A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA B IO C H 1M IC A E T B IO P H Y S IC A 9, 1992
Konrad S zo s land, M aria Bryszewska
Z M IA N Y W B Ł O N A C H K O M Ó R K O W Y C H E R Y T R O C Y T Ó W L U D Z I C H O R Y C H N A C U K R Z Y C Ę
A rty k u ł jes t k ró tk im przeg ląde m z m ia n z ach od ząc yc h w b ło na c h e ry tro c y tó w o s ób c h oryc h n a cukrzycę.
1. B Ł O N A E R Y T R O C Y T A R N A
E ry tro cy ty ssaków są k o m órkam i ostatecznie zróżnicow anym i. Ich w nętrze w ypełnione jest zawiesiną hem oglobiny - stanow i o n a ok. 30% m asy kom ó rko w ej [44], K rw inki czerw one nie po siad ają ją d r a k om ó rko w eg o, m ito cho n driów , retiku lum endoplazm atyczn eg o i ryboso m ów . D ojrzałe ery t-rocyty ssaków cechuje ch arakterystyczny kształt, zbliżony do dwuw klęsłego dysku. K ształt ten zapew nia tym k o m ó rk o m ko rzy stne w a ru nk i w ym iany gazowej; jej objętość jest znacznie m niejsza od m aksym alnej możliwej przy danej pow ierzchni. Ich właściwości reologiczne są szczególnie isto tn e przy p o ko n y w an iu naczyń w łosow atych i zależą od zdoln ości do o d kształcan ia się i w y trzym ałości n a n ap rężen ia [23, 40].
1.1. Struktura błony krwinki czerwonej
Błony k om ó rk o w e stano w ią fizyczną barierę sprzyjającą auton om izacji, um ożliw iającą zachow an ie stałego środo w iska w ew nętrznego. U czestniczą w biernym lub czynnym tra nspo rcie jo n ó w i zw iązków niejonow ych o ra z p rzen oszeniu na zew n ątrz sub stancji p ro d uk o w an y ch przez k o m ó rk ę, a także p rzekazu ją im pulsy d o w nętrza k om ó rk i lub innych k om órek. D zięki o becn o-ści am in i po liam in cukrow ych zw iązanych z b iałkam i błonow ym i m ogą uczestniczyć w stym ulow an iu po w staw ania przeciwciał. Są on e p o n ad to m iejscem w iązan ia enzym ów , k tóry ch aktyw no ść m oże być przez nie m
odyfi-kow ana. Błony w ew nętrzne zaś um ożliw iają utrzym an ie w ew n ątrzk om ó r-kow ych dużych stężeń reagujących substancji regulacja m etaboliczn a. Błony ko m ó rk ow e są pierwszą stru k tu rą , k tó ra w p rzyp ad k u zab urzeń m etabolicz-nych u stro ju ulega zm ianom . O siągnięcia biologii m oleku larnej potw ierdziły trafno ść w ybo ru błon d o m on itoro w ania zm ian stru k tu raln y ch i fu nk cjon al-nych ko m ó rek w cho ro b ach przebiegających z zabu rzeniam i m etabolizm u. C u krzyca - c h o ro b a, w której m am y d o czynienia z n aruszeniem stru k tury i funkcji błon biologicznych, często nazyw ana jest „ch o ro b ą błon ko m ó r-ko w y ch” .
W błonie ko m órkow ej ery trocytó w ssaków m o żna w yróżnić trzy za sad-nicze warstw y:
- reszty po lisacharydow e glikolipidów i g likop rotein, - m atrycę białk ow o-lipidow ą,
zespół białek tworzących tzw. szkielet błony krw inki.
Reszty polisacharydow e są rozm ieszczone na zew nętrznej stro nie błony, tj. skierow anej do środow iska, a szkielet błony do cytoplazm atycznej w ew nętrz-nej stro ny błony [46, 49].
Ł ań cuchy cukrow e glikolipidów decydują w erytrocy tach człowieka o w łaś-ciw ościach grupow ych układu ABO [24], Reszty p olisach arydo w e będące częścią gliko foryn y A decydują o przynależności do uk ład u M N O , stan ow ią też o wielkości ujem nego ład u n k u oraz są receptoram i wiążących się z układem białkow ym lektyn [31]. Reszty polisacharydow e glikolipidów o raz g lik oprotein są rów nież recep to ram i niektórych wirusów i toksyn bak teryjn ych [24],
M atrycę białkow o -lipidow ą najlepiej opisuje m odel płynnej m ozaiki [46], Jej zasad niczą część stanow i po dw ójna w arstw a lipidow a o dd ziałująca z dw o-m a podstaw o w y o-m i klasao-m i białek błonowych: białkao-m i integralnyo-m i usuwa-* nym i z bło ny w postaci kom pleksów z detergentam i o ra z białkam i pow ierzchniowym i - oddzielanym i od lipidów ro ztw o ram i soli lub czynników chelatujących.
1.2. Zm iany zachodzące w błonach erytrocytów pod wpływem cukrzycy
P odw yższone poziom y glikemii w cukrzycy pow o du ją nasilenie procesu nieenzym atycznej glikozylacji białek i cyklu w ieloalkoholow ego [13]. Procesy te zm ieniają funkcje, stabilność, odpo w iedź im m unologiczną szeregu kom órek i tkanek [18, 42, 48], Oczyw istą rzeczą jest to, że w procesie nieenzym atycznej glikozylacji b iorą również udział błony erytrocytów , a glikozylacja ich białek pow o duje trw ałe zm iany stru ktu raln e, któ re d o p ro w a d zają do po w stania patologii.
1.2.1. O dkształcalność erytrocytów
Jedn ą z b ardzo ważnych właściwości krwinek czerw onych jest ich zdo ln ość do o dk ształc an ia się pod czas przechodzenia przez w łosow ate naczynia krw io-nośne. Nie zm ieniony patologicznie erytrocy t m a kształt dw uwklęsłego dysku o średnicy ok. 8 /im, po dczas gdy średnica w łosow atych naczyń krw ionośnych w aha się w gran icach od 2 do 10 fim . M ożliwości od kształc an ia się są zagw ara nto w an e przez n ad m iar p ola pow ierzchni w sto su n k u d o objętości erytrocy tu. W m ik ro ang iop atii cukrzycowej średnica w łosow atych naczyń krw ionośnych zm niejsza się na skutek grubienia ich błon po dstaw ny ch [27], p raw id ło w a o dkształcaln ość krw inek m a więc pierw szorzędne znaczenie dla u trzym ania właściw ego przepływu krwi.
O dkształcalno ść jest funkcją kilku czynników : stosunku* pola pow ierzchni błony do ob jętości ko m ó rki, reologicznych właściw ości błon y kom órkow ej o raz lepkości cytoplazm y, jak rów nież w zajem nych po w iązań pom iędzy tym i elem entam i [14]. N ie m a ju ż obecnie w ątpliwości, że o dkształcaln ość eryt-rocytów jest w cukrzycy pow ażnie zred u ko w an a [50], ale b rak jeszcze ostatecznej odpow iedzi na pytanie, k tó ry z powyższych czynnik ów m a decydujący wpływ na tę zm ianę.
1.2.2. P łynność błony ery trocytó w
P łynność błony jest fun kcją wielu czynników . Szczególne znaczenie m a wpływ sto su n k u zaw artości cholesterolu d o fosfolipidów , sfingom ieliny do fo sfatydylocholiny o raz stop ień nienasycenia i długość łańcuchów tłusz-czow ych fosfolipidów [45]. S tosując m etody spe ktro sk op ow e (E P R i fluorescencyjne) w ykazan o zmniejszenie płynności błon ery tro cytó w ludzkich w cu k -rzycy, sk orelow ane z jednej stron y ze stężeniem glukozy we krwi [41], zaś z drugiej ze zm ianam i sk ład u lipidow ego błon [11]. W pływ nieenzym atycznej glikozylacji na ciekłość błon został om ów iony w następn ej części.
1.2.3. Z m ian y w składzie lipidow ym błon ery trocy tarn y ch w cukrzycy
Liczba p rac dotyczący ch w pływu cukrzycy na lipidy błon ery tro cytarny ch jest raczej niewielka. P an uje zgod ność co d o tego, że stężenie cholesterolu w b łon ach ery tro cy tarn y ch ludzi z cukrzycą jest podw yższone [11, 15]. Zwiększenie zaw arto ści cholesterolu w b łon ach erytro cy tarny ch ludzi chorych na cukrzycę pow od uje, że naw et przy nie zm ienionej ilości fosfolipidów błonow ych rośnie m olow y stosu nek ch olesterol/fo sfolipid y (C /P L ), od pow ie-dzialny w dużym stop niu za płynność błony.
Jeśli chodzi o zm iany skład u poszczególnych klas fosfolipidów i ich kw asów tłuszczowych w błonach krw inki czerw onej, to liczba doniesień jest b ard zo skąpa. Stw ierdzono w zrost zaw artości nasyconych kw asów tłusz-czowych, a spadek zaw arto ści nienasyconych kw asów w błonie krw inki pod wpływ em cukrzycy [20]. S padek sto pn ia nienasycenia łań cu chów acylowych kw asów tłuszczow ych jest ob ok stosu nk u C /P L czynnikiem od po w iadającym za w zrost sztyw ności błony krw inki czerw onej. S tw ierdzono rów nież zm iany zaw artości poszczególnych rod zajów fosfolipidów w błonach ery tro cytó w ludzi z cu krzy cą, a m ianowicie w zrost zaw artości sfingom ielin, a sp ad ek fos- faty dy lo etan o lo am in, przy niezm iennej ilości fosfatyd ylo cholin i fosfatydylose- ryn w tych błonach [41],
W zrost stosu nk u ilości sfigom ielin do ilości fosfatydylocholin jest n astęp -nym w aż-nym czynnikiem odpow iedzial-nym za zm niejszenie ciekłości błon ery tro cytó w ludzi z cukrzycą.
Z m ian y w składzie lipidow ym prow ad zą rów nież do zabu rzeń w asym etrii lipidów bło now y ch i w konsekwencji do destabilizacji błon erytro cy tarny ch w cukrzycy, ja k rów nież d o zwiększenia ich adhezji d o ścian naczyń k rw io no ś-nych [51].
1.2.4. N ieenzy m atyczna glikozylacja białek błony ery tro cy tarnej
Białkam i najb ardziej pod atny m i na nieenzym atyczną glikozylację in vivo są te białka w k o m órk ach i tkan k ach , w których tra n sp o rt glukozy nie zależy od insuliny. Są to m. in. erytrocyty, soczew ka o ka, tk an k a nerw ow a, nerki, osocze o raz k om ó rk i śró d błon k a naczyń krw ionośn ych. U w aża się, że zm iany stru k tu ry i funkcji niektóry ch białek pod wpływem nieenzym atycznej glikozy- lacji od gry w ają w ażną rolę w etiopatogenezie an giopatii cukrzycowej, chociaż b rak jeszcze przeko nująceg o do w odu. Brakuje bezpośredniego ogniw a łączące-go zm iany chem iczne, stru k tu ra ln e i fu nkcjonaln e na poziom ie kom órk ow ym ze zm ianam i histom orfologicznym i i fun kcjonaln ym i na poziom ie klinicznym . C h oć więc w iadom o ju ż, że nieenzym atyczna glikozylacja białek jest nasilona u p acjen tów z cukrzycą, py tanie, czy jest o na przyczyną po w ik łań , czy też tylko efektem u bocznym hiperglikem ii, czeka na rozstrzygnięcie. Jed nak że, na p odstaw ie tego, co ju ż w iadom o o procesach fizjologicznych zm ienionych przez glikozylację, wydaje się, że jej rola w po w staw an iu pow ikłań cu k -rzycowych jest niepo dw ażalna. Przede wszystkim stw ierdzon o zm niejszenie aktyw ności wielu enzym ów p o d wpływem nieenzym atycznej glikozylacji [16, 17, 19], upośledzenie w iązan ia cząsteczek regu latoro w ych do niektórych białek [5, 32], zm niejszenie p o datn o ści na proteolizę białek glikozylow anych [30], zm iany w funkcji kw asów nukleinow ych [12], pogorszenie d ziałan ia h orm o nó w i n eu ro tran sm ite ró w w skutek glikozylacji ich receptorów błonow ych [54],
zm iany w odpow iedzi im m unologicznej [3] o raz sieciowanie białek (A dvanced G ly cosylated E n d -p ro d ucts) [4, 19, 43, 47].
1 .2.4 .1. W pływ na płynność błony
Białka bło ny ery trocy tarn ej, tak ja k wszystkie inne zba dan e dotychczas, ulegają zwiększonej glikozylacji w w arun k ach hiperglikem ii in vitro i in vivo [36], Stw ierdzenie zwiększonej nieenzym atycznej glikozylacji białek błon ery t-rocytów ludzi chorych na cukrzycę w ywołało p rób y w yjaśnienia fizjologicz-nych konsekw encji tego procesu. Przede wszystkim p o stu lo w an o jeg o wpływ na o dk ształcalność erytrocytów . C h ociaż spek tryna, p od o bn ie ja k i inne białka błony, ulega glikozylacji, to nie w ydaje się to w pływać na jej m ożliwości utrzym y w ania określonej odkształcalności ery tro cytów [34].
Zaob serw ow any - rów nież przez nas - w zrost zaw artości glikozylow anych białek błon erytrocy tów , osocza i glikozylow anej hem o globiny u ludzi ch orych na cukrzycę jest skorelow any z jednej stron y ze stężeniem glukozy w osoczu, zaś z drugiej, ze w zrostem sztyw ności błony [53]. P ozw ala to na postaw ienie hipotezy, że nieen zym aty czn a glikozylacja m a swój udział w ind uk ow aniu zm niejszonej ciekłości błony ery trocy tarn ej w cukrzycy.
1.2.4.2. Lepkość wewnętrzna erytrocytów
M ożliw ość o d k ształcania się erytrocytów zależy nie tylko od elastyczności błon ko m órkow ych, ale rów nież od lepkości cytoplazm y. Lepkość w ew nętrzna ery trocy tów zależy głów nie od stężenia hem oglobiny i jej właściwości fizykochem icznych [39]. Zw iększona lepkość w e w n ątrzko m órk ow a p ow odu je u p o -śledzenie odkształcalności krwinek czerw onych. T ak dzieje się np. u ludzi z dziedziczną sferocytozą. W krw inkach czerw onych u chorych z cukrzycą stężenie hem oglobiny jest n orm aln e [33], jedn akże d ochod zi w nich do nasilenia procesu nieenzym atycznej glikozylacji tego białka [26], M cM illan w ysunął hipotezę [33], że w łaśnie zm ian a fizykochem icznych właściwości hem oglobiny na skutek nieenzym atycznej glikozylacji m oże być przyczyną ew en tualneg o w zrostu wew nętrznej lepkości ery trocytów w cukrzycy. Nie znalazłszy jed n ak że dow o dów wpływ u glikozylacji in vivo na lepkość dy nam i-czną roztw o rów hem oglobiny, hip otezę tę odrzucił [35]. Inni auto rzy dow odzą, że lepkość w ew nętrzna erytro cy tów zależy tylko i wyłącznie od stężenia hem oglobiny [25], Istniejące w literaturze rozbieżności były przyczyną podjęcia b ad a ń w tym k ierun ku. W tym celu zastoso w an o m etodę elektronow ego rezon ansu p aram ag netyczn eg o, m ierząc czasy korelacji rotacji znacznika spinow ego um iejscow ionego w ew nątrz erytro cy tów [8], T ak m ierzona lepkość nosi nazwę m ikrolepkości i odzw ierciedla średni o p ó r staw iany przez środ ow is-ko rucho m rotacyjny m sondy spinow ej [39], S tw ierdzono zw iększoną lepis-kość
w nętrza ery tro cytu , k tó ra ob ok zm niejszonej ciekłości błony u chorych na cukrzycę m a swój udział w pogorszonej odkształcalności krw inek. D owodem na to był ekspery m ent nieenzym atycznej glikozylacji hem oglobiny in vitro, k tó ry w ykazał, że w w yniku tego procesu dochodzi d o zwiększenia lepkości w nętrza erytrocytów . W ydaje się, że w przyp ad ku cukrzycy zmniejszenie m ożliwości o dkształcania się erytro cy tów w ynika zaró w n o ze zm ian elastycz-nych właściwości błony plazm a tycznej, ja k i w zrostu lepkości cytoplazm y.
1.2.4.3. Oddziaływanie normalnej i glikozylowanej hemoglobiny z Moną erytrocytarną
Proces nieenzym atycznej glikozylacji zm ienia kon form ację b iałka o raz zm niejsza jego d o d atn i ładu nek [22], co po w inn o mieć wpływ na wiązanie hem oglobiny z błoną. Tru dniejsze o trzym an ie wolnych od hem oglobiny cieni ery tro cy tarn y ch w p rzyp adk u erytrocytó w ludzi chorych na cukrzycę rów nież sugeruje zm iany w odd ziaływ aniu hem og lobin a bło na w tych krw inkach .
M eto d ą p o m iaru przenoszenia energii ze znaczn ika fluorescencyjnego (12-AS; kwas 12-(9-antroilo)stearynow y) w łączonego d o błony na hem zw iąza-nej z b łoną hem og lo biny [6] stw ierdzo no, że gliko zylow ana in vitro h em o-g lobin a wiąże się słabiej z o bu rodzajam i błon. Jedn akże zaró w no o-glikozylow a-na, ja k i k o n tro ln a hem o glob ina w ykazu ją zwiększone po w inow actw o do błon erytrocytów ludzi chory ch n a cukrzycę. P oniew aż glikozylow ana hem og lo bina stanow i tylko niewielki procen t całkow itej hem oglobiny, naw et u ludzi z cukrzycą, to p raw d o p od o b nie o ch a rak terze w iązania hem og lo biny z błoną ery tro cy tarn ą w cukrzycy decyduje znacznie zw iększona asocjacja hem globiny nieglikozylow anej. Znaczenie fizjologicznego od działy w an ia hem o-globiny z b ło ną ery tro c ytarn ą nie jest jeszcze jasne. W iadom o jed n ak , na przykładzie ery trocytó w sierpow atych, że w zm ożo na asocjacja hem oglobiny z błon ą działa zab urzająco na jej d yn am iczn ą stru ktu rę.
1.2.5. P otencjał błony ery tro cy tarnej
Stw ierdzenie zm niejszenia aktyw no ści p om py sodow o potasow ej [21] i o b -niżenie ład u n k u pow ierzchniow ego ludzkich erytro cy tów [1] w cukrzycy, było przyczyną wysunięcia hipotezy o zab urzeniu potencjału błonow ego kom órek przez tę ch oro bę, co po tw ierdzo no dośw iadczaln ie na błonach ko m ó rek mięśni szczurów z cukrzycą allok san ow ą [37], Jeśli chodzi o erytrocyty, to ich p oten cjał błonow y w p oró w n a n iu z innym i k om ó rkam i jest niewielki (-9 mV) [29]. O gólnie definiuje się go ja k o różnicę potencjałów elektrycznych pom iędzy cytozolem a płynem zew nątrzkom órkow y m . T a różnica poten cjałów jest siłą o rientu jącą cząsteczki błony, w pływ a na tra n sp o rt i ak tyw ność układ ów en zym atycznych [37]. S tw ierdzono [7], że erytro cy ty ludzi chorych na cukrzycę typu I ch arak tery zu ją się znacznie niższym potencjałem błonow ym aniżeli
erytrocy ty p ocho dzące od ludzi zdrow ych. P otw ierdza to po gląd, że w c u k -rzycy dochod zi do depo lary zacji błon ko m órkow ych, co m oże mieć w pływ na różne funkcje ko m órki.
1.2.6. P o da tn o ść ery tro cytó w ludzi chorych na cukrzycę na stres oksydacyjny
W osoczu ludzi cho rych na cukrzycę, szczególnie z pow ikłan iam i, dochodzi d o nadm iernej produkcji n adtlen kó w lipidów [55], P o n a d to w ery trocytach u tych osób w ystępuje upośledzenie działan ia uk ład u enzym atycznego peł-niącego oc h ro n n ą rolę przed szkodliw ym i pro du k tam i redukcji tlenu [52] i sp adek zaw artości kw asu ask orbinow ego [9].
W szystkie te czynniki pro w a dzą u ludzi z cukrzycą do zwiększonego n arażen ia erytrocytów na stres oksydacyjny. P o ddanie krwinek czerw onych działaniu czynników utleniających prow adzi do peroksydacji lipidów błony ery trocytarnej, wywołuje jej uszkodzenie i hem olizę krw inek [3], W błonach erytrocytów ludzi cho rych na cukrzycę stw ierd zon o zw iększoną zaw artość endogennego diald eh ydu m alanow ego p ro d u k tu peroksydacji lipidów , jak również zw iększoną p o d atn o ść krw inek na stres oksydacyjny in vitro [10], G ro m ad zen ie się dialdehyd u m alon ow eg o w erytrocytach prow adzi do red u k cji ich odkształcaln ości, sierpo w acenia, zm ian w asym etrii fosfolipidów b ło n o -wych, zm ian funkcji i stabilności hem oglobiny oraz, co w ydaje się być b ard zo istotne, zm niejszenia aktyw ności ( N a + K + ) A TP-azy. Wiele z tych zm ian występuje rów nież w cukrzycy. M ożna więc sądzić, że w zm ożo na p eroksydacja lipidów błonowych m a w tych pro cesach swój istotny udział.
2. B IB L IO G R A F IA [1] B a b a Y. , K a i M. . S e t o y a m a S., O t s u j i S. (1978), C lin. C h im . A cta, 84, 247-249. [2] B a s s i o u n y A. R. , R o s e n b e r g H. , M c D o n a l d T. L. (1983), „ D ia b e te s" , 32, 1182-1184. [3] B a r t o s z G. , F r i e d R. , G r z e l i ń s k a E., L e y k o W . (1977), E u r. J. B iochem ., 73, 261 264. [4] B r o w n l e e M. , C e r a m i A., V l a s s a r a H. (1988), N. Engl. J. M e d., 318. 1 3 1 51 3 2 1. [5] B r o w n l e e M. , V l a s s a r a H. , C e r a m i A. (1984), „ D ia b e te s “ , 33, 532-535. [6] B r y s z e w s k a M. (1988), .1. C lin. C h em . C lin. B iochem ., 26, 809 813. [7] B r y s z e w s k a M . (1989), M ed. Sei. Res., 17, 727 728.
[8] B r y s z e w s k a M. , G w o ź d z i ń s k i K. (1989). M ed. Sei. Res., 17, 631 632. [9] B r y s z e w s k a M. . K o s t r z e w a E. (1987), M ed. Sei. Res., 15, 1277 1278. [10] B r y s z e w s k a M. , K o s t r z e w a E. (1988), M ed. Sei. Res., 16, 87 88.
[11] B r y s z e w s k a M. . W a t a t a C. , T o r z e c k a W. (1986), Brit. J. H a em atol.. 62, 111 116. [12] B u c c a l a R., M o d e l P., C e r a m i A. (1984), Proc. N a tl. A c ad . Sei. U SA . 81. 105 109. [13] B u n n H. F. , G a b b a y K. H. (1978), „S cienc e” , 200(4337). 21.
[15] C i g n a r e l i M. , B l o n d a M. , C o s p i t e M. R. , D a m a t o A. , N a r d e l l i G. , G i o r - g i n o R. (1983), „ D ia b e te & m e ta b olism e ” [Paris], 9, 272 276.
[16] C o r a d e l l o H . , P o l l a c k A. , P u g n a n o M . , L e b a n J . , L u b e c G . (1981), IR C S M ed. S d ., 9, 766-7 67.
[17] D o l h o f e r R. , S i e s s E. , W i e l a n d O . (1982), H o pp e-Se yle r’s Z. Physiol. C’hem ., 363, 1427 1436. [18] D o l h o f e r R. , W i e l a n d O. H. (1975), FE B S L ett., 100, 133-135. [19] E b l e A. S., T h o r p e S. R. , B a y n e s J. W. (1983), J. Biol. C hem ., 258, 9506 9512. [20] F a a s F. H ., D a n g A. Q ., K e m p K ., N o r m a n J ., C a r t e r W . J. (1988), „ M e ta b o lis m ” , 37, 711-71 3. [21] F i n o t t i P., P a l a t i n i P. (1986), „ D ia b e to lo g ia ” , 29, 623 628.
[22] F l u c k i g e r R., G a l l o p P. M. (1984), M eth . E nzym ol., 106, p a rt A: 76 87. [23] G o e b e l K. M. , L a n s e r K. G . (1983), B iom ed. Biochim . A c ta , 42, 102 106. [24] H a r r i s o n R. , L u n t G . G . (1980), B lo n y biologiczne. S tm k tu r a i J'unkcje, W ars zaw a . [25] H e r r m a n n A. , M ü l l e r P. (1986), Biochim . B iophys. A c ta , 885, 80 87.
[26] H i g g i n s P. J., B u n n H. F. (1981), J. Biol. C he m ., 256, 5204 5208. [27] K a r r a n P., O r m e r o d M . G . (1973), B iochim . B iophys. A cta, 299, 54 64. [28] K n i c k B. (1984), „ N o v o a b s tra c ta d ia b e to lo g ic a ", 5, 77 80.
[29] L a s s e n U . V. (1977), E lectrica! p oten tia l a nd conductance o f the re d cell m embr ane, [w:] M em brane Transport in R ed Cells, 137-169.
[30] L ü b e c k G. , P o l a c k A. (1980), R enal Physiol., 3, 4 -8 . [31] M a r c h e s i V. T . (1979), „ Se m in a rs in H e m a to log y ” , 16, 3 20. [32] M c D o n a l d M. J., B l e i c h m a n M. , B u n n H . F., N o b Te R. W. (1979), J. Biol. C he m ., 254, 702 704. [33] M c M i l l a n D. E „ U t t e r b a c k N. G. , L a P u m a J. (1978), „ D ia b e te s ” , 27, 895 901. [34] M c M i l l a n D. E „ B r o o k s S. M. (1982), „ D ia b e te s" , 31, Suppl. 3, 64 69.
[35] M c M i l l a n D. E., G i o n K . M. (1981), H orm . M etab . Res., 17, 108-112. [36] M i l l e r J. A. , G r a v e l l e s e E „ B u n n H. F. (1980), J. C lin. Invest., 65, 896-901. [37] M o o r e R. D. (1986), „ C u rre n t T opic s in M em b ran es a n d T ra n s p o rt” , 26, 263-290. [38] M o r r i s o n M. , J a c k s o n C. W. , M u e l l e r T. S., H u a n g T., D o c t e r M. E., W a l k e r
W. S., S i n g e r J. A. , E d w a r d s H. H . (1982), Biom ed. B iochim . A c ta, 42, 107-111. [39] M o r s e P. D. , L u s z c z a k o w s k i D. M. , S i m p s o n D. A. (1979), „B ioc he m is try ” , 18,
5021-5029.
[40] O ' R e a r E. A. , U d d e n M. M. , I n t i r e L. V., L y n c h E. C . (1982), Biochim . Biophys. A c ta, 691, 274-280.
[41] O t s u j i S., B a b a Y. , K a m a d a T . (1981), H o rm . M e ta b . R es., (Sup pl. 11), 97 -102. [42] P o d s k a l n y J . , M e E l d u f f A. , G a r d e n Ph. (1984), Biochem . Biophys. Res. C o m m u n .,
125, 70-75.
[43] P o n g o r S., U l r i c h P. C ., B a n c s a t h F. A ., C e r a m i A. (1984), Proc . N a tl. A cad . Sei. U S A , 81, 2684-2688.
[44] S h i g a T „ M a e d a N „ S u d a T „ K o n k K ., S e k i y a M . (1979), Biochim . B iophys. A c ta,
533, 8 4 95. [45] S h i n i t z k y M. , I m b a r M . (1976), B iochim . B iophys. A c ta , 433, 133-149. [46] S i n g e r S. J., N i c o l s o n G . L. (1972), „Scie nce” , 175, 720-731. [47] S t e v e n s V. J., R o u z e r C. A. , M o n i e r V. M. , C e r a m i A. (1978), P ro c. N a tl. A c ad. Sei. U SA , 75, 2918-2922. [48] T a r s i o J. F. , W i g n e s s B., R h o d e T . D. , R u p p W. M. , B u c h w a 1 d H. , F u r c h L. T . (1985), „ D ia b e te s ” , 34, 477 -484.
[49] T y l e r J. M. , C o h e n C. M. , B r a n t o n D . (1982), M o lecular A ssoc iations o f the E r yth ro cy te C ytos ke leton , [w:] M em b ran es a nd Transport, vol. 2, re d. A. N . M a rto n o s i, Plenu m Press, N ew Y o rk , L o nd o n , 40 9-41 3.
[50] V a g u e P., J i f h a n J. (1983), „ D ia b e te s ” , 32, (Su ppl. 2), 88 91. [51] W a l i R. K „ J a f e S., K u m a r D „ K a l r o V. K. (1988), „ D ia b e te s ” , 37, 104-111. [52] W a t a ł a C., B r y s z e w s k a M „ S t e f a n i a k B., N o w a k S. (1986), „ C y to b io s ” , 47, 101 105. [53] W a t a l a C . , Z a w o d n i a k M „ B r y s z e w s k a M. , N o w a k S. (1985), A n n. Clin. Res., 17, 327-3 30. [54] W e i s g r a b e r K. H „ I n n e r a r i t y T . L., M a h l e y R. W. (1978), J. Biol. C he m ., 253, 9053 9062.
[55] Y a g i K. (1982), Upici pe ro xid es in biology and m edicine, Ac. Press. N ew Y ork .
W p łynęło do R edakcji K lin ik a C h o ró b Prze w od u P ok arm ow eg o
„ F o lia bioc him ica et b io p h ys ica ” i Prz em ian y M aterii
11.06.1991 A ka de m ii M edyczne j w Ł odzi
K a te d ra Biofizyki U n iw ers ytetu Ł ódz kieg o
K onrad Szostand, M a ria B rysz ew sk a
C H A N G E S IN H U M A N E R Y T H R O C Y T E M E M B R A N E S IN D IA B E T E S M E L L IT U S
T his is a b rief review o f s tru c tu ra l a n d fun ctio na l ch an ge s in h u m a n e ry thro c y te m em brane s w hich o c cu r in d ia be te s m ellitus.
