Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (8), 967-970, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 967

Praca oryginalna Original paper

U¿ytkowoœæ mleczna krów w powi¹zaniu z p³od-noœci¹ by³a i jest przedmiotem wielu analiz prowadzo-nych w kraju i za granic¹, bowiem prawid³owo pro-wadzony rozród wp³ywa na przebieg prac hodowla-nych i selekcyjhodowla-nych oraz decyduje o u¿ytkowoœci mlecznej. Wyniki ostatnich, kilkunastoletnich obser-wacji œwiadcz¹ o ujemnym wp³ywie coraz wy¿szej mlecznoœci na p³odnoœæ krów, np.: wydajnoœæ krów objêtych ocen¹ wartoœci u¿ytkowej wzros³a w latach 1989-2005 o ponad 2000 kg mleka, jednoczeœnie okres miêdzywycieleniowy (OMW) wyd³u¿y³ siê œrednio o 30 dni (13, 14). Jeszcze do niedawna w analizach op³acalnoœci produkcji bydlêcej jako zasadê przyjmo-wano, ¿e OMW powinien trwaæ oko³o 365 dni, obec-nie uwa¿a siê, ¿e OMW powiobec-nien siê mieœciæ w grani-cach od 360 do 400 dni (10). Bior¹c pod uwagê wy-dajnoœæ w laktacji i p³odnoœæ stwierdzono, ¿e krowy wysoko wydajne potrzebuj¹ przynajmniej 100-120--dniowego okresu miêdzyci¹¿owego (18, 20). Wyka-zano, ¿e u krów wysoko wydajnych wystêpuje zjawi-sko samoistnego przed³u¿ania okresu do wyst¹pienia

pierwszej rui po wycieleniu, spowodowane niedobo-rem energii w okresie wzrastaj¹cej wydajnoœci mleka, bêd¹ce niejako form¹ samoobrony przed przedwczes-n¹ ci¹¿¹ (2, 5, 6). Po porodzie w hierarchii wykorzy-stania energii, sk³adniki pokarmowe s¹ w wiêkszym stopniu przeznaczane na potrzeby bytowe i wzrost (w przypadku m³odszych krów) oraz wydzielanie mle-ka ni¿ na pojawienie siê cyklu rujowego czy te¿ zapo-cz¹tkowanie nowej ci¹¿y (19).

Przeprowadzono ju¿ wiele badañ na temat zale¿-noœci pomiêdzy u¿ytkowoœci¹ mleczn¹ a rozp³odow¹ (3, 4, 7, 9, 16, 18, 20), jednak na podstawie ich wyni-ków trudno jest okreœliæ optymaln¹ d³ugoœæ OMW. W wiêkszoœci prac wykazano pozytywny wp³yw prze-d³u¿onego okresu miêdzyci¹¿owego lub miêdzywycie-leniowego na wydajnoœæ w bie¿¹cej i nastêpnych lak-tacjach (3, 7, 12, 20). Krzy¿ewski i wsp. (12) podsu-mowuj¹c wyniki badañ innych autorów na temat opty-malnej d³ugoœci okresów miêdzyci¹¿owych u krów wysoko wydajnych stwierdzili brak jednoznacznych wniosków, t³umacz¹c ten fakt zró¿nicowanym

pozio-D³ugoœæ pierwszego okresu miêdzywycieleniowego

krów wysoko wydajnych a efektywnoœæ

ich ¿yciowej u¿ytkowoœci

Katedra Hodowli Byd³a Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t ATR, ul. Mazowiecka 28, 85-084 Bydgoszcz

Sawa A., Neja W., Bogucki M.

Length of the first calving interval in high-yielding cows and the efficiency of their lifetime performance

Summary

A total of 2302 high-yielding cows from the active population used in Pomerania and Kujawy regions were analyzed for milk yield, fertility and culling levels. Lifetime performance of the cows (lifetime milk yield in kg, life span, length of productive life, milking days, milk yield per day of life (utilization), mean calving interval (CI), number of calvings and number of calves born alive) was estimated according to the length of the first calving interval (£340, 341-370, 371-400, 401-430, 431-460, 461-490 and >490 days). It was found that excessive shortening of the first calving interval in high-yielding cows was an error resulting in significant losses in the form of reduced first lactations and lifetime milk yields. It is debatable whether the first calving period should be lengthened. This had a favorable effect on the yield of first calvers (r = 0.6xx_{), but had no}

statistically significant effect on lifetime milk yield (r = 0.01) or length of productive life (r = 0.01). The length of the first CI was negatively and significantly correlated with the number of calvings and the number of live born calves. The group of cows with the longest first CI included cows with the lowest fertility, indicating that their mean CI was very long. As the first CI increased even up to 490 days, some parameters of cows’ lifetime performance (such as lifetime milk yield, life span and length of productive life) tended to increase slightly, but lengthening the period of productive life was not directly proportional to the increase in the lifetime number of milking days, because this was accompanied by the lengthening of the dry periods.

Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 968

mem wydajnoœci, ¿ywienia, utrzymania, warunków œrodowiska zewnêtrznego, klimatu itp. Pojedyncze s¹ w kraju prace (10), w których zajmowano siê zale¿-noœci¹ miêdzy d³ugoœci¹ OMW krów a ich u¿ytko-woœci¹ okreœlon¹ za ca³e ¿ycie, ponadto dotyczy³y one pierwiastek o wydajnoœci 5000-6000 kg mleka.

Wobec faktu, ¿e w ostatnich latach bardzo wyd³u-¿y³ siê okres miêdzywycieleniowy krów (416 dni w 2005 r.) (14), podjêto badania, których celem by³a analiza wp³ywu spontanicznie zró¿nicowanej d³ugoœ-ci pierwszego OMW na efektywnoœæ ¿yd³ugoœ-ciowej u¿yt-kowoœci krów wysoko wydajnych, przeprowadzona w oparciu o liczny, gromadzony w ramach prowadze-nia oceny wartoœci u¿ytkowej materia³, dotycz¹cy u¿yt-kowoœci mlecznej i p³odnoœci krów, a tak¿e ich brako-wania.

Materia³ i metody

Analiz¹ objêto mlecznoœæ, p³odnoœæ i brakowanie krów u¿ytkowanych na Pomorzu i Kujawach w 397 stadach, w których wydajnoœæ w 1999 roku przekracza³a 6000 kg mleka. Wybrano 2302 krów, które wycieli³y siê po raz pierwszy w okresie od czerwca 1998 do maja 1999 i by³y u¿ytkowane do 31.12.2005 r.

Przy pomocy analizy wariancji metod¹ najmniejszych kwadratów (17) oszacowano efektywnoœæ u¿ytkowania krów w ci¹gu ¿ycia (¿yciowa wydajnoœæ kg mleka, d³u-goœæ ¿ycia i u¿ytkowania, dni doju, wydajnoœæ mleka prze-liczona na jeden dzieñ ¿ycia (u¿ytkowania), œredni okres miêdzywycieleniowy (OMW), liczba wycieleñ i liczba ¿ywo urodzonych ciel¹t) w zale¿noœci od stwierdzonej d³u-goœci pierwszego okresu miêdzywycieleniowego (£ 340, 341-370 dni, 371-400, 401-430, 431-460, 461-490 i > 490). Testem Scheffego sprawdzono istotnoœæ ró¿nic miêdzy œrednimi poszczególnych cech u¿ytkowoœci. Ponadto

wy-liczono wspó³czynniki korelacji pomiêdzy d³ugoœci¹ pierw-szego okresu miêdzywycieleniowego a poszczególnymi cechami u¿ytkowoœci krów.

Wykorzystuj¹c test chi2 _{(17) okreœlono w obrêbie grup}

o ró¿nej d³ugoœci pierwszego OMW procentowy udzia³ krów ¿yj¹cych do dnia zakoñczenia zbierania danych (31.12.2005 r.), sprzedanych oraz wybrakowanych z po-wodu ja³owoœci lub innych przyczyn.

Wyniki i omówienie

Dokonana analiza (tab. 1) potwierdza wyniki wczeœ-niejszych badañ innych autorów (10, 22), ¿e z punktu widzenia wydajnoœci mlecznej krów przedwczesne zacielanie pierwiastek nie znajduje ¿adnego uzasad-nienia, bowiem ju¿ w pierwszej laktacji prowadzi do znacznych strat mleka, ponadto istotnie obni¿a siê efek-tywnoœæ ¿yciowej u¿ytkowoœci krów (najni¿sza wy-dajnoœæ mleka przeliczona na dzieñ ¿ycia, najkrótszy okres u¿ytkowania – w efekcie najni¿sza wydajnoœæ ¿yciowa, ponadto wysoka œmiertelnoœæ ciel¹t). Z ba-dañ Wellera i wsp. (22) wynika, ¿e zap³odnienie przed up³ywem 60 dni od ocielenia wywiera negatywny wp³yw na wydajnoœæ mleka zarówno w bie¿¹cej, jak i w nastêpnych laktacjach, przy czym autorzy uwa¿a-j¹, ¿e optymalna d³ugoœæ okresu miêdzyci¹¿owego po-winna wynosiæ 110-130. Wyniki badañ Reklewskiego i wsp. (16) wskazuj¹, ¿e wczesna ci¹¿a do 90. dnia po ocieleniu skraca d³ugoœæ laktacji i wp³ywa ujemnie na wydajnoœæ mleka w laktacji 305-dniowej, co wskazu-je na brak ekonomicznego uzasadnienia zbyt wczes-nego inseminowania krów po wycieleniu. Skutecznoœæ inseminacji w pierwszej rui po ocieleniu bywa niska, niski jest wiêc stwierdzony w badaniach w³asnych odsetek krów z pierwszym OMW trwaj¹cym do 340 dni.

Wyd³u¿anie pierwsze-go OMW powodowa³o wzrost wydajnoœci pier-wiastek – w grupie o okresie d³u¿szym ni¿ 490 dni, œrednio o 3660 kg w porównaniu z grup¹ krów o okresie krótszym ni¿ 340 dni. Stanowi to przewagê ponad 60% wy-dajnoœci mleka w laktacji. Jest to przewaga znacz¹-ca, wy¿sza od stwierdzo-nej przez innych autorów (3, 10), a osi¹gniêcie przez pierwiastki o d³u¿-szym okresie miêdzywy-cieleniowym wydajnoœci przekraczaj¹cej 6000 kg mleka zapewnia amorty-zacjê kosztów ich wycho-wu ju¿ w pierwszym roku u¿ytkowania (11). Stwier-a w o k t y ¿ u a h c e C )i n d ( W M O o g e z s w r e i p æ œ o g u ³ D £340 341-370 371-400 401-430 431-460 461-490 >490 8 6 3 = n n=498 n=381 n=285 n=217 n=164 n=389 )i n d ( W M O o g e z s w r e i p æ œ o g u ³ D 326A ₃₅₅B ₃₈₄C ₄₁₅D ₄₄₆E ₄₇₅F ₅₇₃G ) g k ( ij c a t k a l j e z s w r e i p w a k e l m æ œ o n j a d y W 5798aA ₆₂₂₇bC ₆₅₇₇AB ₆₆₃₅C ₇₂₈₈D ₈₆₅₂DE ₉₄₅₈F )i n d ( ij c a t k a l j e z s w r e i p æ œ o g u ³ D 285A ₃₀₃B ₃₁₇C ₃₃₄D ₃₅₃E ₃₈₁F ₄₆₇G ) g k ( a k e l m a w o i c y ¿ æ œ o n j a d y W 26928 27926 28431 28141 29577 30002 27701 ñ e l e i c y w a b z c i L 4,07A _4,05A _3,94A _3,92A _3,83a _3,82a _3,25Bb t ¹ l e i c h c y n o z d o r u o w y ¿ a b z c i L 3,93A _3,95A _3,80A _3,80A _3,75a _3,67a _3,12Bb )i n d ( a i c y ¿ æ œ o g u ³ D 2202 2265 2274 2309 2333 2383 2239 )i n d ( a i n a w o k t y ¿ u æ œ o g u ³ D 1375 1424 1431 1472 1488 1532 1398 a i c y ¿ u g ¹ i c w u j o d i n D 1194 1228 1229 1254 1261 1297 1186 ) g k ( a i c y ¿ ñ e iz d a n a k e l m æ œ o n j a d y W 11,41 11,63 11,86 11,52 11,98 12,04 11,74 ) g k ( a i n a w o k t y ¿ u ñ e iz d a n a k e l m æ œ o n j a d y W 19,30 19,33 19,64 18,80 19,57 19,35 19,50 )i n d ( i n d e r œ W M O 367A ₃₈₆B ₄₀₄C ₄₂₃D ₄₄₂E ₄₅₃EF ₅₃₃G

Tab. 1. U¿ytkowoœæ krów w zale¿noœci od d³ugoœci ich pierwszego okresu miêdzywycieleniowego

Objaœnienia: a, b, A, B, C... – œrednie oznaczone ró¿nymi literami w obrêbie wierszy ró¿ni¹ siê istotnie – ma³ymi przy p £ 0,05, du¿ymi przy p £ 0,01

Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 969

dzone w pracy, potwierdzone statystycznie, wysoko istotne oddzia³ywanie d³ugoœci OMW na d³ugoœæ pierwszej laktacji nale¿y uznaæ za oczywiste. Podob-nie jak w badaniach innych autorów (8), wyd³u¿ePodob-nie okresu laktacji nie by³o wprost proporcjonalne do wzrostu d³ugoœci okresu miêdzywycieleniowego. Oznacza to, ¿e wraz z wyd³u¿aniem OMW wyd³u¿a³ siê okres zasuszenia. To powinno korzystnie wp³yn¹æ na zdrowotnoœæ wymienia krów i w³aœciwe ich przy-gotowanie do przysz³ej laktacji. Dotyczy w szczegól-noœci krów wysokomlecznych, utrzymuj¹cych wyso-ki poziom produkcji mleka do ostatnich dni doju (10). S³usznoœæ takiego rozumowania potwierdzaj¹ wyniki badañ, w których wykazano u krów o wyd³u¿onych okresach miêdzywycieleniowych mniejszy procent zapadaj¹cych na mastitis (1) oraz mniejsz¹ liczbê in-terwencji weterynaryjnych (21).

Wyd³u¿anie pierwszego OMW do 490 dni korzyst-nie wp³ywa³o na efektywnoœæ u¿ytkowania krów w ci¹gu ¿ycia, o której decyduje szereg czynników, takich jak: wydajnoœæ ¿yciowa krów czy d³ugoœæ ich u¿ytkowania. Najd³u¿ej ¿y³y i by³y u¿ytkowane kro-wy, których pierwszy OMW trwa³ 461-490 dni, od nich te¿ pozyskano najwiêcej mleka w ci¹gu ¿ycia, ich wy-dajnoœæ przeliczona na dzieñ ¿ycia by³a równie¿ naj-wy¿sza, a sumaryczny okres zasuszenia trwa³ najd³u-¿ej. Krowy, których pierwszy OMW trwa³ 461-490 dni uzyska³y przewagê w stosunku do rówieœnic, których OMW nie przekracza³ 340 dni wynosz¹c¹ 181 dni ¿y-cia, 157 dni u¿ytkowania, 103 dni doju, 3074 kg mle-ka. Wyd³u¿enie okresu u¿ytkowania nie by³o wprost proporcjonalne do wzrostu ¿yciowej liczby dni doju, bowiem równoczeœnie nastêpowa³o wyd³u¿enie okre-sów zasuszenia. Pogl¹dy innych autorów na przedsta-wione zagadnienia s¹ niejednoznaczne. W badaniach wykonanych na podstawie spontanicznie przed³u¿o-nych laktacji krów o wydajnoœci 5000-6000 kg mleka stwierdzono niekorzystne nastêpstwa wyd³u¿ania pierwszego okresu miêdzyci¹¿owego w postaci skró-cenia okresu u¿ytkowania krów i spadku ich wydaj-noœci ¿yciowej (10). Podobne do uzyskanych w bada-niach w³asnych s¹ z kolei rezultaty badañ dotycz¹ce zale¿noœci miêdzy d³ugoœci¹ OMW a cechami u¿yt-kowymi krów, których roczna wydajnoœæ przekracza 7000 kg mleka (4). Wykazano w nich m.in., ¿e wyso-ko wydajne krowy, które cieli³y siê œrednio co 12 mie-siêcy charakteryzowa³y siê najni¿sz¹ wydajnoœci¹ ¿y-ciow¹, która zwiêksza³a siê wraz z wyd³u¿aniem okresu miêdzywycieleniowego. W innej pracy, rozpatruj¹c wp³yw wyd³u¿enia okresu laktacji na produkcjê mle-ka FCM, wymle-kazano, ¿e przeciêtnie wraz ze wzrostem d³ugoœci laktacji o 30, 60, 120, 180 i ponad 180 dni produkcja mleka wzrasta³a odpowiednio o: 3,3%; 9,6%; 21,4%; 3,8% i 55,5% w stosunku do przeciêt-nej wydajnoœci mleka FCM w laktacji 305-dniowej (8). D¹¿enie hodowców do utrzymania 12-miesiêcz-nych OMW, pozwalaj¹ce na uzyskanie œrednio jedne-go cielêcia od krowy rocznie, mo¿e byæ op³acalne

je-dynie w sytuacji, gdy cena ciel¹t jest wysoka (23). Wyniki badañ w³asnych wskazuj¹ na istotny spadek liczby ¿ywo urodzonych ciel¹t w ci¹gu ¿ycia przez krowy wraz z wyd³u¿aniem siê ich pierwszego OMW. Ró¿nica miêdzy grupami krów o skrajnych d³ugoœciach pierwszego OMW wynosi³a 0,81 cielêcia, pomimo prawie jednakowej d³ugoœci ¿ycia.

Wyniki zawarte w tab. 1 wskazuj¹, ¿e przed³u¿enie pierwszego OMW ponad 490 dni zdecydowanie ujem-nie wp³ywa³o na efektywnoœæ u¿ytkowoœci ¿yciowej, zw³aszcza w odniesieniu do liczby wycieleñ i liczby ¿ywo urodzonych ciel¹t. Mniejsza liczba wycieleñ i krótszy okres u¿ytkowania krów o najd³u¿szym OMW by³y przyczyn¹ ni¿szej wydajnoœci ¿yciowej.

Dodatnia wartoœæ wspó³czynnika korelacji (tab. 2) miêdzy d³ugoœci¹ pierwszego OMW a wydajnoœci¹ mleka pierwiastek (r = 0,633xx_{) w pe³ni potwierdza} wyniki przedstawione w tab. 1, i¿ w miarê przed³u¿a-nia siê tego okresu systematycznie wzrasta wydajnoœæ krów w pierwszej laktacji, czemu towarzyszy pogar-szanie p³odnoœci. Wartoœci wspó³czynników korelacji miêdzy d³ugoœci¹ pierwszego OMW a wydajnoœci¹ krów starszych tak¿e by³y dodatnie i istotne statystycz-nie, jednak bardzo zmniejsza³y siê wraz z wiekiem. W rezultacie korelacja miêdzy d³ugoœci¹ pierwszego OMW a wydajnoœci¹ przeliczon¹ na rok u¿ytkowania przyjê³a wartoœæ r = 0,317xx_{. Uzyskane wyniki s¹} zgod-ne z rezultatami badañ innych autorów, którzy wyka-zali, ¿e nieco mniej korzystne wskaŸniki p³odnoœci krów w grupach o przed³u¿onym OMW s¹ kompen-sowane wy¿sz¹ wydajnoœci¹ mleka, o czym œwiadcz¹ wspó³czynniki korelacji w granicach od 0,21 do 0,52 (7, 12, 20). Wystêpowanie ujemnej zale¿noœci miêdzy wydajnoœci¹ a p³odnoœci¹ t³umaczone jest faktem, ¿e okres najwy¿szej wydajnoœci dziennej ma miejsce w czasie przewidzianym do zap³adniania krów, a wy-sokiej wydajnoœci towarzyszy wzrost dysfunkcji

uk³a-a h c e C r ) g k ( ij c a t k a l I w a k e l m æ œ o n j a d y W 0,633* ) g k ( ij c a t k a l II w a k e l m æ œ o n j a d y W 0,197* ) g k ( ij c a t k a l II I w a k e l m æ œ o n j a d y W 0,063* ) g k ( a k e l m a w o i c y ¿ æ œ o n j a d y W 0,013* ñ e l e i c y w a b z c i L –0,181*– t ¹ l e i c h c y n o z d o r u o w y ¿ a b z c i L –0,176*– )i n d ( a i c y ¿ æ œ o g u ³ D 0,019* )i n d ( a i n a w o k t y ¿ u æ œ o g u ³ D 0,012* ) g k ( a i n a w o k t y ¿ u k o r a n a k e l m æ œ o n j a d y W 0,317* ) g k ( a i c y ¿ ñ e iz d a n a k e l m æ œ o n j a d y W 0,020* ) g k ( a i n a w o k t y ¿ u ñ e iz d a n a k e l m æ œ o n j a d y W 0,003* )i n d ( i n d e r œ W M O 0,794*

Tab. 2. Wartoœci wspó³czynników korelacji miêdzy d³ugoœci¹ pierwszego OMW a cechami u¿ytkowymi

Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 970

du rozrodczego (15). Analizuj¹c wp³yw d³ugoœci pierwszego OMW na efektywnoœæ u¿ytko-woœci ¿yciowej wykazano nie-wielki zwi¹zek pomiêdzy tymi cechami (tab. 2). Wyd³u¿anie pierwszego OMW powodowa³o nieistotne pod wzglêdem sta-tystycznym, nieznacznie d³u¿sze ¿ycie i u¿ytkowanie oraz wzrost wydajnoœci ¿yciowej i

przeliczo-nej na dzieñ ¿ycia i u¿ytkowania. Wykazano ujemn¹, potwierdzon¹ statystycznie korelacjê miêdzy d³ugoœci¹ pierwszego OMW a liczb¹ wycieleñ i liczb¹ ¿ywo uro-dzonych ciel¹t. Rozpatruj¹c kolejny wskaŸnik efek-tywnoœci ¿yciowej u¿ytkowoœci krów, tzn. œredni OMW stwierdzono wysok¹ jego zale¿noœæ od d³u-goœci pierwszego OMW. Potwierdzaj¹ to wyniki przed-stawione w tab. 1 i 3, œwiadcz¹ce, ¿e w grupie o d³u¿szym pierwszym OMW znalaz³y siê krowy o naj-gorszej p³odnoœci, na co wskazuje ich bardzo d³ugi œredni OMW (533 dni) i najwiêkszy, bo ponad 35% udzia³ krów wybrakowanych z powodu ja³owoœci.

Podsumowuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e nadmierne skracanie pierwszego okresu miêdzyci¹¿owego i okre-su miêdzywycieleniowego krów wysoko wydajnych jest b³êdem powoduj¹cym istotne straty w postaci mniejszej wydajnoœci nie tylko w pierwszej laktacji, ale równie¿ w ci¹gu ca³ego ¿ycia. Dyskusyjny nato-miast jest problem wyd³u¿ania tego okresu, wp³ywa korzystnie na wydajnoœæ pierwiastek (r = 0,6xx_{), nie} wykazano jednak potwierdzonego statystycznie wp³y-wu na wydajnoœæ ¿yciow¹ mleka (r = 0,01) czy d³u-goœæ u¿ytkowania (r = 0,01). Wraz z wyd³u¿aniem pierwszego OMW nawet do 490 dni wykazano ten-dencjê do nieznacznego wzrostu wartoœci niektórych wskaŸników ¿yciowej u¿ytkowoœci krów (d³ugoœæ ¿ycia i u¿ytkowania, wydajnoœæ ¿yciowa mleka), jed-nak nast¹pi³o te¿ istotnie zmniejszenie liczby ¿ywo urodzonych ciel¹t (r = –0,176xx_{). Wyd³u¿enie okresu} u¿ytkowania nie by³o wprost proporcjonalne do wzro-stu ¿yciowej liczby dni doju, bowiem równoczeœnie nastêpowa³o wyd³u¿enie okresów zasuszenia.

Piœmiennictwo

1.Bertilsson J., Berglund B., Ratnayake G., Svennersten-Sjaunja K., Wiktors-son H.: Optimising lactation cycles for the high-yielding dairy cow. A Euro-pean perspective. Livest. Prod. Sci. 1997, 50, 5.

2.Butler W. R., Smith R. D.: Iterrelationships between energy balance and post-partum reproductive function in dairy cattle. J. Dairy Sci. 1989, 72, 767--783.

3.Cichocki M., Kijak Z., Wielgosz-Groth Z., Wroñski M.: D³ugoœæ okresu miê-dzywycieleniowego i jego wp³yw na mlecznoœæ krów u¿ytkowanych w re-gionie pó³nocno-wschodniej Polski. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 1999, 44, 91--100.

4.Dymnicki E., Krzy¿ewski J., Oprz¹dek J., Reklewski Z., Oprz¹dek A.: Zale¿-noœæ miêdzy d³ugoœci¹ okresu miêdzywycieleniowego a cechami u¿ytko-woœci mlecznej krów rasy czarno-bia³ej. Medycyna Wet. 2003, 59, 792-796. 5.Ferguson J. D., Chalupa W.: Impact of protein nutrition on reproduction in

dairy cows. J. Dairy Sci. 1989, 72, 746-766.

6.Gralak M. A.: Wp³yw od¿ywiania zwierz¹t na ich rozród. Post. Nauk. Rol. 1994, 41(46), 97-112.

7.Guliñski P.: Wspó³zale¿noœæ miêdzy d³ugoœci¹ okresów miêdzywycielenio-wych a u¿ytkowoœci¹ mleczn¹ krów w nastêpnych laktacjach. Rocz. Nauk. Zoot. 1996, 23, 11-21.

8.Guliñski P., M³ynek K., Dobrogowska E.: Znaczenie przed³u¿enia laktacji dla u¿ytkowoœci mlecznej krów czarno-bia³ych, Zesz. Nauk. Przeg. Hod. 2004, 72, 67-75.

9.Hibner A., Jankowski Z., Króliñski J.: Kszta³towanie siê wybranych wskaŸ-ników p³odnoœci w zale¿noœci od przebiegu krzywej laktacji i wydajnoœci krów. Medycyna Wet. 1982, 38, 419-423.

10.Juszczak J., Hibner A.: D³ugoœæ pierwszego okresu miêdzyci¹¿owego u krów a efektywnoœæ u¿ytkowania mlecznego. Post. Nauk Rol. 2000, 47(52), 109--117.

11.Juszczak J., Hibner A., Zachwieja A., Tomaszewski A., Krzyœków S.: Prob-lem wysokich wydajnoœci mlecznych. Przeg. Hod. 1994, 4, 3-5.

12.Krzy¿ewski J., Strza³kowska N., Reklewski Z., Dymnicki E., Ryniewicz Z.: Wp³yw d³ugoœci okresów miêdzyci¹¿owych u krów rasy hf na wydajnoœæ, sk³ad chemiczny mleka oraz wybrane wskaŸniki reprodukcji. Medycyna Wet. 2004, 60, 76-79.

13.Morawska K., Tomasik A., Nagrabecki M.: Ocena wartoœci u¿ytkowej krów oraz ocena i selekcja buhajów, wyniki za 1989 rok. CSHZ, Warszawa 1990. 14.Polberg A., Poœniak-Sobczyñska J.: Ocena wartoœci u¿ytkowej krów

mlecz-nych, wyniki za 2005 rok. KCHZ, Warszawa 2006.

15.Pösö J., Mäntysaari E. A.: Genetic relationships between reproductive dis-orders operational days open and milk yield. Livest. Prod. Sci. 1996, 46, 41-48.

16.Reklewski Z., Dymnicki E., Oprz¹dek J., Oprz¹dek A., Krzy¿ewski J.: Zale¿-noœæ miêdzy okresem miêdzywycieleniowym i wskaŸnikiem inseminacji a u¿ytkowoœci¹ mleczn¹ krów w 305-dniowej laktacji. Anim. Sci. Suple-ment 2003, 39, 58-65.

17.SAS Institue Inc., SAS/STAT® _{User’s Guide, Version 6,12 Fourth Edition,} Volume 1, Cary, NC: SAS Istitute Inc. 1995.

18.Sawa A., Jankowska M., Ziemiñski M., Krê¿el S.: Okres spoczynku rozrod-czego a efektywnoœæ u¿ytkowania krów wysoko wydajnych. Zesz. Nauk. Przeg. Hod. 2004, 72, 121-128.

19.Schort R. E., Adams D. C.: Nutritional and hormonal interrelationships in beef cattle reproduction. Can. J. Anim Sci. 1989, 68, 29-39.

20.Strza³kowska N., Krzy¿ewski J., Reklewski Z., Dymnicki E.: Zale¿noœæ miê-dzy wymuszonym wyd³u¿eniem okresu miêmiê-dzyci¹¿owego a wybranymi wskaŸnikami reprodukcji i skorygowan¹ wydajnoœci¹ mleczn¹ krów. Medy-cyna Wet. 2004, 60, 1312-1316.

21.Van Amburgh M. E., Galton D. M., Bauman D. E., Everett R. W.: Manage-ment and economics of extended calving intervals with use of bovine soma-totropin. Livest. Prod. Sci. 1997, 50, 15-28.

22.Weller J. I., Bar-anan R., Osterkorn K.: Effects of days open no annulized milk yields in current and following lactations. J. Dairy Sci. 1985, 68, 1241--1249.

23.Weller J. I., FolmanY.: Effects of calf value and reproductive management on optimum days to first breeding. J. Dairy Sci. 1990, 73, 1318-1326. Adres autora: prof. dr hab. Anna Sawa, ul. Mazowiecka 28, 85-084 Byd-goszcz; e-mail: sawa@atr.bydgoszcz.pl

a d a t s e z w ó r k a i n a w y b u y n y z c y z r P D³ugoœæpierwszegoOMW(dn)i £340 341-370 371-400 401-430 431-460 461-490 >490 i c œ o w o ³ a j u d o w o p z e i n a w o k a r b y W 32,88 29,12 33,33 32,98 31,34 31,71 35,48 n y z c y z r p h c y n n i z e i n a w o k a r b y W 51,09 56,02 50,39 49,12 48,39 48,77 48,58 u w o h c o g e z s l a d o d ¿ a d e z r p S 16,25 15,42 16,56 17,37 15,99 19,15 15,40 o d e iz d a t s w e n a w o k t y ¿ u y w o r K h c y n a d a i n a r e i b z a i n e z c ñ o k a z a i n d 19,78 19,44 19,72 10,53 14,29 10,37 10,54 Tab. 3. Udzia³ krów ¿yj¹cych, sprzedanych, wybrakowanych z powodu ja³owoœci lub innych przyczyn w grupach o ró¿nej d³ugoœci pierwszego OMW (chi2 _{= 14)}