Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (9), 1136-1140, 2008

Praca oryginalna Original paper

Potencja³ genetyczny krów wywiera du¿y wp³yw na ich wydajnoœæ i sk³ad chemiczny mleka. Mo¿liwoœæ okreœlenia zale¿noœci miêdzy obecnoœci¹ ró¿nych mar-kerów genetycznych u zwierz¹t gospodarskich a ich cechami produkcyjnymi jest wa¿na i aktualna (5, 7). Dotycz¹ one, miêdzy innymi, ustalenia powi¹zañ po-miêdzy formami polimorficznymi ê-kazeiny (CSN3) i â-laktogobuliny (LGB) a wydajnoœci¹ mleka, jego sk³a-dem chemicznym, a tak¿e okreœlenia ich wp³ywu na wartoœæ technologiczn¹ mleka (8, 12, 13). Prowadze-nie kojarzeñ i selekcji z uwzglêdProwadze-nieProwadze-niem

dziedziczne-go polimorfizmu bia³ek mleka daje mo¿liwoœæ zwiêk-szenia zawartoœci bia³ka w mleku i poprawê jego w³aœ-ciwoœci technologicznych (6). Badania nad polimorfiz-mem umo¿liwiaj¹ wybór osobników najlepszych, od-znaczaj¹cych siê wysokimi parametrami pod wzglêdem zawartoœci poszczególnych sk³adników w mleku, a tak-¿e rejestracjê zmian genetycznych (22).

Wyniki badañ dotycz¹ce polimorfizmu bia³ek mleka s¹ na tyle wiarygodne, ¿e coraz czêœciej w pracach ho-dowlanych wprowadza siê genetyczne warianty bia³ek mleka jako parametry selekcyjne. Wiele stacji zajmuj¹-cych siê inseminacj¹ byd³a mlecznego, zarówno w Eu-ropie, jak i w Ameryce Pó³nocnej, zamieszcza ju¿

okreœ-Parametry u¿ytkowe pierwiastek rasy hf w zale¿noœci

od genetycznych wariantów wybranych bia³ek mleka*

)

JAN MICIÑSKI, JANINA POGORZELSKA, WOJCIECH BARAÑSKI*

Katedra Hodowli Byd³a i Oceny Mleka Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-957 Olsztyn *Zespó³ Rozrodu Zwierz¹t Katedry Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM,

ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn Miciñski J., Pogorzelska J., Barañski W.

Relationships between the performance traits of Holstein-Friesian primiparous cows and the genetic variants of selected milk proteins

Summary

The study was conducted during the years 2005-2007. The experimental materials comprised 48 Holstein--Friesian primiparous cows purchased from Germany. The objective of the study was to determine relation-ships between the genetic variants of selected milk proteins and the yield and composition of milk produced over the first 305-day lactation and full lactation, and the reproductive traits of cows in their first reproduc-tion cycle. Milk performance parameters were analyzed on day 30, 60, 100, 200, 300 and 400 of lactareproduc-tion. Milk urea concentration (MUC) and somatic cell count (SCC) were also estimated. The genetic variants of milk protein fractions were determined by starch gel electrophoresis. In the tested population of HF primiparas, the LGB AB genotype was more frequent than LGB BB, while the CSN3 AA genotype dominated over CSN3 AB. The highest milk yield in a 305-day lactation cycle was reported for LGB AA (7387 kg) and CSN3 AA (7453 kg) homozygous cows. Milk fat and protein yield were higher in cows with the LGB BB genotype (523 kg) than in those with the LGB AA (511 kg) and LGB AB (505 kg) genotypes, as well as in cows with the CSN3 AA genotype (520 kg) than in those with the CSN3 AB genotype (509 kg). Milk fat and protein content were slightly higher in cows with the LGB AB and CSN3 AB genotypes. The highest milk urea concentration and the highest somatic cell count were recorded in cows with the LGB BB and CSN3 AA genotypes. The daily yield of milk, converted into value-corrected milk (VCM), increased until day 100 of lactation. The highest VCM yield (31 kg) was observed in the LGB AA genotype. The highest increase in daily yield was noted between day 60 and 100 of lactation. On day 100 of lactation (± 2 days), the highest VCM production was reported for cows with the LGB AA and CSN 3 AA genotypes (31 kg and 30 kg respectively), while the lowest – for cows with the LGB AB and CSN3 AB genotypes (29 kg). On day 400 of lactation (± 2 days), the highest daily content of milk fat (4.04%) and milk protein (3.87%) was noted in cows with the LGB AB and LGB BB genotypes, respectively; among CSN3 variants, the highest values reaching 4.26% (fat) and 3.81% (protein) were recorded in the AB genotype. The longest inter-calving intervals were observed in CSN3 AA and LGB BB cows (464 and 446 days respectively). The most heifer calves were born to cows with the following genotypes: LGB AA, LGB AB and CSN3 AB.

Keywords: cows, primiparas, milk proteins, â-lactoglobulin, ê-casein, genotype

*) _{Praca finansowana ze œrodków na naukê w latach 2006-2009 jako grant}

lony genotyp kazeiny (CSN3) w katalogach handlo-wych. Krajowi hodowcy byd³a równie¿ zainteresowani s¹ wprowadzeniem do praktyki hodowlanej okreœlonych wariantów bia³ek mleka, g³ównie z uwagi na zwiêk-szon¹ zawartoœæ bia³ka i lepsze wykorzystanie tego su-rowca przez przemys³ mleczarski (13, 26).

Celem badañ by³o wykazanie zwi¹zku pomiêdzy ge-netycznymi wariantami bia³ek a wydajnoœci¹ i sk³adem mleka uzyskanym w pierwszej laktacji 305-dniowej i pe³nej krów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej oraz ich pa-rametrami rozrodczymi w pierwszym cyklu reproduk-cyjnym.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono w latach 2004-2006. Materia³ badawczy stanowi³o 368 krów, z których do badañ œcis³ych metod¹ analogów wybrano 48 krów rasy holsztyñsko-fry-zyjskiej (hf) zakupionych w Niemczech jako ja³owice cielne. Krowy utrzymywane by³y przez ca³y rok alkierzowo, na g³êbokiej œció³ce. W ¿ywieniu stosowano monodietê, któ-rej podstawê stanowi³y pasze objêtoœciowe soczyste: kiszon-ka z traw, kiszonkiszon-ka z kukurydzy, a tak¿e kiszone ziarno kukurydzy, œruta sojowa, rzepakowa ¿ytnia oraz mieszan-ka treœciwa granulowana Focus firmy Cargill. Do paszy dodawany by³ tak¿e koncentrat witaminowy Super Premium oraz metabolity dro¿d¿y diamond kreda, sól pastewna i kwaœny wêglan sodu. Pasze przygotowywano w systemie TMR (total mixed ration) i zadawano z wozu paszowego.

Dój wykonywano dwukrotnie w ci¹gu doby w 2 halach udojowych typu rybia oœæ (2 × 7), firmy Fullwood Limited Ellesmere Shropshire-England. Mleko przechowywano w zbiorniku o pojemnoœci 13 000 litrów, które ze wzglêdu na codzienny odbiór cystern¹ sch³adzano do 6°C. W fer-mie do obs³ugi stada wykorzystywano program kompute-rowy Afifarm ver.2.05F.

Analizie poddano parametry u¿ytkowoœci mlecznej krów obejmuj¹ce wydajnoœæ: mleka, t³uszczu, bia³ka, laktozy i suchej masy oraz procentow¹ zawartoœæ sk³adników mle-ka w standardowej i pe³nej pierwszej laktacji. Wymienio-ne parametry mlecznoœci analizowano w 30., 60., 100., 200., 300. i 400. dniu trwania laktacji. Ponadto okreœlono iloœæ mocznika w mleku oraz liczbê komórek somatycznych (LKS). Podczas tzw. próbnych udojów okreœlano wydaj-noœæ krów, a tak¿e pobierano próbki mleka do analiz che-micznych – 200 ml. Próbek nie pobierano od krów

wykazuj¹cych stan zapalny wymienia.

Dodatkowo, indywidualnie od ka¿dej krowy w okresie ok. 100. dnia doju (± 2 dni) pobrano do probówek eppendorf o pojemnoœci 1,5 ml próbki mleka przeznaczone do oceny polimorfizmu bia³ek mleka. W badaniach tych okreœlono genetyczne warianty frakcji bia³ek mleka metod¹ elektrofore-zy na ¿elu skrobiowym, wed³ug metodyki Schmidta (23) w modyfikacji Michalaka (17). Uzyskano ê-ka-zeinê (CSN3), â-kaê-ka-zeinê (CSN2), â-laktoglobuli-nê (LGB) i áS₁-kazeinê (CSN1S1) oraz genotypy AA, AB i BB. Ze wzglêdu na 100% frekwencjê wystêpowania genotypów: CSN1S1 BB i CSN2 AA w obliczeniach statystycznych uwzglêdniono jedynie wp³yw genotypów bia³ek: LGB i CSN3.

Dodatkowo uzyskan¹ wydajnoœæ mleka krów przeliczono na zawartoœæ mleka VCM (value corrected milk) okreœlo-n¹ wzorem (2):

VCM = –0,5 × (mleko kg) + 8,66 × (t³uszcz kg) + + 25,98 × (bia³ko kg).

Zebrany materia³ liczbowy scharakteryzowano za pomo-c¹ œredniej arytmetycznej (LSM) i odchylenia standardo-wego (Sd). Uzyskane wyniki porównano statystycznie sto-suj¹c analizê wariancji testem F (Fishera) w programie Sta-tistica 6.1. W obliczeniach zastosowano nastêpuj¹cy mo-del statystyczny:

Y_ijk = µ + a_i + b_j + c_k + e_ijk gdzie:

Y_ijk – wartoœæ szacowanej cechy, µ – œrednia populacji,

a_i – wp³yw i-tej grupy rasowej,

b_i – wp³yw j-ej grupy badanego bia³ka uk³adu polimor-ficznego,

c_k – wp³yw k-ego badanego genotypu, e_ljk – b³¹d losowy.

Wyniki i omówienie

W badanej populacji pierwiastek stwierdzono, ¿e w przypadku bia³ek LGB najczêœciej wystêpowa³ geno-typ AB (45,83%) i BB (31,25%) oraz gen B (54,20%). Natomiast w przypadku bia³ka CSN3 genotyp AA (41,66%) i AB (56,25%) oraz gen A (69,80%) (tab. 1). W bia³kach CSN1S1 i CSN2 wszystkie krowy posia-da³y jeden typ genotypu – BB i AA. W obu przypad-kach ich frekwencja wynosi³a 100%. Najwy¿sz¹ czês-totliwoœæ wystêpowania genu A odnotowano w bia³-kach CSN2 (100%) i CSN3 (69,80%), natomiast naj-wiêksza frekwencja genu B wyst¹pi³a w bia³ku CSN1S1 (100%) i LGB (54,20%). Zdecydowan¹ czêstotliwoœci¹ wystêpowania odznacza³y siê geny LGB B, CSN1S1 B, CSN2 A i CSN3 A. Przewagê genotypu BB w bia³-ku CSN1S1 stwierdzi³ tak¿e w swoich badaniach Wa-lawski (25). Pavluèenko i wsp. (21) dowiedli, ¿e wa-riant BB tej frakcji jest typowy dla wszystkich ras byd-³a. Zdecydowan¹ czêstotliwoœæ wystêpowania genu CSN2 A nad CSN2 B i genu CSN3A nad CSN3B od-notowali tak¿e inni autorzy (14, 24). W badanej przez Sowiñskiego (24) populacji byd³a mlecznego udzia³

ge-a k e l m a k ³ a i B Genotypy (%) (stz). Frekwencja u p y t o n e g genu bl-aktoglobuilna(LGB) A A 22,91 11 AA=0,229 A=0,458 B A 45,83 22 AB=0,458 B=0,542 B B 31,25 15 BB=0,313 as1kazeina(CSN1S1) BB 100 48 BB=1,00 B=1,00 b-kazeina(CSN2) AA 100 48 AA=1,00 A=1,00 k-kazeina(CSN3) A A 41,66 20 AA=0,417 A=0,698 B A 56,25 27 AB=0,562 B=0,302 B B 12,08 11 BB=0,021

Tab. 1. Rozk³ad genów i genotypów polimorficznych bia³ek mleka u krów rasy hf

notypu CSN3 BB by³ niewielki, co zosta³o rów-nie¿ stwierdzone w niniejszych badaniach na krowach o innych cechach rasowych.

W tab. 2 podano, ¿e najwy¿sz¹ wydajnoœæ mleka za 305 dni doju uzyskano od krów ho-mozygotycznych LGB AA i CSN3 AA. Po prze-liczeniu na zawartoœæ VCM, uwzglêdniaj¹c¹ wydajnoœæ t³uszczu i bia³ka, zale¿noœæ ta wy-st¹pi³a tylko w przypadku bia³ka homozygotycz-nego CSN3 AA. Potwierdzaj¹ to ró¿nice staty-stycznie istotne na poziomie p £ 0,05. Anali-zuj¹c poszczególne sk³adniki mleka wykazano, ¿e wydajnoœæ t³uszczu i bia³ka by³a statystycz-nie istotstatystycz-nie wy¿sza u krów o genotypie LGB BB ani¿eli LGB AA i AB oraz CSN3 AA ni¿ AB. Zawartoœæ t³uszczu i bia³ka by³a nieco wy¿sza u krów z genotypem LGB AB i CSN3 AB. Najwy¿sz¹ iloœæ mocznika i komórek so-matycznych odnotowano u krów z genotypem LGB BB (259 mg/litr) oraz CSN3 AA (254 mg/ litr) i by³y one statystycznie istotnie wy¿sze ni¿ w przypadku pozosta³ych genotypów. Podob-ne wyniki, dotycz¹ce pierwiastek rasy hf, uzys-kali Sowiñski (24) oraz Litwiñczuk i wsp. (11) podaj¹c, ¿e wœród wariantów LGB najwy¿sz¹ wydajnoœæ mleka zaobserwowano u homo-zygot AA, a nieco ni¿sz¹ u heterohomo-zygot AB. Cytowani autorzy odnotowali tak¿e najwy¿sz¹ zawartoœæ bia³ka wynosz¹c¹ 3,53% i t³uszczu 3,63% w mleku krów o genotypie CSN3 AB (11). Wykazano równie¿, ¿e krowy o genoty-pie LGB AA charakteryzowa³y siê wiêksz¹ wy-dajnoœci¹ mleczn¹ w porównaniu ze zwierzê-tami o genotypie LGB BB (11). Antkowiak i Dorynek (1), analizuj¹c wydajnoœæ mleczn¹ i sk³ad mleka u byd³a czarno-bia³ego miejsco-wego i z importu, stwierdzili najwiêkszy pro-cent bia³ka w mleku krów o genotypie LGB AA. W badaniach wielu autorów dotycz¹cych bia³-ka CSN3 wybia³-kazano, ¿e wiêcej mlebia³-ka produku-j¹ krowy o genotypie AA ani¿eli AB i BB (4, 9, 10, 11, 18, 19, 24-26). Wyników tych nie potwierdzaj¹ Antkowiak i Dorynek (1) oraz Panicke i wsp. (20), stwierdzaj¹c, ¿e najwiêk-szymi mo¿liwoœciami produkcyjnymi cechuj¹ siê zwierzêta o genotypie CSN3 AB.

Z analizy danych zawartych w tab. 3 wyni-ka, ¿e najd³u¿sza laktacja wyst¹pi³a u krów z genotypem LGB AA – 393 dni i CSN3 AA – 412 dni (p £ 0,01). Wydajnoœæ mleczna krów w laktacjach pe³nych potwierdzi³a zale¿noœci, jakie wystêpowa³y w laktacji 305-dniowej. Naj-wy¿sz¹ wydajnoœæ pe³n¹ rzeczywist¹ i

przeli-czon¹ na zawartoœæ VCM odnotowano u krów z geno-typem LGB AA i CSN3 AA. Zale¿noœci dotycz¹ce wy-dajnoœci i zawartoœci sk³adników mleka kszta³towa³y siê podobnie jak przy analizie mlecznoœci w laktacji standardowej. Statystycznie istotna, najwy¿sza

wydaj-noœæ t³uszczu i bia³ka wyst¹pi³a u krów z genotypem LGB BB i CSN3 AA. Zawartoœæ sk³adników najwy¿-sza by³a w przypadku bia³ka LGB AB i CSN3 AB i dotyczy³a t³uszczu, a nastêpnie bia³ka. Podobne wy-niki uzyskali Miciñski i wsp. (19) stwierdzaj¹c, ¿e

naj-Tab. 2. Wydajnoœæ i sk³ad mleka pierwiastek za 305 dni doju w zale¿noœci od genotypów determinuj¹cych polimorfizm bia³ek mleka (LSM ± Sd)

y h c e C a k e l m a k ³ a i B B G L CSN3 A A AB BB AA AB ). tz s ( w ó r k a b z c i L 11 22 15 20 28 ) g k ( o k e l M 7387 7375 7340 7453A 7320B 5 3 , 7 7 2 1 1067,32 699,21 1110,44 982,73 ) g k ( M C V o k e l M 8456a 8446a 8687b 8660A 8560B 5 6 , 5 9 4 1 1032,54 791,12 1191,77 1014,58 ) g k ( o k ³ a i b + z c z s u ³ T 511 a ₅₀₅a ₅₂₃b ₅₂₀A ₅₀₉B 6 5 , 5 2 18,00 28,65 38,65 35,12 ) % ( z c z s u ³ T 3,76 3,83 3,75 3,71 3,79 8 5 , 0 0,38 0,38 0,35 0,49 ) % ( o k ³ a i B 3,50 3,55 3,45 3,46 3,52 8 1 , 0 0,20 0,19 0,18 0,21 )r ti l/ g m ( k i n z c o M 215a 247b 259b 254A 235B 4 1 , 0 5 29,39 30,37 27,82 43,87 S K L × 01 3_/ml 491a 367b 388b 416a 369b 9 5 , 1 8 4 453,30 581,16 501,22 492,14

Objaœnienia: istotnoœæ ró¿nic – a, b = p £ 0,05; A, B = p £ 0,01

y h c e C a k e l m a k ³ a i B B G L CSN3 A A AB BB AA AB ). tz s ( w ó r k a b z c i L 11 22 15 20 28 )i n d ( u j o d æ œ o g u ³ D ₁₆3₂9₂3_,A_{44 7}3₆8_,2₈B_{3 5}3₁8_,1₃B_{0 9}4₄1_,2₂a_{5 4}3₄6_,1₀b₉ ) g k ( o k e l M ₁8₄7₅7₃2_,A₇a_{6 1}8₂6₈9₄8_,7a_{1 1}8₃4₉7₀7_,B₃b_{5 1}9₀₉0₈20_,5a_{8 1}8₄3₂1₂4_,5b₇ ) g k ( M C V o k e l M 1₁0₆₂2₂9_,4₅A₅b 1₁0₄₈1₉8_,7₀B₃a 1₁0₆₅1₆3_,1₆B₄a ₁1₄0₆5₀8_,98₅a ₁9₅8₃3₀4_,0b₄ ) g k ( o k ³ a i b + z c z s u ³ T 6₅1₂8_,6A ₄6₈1_,4₈A₂ 6₅4₃3_,3B ₄6₈3_,9₂a_{6 4}5₉9_,3₄b₁ ) % ( z c z s u ³ T 3₀,_,7₅6₇A 3₀,8_,47₁A 3₀,_,7₃9₇B 3₀,_,7₃5₈A 3₀,_,8₄3₈B ) % ( o k ³ a i B 3₀,_,5₁₈3 3₀,_,5₂7₀a 3₀,_,5₁1₉b 3₀,_,5₁0₉A 3₀,_,5₁5₉B )r ti l/ g m ( k i n z c o M ₄2₇1_,2₀a₄ 2₂₇4_,0₇a₉b ₃2₈4_,7₀b_{0 2}2₈2_,8₅A_{1 4}2₃4_,5₀B₆ S K L × 01 3_/ml 606A 7 4 , 4 3 6 366 B 8 9 , 8 2 4 425 C 8 9 , 8 6 5 508 a 7 7 , 7 1 6 370 b 5 4 , 3 4 4

Tab. 3. Wydajnoœæ i sk³ad mleka pierwiastek w laktacji pe³nej w zale¿-noœci od genotypów determinuj¹cych polimorfizm bia³ek mleka (LSM ± Sd)

wy¿sz¹ wydajnoœci¹ t³uszczu i bia³ka, niezale¿-nie od rasy odznacza³y siê krowy homozygo-tyczne z allelami AA i BB.

Zauwa¿ono, ¿e krowy posiadaj¹ce genotypy warunkuj¹ce wysok¹ wydajnoœæ mleczn¹ po-siadaj¹ najni¿sz¹ zawartoœæ mocznika w mle-ku, ale jednoczeœnie najwy¿sz¹ liczbê komó-rek somatycznych (p £ 0,05). Trudno jedno-znacznie stwierdziæ, na ile wysoki poziom LKS jest uwarunkowany tymi genotypami, a na ile spowodowany wysok¹ wydajnoœci¹. Powszech-nie znany jest bowiem fakt, ¿e krowy wysoko wydajne s¹ podatniejsze na mastitis (15). Na dok³adniejsz¹ ocenê tych zale¿noœci pozwoli-³oby dok³adne przeœledzenie historii stanów za-palnych wymienia u krów o tych genotypach ale nie by³o to celem niniejszej pracy. Wy¿szy poziom komórek somatycznych mo¿e byæ równie¿ zwi¹zany z d³ugoœci¹ laktacji, która, jak dowiedziono w badaniach, by³a najd³u¿sza u osobników homozygotycznych LGB BB i CSN3 AA. W badaniach w³asnych wykaza-no, ¿e najwy¿szy wzrost wydajnoœci dobowej odnotowano pomiêdzy 60. a 100. dniem lakta-cji. W setnym dniu laktacji (± 2 dni) najwiêcej mleka VCM produkowa³y krowy o genotypie LGB AA (31 kg), najmniej zaœ heterozygoty LGB AB (tab. 4). Podobne wyniki uzyskano dla CSN3, w przypadku której homozygoty AA charakteryzowa³y siê najwy¿sz¹ wydajnoœci¹, w przeciwieñstwie do genotypu AB (tab. 5).

Wydajnoœæ dobowa t³uszczu i bia³ka na ogó³ mala³a w miarê wyd³u¿ania siê laktacji, co by³o przede wszystkim konsekwencj¹ spadku pro-dukcji mleka. Odwrotn¹ zale¿noœæ wykazano w przypadku zawartoœci tych dwóch sk³adni-ków, które wzrasta³y w miarê up³ywu laktacji.

Podkreœliæ nale¿y, ¿e w 400. (± 2 dni) dniu laktacji, najwy¿sz¹ zawartoœæ t³uszczu w przypadku bia³ka LGB uzyskano przy genotypie AB i bia³ka przy genotypie BB (tab. 4), natomiast w przypadku bia³ka CSN3 przy genotypie AB t³uszcz by³ na poziomie 4,26%, a bia³ko 3,81% (tab. 5). Miciñski i Klupczyñski (18), prowa-dz¹c badania dotycz¹ce krów pierwiastek rasy czarno--bia³ej i jersey obejmuj¹ce wydajnoœæ dobow¹ i sk³ad mleka w poszczególnych okresach laktacji 305-dnio-wej, wykazali, ¿e wydajnoœæ mleka wzrasta³a do 60. dnia laktacji po czym utrzymywa³a siê na sta³ym po-ziomie i od 120. dnia zaczê³a spadaæ. Natomiast od-wrotne zale¿noœci autorzy odnotowali przy wydajnoœci t³uszczu i bia³ka.

Jak wynika z danych tab. 6, najwczeœniej zacielane by³y ja³ówki o genotypach LGB AA i CSN3 AA. Zwie-rzêta te wyciela³y siê w wieku, odpowiednio: 901 dni i 882 dni. Najd³u¿sze okresy miêdzywycieleniowe od-notowano u krów o genotypach LGB BB i CSN3 AA. Okresy miêdzyci¹¿owe wynosi³y, odpowiednio, 165 dni oraz 182 dni i znacznie przekracza³y przyjête normy,

tzn. 405 i 105 dni (3). Te parametry wraz z indeksem inseminacyjnym wynosz¹cym od 2,04 do 3,15 œwiad-cz¹ o problemach z rozrodem w tym stadzie. Mog¹ one byæ spowodowane póŸniejszym powrotem jajników do prawid³owego funkcjonowania po porodzie, jak i opóŸ-nion¹ inwolucj¹ macicy, prowadz¹c¹ do stanów zapal-nych b³ony œluzowej macicy. Pamiêtaj¹c, ¿e problemy z rozrodem s¹ bardzo czêsto polietiologiczne, mog³y byæ one spowodowane zarówno b³êdami organizacyj-nymi ¿ywieniowymi, jak i chorobami zakaŸorganizacyj-nymi wp³y-waj¹cymi na uk³ad rozrodczy. Przeprowadzenie dodat-kowych badañ pozwoli³oby prawdopodobnie dok³ad-niej okreœliæ te zale¿noœci.

Piœmiennictwo

1.Antkowiak I., Dorynek Z.: Wydajnoœæ i sk³ad mleka w zale¿noœci od geno-typów krów. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw. Konferencje XVII 1996, 331, 77-84. 2.Arbel R., Bigun Y., Ezra E., Szturman H., Hojman D.: The effect of extender calving intervals in high lactating cows on milk production and profitability. J. Dairy Sci. 2001, 84, 600-608.

3.Barañski W., Zduñczyk S., Janowski T., de Kruif A., Opsomer G., Dewulf J.: Program weterynaryjny opieki nad stanem zdrowia w stadach krów mlecz-nych. Medycyna Wet. 2005, 61, 14-18.

y h c e C Genotypy Poszczególnednidojuwlaktacij(±2dn)i 0 3 60 100 200 300 400 ). tz s ( æ œ o n b e z c i L 48 48 48 48 44 29 ) g k ( o k e l M A A ₅2_,6₅a_{4 4}2_,7₅A_{0 5}2_,7₁A_{3 7}2_,75_{2 4}2_,3₄b_{4 4}19_,4B₅b B A ₄2_,5₂a_{4 4}2_,6₈A_{4 5}2_,6₃A_{2 3}2_,5₆b_{1 4}2_,42₄ 2₄0_,1B₆b B B ₄2_,4₂a_{3 2}2_,6₄A_{2 3}2_,5₃A_{1 2}2_,4₉a_{8 2}2_,2₃a₈ 1₆5_,1B₅b M C V o k e l M ) g k ( A A ₈2_,8₈a_{5 13}2_,4_{07 6}3_,1₇A_{8 7}3_,0₇A_{9 5}2_,7₇a_{4 1}1₂8_,B₃b₉ B A ₄2_,7₆a_{4 7}2_,6₇a_{6 4}2_,9₆A_{6 3}2_,9₆A_{9 5}2_,6₁a₄ 2₄0_,5B₉b B B ₃2_,6_{58 3}2_,9₄a_{5 3}3_,0₁a_{0 4}2_,9₃a_{9 8}2_,4_{61 8}2_,1₀b₈ z c z s u ³ T ) g k ( o k ³ a i b + A A 0₁,_,9₂2₄a 0₀,_,7₄4₃ 0₀,_,9₃1₁a 0₀,_,9₂1₂a 0_0,,7₁9₉ 0₀,_,5₃6₉b B A 0₀,_,8₂₄7 0₀,_,8₂1₄b 0₀,_,9₁0₃a 0₀,_,9₁0₃a 0₀,8_,21₁b 0₀,_,8₁1₅b B B 0₀,_,8₁4₃a 0₀,_,8₁9₅a 0₀,_,9₁2₈A 0₀,_,9₁0₇A 0₀,_,8₁3₆a 0₀,6_,27₆Bb ) % ( z c z s u ³ T A A 3₀,_,9₈2₆a 3₀,_,3₆7₆b 3₀,1_,94₉ab 4₁,_,1₇0₆a 3₀,_,3₇2₇b 3₀,_,6₆0₉ B A 3₀,_,7₉3₅a 3₀,2_,40A₃b 3₀,5_,65₈Ab 3₀,5_,45₈Ab ₀3_,,6₇₅9 4₀,_,0₇4₄B B B 3₀,_,7₆5₀a 3₀,_,1₅4₂a 3₀,_,967₇ 3₀,_,8₆3₃b 3₀,_,7₈9₄b 3₀,_,7₄9₈b ) % ( o k ³ a i B A A 3₀,_,3₂4₀b 3₀,_,3₁4₅b 3₀,_,35₃8 3₀,_,6₃4₅a 3_0,,5₃8₄ 3₀,_,5₄9₄ B A 3₀,_,3₂1₀a 3₀,_,2₂0₉a 3₀,_,4₃0₁a 3₀,_,5₂6₃ 3_0,,₂5₂9 3₀,_,8₂1₃b B B 3₀,_,3₃0₂a 3₀,_,3₃9₀a 3₀,_,25₆4 ₀3,_,26₇6 ₀3_,,6₁₉0 3₀,_,8₄7₃b

Tab. 4. Wydajnoœæ dobowa i sk³ad mleka krów w wybranych dniach laktacji w zale¿noœci od bia³ka LGB (LSM ± Sd)

4.Bovenhuis H., van Aerdonk J. A. M., Korner S.: Association between milk protein polymorphisms and milk production traits. J. Dairy Sci. 1992, 58, 817-828.

5.Czarnik U., Kamiñski S., Ru³ka J., Walawski K.: Modified procedure for PCR detection of proviral DNA bovine leukemia virus. Bull. Vet. Institute Pulawy 2000, 44, 143-147.

6.Czerniawska-Pi¹tkowska E., Kamieniecki H.: Polimorfizm bia-³ek mleka u byd³a. Medycyna Wet. 2004, 60, 692-694. 7.Kamiñski S.: Identyfication of the Sdu site polymorphism within

5’ flanking region of bovine alpha-lactalbumin gene. Anim. Sci. Paper Rep. 1999, 17, 23-27.

8.Kamiñski S., Rymkiewicz-Schymczyk J., Wójcik E., Ruœæ A.: Associations between bovine milk protein genotypes and haplo-types and the breeding value of Polish Black-and-White bulls. J. Anim. Feed Sci. 2002, 11, 205-221.

9.Klopèiè M., Pogaèar J.: Milk profite test: The impact of environ-ment and genotype for kappa casein on milk composition of each recorded cow. 49th _{EAAP, Warsaw 24-27. 08. 1998, s. 180.}

10.Kopeèný M., Neubauerová V., Dvoøák J.: Kappa-casein allele E: frequency and association with milk production traits in the Czech Pied and Holstein cattle. 49th _{EAAP, Warsaw 24-27.08, 1998, s. 23.}

11.Litwiñczuk A., Bar³owska J., Florek M., Kêdzierska M.: Porów-nanie polimorfizmu bia³ek mleka u krów z gospodarstw indy-widualnych i zak³adów doœwiadczalnych Akademii Rolniczej. Annales UMCS EE, Lublin 1996, 14, 55-59.

12.Litwiñczuk A., Bar³owska J., Król J, Kêdzierska-Matysek M.: Polimorfizm bia³ek mleka u krów ras mlecznych i miêsnych z regionu œrodkowowschodniej Polski. Przegl. Hod. 2003, 10 (R. 71), 10-13.

13.Litwiñczuk A., Bar³owska J., Król J., Litwiñczuk Z.: Bia³ka poli-morficzne mleka jako markery cech u¿ytkowych byd³a mleczne-go i miêsnemleczne-go. Medycyna Wet. 2006, 62, 6-10.

14.Litwiñczuk A., Litwiñczuk Z., Bar³owska J., Florek M.: Produk-cyjnoœæ i sk³ad chemiczny mleka ze szczególnym uwzglêdnie-niem bia³ka i jego frakcji u krów czarno-bia³ych, jersey oraz mie-szañców z ró¿nym udzia³em krwi hf. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw, Konferencje XVII. 1998, 331, 149-155.

15.Malinowski E., Polaszek J., K³ossowska A., Sobolewska J.: Kszta³towanie siê wra¿liwoœci na antybiotyki bakterii wyosob-nionych z klinicznych postaci mastitis w fermie krów mlecznych w okresie dziesiêcioletnich obserwacji. Medycyna Wet. 1997, 53, 722-725.

16.Mcallister J., Ng-Kwai-hang K. F., Hades J. F.: Effects of milk protein loci and first lactation production in dairy cattle. J. Dairy Sci. 1986, 69, 704.

17.Michalak W.: Zastosowanie elektroforezy na ¿elu skrobiowym do równoczesnego okreœlania fenotypów czterech g³ównych bia³ek mleka. Biuletyn IGiHZ PAN 1969, 15, 75-88.

18.Miciñski J., Klupczyñski J.: Correlations between polymorphic variants of milk proteins, and milk yield and chemical composi-tion in black-and-white and jersey cows. Pol. J. Food Nutr. Sci. 2006, SI 1, 137-145.

19.Miciñski J., Klupczyñski J., Mordas W., Zab³otna R.: Field and composition of milk from jersey cows as dependent on the genetic variants of milk proteins. Pol. J. Food Nutr. Sci. 2007, 57, 99-108.

20.Panicke L., Freyer G., Erhardt G., Schlettwein K.: Milchprotein-genotypen und ihr Einfluss auf die Milchleistungsmerkmale. Arch. Tierzucht 1996, 39, 3-16.

21.Pavluèenko T. A., Pupkova G. V., Taraseviè L.F.: Genetièeskij polimorfizm belkov moloka i vzaimosvjaz ich s moloènoj pro-duktivnostju. Selskochoz. Biol. 1983, 1 (18), 105-112. 22.Reklewski Z.: Doskonalenie walorów prozdrowotnych mleka –

wp³yw ¿ywienia na jakoœæ t³uszczu i poziom cholesterolu. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2000, 51, 27-39.

23.Schmidt D. C.: Starch gel electrophoresis of kappa-casein. Bio-chim. Biophys. Acta. 1964, 90, 411-415.

24.Sowiñski G.: Zwi¹zek genetycznych wariantów â-laktoglobuli-ny, ás1-, â- oraz ê-kazeiny z wydajnoœci¹, sk³adem chemicznym i wskaŸnikami technologicznej przydatnoœci mleka krów rasy nizinnej czarno-bia³ej. Zesz. Nauk. ART 1993, 38, 5-34. 25.Walawski K., Sowiñski G., Czarnik U., Zabolewicz T.:

Beta--lactoglobulin and kappa-casein polymorphism in relation and technological properties of milk in the herd of Polish Black-and--White cows. Genet. Pol. 1994, 35, 93-108.

26.Ziemiñski R., Juszczak J., Czarnik U., Æwik³a A., Zabolewicz T., Walawski.: Zwi¹zek miêdzy polimorfizmem bia³ek mleka i zró¿nicowaniem wydajnoœci oraz sk³adu mleka krów utrzymywanych w stadzie byd³a rasy czarno-bia³ej kombinatu rolnego Kiekrz. Acta Sci. Pol. Zoot. 2005, 4, 163-170. Adres autora: dr in¿. Jan Miciñski, ul. Oczapowskiego 5/150, 10-718 Olsztyn-Kortowo; e-mail: micinsk@uwm.edu.pl

Objaœnienia: jak w tab. 2.

y h c e C Genotypy Poszczególnednidojuwlaktacij(±2dn)i 0 3 60 100 200 300 400 ). tz s ( æ œ o n b e z c i L 48 48 48 48 44 29 ) g k ( o k e l M A A ₄2_,94_{9 5}2_,6₀a_{6 4}2_,6₃a_{1 5}2_,64_{8 3}2_,23_{9 3}1_,9₅b₆ B A ₄2_,5₂a_{4 3}2_,7₀a_{6 4}2_,6₉a_{6 3}2_,75_{0 4}2_,52_{2 7}1_,7₁b₁ M C V o k e l M ) g k ( A A ₇2_,16_{5 5}2_,47_{9 4}2_,9₂a_{8 6}2_,8₁a_{9 6}2_,95_{6 3}2_,4₅b₇ B A ₃2_,8₉a_{5 8}2_,77_{8 5}3_,0₀a_{8 3}3_,0₈a_{5 5}2_,36_{6 9}2_,2₆b₂ z c z s u ³ T ) g k ( o k ³ a i b + A A 0₀,_,8₂6₁a 0₀,_,8₁3₉ 0₀,_,8₂9₁a 0₀,_,8₁7₈a 0_0,,8₂0₀ 0₀,_,7₁7₀b B A 0₀,_,8₂9₁a 0₀,_,8₂3₈ 0₀,_,9₂2₀a 0₀,_,9₁2₅a 0_0,,8₂2₀ 0₀,6_,39₁b ) % ( z c z s u ³ T A A 3₀,_,7₇1₀a 3₀,_,0₅7₂A 3₀,_,4₈1₂a 3₁,_,9₃0₃a 3₀,_,4₇2₆A 4₀,2_,4₇B₆b B A 3₀,_,8₉3₀a 3₀,_,3₄3₇A 3₀,_,5₉6₀A 3₀,_,6₆7₀A 3₀,_,7₇8₉a 4₀,2_,6₈B₃b ) % ( o k ³ a i B A A 3₀,_,3₃3₂a 3₀,_,2₂2₁a 3₀,_,4₃0₁a 3₀,_,6₃2₂ 3_0,,₂5₆5 3₀,_,7₂5₄b B A 3₀,_,3₁1₈a 3₀,_,3₃5₂a 2₀,_,5₂4₉A 3₀,_,6₂1₄B 3₀,_,6₂2₃B 3₀,8_,41₈Bb

Tab. 5. Wydajnoœæ dobowa i sk³ad mleka w wybranych dniach laktacji w zale¿noœci od bia³ka CSN3 (LSM ± Sd)

Objaœnienia: jak w tab. 2.

y h c e C a k e l m a k ³ a i B B G L CSN3 A A AB BB AA AB ). tz s ( w ó r k a b z c i L 11 22 15 20 28 )i n d ( a i n e l e i c a z I k e i W 6₈1₈8a 6₁4₆7₆a 6₂6₁7₅b 6₁0₂1₇A 6₁5₅8₃B )i n d ( a i n e l e i c y w I k e i W 9₉0₂1a 9₁1₅7₈a 9₂4₁7₅b 8₁8₂2₇A 9₁3₄7₈B )i n d ( a ¿ ¹ i C ₉2_,8₃3₆ 2₁8₃3 ₃2_,8₉0_{2 5}2_,8₉1_{5 1}2₁8_,63₃ )i n d ( a j c a t k a L 3₉82₈a 37₈₄1b 3₄8₈5a 3₁9₀9₂a 3₄6₈2b )i n d ( e i n e z s u s a Z ₆6_,51_{6 2}6₂0 ₂6₅1 6₁0₉ 5₁9₇ )i n d ( y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 1₁6₀0₂ 1₈5₄5 1₄6₈5 1₁8₀2₄a 1₄4₇1b y w o i n e l e i c y w y z d ê i m s e r k O )i n d ( 442 a 9 9 424 b 5 9 446 a 7 4 464 a 3 0 1 413 b 8 5 y n j y c a n i m e s n i s k e d n I 2₂,_,6₁7₉b 2₁,_,3₇5₉a 2₁,_,3₈3₈a 3₂,_,1₃5₀A 2₁,_,0₃4₇B

Tab. 6. Wybrane wskaŸniki dotycz¹ce rozrodu i p³odnoœci krów pier-wiastek (LSM ± Sd)