Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1267
Artyku³ przegl¹dowy Review
Odnone informacje przedstawi³ dr Karim Ben Jebara, kierownik Departamentu Informacji o Zdro-wiu Zwierz¹t w OIE (1, 2). Dotyczy³y one Listy cho-rób zwierz¹t zg³aszanych do OIE (OIE listed diseases). Bli¿sze dane, które j¹ definiuj¹, podano uprzednio (3, 4). Jako g³ówne wydarzenia epizootiologiczne roku 2007 i pocz¹tku 2008 wymieniony referent uzna³: po-jawienie siê na terenie rodkowo-wschodniej Europy afrykañskiego pomoru wiñ (ASF); utrzymywanie siê w niektórych krajach wysoce chorobotwórczej grypy ptaków (highly pathogenic avian influenza, HPAI), wywo³anej przez podtyp H5N1; rozprzestrzenianie siê wirusa choroby niebieskiego jêzyka (bluetongue vi-rus), zw³aszcza serotypu 8 i pojawienie siê serotypu 1; wyst¹pienie w szeregu krajów pryszczycy.
Afrykañski pomór wiñ
Afrykañski pomór wiñ od lat wystêpuje enzootycz-nie w licznych krajach Afryki. W 2007 r. i pierwszych miesi¹cach 2008 r. ponownie pojawi³ siê w Burkina Faso, Nigerii, Tanzanii i Zambii, a po raz pierwszy we wrzeniu 2007 r. na Mauritiusie. Terytoria obu Ame-ryk by³y wolne od ASF. W Europie, w krajach, w któ-rych wystêpowa³, zosta³ zlikwidowany w latach 80. lub 90. ubieg³ego stulecia. W³ochy pozosta³y jedynym pañstwem, gdzie wy³¹cznie na Sardynii choroba ta
utrzymuje siê do chwili obecnej u dzików. W takiej sytuacji zaskakuj¹ce okaza³o siê kliniczne wykazanie w kwietniu 2007 r. ASF w Gruzji, co potwierdzono badaniem laboratoryjnym w czerwcu 2007 r. By³ to pierwszy przypadek pojawienia siê tej choroby w Gruzji. Przypuszcza siê, ¿e wirus zosta³ tam zawle-czony z produktami pochodzenia zwierzêcego z portu Poti nad Morzem Czarnym. W sierpniu 2007 r. wyka-zano ASF w s¹siaduj¹cej z Gruzj¹ Armenii (13 ognisk). Jedno z ognisk by³o blisko granicy z Azerbejd¿anem, gdzie w styczniu 2008 r. wyst¹pi³y zachorowania na ASF u wiñ. ród³em infekcji by³y dziki. Zgodnie z informacj¹ dla OIE, likwidacja choroby mia³a miej-sce 7 lutego 2008 r. Rosyjska s³u¿ba weterynaryjna informowa³a w listopadzie 2007 r. o ASF u dzików w Republice Czeczenii, co stanowi³o pierwsze ognisko tej choroby w Rosji od 1977 r. Na podstawie przedsta-wionych danych sformu³owana zosta³a obawa, ¿e ASF stanie siê chorob¹ w okrelonym wy¿ej regionie sta-cjonarn¹, zw³aszcza ze wzglêdu na rezerwuar wirusa u dzików i obecnoæ kleszczy z rodzaju Ornithodo-ros. Mimo ¿e Gruzja, Armenia i Azerbejd¿an nie zg³a-szaj¹ aktualnie nowych ognisk ASF, referent zaleca³ uruchomienie systemów wczesnego ostrzegania i wy-konywanie przegl¹dów serologicznych w kierunku ASF.
Wystêpowanie na wiecie w 2007 i pocz¹tku 2008 r.
chorób zg³aszanych do wiatowej Organizacji
Zdrowia Zwierz¹t (OIE)
TADEUSZ WIJASZKA, MARIAN TRUSZCZYÑSKI
Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Wijaszka T., Truszczyñski M.
Global occurrence of diseases reported to the World Organisation for Animal Health (OIE) in 2007 and the beginning of 2008
Summary
The major events affecting terrestrial animals in 2007 and early 2008 according to the report of the 76. General Session of OIE, were: the introduction of African swine fever to Georgia, Armenia, Azerbaijan and the Chechen Republic (Russia); the continuation of the highly pathogenic avian influenza epizootic due to the virus subtype H5N1 in some countries; the expansion of bluetongue virus serotype 8 and the first signs of the emergence of serotype 1 in Europe; the reoccurrence of the foot and mouth disease in certain areas; regular decline in the number of reported cases of BSE. Among the OIE-listed aquatic animal diseases two important ones were mentioned: the introduction of epizootic ulcerative syndrome into some countries in southern Africa; the occurrence of viral haemorrhagic septicaemia in several countries.
Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1268
Grypa ptaków
Miêdzy 2003 r. a wczesnymi miesi¹cami 2008 r. 61 krajów, wzglêdnie terytoriów, informowa³o o stwier-dzeniu wysoce chorobotwórczej grypy ptaków (highly pathogenic avian influenza, HPAI), wywo³anej przez podtyp H5N1. Choroba ta w koñcu 2003 i w 2004 r. ogranicza³a siê do Azji Po³udniowo-Wschodniej, a w 2005 r. rozprzestrzeni³a siê do Azji Centralnej, Rosji i Europy Wschodniej. W 2006 r. wykazano jej obec-noæ w Afryce, rodkowym Wschodzie i w Europie Zachodniej, gdzie zaka¿eniu g³ównie ulega³y ptaki dzikie. W tym¿e roku wystêpowanie choroby zg³osi³o 47 pañstw lub terytoriów. W 2008 r., do koñca maja, 12 pañstw potwierdzi³o ponowne wyst¹pienie HPAI, wywo³anej przez H5N1 po uprzedniej eradykacji, co wskazywa³o na nieprzerwane kr¹¿enie wirusa. Doty-czy³o to: Republiki Korei, Hongkongu, Indii, Iranu, Izraela, Japonii, Laosu, Szwajcarii, Tajlandii, Turcji, Ukrainy i Zjednoczonego Królestwa (w ostatnio wy-mienionym pañstwie wy³¹cznie u ptaków dzikich).
W 2007 r. 29 krajów, w tym 4 pañstwa w Afryce, 14 w Azji, 3 na terenie rodkowego Wschodu i 8 w Eu-ropie, informowa³o o przypadkach HPAI, wywo³anej przez H5N1 u drobiu, dzikich ptaków lub u drobiu i dzikich ptaków. W odniesieniu do Bangladeszu, Beninu, Ghany, Kuwejtu i Arabii Saudyjskiej by³y to pierwsze informacje o rozpoznaniu choroby. Okaza³o siê, ¿e liczba zg³oszeñ o HPAI w 2007 r. by³a mniejsza (29 pañstw) ni¿ w 2006 r., kiedy choroba wystêpowa-³a w 47 krajach. Pocz¹wszy zatem od 2007 r. nastêpo-wa³ spadek liczby krajów, z których zg³aszano HPAI, jak te¿ liczby ognisk w poszczególnych krajach. Benin, Niemcy, Izrael, Myanmar, Nigeria, Polska, Rumunia, Arabia Saudyjska, Togo i Zjednoczone Kró-lestwo informowa³y OIE o likwidacji ognisk H5N1 i o nie wyst¹pieniu nowych zachorowañ u drobiu.
W marcu 2008 r. OIE uzyska³ informacjê z Wietna-mu o nowym gatunku zwierzêcia zaka¿onym przez H5N1. Stanowi³a go cyweta palmowa Chrotagale owstoni.
Podsumowuj¹c ewolucjê pandemii grypy ptaków, dr Jebara informowa³, ¿e w 18 krajach zlikwidowano HPAI w 2007 r., a w 11 osi¹gniêto ten efekt z pocz¹t-kiem 2008 r. Jednak 4 sporód wymienionych 18 kra-jów zanotowa³y ponowne pojawienie siê HPAI na po-cz¹tku 2008 r. Choroba wystêpuje ci¹gle m.in. w In-donezji oraz Egipcie i prawdopodobnie w czêci tery-torium Wietnamu, Bangladeszu i Ludowej Republiki Chin, mimo stosowanych (z wyj¹tkiem Bangladeszu) szczepieñ. Uwa¿a³ równie¿, ¿e obecna pandemia sta-nowi niespotykany dotychczas wyj¹tek grypy ptaków, co do tak d³ugiego utrzymywania siê w czasie i tak szerokiego zasiêgu terytorialnego. Zwraca³ uwagê na koniecznoæ lepszej ni¿ dotychczas oceny skuteczno-ci dopuszczanych do stosowania szczepionek, jak te¿ czêstszych szczepieñ tam, gdzie choroba utrzymuje siê enzootycznie.
Pryszczyca
Pryszczyca wyst¹pi³a w 2007 r. ponownie na Cyp-rze, licz¹c od 1964 r. i w Zjednoczonym Królestwie, w obu krajach wywo³ana przez typ O. Ogniska te zo-sta³y zlikwidowane na Cyprze w tym¿e roku, a na po-cz¹tku w 2008 r. w Zjednoczonym Królestwie. Tam ród³em zaka¿enia prawdopodobnie by³ Instytut Zdro-wia Zwierz¹t, Pirbright i laboratoria firmy farmaceu-tycznej Merial.
W Afryce ponownie stwierdzono pryszczycê w Bot-swanie u byd³a, owiec, kóz w padzierniku 2007, wy-wo³an¹ przez serotyp SAT1. Miêdzy listopadem 2007 r. i pocz¹tkiem stycznia 2008 r. w Namibii rozpoznano 8 ognisk pryszczycy, wywo³anych przez SAT2. Praw-dopodobnym ród³em by³o nielegalne przemieszcza-nie byd³a. W lutym 2008 r. Zambia informowa³a OIE o wyst¹pieniu pryszczycy, wywo³anej przez nieziden-tyfikowany dotychczas serotyp. W Egipcie miêdzy wrzeniem 2007 r. a styczniem 2008 r. rozpoznano 2 ogniska pryszczycy, wywo³anej przez serotyp O. Przy koñcu marca 2008 r. wykryto ognisko pryszczy-cy w Mozambiku. Wirus jeszcze nie jest sklasyfiko-wany, co do przynale¿noci serotypowej. W Nigerii zanotowano 2 ogniska pryszczycy w styczniu i lutym 2008 r. Potwierdzono kr¹¿enie na terytorium rodko-wego Wschodu serotypów O i A, a w mniejszym stop-niu Azja 1.
W Izraelu stwierdzono w 2007 r. kilka ognisk prysz-czycy, których przyczyn¹ by³ serotyp O; dotyczy³y one byd³a i ma³ych prze¿uwaczy oraz gazeli; w tym¿e roku zosta³y zlikwidowane. Kolejne ognisko zlikwidowa-no w lutym 2008 r. Z Libanu informowazlikwidowa-no o 2 wy-st¹pieniach pryszczycy, wywo³ywanych przez niezi-dentyfikowany serotyp wirusa pryszczycy. W 2007 r. pryszczycê, wywo³an¹ przez serotyp O, rozpoznano w Autonomicznych Terytoriach Palestyny u ma³ych prze¿uwaczy. W Turcji od lat pryszczyca wystêpuje enzootycznie. W styczniu 2007 r. zidentyfikowano w Tracji serotyp A22, odmiana Iran 2005, po raz pierw-szy w tym regionie i ponownie serotyp O. W Republi-ce Ludowej Chin wyosobniono serotyp Azja 1 miê-dzy styczniem i listopadem 2007 r. i ponownie w mar-cu 2008 r. W Kazachstanie wykryto w 2007 r. ognisko pryszczycy, wywo³anej przez serotyp O. W tym sa-mym roku ten sam serotyp wykazano w Kirgistanie i Demokratyczno-Ludowej Republice Korei. W Wiet-namie notowano kilka ognisk pryszczycy wywo³anej przez Azja 1 w czerwcu 2007 r. Jego wystêpowanie sta³o siê enzootyczne, o czym informowano OIE w lu-tym 2008 r. W styczniu i luw lu-tym 2007 r. zidentyfiko-wano u byd³a szczepy serotypu O w Boliwii i Ekwa-dorze.
Reasumuj¹c, pryszczyca nadal stanowi, ze wzglêdu na liczne, rozsiane po wiecie ogniska, najpowa¿niej-sze zagro¿enie dla produkcji byd³a i ma³ych prze¿u-waczy, nie tylko tam, gdzie wystêpuje stacjonarnie, ale równie¿ w odniesieniu do krajów o wysokim
pozio-Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1269 mie cywilizacyjnym, jak na przyk³ad Zjednoczone
Królestwo.
Choroba niebieskiego jêzyka
Wirus choroby niebieskiego jêzyka wystêpuje aktu-alnie, zgodnie ze sprawozdaniem OIE, na ca³ym wie-cie, w tym na terenach z klimatem tropikalnym i sub-tropikalnym oraz umiarkowanym. Stwierdzane s¹ du¿e ró¿nice w rozprzestrzenieniu geograficznym poszcze-gólnych serotypów wirusa i g³ównych gatunków klesz-czy (Culicoides), bêd¹cych jego wektorami. Choroba w ostatnich latach pojawi³a siê na obszarach, na któ-rych wczeniej nie by³a stwierdzana. Zwi¹zane jest to z maj¹cym miejsce ocieplaniem siê klimatu, co umo¿-liwia bytowanie ciep³olubnych kleszczy. W Europie g³ównymi serotypami wirusa choroby niebieskiego jêzyka (blue torngue virus, BTV) jest BTV-8, który wystêpuje znacznie szerzej ni¿ BTV-1. Ten ostatni jest natomiast w fazie narastaj¹cego rozprzestrzeniania siê w kierunku pó³nocnym. W przypadku serotypu BTV-8 po pierwszej epizootii w Holandii w 2006 r. infekcja rozprzestrzeni³a siê na terenie Belgii, Niemiec i pó³nocnej czêci Francji oraz na obszarze Luksem-burga. By³o to, historycznie ujmuj¹c, pierwsze poja-wienie siê choroby niebieskiego jêzyka w tak na pó³-noc wysuniêtej czêci Europy. Przypuszczano, ¿e zima, z niskimi temperaturami, mo¿e zniszczyæ owadzie wektory, co nie nast¹pi³o. W 2007 i 2008 r. wyst¹pi³y zachorowania wskazuj¹ce, ¿e choroba niebieskiego jêzyka przyjmuje charakter enzootyczny w tej czêci Europy. Niejasn¹ pozostaje kwestia przetrwania wiru-sa choroby niebieskiego jêzyka miêdzy falami kolej-nych jej wyst¹pieñ. Istnieje kilka, wymieniokolej-nych przez dr. Jebarê (1, 2), wymagaj¹cych sprawdzenia mo¿li-woci: utrzymanie infekcyjnoci wirusa w organizmie wektorów, które prze¿ywaj¹ ch³odne zimy; transowa-ryjny jego przekaz kolejnym pokoleniom wektora; utrzymuj¹ca siê infekcja w organizmie krêgowców i/lub transmisja przez ³o¿ysko od zaka¿onej krowy do cielêcia. W Europie po³udniowej z przypadków cho-roby niebieskiego jêzyka izolowano: BTV-1, BTV-2, BTV-4, BTV-8, BTV-9 i BTV-16. W 2007 r. BTV-8 pojawi³ siê ponownie w krajach, w których wystêpowa³ w 2006 r., sk¹d przedosta³ siê w 2007 r. przez kana³ oddzielaj¹cy Francjê i Belgiê od Zjednoczonego Kró-lestwa do tego kraju. W padzierniku 2007 r. dotar³ równie¿ do Danii, gdzie jednak nie notowano ognisk choroby niebieskiego jêzyka do maja 2008 r., czyli do momentu referowanego sprawozdania. We Francji, gdzie choroba w 2006 r. wystêpowa³a w czêci pó³nocnej, pojawi³a siê dodatkowo na po³udniu kraju w 2007 r. Nastêpnie zosta³a stwierdzona w Szwajcarii i we W³o-szech w marcu 2008, a wczeniej (styczeñ) w Hiszpa-nii. Choroba niebieskiego jêzyka zosta³a rozpoznana w 2007 r. równie¿ w Niemczech i w Republice Czech. W sumie ponad 28 000 ognisk choroby niebieskiego jêzyka wywo³anej przez BTV-8 zg³oszonych zosta³o do OIE w okresie od stycznia 2007 r. do maja 2008 r.
Druga fala zachorowañ na chorobê niebieskiego jê-zyka w Europie, szerz¹ca siê w kierunku pó³nocnym z Hiszpanii (Andaluzja) i Portugalii do Francji zwi¹-zana by³a etiologicznie z BTV-1. Dotar³a do po³udnio-wo-wschodnich departamentów tego kraju. Wirus ten izolowano równie¿ z terenu Sardynii (W³ochy) i Tu-nezji. Rozpoznano w sumie 8000 ognisk choroby wy-wo³anych przez serotyp BTV-1 w okresie od stycz-nia 2007 r. do maja 2008 r.
G³ówny wektor wirusa choroby niebieskiego jêzy-ka Culicoides imicola w Afryce i krajach basenu ród-ziemnomorskiego nie zosta³ nigdy wykryty na terenach, na których wykazywano BTV-8, to jest w Europie po³o¿onej bardziej na pó³noc i tam, gdzie wykazywa-no BTV-1 w pó³wykazywa-nocnej Hiszpanii i we Francji. Prze-gl¹dy entomologiczne s¹ aktualnie prowadzone na te-renach, na których wystêpuj¹ wymienione dwa sero-typy wirusa i gatunki Culocoides, to jest zespó³ Culi-coides obsoletus w³¹cznie z C. dewulfi i C. chiopte-rus. Rozmna¿aj¹ siê one wy³¹cznie w nawozie byd³a i koni; s¹ uwa¿ane, z du¿ym prawdopodobieñstwem, za wektory infekcji. Badanie biologii wektorów jest istotne w doskonaleniu zwalczania choroby.
Z Australii informowano o pierwszym przypadku wywo³ywanej przez serotyp 7 choroby niebieskiego jêzyka u byd³a. Ten sam serotyp wystêpowa³ w kra-jach na pó³noc od Australii. Podejrzewa siê, ¿e wiat-ry monsunowe przenosi³y okresowo wektowiat-ry wirusa. W Australii pó³nocnej izolowano uprzednio od byd³a serotypy BTV: 1, 3, 9, 15, 16, 20, 21.
G¹bczasta encefalopatia byd³a
Chorobê tê, czyli BSE, po raz pierwszy rozpoznano w Zjednoczonym Królestwie w 1986 r. Od tego czasu ros³a liczba przypadków nie tylko w Wielkiej Bryta-nii, ale te¿ w innych europejskich krajach oraz nastêp-nie na obszarze innych kontynentów. Jednak najwiê-cej zachorowañ dotyczy³o Europy. W 2006 r. liczba zachorowañ na BSE, zg³aszanych z Europy, stanowi³a 95% wszystkich stwierdzonych na wiecie zachoro-wañ. Pozosta³e, w ma³ej liczbie, stwierdzono w Kana-dzie, Izraelu, Japonii i USA. Przypadki BSE, wy³¹cz-nie u byd³a importowanego, wykazano na Falklandach/ Malwinach i w Omanie.
W Europie, we wczesnym okresie pojawienia siê BSE obserwowano znacz¹c¹ ró¿nicê miêdzy liczb¹ przypadków, które wyst¹pi³y w Zjednoczonym Kró-lestwie i liczbami w innych pañstwach Europy. Do 1995 r. przewa¿aj¹ca wiêkszoæ przypadków BSE mia³a miejsce w Zjednoczonym Królestwie. Natomiast od 1995 r. liczba przypadków BSE w Zjednoczonym Królestwie zaczê³a spadaæ, podczas gdy w tym samym czasie liczba zachorowañ na BSE w innych krajach europejskich zaczê³a rosn¹æ, przy mimo to relatywnie ma³ych, w porównaniu ze Zjednoczonym Królestwem, liczbach zachorowañ w poszczególnych krajach. W konsekwencji w 2007 r. ju¿ tylko 50% przypadków BSE pochodzi³o ze Zjednoczonego Królestwa sporód
Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1270
wszystkich zg³oszeñ z Europy. Innymi s³owy, wierz-cho³ki rozpoznañ BSE mia³y miejsce póniej w innych krajach Europy ni¿ w Zjednoczonym Królestwie. W 1992 r. w Wielkiej Brytanii wykazano 37 280 przy-padków BSE, co stanowi najwy¿sz¹ roczn¹ liczbê, podczas gdy w sumie wszystkie pozosta³e kraje Euro-py osi¹gnê³y szczyt 1035 zachorowañ w 2002 r. Obec-nie, po ponad 20 latach od pojawienia siê BSE,
obser-wuje siê w ostatnich latach sta³y spadek zachorowañ na ca³ym wiecie. Przy utrzymaniu aktywnego nadzo-ru (surveillance) i zakazu skarmiania byd³a m¹czkami miêsno-kostnymi w po³¹czeniu z eliminacj¹ z chowu potencjalnie zaka¿onych sztuk byd³a jestemy bliscy eradykacji choroby. Tabela 1 zawiera liczby zachoro-wañ byd³a na BSE na wiecie w roku 2007.
G³ówne choroby zwierz¹t wodnych
Sporód chorób zg³aszanych do OIE, wystêpuj¹cych u zwierz¹t wodnych jako szczególnie wa¿ne w roku 2007 wymieniano: wprowadzony do krajów Afryki po³udniowej zakany zespó³ owrzodzenia (epizootic ulcerative syndrome) i wirusow¹ krwotoczn¹ posocz-nicê ³ososiowatych (viral haemorrhagic septicaemia), rozpoznan¹ w Belgii, Bu³garii, Norwegii, Zjednoczo-nym Królestwie i USA.
Pimiennictwo
1.Anon.: 76 General Session OIE Technical Sessions. Draft Final Report, Paris 25-30 May 2007.
2.Anon.: 76 Session Working Documents, World Organisation for Animal Health, 2008.
3.Truszczyñski M., Wijaszka T.: Zast¹pienie listy A i B jedn¹ list¹ chorób zg³a-szanych do OIE. Medycyna Wet. 2005, 61, 234-235.
4.Wijaszka T., Truszczyñski M.: Nowa lista chorób zg³aszanych do OIE. Medy-cyna Wet. 2006, 62, 1455.
Adres autora: doc. dr hab. Tadeusz Wijaszka, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: T.Wijaszka@piwet.pulawy.pl
Tab. 1. Liczba przypadków BSE zg³oszonych do OIE w 2007 r.
Objanienie: brak danych
a ir t s u A 1 Lichtenstzajn 0 a i g l e B 0 Luksemburg 0 a d a n a K 3 Holandia h c e z C a k il b u p e R 2 Polska 7 a i n a D 0 Potrugaila a i d n a l n i F 0 S³owacja a j c n a r F S³owenia 1 y c m e i N 4 Hiszpania 36 a j c e r G 0 Szwecja a i d n a lr I 25 Szwajcaira 0 l e a r zI 0 ZjednoczoneKrólestwo 67 y h c o ³ W 2 USA 0 a i n o p a J 3 Wca³oci 151
