Artyku³ przegl¹dowy Review
Pod wp³ywem ró¿nych czynników uszkadzaj¹cych mechanizmy obronne ustroju wyzwalaj¹ seriê reakcji doprowadzaj¹cych do powstania miejscowego stanu zapalnego. W pierwszej jego fazie uczestnicz¹ g³ów-nie g³ów-nieswoiste elementy komórkowe niszcz¹ce pato-geny w procesach fagocytozy, cytolizy i cytotoksycz-noci (27, 29, 41). Nie nale¿y jednak zapominaæ, ¿e tak jak infekcja mo¿e przebiegaæ bez procesu zapal-nego (np. u osobników z zaburzon¹ funkcj¹ uk³adu odpornociowego), tak zapalenie mo¿e siê pojawiæ tak¿e bez zaka¿enia (11, 29). W zasadzie ka¿de uszko-dzenie tkanek mo¿e doprowadziæ do pojawienia siê miejscowego stanu zapalnego, prowadz¹cego do uwol-nienia mediatorów zapalenia, w tym cytokin proza-palnych (11, 40). Cytokiny te, wraz z tlenkiem azotu oraz glikokortykoidami, pobudzaj¹ oraz moduluj¹ uogólnion¹ odpowied organizmu (11, 35).
Reakcja ostrej fazy
W wyniku dzia³ania cytokin na specyficzne recep-tory obecne na ró¿nych komórkach, dochodzi do uogól-nienia procesu zapalnego i tym samym wywo³ania ogólnej reakcji zapalnej okrelanej jako odpowied lub te¿ reakcja ostrej fazy (ROF) (11, 20, 26, 27, 29, 35). Reakcja ostrej fazy jest wrodzon¹ odpowiedzi¹ or-ganizmu na zaburzenia jego homeostazy, które mog¹ byæ wynikiem dzia³ania ró¿nych czynników, tj.: zaka-¿enia, uszkodzenia tkanek, rozrostu nowotworowego, zaburzeñ immunologicznych (11, 20, 21, 25, 27, 29). Celem ROF jest przywrócenie zaburzonej równowagi poprzez ograniczenie odczynu zapalnego i usuniêcie czynnika, który go wywo³a³. Reakcja ostrej fazy sta-nowi wiêc wa¿ny element odpornoci nieswoistej i obejmuje najwczeniejsze zmiany zachodz¹ce w od-powiedzi na uszkodzenie tkanek (11, 20). W przebie-gu ROF dochodzi do szereprzebie-gu zmian hormonalnych, metabolicznych i neurologicznych wystêpuj¹cych
Bia³ka ostrej fazy w weterynarii: przydatnoæ
w diagnostyce i monitoringu stanu zdrowia*
)
MA£GORZATA POMORSKA-MÓL
Zak³ad Chorób wiñ Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Pomorska-Mól M.
Acute phase proteins in veterinary medicine: utility in diagnostics and monitoring of health status
Summary
The article presents a review of literature concerning acute phase proteins (APP) in veterinary diagnostics and health monitoring of ruminants, dogs, cats and horses. The concentrations of APP in the serum may change in different ways, depending on factors responsible for the acute phase reaction. The results of previous studies have shown that the APP response (the type of APP reacting and the intensity of reactions) vary in different animal species. The results of experiments conducted by many researchers enable the conclusion that the analysis of APP concentration in the serum may provide valuable information on the existence and severity of inflammation in animals and humans. The analysis of APP concentrations seems to be particularly advantageous with respect to their potential usage as markers of asymptomatic and subclinical infections.
Since the APP response is nonspecific, the analysis of APP concentrations alone does not provide an answer to the question whether changes in APP levels have infective background or not. Changes in APP concentra-tions are observed also during neoplastic diseases, stress and pregnancy. Lack of specificity is undoubtedly a limitation in the use of APP for diagnostic purposes; however, the knowledge that APP levels in the serum increase during a range of pathological conditions can and should be used. It has been shown that APP might be a valuable indicator of treatment efficacy because after an appropriate therapy the values of APP in the serum return to their physiological ranges much more quickly than other parameters.
Considering the intensity of studies concerning APP in the whole world, including Poland, it is possible that in the near future APP indexes which improve differential diagnostics will be established.
Keywords: acute phase proteins, ruminants, dogs, cats, horses, diagnostics
*) Praca finansowana ze rodków na naukê w latach 2010-2013 jako projekt
w krótkim czasie po urazie, na pocz¹tku zaka¿enia lub procesu zapalnego (11, 20). Reakcji ostrej fazy towa-rzyszy szereg objawów, do których zalicza siê m.in.: gor¹czkê, leukocytozê, wzrost poziomu glikokortyko-steroidów, wazopresyny i aldosteronu, aktywacjê uk³a-du dope³niacza i uk³auk³a-du krzepniêcia krwi, spadek poziomu wapnia, cynku, ¿elaza w surowicy oraz, co charakterystyczne, zmianê stê¿eñ niektórych bia³ek surowicy okrelanych mianem bia³ek ostrej fazy (BOF) (11, 20).
Bia³ka ostrej fazy
Szczególn¹ cech¹ ROF jest skoordynowana synte-za szeregu BOF (4, 18, 26). Za uruchomienie syntezy BOF w wyniku reakcji na bodziec uszkadzaj¹cy od-powiadaj¹ cytokiny, z których najwiêksze znaczenie maj¹ interleukina (IL) 1, IL-6 oraz czynnik martwicy nowotworu á (TNF-á, tumor necrosis factor á) (11, 26, 27, 35, 39). Wykazano, ¿e najwa¿niejszymi produ-centami mediatorów ROF s¹ monocyty i makrofagi.
Poniewa¿ podwy¿szone stê¿enia BOF po zadzia³a-niu bodca uszkadzaj¹cego utrzymuj¹ siê we krwi przez 48 lub nawet wiêcej godzin, mog¹ byæ one bar-dziej u¿yteczne w ocenie stanu zdrowia ni¿ cytokiny. D³u¿szy czas utrzymywania siê podwy¿szonych po-ziomów BOF daje w praktyce wiêksz¹ szansê na uchwycenie tych zmian (11).
Bia³ka ostrej fazy s¹ produkowane g³ównie w w¹t-robie (95% ca³kowitej produkcji). Ponadto wytwarzaj¹ je monocyty, limfocyty oraz makrofagi pêcherzyków p³ucnych (11, 20, 27). Podstaw¹ do zaliczenia danego bia³ka do grupy BOF jest zmiana jego surowiczego stê¿enia podczas ROF co najmniej o 25% wartoci wyjciowej (20, 26, 27).
Bia³ka ostrej fazy dzieli siê na bia³ka pozytywne (dodatnie), których stê¿enie wzrasta w czasie ROF, oraz bia³ka negatywne (ujemne), których stê¿enie ma-leje. Do pozytywnych BOF zalicza siê: bia³ko C-reak-tywne (CRP), haptoglobinê (Hp), kwan¹ á1 gliko-proteinê (AGP), ceruloplazminê (Cp), fibrynogen (Fb), surowiczy sk³adnik amyloidu A (SAA), a do negatyw-nych: á-lipoproteinê A (Apo-A-1), albuminy (Ab), transferrynê, bia³ko wi¹¿¹ce retinol (RBP) oraz trans-tyreinê (TTR) (11, 20, 26).
Bia³ka ostrej fazy maj¹ ró¿ne w³aciwoci fizyko-chemiczne i bardzo szeroki zakres funkcji biologicz-nych. Zapobiegaj¹ uogólnianiu siê procesu zapalnego i ograniczaj¹ obszar uszkodzenia tkanek. Nale¿¹ do nieswoistych mechanizmów humoralnej odpornoci wrodzonej. Wzmacniaj¹ nieswoist¹ odpowied immu-nologiczn¹ poprzez opsonizacjê i aglutynacjê bakte-rii, zwiêkszanie chemotaktycznej aktywnoci leuko-cytów oraz aktywacjê sk³adowych dope³niacza (20, 26). Niektóre z BOF, wi¹¿¹c siê z receptorami komó-rek uk³adu leukocytarnego, moduluj¹ odpowied im-munologiczn¹. Bia³ka ostrej fazy uczestnicz¹ tak¿e w procesach krzepniêcia i fibrynolizy oraz chroni¹ organizm przed utrat¹ ¿elaza, dezaktywuj¹ wolne
rod-niki. Priorytetowe dzia³anie BOF polega na przywra-caniu homeostazy organizmu. Budowa oraz funkcja biologiczna poszczególnych BOF zosta³a szczegó³o-wo opisana w szeregu opracowañ innych autorów (21, 26, 27, 29).
Stê¿enia poszczególnych BOF w surowicy mog¹ wzrastaæ w ró¿nym stopniu zale¿nie od czynnika wy-wo³uj¹cego ROF. W przebiegu infekcji bakteryjnych, które doprowadzaj¹ z regu³y do silnej, uogólnionej ROF, dochodzi do szczególnie intensywnego wzrostu stê¿eñ BOF. Poziom pozytywnych BOF ulega podwy¿-szeniu tak¿e w stanie stresu, jednak mechanizm tego zjawiska nie jest do koñca wyjaniony (19). Mo¿e to byæ wynikiem aktywacji osi podwzgórzeprzysadka nadnercza, doprowadzaj¹cej do wzrostu produkcji cytokin stymuluj¹cych wydzielanie BOF (26). Pozio-my BOF wzrastaj¹ ponadto w okresie ci¹¿y i porodu, co potwierdzono u klaczy, suk i krów (1, 8, 11).
Wykazano tak¿e odmienn¹ reaktywnoæ poszczegól-nych bia³ek u ró¿poszczegól-nych gatunków zwierz¹t (11, 29, 31). U cz³owieka najwiêkszy wzrost stê¿enia w przebiegu ROF wykazuje CRP oraz amyloid A, natomiast w ana-logicznej sytuacji CRP w surowicy byd³a praktycznie nie zmienia swego stê¿enia. U szczura najbardziej re-aktywna jest alfa2-makroglobulina. Transferryna, która jest zaliczana do negatywnych BOF u wiêkszoci gatunków ssaków, u kurcz¹t reaguje tak, jak bia³ko pozytywne (11). Generalna zasada mówi jednak, ¿e w trakcie ROF wzrastaj¹ poziomy bia³ek pozytywnych, np. Fb, Hp, CRP, AGP, SAA, a obni¿eniu ulegaj¹ stê-¿enia bia³ek negatywnych, np. Ab i transferryny.
Dotychczasowe wyniki badañ wykaza³y, ¿e odpo-wied BOF (rodzaj reaguj¹cych bia³ek i stopieñ zmia-ny koncentracji) jest ró¿na u zwierz¹t towarzysz¹cych, gospodarskich i ludzi.
BOF jako markery stanu zdrowia zwierz¹t Badania przeprowadzone przez wiele zespo³ów ba-dawczych z Europy, Ameryki i Japonii pozwalaj¹ na stwierdzenie, ¿e analiza stê¿eñ BOF w surowicy mo¿e przynieæ u¿yteczne informacje diagnostyczne na te-mat wystêpowania i nasilenia stanów zapalnych w or-ganizmie zwierz¹t i ludzi. Szczególne korzyci z ozna-czania poziomu BOF wykazano w identyfikacji zaka-¿eñ bezobjawowych i podklinicznych stanów zapal-nych. Wci¹¿ wzrasta liczba badañ dotycz¹cych oceny BOF w ró¿nych stanach fizjologicznych i patologicz-nych u wielu gatunków zwierz¹t (7, 31, 34). Trwaj¹ tak¿e prace zmierzaj¹ce do ustalenia, czy i które z BOF, mog¹ siê okazaæ u¿yteczne w ocenie zdrowia zwie-rz¹t przeznaczonych do uboju (wykrycie infekcji pod-klinicznych) w kontekcie ochrony zdrowia publicz-nego.
Wed³ug wyników badañ ostatnich lat, jednym ze sposobów oceny homeostazy organizmu mo¿e byæ monitorowanie zachowania siê stê¿eñ BOF nie tylko w surowicy, ale i w innych matrycach biologicznych (lina, sok miêniowy, mleko) (13, 14).
Prze¿uwacze. U byd³a za g³ówne BOF uznawana jest Hp. Wzrost jej stê¿enia w przebiegu ROF jest znacz¹cy (z poziomu niemal¿e zerowego do ok. 2 g/l w przeci¹gu 48 godzin od stymulacji). Natomiast stê-¿enie CRP, bêd¹cego g³ównym BOF u ludzi, u byd³a nie wzrasta w przebiegu ROF i jest ono uznawane za konstytutywne bia³ko surowicy (6, 7). Test oceniaj¹cy poziom Hp w surowicy byd³a jest obecnie rutynowo stosowany w wielu laboratoriach diagnostycznych w Europie i Ameryce. Wykazano, ¿e analiza stê¿eñ Hp u byd³a jest o wiele czulszym indykatorem zapale-nia ni¿ badanie uk³adu leukocytarnego (17). Surowi-czy sk³adnik amyloidu A tak¿e wydaje siê dobrym wskanikiem ROF (1, 15). W badaniach przeprowa-dzonych przez Horadagoda i wsp. (15) wykazano, ¿e wzrost stê¿enia SAA i Hp by³ zwi¹zany z tocz¹cym siê ostrym b¹d podostrym stanem zapalnym, nato-miast u zwierz¹t z chronicznym stanem zapalnym wartoci stê¿eñ wymienionych bia³ek by³y podobne jak w grupie kontrolnej. Zarówno w grupie ze zmianami chronicznymi, jak i ostrymi obserwowano natomiast wzrost stê¿eñ AGP w surowicy. Fibrynogen jest ko-lejnym BOF, którego stê¿enie wzrasta w przebiegu infekcji bakteryjnych i w stanach pourazowych u byd-³a i owiec.
Z powodzeniem ocenê poziomu BOF do monito-ringu podklinicznych stanów zapalnych wymienia wywo³anych przez Staphylococcus aureus wykorzy-stywali Eckersall i wsp. (9). W badaniach przeprowa-dzonych przez Suojala i wsp. (36) potwierdzono u¿y-tecznoæ analizy stê¿eñ Hp oraz SAA jako markerów zapalenia wymienia oraz wskaników ostroci tego procesu, co mo¿e okazaæ siê niezwykle u¿yteczne w diagnostyce tych, istotnych z ekonomicznego punk-tu widzenia, patologicznych stanów u byd³a.
Zespó³ Ansari-Lari i wsp. (2) bada³ zmiany stê¿eñ Hp, Fb i SAA oraz Ab w przebiegu ró¿nych form ura-zowego zapalenia czepca i otrzewnej u byd³a. Wyniki badañ wykaza³y, ¿e analizowane bia³ka reaguj¹ w po-dobny sposób, a szczególnie istotny wzrost ich stê¿e-nia obserwowany by³ w ostrym rozsianym zapaleniu otrzewnej, w porównaniu z innymi formami choroby. W ostrym miejscowym zapaleniu otrzewnej obserwo-wano spadek poziomu Ab, podczas gdy w formie roz-sianej stê¿enie Ab w surowicy ros³o. Podsumowuj¹c, autorzy powy¿szych badañ stwierdzili, ¿e zmiany stê¿eñ BOF w surowicy w przebiegu ró¿nych form urazowego zapalenia czepca i otrzewnej mog¹ byæ wykorzystane w diagnostyce tego schorzenia.
Bia³ka ostrej fazy mog¹ byæ ponadto u¿ytecznym wskanikiem dobrostanu byd³a (23, 32). W badaniach prowadzonych przez Saco i wsp. (32), w których ozna-czano poziom m.in. SAA oraz Hp w surowicy byd³a utrzymywanego w ró¿nych warunkach rodowisko-wych, u zwierz¹t nara¿onych na wiêkszy stres obser-wowano istotnie podwy¿szone poziomy SAA, podczas gdy wartoci Hp kszta³towa³y siê na podobnym po-ziomie niezale¿nie od sposobu utrzymania zwierz¹t.
Badania prowadzone przez Peng-Wen Chan i wsp. (30) potwierdzi³y przydatnoæ oznaczania stê¿eñ Hp i SAA w surowicy we wczesnej diagnostyce poporo-dowych infekcji w macicy u krów, w tym g³ównie w identyfikacji podklinicznych stanów zapalnych, które mog¹ w istotny sposób wp³yn¹æ na póniejsz¹ wartoæ reprodukcyjn¹ samicy. Ponadto wykazano, ¿e monitoring poziomu Hp mo¿e byæ wykorzystany jako wskanik prognostyczny w odniesieniu do póniejszej wydajnoci rozrodczej krów (10).
W badaniach z u¿yciem kóz, przeprowadzonych przez Gonzalez i wsp. (10) wykazano, ¿e w trakcie dowiadczalnie wywo³anego aseptycznego stanu za-palnego (iniekcja podskórna terpentyny) dosz³o do istotnego wzrostu stê¿eñ Hp, SAA oraz Fb w surowi-cy, natomiast poziom Ab uleg³ obni¿eniu. S¹ to pierw-sze wyniki badañ dotycz¹ce oceny u¿ytecznoci ana-lizy BOF w monitorowaniu stanu zdrowia kóz.
Konie. Dotychczasowe wyniki badañ wykazuj¹, ¿e do BOF, które mog¹ byæ przydatne w diagnostyce u koni, nale¿¹: CRP, Hb, Fb oraz SAA. Wykazano, ¿e poziom CRP u koni wzrasta kilkakrotnie w prze-biegu ró¿nych stanów patologicznych ze zmianami o charakterze zapalnym. Podwy¿szenie poziomu CRP obserwowano tak¿e u klaczy w czasie porodu (18, 19, 20).
Analiza stê¿eñ SAA mo¿e byæ wykorzystana w celu wykrycia stanów zapalnych u koni (18). W surowicy zdrowych koni SAA nie jest wykrywany przy u¿yciu dostêpnych testów, natomiast w stanach zapalnych jego poziom ulega znacznemu podwy¿szeniu (19). Stê¿e-nie SAA roStê¿e-nie wkrótce po zadzia³aniu bodca uszka-dzaj¹cego tkanki, jednak równie szybko opada, dla-tego te¿ analiza zawartoci SAA w surowicy wydaje siê u¿yteczna jedynie w ocenie aktualnego zaka¿enia oraz w analizie skutecznoci terapii (19). Dostêpne s¹ ju¿ na wiecie komercyjne, proste w u¿yciu testy do oznaczania SAA w surowicy koni (immunoturbidy-metryczne), które mog¹ byæ wykorzystywane tak¿e przez mniej wyspecjalizowane laboratoria, a nawet w praktyce terenowej (19). Obecnie trwaj¹ prace nad mo¿liwociami wykorzystania BOF w monitoringu pooperacyjnym koni.
Psy i koty. Za g³ówne BOF u psów uznawane s¹ CRP i AGP, ponadto Hp i SAA (27). Wykazano, ¿e poziom g³ównych BOF w surowicy psów chorych, ze zmianami o charakterze zapalnym, jest zdecydowanie wy¿szy ni¿ u psów z nowotworami czy zmianami zwyrodnieniowymi (27). Ponadto, wzrost stê¿enia CRP by³ dodatnio skorelowany ze stopniem nasilenia pro-cesu zapalnego i uszkodzenia tkanek (2). Wzrost stê-¿enia CRP obserwowano tak¿e w przebiegu zaburzeñ ze strony uk³adu pokarmowego.
Kwana á1-glikoproteina (AGP) uwa¿ana jest za umiarkowanie reaguj¹ce BOF u psów. Podwy¿szone stê¿enia AGP obserwowano w przebiegu zapalenia w¹troby oraz po iniekcji terpentyny (aseptyczny stan zapalny).
Analiza poziomów BOF mo¿e byæ przydatna w dia-gnostyce nad¿erek i wrzodów w obrêbie b³ony luzo-wej ¿o³¹dka psów, powodowanych przez kwas acety-losalicylowy (3). Badania przeprowadzone na grupie 10 psów, które w celu indukcji zmian w obrêbie lu-zówki ¿o³¹dka otrzymywa³y doustnie kwas acetylo-salicylowy w dawce 200 mg/kg m.c., potwierdzi³y potencjaln¹ przydatnoæ okrelania stê¿eñ BOF (CRP, SAA, Hp, Fb oraz Ab) w monitoringu zmian w obrê-bie b³ony luzowej ¿o³¹dka powodowanych przez nie-sterydowe leki przeciwzapalne u psów.
U psów zaka¿onych pierwotniakiem Babesia canis obserwowano znacz¹cy wzrost stê¿enia CRP, SAA (24). Warto podkreliæ, ¿e ju¿ dzieñ po wprowadzeniu odpowiedniego leczenia wartoci stê¿eñ analizowa-nych BOF uleg³y znacz¹cemu obni¿eniu, a do normy powróci³y po 8 dniach. Autorzy badañ konkluduj¹, ¿e analiza stê¿eñ CRP oraz SAA mo¿e byæ przydatna w diagnostyce oraz kontrolowaniu skutecznoci tera-pii u psów chorych na babeszjozê.
W pimiennictwie dostêpne s¹ tak¿e informacje dotycz¹ce wykorzystania analizy BOF w surowicy psów w aspekcie diagnostyki nowotworów, podobnie jak to ma miejsce u ludzi (25).
W ocenie stanu zdrowia psów w okresie poprzedj¹cym swoist¹ immunoprofilaktykê coraz szersze za-stosowanie znajduj¹ testy oceniaj¹ce poziom BOF w surowicy. Bia³ka ostrej fazy by³y tak¿e wykorzys-tywane do monitorowania skutecznoci szczepieñ. Wzrost stê¿enia AGP i SAA po wykonaniu zaka¿eñ eksperymentalnych (challenge) u psów uprzednio im-munizowanych, mo¿e wskazywaæ na s³abe w³aciwo-ci ochronne szczepionki lub utrzymuj¹cy siê w okre-sie aplikacji biopreparatu stan immunosupresji (27).
Najnowsze badania Ulutas i wsp. (38) dowiod³y, ¿e Cp oraz Fb mog¹ byæ u¿yteczne w monitorowaniu sta-nu zdrowia ciê¿arnych suk. Ponadto stwierdzono, ¿e w surowicy ciê¿arnych suk poziomy Hp oraz Fb by³y istotnie wy¿sze ni¿ u suk kontrolnych. Nie wychwy-cono jednak statystycznie istotnych ró¿nic w pozio-mie analizowanych bia³ek w poszczególnych okresach ci¹¿y. Analiza CRP oraz SAA okaza³a siê w tym przy-padku bezu¿yteczna, gdy¿ nie obserwowano ró¿nic w ich stê¿eniu pomiêdzy grup¹ badan¹ a kontroln¹.
Stwierdzono, ¿e w przypadku dobrze dobranej tera-pii poziom BOF w surowicy psów bardzo szybko po-wraca do wartoci wyjciowych, niezale¿nie od rodzaju choroby, natomiast u zwierz¹t niereaguj¹cych na tera-piê pozostaje podwy¿szony (27, 37). Powy¿sze stwa-rza mo¿liwoæ wykorzystania BOF do monitoringu skutecznoci terapii w ró¿nych stanach patologicznych. Dane dotycz¹ce BOF u kotów s¹ dosyæ ograniczo-ne. Campbell i wsp. (5) wykazali, ¿e u kotów brak jest zale¿nych od wieku zmian stê¿eñ poszczególnych BOF w surowicy, co ma miejsce u innych gatunków zwie-rz¹t. Dowiedziono, ¿e stê¿enia AGP, Hp oraz SAA ulegaj¹ podwy¿szeniu 24 godziny po zadzia³aniu czyn-nika wywo³uj¹cego stan zapalny, np. po operacji (27).
Ponadto wzrost stê¿enia SAA obserwowano u kotów z upoledzeniem funkcji nerek, z nowotworami i uszkodzeniami w¹troby (33). Za g³ówne BOF u tego gatunku zwierz¹t uznaje siê SAA, AGP oraz Hp (28). Wydaje siê, ¿e AGP mo¿e odegraæ pozytywn¹ rolê w diagnostyce zakanego zapalenia otrzewnej (FIP).
BOF w rutynowej diagnostyce mo¿liwoci i ograniczenia
W zwi¹zku z tym, ¿e odpowied ze strony BOF jest bardzo szybka (mo¿liwa do wykrycia ju¿ w kilka go-dzin po zadzia³aniu bodca wyzwalaj¹cego produkcjê BOF), powsta³a potencjalna mo¿liwoæ wykorzys-tania tego zjawiska we wczesnej diagnostyce oraz monitoringu stanu zdrowia zwierz¹t (27). Nie mo¿na jednak zapominaæ, ¿e jest to odpowied nieswoista, która nie wska¿e czynnika wywo³uj¹cego stan zapalny. Co wiêcej, po analizie jedynie stê¿eñ BOF nie uzyska siê odpowiedzi na pytanie, czy zmiany w organizmie s¹ t³a infekcyjnego, czy te¿ nie. Jak opisano powy¿ej, zmiany stê¿eñ BOF wystêpuj¹ tak¿e w przebiegu cho-rób nowotworowych, w sytuacjach stresowych i w czasie ci¹¿y. Brak specyficznoci jest niew¹tpliwie ograniczeniem w zastosowaniu BOF do diagnostyki. Jednak wiedza, ¿e poziom BOF ronie w wielu sta-nach patologicznych, mo¿e i powinna byæ wykorzy-stana. Podwy¿szony poziom BOF w surowicy infor-muje, ¿e organizm wci¹¿ walczy i mo¿e to byæ istot-nym czynnikiem prognostyczistot-nym (16, 22, 27).
Poniewa¿ poziom BOF w sytuacji zastosowania skutecznego leczenia wraca do prawid³owych war-toci o wiele szybciej ni¿ inne parametry zaburzone w przebiegu chorób, mo¿e byæ dobrym indykatorem skutecznoci terapii (27). Analizuj¹c jednoczenie kilka BOF (indeks BOF) mo¿na uzyskaæ wiêcej infor-macji u¿ytecznych diagnostycznie (12). Niew¹tpliwie, aby w pe³ni wykorzystaæ mo¿liwoci analizy BOF jako wczesnych markerów statusu zdrowotnego, koniecz-ne jest ustanowienie wiarygodnych wartoci referen-cyjnych nie tylko dla ró¿nych gatunków zwierz¹t, ale i dla zwierz¹t bêd¹cych w ró¿nych stanach fizjologicz-nych i w ró¿nym wieku. Jednym z g³ówfizjologicz-nych ograni-czeñ dotycz¹cych wykorzystania BOF w diagnostyce jest, poza brakiem swoistoci, dosyæ wysoka cena testów dostêpnych do ich analizy oraz nie zawsze za-dowalaj¹ce parametry walidacyjne. Ponadto, pomimo rosn¹cej ró¿norodnoci testów dla poszczególnych ga-tunków zwierz¹t, ich liczba jest wci¹¿ niewystarcza-j¹ca i nie zawsze dostêpne s¹ testy komercyjne dla danego bia³ka i okrelonego gatunku zwierzêcia. Ko-nieczne s¹ dalsze prace zmierzaj¹ce do opracowania i walidacji wiarygodnych, dok³adnych i, co niezmier-nie istotne, tanich testów oraz ujednoliceniezmier-nie sposobu oceny stê¿eñ BOF w ró¿nych p³ynach ustrojowych. Bior¹c pod uwagê intensywnoæ badañ prowadzonych w wielu orodkach naukowych w kraju i na wiecie, nie jest wykluczone, ¿e w niedalekiej przysz³oci opra-cowane zostan¹ odpowiednie indeksy BOF, dziêki
któ-rym diagnostyka ró¿nicowa chorób mo¿e okazaæ siê ³atwiejsza, szybsza i skuteczniejsza.
Pimiennictwo
1.Alsemgeest S. P. M., Taverne M. A. M., Boosman R., van der Weyden G. C., Gruys E.: Peripartum acute-phase protein serum amyloid-A concentration, in plasma cows and fetuses. Am. J. Vet. Res. 1993, 54, 164-167.
2.Ansari-Lari M., Nazifi S., Rezaei M., Asadi-Fardaqi J.: Comparative study of plasma proteins including haptoglobiny and serum amyloid A in different types of traumatic reticuloperitonitis in cattle. Comp. Clin. Pathol. 2008, 17, 245-249.
3.Bayramli G., Ulutas B.: Acute phase protein response in dogs with experi-mentally induced gastric mucosal injury Vet. Clin. Pathol. 2008, 37, 312--316.
4.Bigoszewski M., Rychlik A., Depta A.: Bia³ka ostrej fazy u zwierz¹t. Medy-cyna Wet. 2001, 57, 151-154.
5.Campbell D. J., Rawlings J. M., Koelsch J. M., Wallance J., Strain J. J., Hannigan B. M.: Age-related differences in parameters of feline immune status. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 100, 73-80.
6.Eckersall P. D.: Acute phase proteins as markers of inflammatory lesions. Comp. Haematol. Int. 1995, 5, 93-97.
7.Eckersall P. D.: The time is right for acute phase protein assays. Vet. Journal 2004, 168, 3-5.
8.Eckersall P. D., Harvey M. J. A., Ferguson J. M., Renton J. P., Nickson D. A., Boyd J. S.: Acute phase protein in canine pregnancy. J. Reprod. Fert. 1993, 47, 159-164.
9.Eckersall P. D., Young F. J., Nolan A. M., Knight C., McComb C. H., Waterson M. M., Hogarth C. J., Scott E. M., Fitzpatrick J. L.: Acute phase proteins in bovine milk in an experimental model of Staphylococus aureus subclinical mastitis. J. Dairy Sci. 2006, 89, 1488-1501.
10.Gonzalez F. H. D., Tecles F., Marinez-Subiela S., Tvarijonaviviute L. S., Ceron J. J.: Acute phase protein response in goats. J. Vet. Diagn. Invest. 2008, 20, 580-584.
11.Gruys E., Toussaint M. J. M., Niewold T. A., Koopmans S. J.: Acute phase reaction and acute phase proteins. J. Zhejiang. Univ. Sci. 2005, 11, 1045--1056.
12.Gruys E., Toussaint M. J. M., Upragarin N., van Ederen A. M., Adewuyi A. A., Candiani D., Nguyen T. K. A., Sabeckiene J.: Acute phase reactants, challenge in the near future of animal production and veterinary medicine. J. Zhejiang Univ Sci. 2005, 10, 941-947.
13.Gutierrez A. M., Martinez-Subiela A., Eckersall P. D., Ceron J. J.: C-reactive protein quantification in porcine saliva: A minimally invasive test for pig health monitoring. Vet. Journal 2009, 181, 261-265.
14.Gutierrez A. M., Martinez-Subiela A., Montes A., Parra M. D., Ceron J. J.: C-reactive protein measurements in meat juice of pigs. Vet. Immunol. Immu-nopathol. 2008, 122, 250-255.
15.Horadagoda N. U., Knox K. M. G., Gibbs H. A., Rease S. W. J., Horada-goda A., Edwards S. E. R., Eckersall P. D.: Acute phase proteins in cattle: discrimination between acute and chronic inflammation. Vet. Rec. 1999, 144, 437-441.
16.Hulten C., Johansson E., Fossum C., Wallgren P.: Interleukin 6, serum amyloid A and haptoglobin as a markers of treatment efficacy in pigs experi-mentally infected with Actinobacillus pleuropneumoniae. Vet. Microb. 2003, 95, 75-89.
17.Itoh H., Tamura K., Izumi M., Motoi Y., Funayama Y.: Characterization of serum alpha-1-acid glycoprotein in fetal and newborn calves during deve-lopment. Am. J. Vet. Res. 1993, 54, 591-595.
18.Jacobsen S., Andersen P. H.: The acute phase protein serum amyloid A (SAA) as a marker of inflammation in horses. Equine Vet. Edu. 2007, 19, 38-46. 19.Jacobsen S., Kjelgaard-Hansen M.: Evaluation of a commercially available
apparatus for measuring the acute phase protein serum amyloid A in horses. Vet. Rec. 2008, 163, 327-330.
20.Kostro K., Gliñski Z.: Bia³ka ostrej fazy u zwierz¹t. Wydawnictwo Uniwer-sytetu Przyrodniczego w Lublinie, Lublin 2003.
21.Kostro K., Wojcicka-Lorenowicz K., Gliñski Z., Krakowski L., Wrona Z.: Bia³ka ostrej fazy jako ligandy komórek uk³adu immunologicznego. Medy-cyna Wet. 2002, 58, 929-933.
22.Lauritzen B., Lykkesfeldt J., Skaanild M. T., Angen Ø., Nielsen J. P., Friis C.: Putative biomarkers for evaluating antibiotic treatment: an experimental model of porcine Actinobacillus pleuropneumoniae infection. Res. Vet. Sci. 2003, 74, 261-270.
23.Lomborg S. R., Nielsen L. R., Heegaard P. M. H., Jacobsen S.: Acute phase proteins in cattle after exposure to complex stress. Vet. Res. Commun. 2008, 32, 575-582.
24. Matijatko V., Mrljak V., Kis I., Kucer N., Forsek J., Zivicnjak T., Romic Z., Simec Z., CeronIt J. J.: Evidence of an acute phase response in dogs naturally infected with Babesia canis. Vet. Parasitol. 2007, 144, 242-250.
25.Mischke R., Waterston M., Eckersall P. D.: Changes in C-reactive protein and haptoglobin in dogs with lymphatic neoplasia. Vet. Journal 2007, 174, 188-192.
26.Murata H., Shimada N., Yoshioka M.: Current research on acute phase pro-teins in veterinary diagnosis: an overview. Vet. Journal 2004, 168, 28-40. 27.Paltrinieri S.: Early biomarkers of inflammation in dogs and cats: The acute
phase proteins. Vet. Res. Comm. (Suppl. 1) 2007, 31, 125-129.
28.Paltrinieri S.: The feline acute phase reaction. Vet. Journal 2008, 177, 26-35. 29.Petersen H. H., Nielsen J. P., Heegaard P. M.: Application of acute phase protein measurements in veterinary clinical chemistry. Vet. Res. 2004, 35, 163-187.
30.Peng-Wen Chan J., Chang C., Hsu W. L., Liu W. B., Chen T. H.: Association of increased serum acute-phase protein concentrations with reproductive performance in dairy cows with postpartum metritis. Vet. Clin. Pathol. 2010, 39, 72-78.
31.Pineiro C., Pineiro M., Morales J., Andres M., Lorezano E., Pozo del M., Alava M. A., Lampreave F.: Pig-MAP and haploglobin concentration refe-rence values in swine from commercial farms. Vet. Journal 2009, 179, 78-84. 32.Saco Y., Fina M., Gimenez M., Pato R., Piedrafita J., Bassols A.: Evaluation of serum cortisol, metabolic parameters, acute phase proteins and faecal cor-ticosterone as indicators of stress in cows. Vet. Journal 2008, 177, 439-441. 33.Saski K., Ma Z., Khatlani T. S., Okuda M., Inokuma H., Onishi T.: Evaluation of feline serum amyloid A (SAA) as an inflammatory marker. J Vet. Med. Sci. 2003, 545-548.
34.Skinner J. G.: International standardization of acute phase proteins. Vet. Clin. Pathol. 2001, 30, 2-7.
35.Sobieska M., Kostro K., Miazga A.: Cytokiny jako g³ówne induktory syntezy bia³ek ostrej fazy. Medycyna Wet. 2004, 60, 124-127.
36.Suojala L., Orro T., Järvinen H., Saatsi J., Pyörälä S.: Acute phase response in two consecutive experimentally induced E. coli intramammary infections in dairy cows. Acta Vet. Scand. 2008, 50, 18-28.
37.Tecles F., Spiranelli E., Bonfanti U., Ceron J. J., Paltrinieri S.: Preliminary studies of serum acute phase protein concentrations in hematologic and neo-plastic diseases of the dog. J. Vet. Inter. Med. 2005, 865-870.
38.Ulutas P. A., Musal B., Kiral F., Bildik A.: Acute phase protein levels in pregnancy and oestrus cycle in bitches. Res. Vet. Sci. 2009, 86, 373-376. 39.Urbanowicz W.: Rola w¹troby w odpowiedzi ostrej fazy. Post. Nauk Med.
2000, 1, 46-49.
40.Van Miert A. S. J. P. A. M.: Pro-inflammatory cytokines in a ruminant model: pathophysiological, pharmacological and therapeutic aspects. Vet. Quart. 1995, 175, 41-50.
41.Yong X., LiY., Zhang Q., Stiller M. J., Wang C. L. A., Streilein W. J.: Hapto-globin is a natural regulator of Langerhans cell function in the skin J. Derma-tol. Sci. 2000, 24, 25-37.
Adres autora: dr Ma³gorzata Pomorska-Mól, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: mpomorska@piwet.pulawy.pl
