnej czy regionalnej gospodarki, prowadząc do wzrostu jej miĊdzynarodowej pozycji konkurencyjnej56.
Wspieranie przedsiĊbiorczoĞci i procesów innowacyjnych obejmuje wszel-kie działania aktywnie kształtujące otoczenie, przychylne przedsiĊbiorcy oraz kreujące przyjazne przedsiĊbiorczoĞci, transferowi technologii i innowacyjnoĞci Ğrodowisko gospodarcze57.
Koncepcja wspierania klastrów, czy teĪ polityka oparta o klastry nie jest jeszcze w Polsce szeroko rozwiniĊta. Nasz kraj dzieli spory dystans w stosunku do pozostałych krajów europejskiego obszaru gospodarczego (EOG). Dystans
54 M. B i e l s k i, InnowacyjnoĞü na miarĊ czasu i potrzeb, „Przegląd Techniczny” 2006, nr 5. 55 Z. Z w i e r z c h o w s k i, Unijne firmy doceniły znaczenie inwestycji w nowoczesne tech-nologie, „Rzeczpospolita” 2006, nr 236.
56 P. W r a b e c, Klaster jak plaster, „Polityka” 2006, nr 39, s. 45. 57 K. M a t u s i a k, Uwarunkowania opracowania..., s. 26.
ten moĪna jednak szybko nadrobiü, unikając przy tym błĊdów popełnionych przez innych. Trzeba jednak podkreĞliü, Īe przy tworzeniu polityki opartej o klastry nie moĪna jedynie bezkrytycznie przenosiü gotowych rozwiązaĔ z Zachodu na polski grunt uznawanych za tzw. najlepszą praktykĊ (best
practi-ce). Lokalne uwarunkowania wymagają uwzglĊdnienia specyfiki, a tym samym
wypracowanie własnego modelu polityki rozwoju opartej o klastry58.
LITERATURA
B a Ĕ k o M. (red.), Wielki słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 2005.
B i e l s k i M., InnowacyjnoĞü na miarĊ czasu i... potrzeb, „Przegląd Techniczny” 2006, nr 5. B r o d z i c k i T., Definicja klastra, http://www.klastry.pl/index_tresc.php?plik_tresc=main/
artykul_tresc.php&id=2.
B r o d z i c k i T., U m i Ĕ s k i S., W o j n i c k a E., Uwarunkowania rozwoju nowoczesnych
technologii w GdaĔsku, red. P. T a m o w i c z, Instytut BadaĔ Nad Gospodarką Rynkową,
GdaĔsk 2002.
Business clusters in the UK – a first assessment, Ministry of Science, Department of Trade and
Industry, London 2001, http://www.dti.gov.uk/regional/clusters/clusters-assessment/page17380. html.
C z a j a S., Znaczenie kapitału ludzkiego i wiedzy w funkcjonowaniu społeczeĔstwa Unii
Europejskiej, [w:] S. C z a j a, A. Z i e l i Ĕ s k a (red.), Jak Īyü w Unii Europejskiej, Bimart,
Wałbrzych 2004.
D ą b r o w s k i J., K o ł a d k i e w i c z I., Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwach działających
w Polsce – wyniki badaĔ, [w:] B. W a w r z y n i a k (red.), Zarządzanie wiedzą w przedsiĊ-biorstwie, Wydawnictwo WyĪszej Szkoły PrzedsiĊbiorczoĞci i Zarządzania im. Leona
KoĨ-miĔskiego, Warszawa 2003.
D z i e w i Ċ c k a-B o k u n L., Ł a d y Ī y Ĕ s k i A. (red.), Polska wobec wyzwaĔ edukacyjnych
Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.
Encyklopedia Wikipedia: http://pl.wikipedia.org/wiki/Klaster_przemys%C5%82owy. E n r i g h t M. J., Regional Clusters: What we know and what should we know, Kilonia 2001. H a l i Ī a k E., Południe (paĔstwa rozwijające siĊ – Trzeci ĝwiat), [w:] E. H a l i Ī a k,
R. K u Ĩ n i a r e k (red.), Stosunki miĊdzynarodowe: geneza, struktura, dynamika, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006.
H a l i Ī a k E., Północ w stosunkach miĊdzynarodowych, [w:] E. H a l i Ī a k, R. K u Ĩ n i a r e k (red.), Stosunki miĊdzynarodowe: geneza, struktura, dynamika, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006. http://info.worldbank.org/etools/kam/scorecard_bs.asp. http://npr.com.pl. http://www.cordis.eu/technology-platforms/home_en.html. http://www.pfsl.pl. http://www.strategializbonska.pl.
58 Polityka wspierania klastrów, Polskie Forum Straregii LizboĔskiej. Niebieskie KsiĊgi,
J a c o b f e u e r b o r n B., K a c z m a r e k J., L e b u d a J., Polskie platformy technologiczne
katalizatorem przedsiĊwziĊü B+R, http://www.euroinfo.org.pl/index.php?option=com_content
&task=view&id=951&Itemid=80.
J a n a s z W., Innowacje w modelu działalnoĞci przedsiĊbiorstw, [w:] E. U r b a Ĕ c z y k (red.),
Zarządzanie wartoĞcią przedsiĊbiorstwa w warunkach globalizacji, Szczecin 2001.
K a r p i Ĕ s k i A., Perspektywy rozwoju nowych gałĊzi w Polsce w XXI wieku, [w:] Perspektywy
awangardowych dziedzin nauki i technologii do roku 2010, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”, Warszawa 1999.
K a r p i Ĕ s k i A., Spór o przyszłoĞü przemysłu Ğwiatowego, Komitet Prognoz „Polska w XXI wieku”, Warszawa 1994.
Koncepcja Platform Technologicznych, Portal Innowacji, http://pi.gov.pl/default.aspx?docId=
556&mId1=325.
K o t y Ĕ s k i J., Europejska przestrzeĔ gospodarcza oparta na wiedzy – od Lizbony do
Warsza-wy?, [w:] A. K u k l i Ĕ s k i (red.), Gospodarka Oparta na Wiedzy. Wyzwanie dla Polski XXI wieku, Oficyna Wydawnicza Rewasz, Warszawa 2001.
K o Ĩ m i Ĕ s k i A. K., Jak zbudowaü gospodarkĊ opartą na wiedzy?, [w:] G. W. K o ł o d k o (red.), Rozwój polskiej gospodarki – perspektywy i uwarunkowania, Wydawnictwo WyĪszej Szkoły PrzedsiĊbiorczoĞci i Zarządzania im. Leona KoĨmiĔskiego, Warszawa 2002. K o Ĩ m i Ĕ s k i A. K., Teoria i praktyka zarządzania na przełomie XX i XXI wieku,
„Transforma-cje” 1996, nr 1–2.
K u k l i Ĕ s k i A., Gospodarka oparta na wiedzy jako wyzwanie dla Polski XXI wieku, [w:] A. K u k l i Ĕ s k i (red.), Gospodarka oparta na wiedzy. Wyzwanie dla Polski XXI wieku, Oficyna Wydawnicza Rewasz, Warszawa 2001.
M a n i a k G., N o w a k-L e w a n d o w s k a R., Nowy paradygmat zarządzania w gospodarce
opartej na wiedzy, [w:] K. W ł o d a r c z y k-ĝ p i e w a k (red.), Wybrane problemy gospo-darki opartej na wiedzy, Wydawnictwo Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu
SzczeciĔskie-go, Szczecin 2006.
M a t u s i a k K., Uwarunkowania opracowania regionalnej strategii innowacyjnoĞci w
wojewódz-twie zachodniopomorskim, Szczecin 2004.
M e y e r-S t a m e r J., H a r m e s-L i e d t k e U., How to Promote Clusters, http://www. mesopartner.com/publications/mp-wp8_cluster_e.pdf.
M i k o ł a j c z y k B., Odbudowa związków przemysłu i nauki, „Gazeta Prawna” 2006, nr 83. M y t e l k a L., F a r i n e l l i F., Local clusters, innovation systems and sustained competitiveness,
Rio de Janeiro 2000.
Polityka wspierania klastrów, Polskie Forum Strategii LizboĔskiej, Niebieskie KsiĊgi,
Rekomen-dacje 2004, nr 11.
Polska i Unia wobec wyzwaĔ globalizacji. Biała KsiĊga 2006, Instytut BadaĔ nad Gospodarką
Rynkową, Warszawa–GdaĔsk 2006.
P o r t e r M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001.
S ł o j e w s k a A., K i e l e c k i J., Europa nie chce juĪ dogoniü Ameryki, „Rzeczpospolita” 2005, nr 28 (7017).
S t o n e h o u s e G., H a m i l l J., C a m p b e l l D., F e l b e r g T., Globalizacja. Strategia i
za-rządzanie, Felberg SJA, Warszawa 2001.
S z u l t k a S., B r o d z i c k i T., Koncepcja klastrów a konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstw, Instytut BadaĔ Nad Gospodarką Rynkową, GdaĔsk 2002.
S z u l t k a S., B r o d z i c k i T., Koncepcja klastrów a konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstw, „Organizacja i Kierowanie” 2002, nr 4.
The Future of the Global Economy. Towards A Long Boom?, OECD, Paris 1999. Typologia Klastrów przemysłowych, http://www.klastry.f.pl/?id=typologia.
V o y e r R., Knowledge-based industrial clustering: international comparisons, Nordicity Group Ltd., 1997, http://www.idrc.ca/uploads/user-S/10379994410voyerknowledge.doc.
W o j n i c k a E., Klastry w Polsce – teoria i praktyka, http://www.gazetainnowacje.pl/ innowacje21/strona17.htm.
W o Ĩ n i a k M., Makroregulacyjne warunki rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Wnioski dla
gospodarki Ukrainy, [w:] K. W ł o d a r c z y k-ĝ p i e w a k (red.), Wybrane problemy
gospo-darki opartej na wiedzy, Wydawnictwo Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu
SzczeciĔskie-go, Szczecin 2006.
W r a b e c P., Klaster jak plaster, „Polityka” 2006, nr 39.
Z a j ą c z k o w s k aJ a k i m i a k S., Wiedza i technologia w erze globalizacji, [w:] B. L i b e r -s k a (red.), Globalizacja: mechanizmy i wyzwania, PWE, War-szawa 2002.
Z w i e r z c h o w s k i Z., Unijne firmy doceniły znaczenie inwestycji w nowoczesne technologie, „Rzeczpospolita” 2006, nr 236.
Marcin Kłak
Meaning of industrial clusters in the knowledge based economy
On the temporary stage of development of world economy the principle meaning for long term assurance is the ability to achievement the development and the maintenance of high competitive advantage. This ability is conditioned by entrepreneurship of the local environment which stimulating the high innovative as well as elasticity of working industrial subjects. This in turn, in global leaning on the knowledge economy, is dependent on human capital, concentrated round industrial clusters. The local net of economic subjects stimulates the effective diffusion of knowledge as well as transfer of technology and it also makes possible the effective absorption of modern solutions.
