ZAKOŃCZENIE
Badania w zak re sie pio n o w y c h relacji płac wykazały, że w y n a g r o -dzenia nie p ełnią w łaściwie iunkcji m otyw acyjnej.
1. Układ rela cji w y n a g ro d z e ń nie sprzyja obejm ow aniu stanow isk sta w ia jąc y c h p rac o w n ik o m wyższe w ym agania, zatem nie skłania do podnoszenia kw alifikacji i nie um acnia dążeń do aw ansu. Z tego p u n k tu widzenia w a d liw y uk ład relacji w y n a g ro d z eń uległ dalszem u pogo rsz e -niu. W ystąpiło p rzy tym z n am ienne spłaszczenie relacji w y n a g ro d z eń i k o n c e n tra c ja ich w okół średniej zakładow ej. Szczególnie silnemu sp ła szczeniu uległy rozpiętości w y n a g ro d z eń p e rso n e lu kierow niczego i w y -konawczego.
2. W y n a g ro d z e n ia nie pozostają w w y ra ź n y m zw iązku z efektam i pracy, a zatem nie sk ła n iają do ich popraw y. W la ta c h 1980— 1982 stale spadała p ro d u k cja i w ydajność, a rosły koszty przy jed noczesnym w y -sokim wzroście w ynagrodzeń.
3. W p r z y p a d k u p rac o w n ik ó w fizycznych poza akordem o d działują-cym na ilość b ra k było zachęt do p o p ra w y jakości p ra c y i obniżki kosztów. W p rz y p a d k u p rac o w n ik ó w u m y sło w y c h prem ie p rzy b ra ły c h a -r a k te -r dod a tk ó w u z n a n io w y ch do płac.
4. W yn a g ro d z e n ia nie skłaniały do racjonalizacji zatrudnienia. W ie lkości dotyczące zatrudnienia w y k a z u ją w sw ym przebiegu w iększą r e gularność w stosunku do p rac o w n ik ó w p r o d u k c y jn y c h niż do z a tru d -n io-nych w całym zakładzie.
5. W e w n ę trz n a s tru k tu ra w y n a g ro d z eń je s t w ysoce niew łaściw a. W lata ch 1980— 1982 w ystąpił znaczny udział premii i dod a tk ó w nie p o w iązanych z p o p ra w ą efektów p ra c y w całości w ynagrodzeń. N a s t ą -pił też g w a łto w n y w zrost udziału składników zupełnie nie powiązanych z p rac ą (rekom pensaty i inne św iadczenia socjalne). M usiało to dop ro -wadzić do osłabienia m o ty w ac y jn ej funkcji w ynagrodzeń.
6. W z rostow i w y n a g ro d z e ń na ogól nie tow arzyszyły p rocesy po-rzą dkow ania relacji i w e w n ętrzn ej s tr u k tu ry w ynagrodzeń.
W budow nictw ie mimo całej jego odrębności, o b se rw u je się podobne zjawiska.
1. D om inującą formą w yn a g ro d z en ia w budow nictw ie do 1982 r. był akord. M ógłby on należycie pełnić funkcję m o ty w a c y jn ą pod w a r u n -kiem odpow iedniego p rzygotow ania frontu robót, pełnego, term inow ego oraz zgodnego z a k tualnym i potrzebam i b r y g ad p okrycia w m ateriały, sprzęt i transport, d obrej kontroli czasu i jakości robót. Te w a runki nie zostały jed n a k spełnione. W rezultacie w ystąpił istotny spadek p ro d u k -cji i w zrost kosztów, w tym płac.
2. Akord nie sprzyjał ani należytej jakości produkcji budow lanej, ani w sp ó łp ra c y i w spółodpow iedzialności różnych b r y g a d za efekt k o ń cowy: budynek. Każda b rygada, prac u jąc w tym sam ym obiekcie tro sz -czy się o w łaściw y zakres p ra c y bez względu na ich w p ły w na pracę innych b ry g a d i efekt końcow y. Sprzyja to m arn o tra w stw u . A kord nie sprzyja też podnoszeniu kwalifikacji ani awansom.
3. W y s tę p u je głębokie zróżnicow anie płac k iero w n ik ó w w y k o n u ją cych p rac e podobne, z a szeregow ane do tej samej kategorii, a więc je d -n akow o płat-ne. Róż-nice w y -n a g ro d z eń w obrębie jed-nej kategorii się-g a ją 8000 zł w skali miesięcznej. Przekracza to znacznie w zrost płac m ożliwy do uzyskania przy przejściu do wyższej kategorii co zniechęca do aw ansów.
4. W y d a tn ie spadło m o ty w ac y jn e znaczenie zasadniczych sta w ek płac (i kategorii zaszeregow ania) w sk u te k dużego w zrostu udziału w y -nagrodzeń ruchom ych i socjalnych (rekompensaty).
5. Przy b rak u zachęt do a w a n so w a n ia faktyczne jego możliwości w obrębie zaw odu są też niewielkie.
fi. W y stąp iło spłaszczenie w yna grodz eń czasowych. M istrzow ie z a -rab ia ją najczęściej tyle lub mniej co podlegli im robotnicy. Z kolei zarobki m istrzów są ró w n e lub wyższe od płac kierow ników , chociaż zakres odpowiedzialności m istrzów jest znacznie mniejszy.
Podobne spostrzeżenia przynosi analiza relacji płac w układzie przestrzennym , przy czym podkreślić trzeba, że niezbędne jest pilne dostosow anie sta ty sty k i GUS w zakresie w y n a g ro d z eń i zatrudnienia do układów wojewódzkich, tak aby możliwe b y ły analizy p rzestrzennego zróżnicow ania w ynagrodzeń. O becne statystyki nie spełniają tego w a -runku.
W y s tę p u je znaczne zróżnicow anie średnich płac w p rze kroju w o j e -wództw. W y n io sło ono 1 : 1,49 w 1980 r. (w poró w n a n iu do w ojew ództw a,
gdzie w y stąp iła najniższa płaca średnia). W p rze k ro ju m ak ro reg io n ó w zróżnicow anie to w yniosło 1 : 1,28.
N ajw iększe zróżnicow anie w y s tę p u je w sam ym przemyśle. N a jw ię k sze rozpiętości o b s e rw u je się m iędzy najw y ż ej opłacanym i p r ze m y sła -mi: p a liw ow o-energetycznym i m etalurgicznym i najgorzej opłacanym i: lekkim i spożywczym. Oznacza to, że zróżnicow anie p rzestrzenne w d u żej m ierze zależy od s tru k tu ry gałęzi przem ysłu w y stę p u ją c y c h w o b rę -bie w ojew ództw a czy m akroregionu.
Regiony o w ysokich płacach średnich u z y sk ały je dzięki w y s o k ie -mu udziałowi pracow ników , osią g ając y c h w ysokie zarobki. Z różnicow a-nie prze strz e n n e płac najniższych jest a-niewielkie.
B o g u s A., D o c h o d y r ó ż n y c h g r u p p r a c o w n i k ó w z z a k ł a d o w y c h ś w i a d c z e ń s o c j a l -n y c h . „Praca i Z a b e z p ie c ze -n ie S p o łecz-n e" 1975, -nr 10— 11.
B o r с z L., P r o b l e m y s t r u k t u r y p la c w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y s ł o w y c h , W a rsza -w a 1965.
B o r с z L., P r a w o p o d z i a ł u w e d ł u g p r a c y , W a r sz a w a 1970. B o r с z L., R e la c j e p la c w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h , W a rsz a w a 1980. J а с u к o w i с z Z., P r o p o r c j e p la c w P o ls c e , W a rsza w a 1974.
K r a j e w s k a A., W y k s z t a ł c e n i e a z r ó ż n i c o w a n i e p łac, W a r sza w a 1974. K r u c z k o w s k a G., E g a l it a r y z m a p l a c e , W a r sza w a 1979.
L u s z n i o w i с z A., S t a t y s t y k a s p o ł e c z n a , W a r sz a w a 1978. M e 1 i c h A., P o d s t a w y te o r ii p la c w s o c j a li z m i e , W a r sz a w a 1973.
M o r c c к a Z., S p o ł e c z n y l u n d u s z s p o ż y c i a a p r o b l e m y r ó w n o ś c i , „E kon om ista" 1971, nr 2.
M o r e c k a Z., S p o ł e c z n e a s p e k t y g o s p o d a r o w a n i a , W a r sz a w a 1981. P o l i t y k a plac. W y b r a n e z a g a d n ie n ia , red. M. K a b a j, W a rsza w a 1981. P o l i t y k a s p o ł e c z n a , red. A. R a j k i e w i c z , W a r sz a w a 1979.
P o l i t y k a s o c j a ln a w o b e c r o z p i ę t o ś c i d o c h o d ó w , „P rzegląd Z w ią z k o w y " 1972, nr 4. S z t u m s k i J., W s t ę p d o m e t o d i t e c h n i k b a d a ń s p o ł e c z n y c h , K a to w ic e 1979. Z a s a d y m e t o d y c z n e s t a t y s t y k i z a t r u d n i e n i a i p ła c w g o s p o d a r c e u s p o łe c z n i o n e j .
„Ze-s z y ty M eto d y cz n e GUS" 1979, nr 29.
(Sum m ary)
T h e aim of th e stu d y w a s a n a ly sis of d iffe re n tia tio n in w a g e s in a cco rd a n ce w ith req u ire m en ts p o sed by the la w o f w a g e d iv isio n a c co r d in g to inu pt of w ork. The au th ors p r o ceed from an a ssu m p tio n that:
a) th e r e m ust be e x a m in e d not o n ly w a g e r ela tio n s but a lso all in c o m es from w o rk (w a g e s in th e sta te sec to r) as th e y d eterm in e th e fin a l d iffe r e n tia tio n of e m p lo y e e s ' in co m e s itu a tio n and d e g r e e of rea liza tio n of th e la w of w a g e d iv is io n a cco rd in g to w o r k input,
b) w a g e r e la tio n s m ust be e x a m in ed not o n ly in sp a tia l c r o s s -s e c tio n but a lso in v e r tic a l (branch c ro s s-se ctio n ),
c) w a g e r ela tio n s m ust b e e x a m in ed not o n ly w ith r e fe r e n c e to th e so c a lle d w o rk f|u a lity (p erform an ce stan d ard s) but to w o rk e ffe c ts as w e ll.
A c c o r d in g ly , th e stu d y c o n sists of th r ee parts, out of w h ic h th e first part p r e se n ts a m eth o d of a n a ly s is of r ela tio n s not o n ly in th e c a s e of w a g e s but all in c o m e s from w ork . T h e se c o n d part p r e se n ts m eth o d s and r e su lts of resea r ch on w a g e r ela tio n s in sp atial c r o s sse c tio n . It is fo llo w e d b y th e third part b e in g a s y n -th e s is of r esu lts of s t u d ie s 'c o n d u c t e d a c c o r d in g to a co m m o n m e-th o d in different se c to r s, b ran ch es, and in d u str ies in clu d in g trade, co n str u c tio n , sta te and c o o p e r a tiv e en te rp rise s. In o n e co m p a n y p ro d u cin g r efra cto ry m a teria ls, th ere w a s stu d ied r ela -tio n sh ip b e tw e e n w a g e s , and w ork inp uts (q u ality) and e ffe c ts, w h ile in oth e rs — o n ly b e tw e e n w a g e s and inp uts. It is p lan n ed that th e se stu d ie s w ill bo further ex p a n d e d in th eir n e x t sta g e .
T h e p r e se n ted r e su lts of stu d ie s h a v e b e e n o b ta in ed du rin g w o rk on th e so- -c a lle d k e y resea r ch p ro je ct MR.III.4 c o o r d in a te d b y the U n iv e r sity of Lodz.