wynosi ok. 5 m. Zbocza niektórych ³awic (Odrzana, S³upska) s¹ wyraŸnie asymetryczne — strome od strony l¹du i bardzo ³agodnie pochylone ku obszarom g³êboko-wodnym (ryc. 3). Oprócz ³awic na urozmaicone ukszta³towanie dna w obszarze p³ytkowodnym sk³adaj¹ siê bardzo liczne mniejsze formy. S¹ one wyra¿one poprzez zawi³y uk³ad izobat widoczny na mapie w skali szcze-gó³owej oraz zamkniête izobatami lokalne wyniesienia lub zag³êbienia (ryc. 1). Zarówno ³awice po³udniowoba³tyc-kie, jak i formy ni¿szego rzêdu maj¹ z³o¿on¹ genezê i budowê geologiczn¹. Sk³adaj¹ siê na nie relikty form zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ l¹dolodów skandynawskich i wód roztopowych oraz z holoceñsk¹ transgresj¹ Ba³tyku. S¹ one w dalszym ci¹gu modelowane w procesach sedy-mentacyjnych zachodz¹cych na dnie morza pod wp³ywem pr¹dów falowo-wiatrowych.
Uwagi koñcowe
Znajomoœæ batymetrii Ba³tyku jest wa¿nym zagadnie-niem w morskiej kartografii geologicznej, a mapy batyme-tryczne s³u¿¹ce jako podk³ad topograficzny ró¿norodnych map tematycznych s¹ tylko jedn¹ z mo¿liwoœci ich wyko-rzystania. Przede wszystkim bowiem mapa batymetryczna jest podstaw¹ charakterystyki morfologicznej dna. Wystar-czy wspomnieæ, ¿e pierwszy szkic morfologiczny dna po³udniowego Ba³tyku powsta³ niemal wy³¹cznie w wyni-ku analizy mapy batymetrycznej wykreœlonej na podstawie morskich map nawigacyjnych (Rosa, 1967). Kolejne mapy geomorfologiczne bazowa³y na znacznie dok³adniejszych danych o batymetrii i budowie geologicznej form rzeŸby dna (Pikies, 1995). Obecna, cyfrowa wersja mapy, pozwa-laj¹ca tworzyæ modele rzeŸby dna daje nowe mo¿liwoœci interpretacyjne poprzez now¹ jakoœæ wizualizacji danych. Na dynamicznym modelu ukszta³towania powierzchni dna mo¿na przedstawiaæ ró¿norodne dane geologiczne, m.in.
dane znajduj¹ce siê w komputerowym systemie baz danych „Neptun”*. W ostatnim czasie cyfrowa mapa baty-metryczna pos³u¿y³a do przeprowadzenia analiz paleoge-ograficznych wybranych obszarów Ba³tyku, m.in. rozwoju paleodelty Wis³y na dnie dzisiejszej Zatoki Gdañskiej. Mo¿li-woœæ zestawiania w jednym obrazie ró¿nych informacji wraz z tworzeniem modeli przestrzennych, zdecydowanie u³atwia wnioskowanie o genezie form rzeŸby dna i historii rozwoju obszaru, a tak¿e o prawid³owoœciach wspó³czesnych proce-sów sedymentacyjnych zachodz¹cych na dnie.
Literatura
CZEKAÑSKA M. 1927 — Podzia³ i charakterystyka g³êbokoœciowa Ba³tyku po³udniowego. Badania geograficzne nad Polsk¹ pó³nocno-za-chodni¹. Inst. Geogr. UAM, 2–3: 15–25.
GELUMBAUSKAITË L. Þ. (ed.) 1998 — Bathymeric map of the cen-tral Baltic Sea, Scale 1 : 500 000. Lithuanian Inst. Geol., Geol. Surv. Lithuania, Geol. Surv. Sweden, Swedish Maritime Administration. Vilnius–Uppsala.
KRAMARSKA R. 1991 — Mapa geologiczna dna Ba³tyku w skali 1 : 200 000, ark. £awica S³upska i £awica S³upska–pó³noc. Pañstw. Inst. Geol.
MOJSKI J. E. (red.) 1989–1995 — Mapa geologiczna dna Ba³tyku w skali 1 : 200 000. Pañstw. Inst. Geol.
PIKIES R. 1995 — Morfogeneza dna. Tablica 25, [W:] Atlas geolo-giczny po³udniowego Ba³tyku, 1 : 500 000. J. E. Mojski (red.). Pañstw. Inst. Geol.
ROSA B. 1967 — Analiza morfologiczna dna po³udniowego Ba³tyku. UMK, Toruñ.
UŒCINOWICZ Sz. & ZACHOWICZ J. 1993 — Mapa geologiczna dna Ba³tyku w skali 1 : 200 000, ark. Rrnne, Nexr. Pañstw. Inst. Geol.
Pierwsze znalezisko hieroglifów w metamorfiku kaczawskim
Micha³ P. Mierzejewski*
Na po³udniowy wschód od Legnicy, na obszarze bloku przedsudeckiego, pomiêdzy masywem gnejsowym W¹dro¿a Wielkiego a waryscyjskim masywem granitowym Strzegomia–Sobótki wystêpuje ska³y paleozoiczne, ods³aniaj¹ce siê wyspowo spod pokrywy utworów trzecio- i czwartorzêdowych. Ska³y te s¹ uwa¿ane za przed³u¿enie metamorfiku Gór Kaczawskich na blok przedsudecki. S¹ to g³ównie ska³y osadowe, które uleg³y metamorfozie regionalnej w czasie orogenezy waryscyjskiej. Przy kontakcie z granitem masywu Strzegomia i Sobótki jest na³o¿ony na te ska³y jeszcze metamorfizm kontaktowy. Intensywnoœæ metamorfozy wyraŸnie zmniejsza siê ku pó³nocy. Pomiêdzy W¹dro¿em Wielkim a Luboradzem w metaosadowych ska³ach znaleziono hieroglify, pierwsze, w metamorfiku kaczawskim.
S³owa kluczowe: Góry Kaczawskie, Sudety, hieroglify
Micha³ P. Mierzejewski — The first discovery of tool marks in the Kaczawskie Mts metamorphic complex (Sudetes, SW Poland). Prz. Geol., 49: 507–509.
S u m m a r y. In the Foresudetic part of the Kaczawskie Mts metamorphic complex, the tool marks were discovered for the first time. Such structures help determine the normal or inverted position of beds. This finding has two aspects: (1) geologists can turn their mind to the possibility of occurrence of sedimentary structures within metamorphic rocks of this geological unit, (2) these structures can be helpful to solve complicated tectonics of the Kaczawa Mts, but especially the border zone between the Saxo-Thuringian and the Rheno-Hercynian belts of European Variscides. This is important because different models were proposed for this border zone: a subduction, a subfluence, and ”crocodile-like” structures.
Key words: Kaczawskie Mts, Sudetes, tool marks
507 Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 6, 2001
*Baza „ Neptun” zawiera dane geodezyjne, geofizyczne, geologiczne i geochemiczne (w tym wyniki analiz laborato-ryjnych próbek osadów) dotycz¹ce utworów kenozoicznych po³udniowego Ba³tyku gromadzone w Oddziale Geologii
508
Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 6, 2001
WROC£AW LEGNICA
W¹dro¿e Wielkie
0,5 1km 0N
W¹dro¿e Wielkie Luboradz Marcinowice Ska³a Mierczyce Gronowiec 10 30 80 25 20 5 15 5 50 10 10 5 5 35 30 20 25 15 70 25 20 70 20 65 25 35 60 60 5 40 gnejsy gneisses amfibolity amphibolites ³upki krzemionkowe metacherts ³upki kwarcowo-serycytowe quartz-sericite metapelitesfyllity i ³upki szarog³azowe
phyllites and metagraywackes
utwory kenozoiczne Cenozoic deposits warstwowanie bedding foliacja foliation kliwa¿ cleavage osie fa³dów F1 F fold axes1 osie fa³dów F2 F fold axes2
pozycja normalna warstw
normal position of beds
pozycja odwrócona warstw
inverted position of beds
miejsce z hieroglifami
localization of tool marks
20 25 30 15 35 45 25
Ryc. 1.Mapka geologiczno-strukturalna okolic W¹dro¿a. Geologia wg Kurala i Jerzmañskiego (1972) czêœæ po³udniowa oraz Bere-zowskiej i Berezowskiego (1978) czêœæ pó³nocna; pomiary strukturalne wg Mierzejewskiego
Fig. 1.Geological map of the W¹dro¿e village vicinity. Geology according to Kural and Jerzmañski (1972) southern part, and Bere-zowska & Berezowski (1978) northern part; structural measurements according to Mierzejewski
Ryc. 2.Hieroglify typu mechanoglifów na powierzchni warstwowania So(laminacji) metaarkozy. Opuszczony ³om po³o¿ony 1 km na
SE od wsi Mierczyce; wielkoϾ naturalna. Fot. S. Stachowiak
Fig. 2.Tool marks on the surface of laminated metaarkose bed. Abandoned quarry 1 km SE of Mierczyce village; natural size. Photo by S. Stachowiak
Interesuj¹cy nas nieczynny ³omik, gdzie znaleziono hieroglify, jest usytuowany oko³o 1 km na SE od Mierczyc, na po³udniowo-wschodnim stoku niewielkiego grzbietu, na wschód od potoku Wierzbak, w pobli¿u drogi asfaltowej z Mierczyc do Gronowca. W ³omiku wystêpuj¹ cienkola-minowane ³upki szarog³azowe. Na Szczegó³owej mapie
geologicznej Sudetów, arkusz W¹dro¿e Wielkie, ska³y te
oznaczono jako ³upki szarog³azowe i fillity i zaliczono do dewonu (Berezowska & Berezowski, 1979).
W okolicznych ³omikach ³upki i fillity s¹ wyraŸnie sfa³dowane i wykazuj¹ biegi warstwowania Sow azymucie
NWW–SEE. z zapadami ku SSW, jak i NNE. K¹ty upadów warstwowania Sowahaj¹ siê od 15 do 80o. Miêdzy
Lubora-dzem a Mierczycami, w ³omiku blisko prawego brzegu potoku Wierzbak, stwierdzono spiêtrzone czo³a le¿¹cych fa³dów o wergencji pó³nocnej. Nieca³e 0,5 km na po³udnie od Luboradza, w opuszczonym ³omiku metaszarog³azy i meta³upki s¹ ujête w obalony ku pó³nocy fa³d. Poza tym, oko³o 1 km na NE od Gronowca, poza zasiêgiem za³¹czo-nej mapki, na podstawie stosunku u³awicenia do kliwa¿u stwierdzono w tej serii skalnej odwrócone zaleganie warstw (Mierzejewski, 1994; Majerowicz & Mierzejew-ski, 1995).
Tylko wyj¹tkowo, w ³omiku, gdzie stwierdzono po raz pierwszy wystêpowanie hieroglifów, bieg warstwowania ska³ jest odmienny od reszty regionu i przebiega w kierun-ku NE–SW przy œrednim upadzie kierun-ku SE. Pozycja hierogli-fów w tym miejscu wskazuje na normalne zaleganie warstw. Na stropowym odlewie s¹ widoczne prostoliniowe nabrzmienia, których kszta³t i stosunek wzglêdem siebie wskazuje na to, ¿e s¹ to mechanoglify. Linijne wyd³u¿enie tych mechanoglifów sugeruje, ¿e powsta³y w czasie trans-portu przedmiotów w azymutach 280–100o. Przez analogiê
do kierunków transportu W–E w paleogeñskiej niecce pod-halañskiej, ograniczonej od N Prapieninami a od S Pratatra-mi, mo¿na przypuœciæ, ¿e i w rozwa¿anym przypadku kierunki wskazywane przez mechanoglify s¹ równoleg³e do osi dawnej niecki, ograniczonej od N przez masyw gnejso-wy W¹dro¿a od po³udnia przez dawne gnejso-wyniesienie, w któ-rym obecnie tkwi m³odszy od niego masyw granitowy Strzegomia–Sobótki. Powy¿sze rozwa¿ania o paleografii obszaru s¹ oczywiœcie hipotetyczne i wymagaj¹ dalszej dokumentacji. Maj¹ jednakowo¿ odniesienie do porównañ alpejskiego orogenu Karpat z orogenem dolnoœl¹sko-wiel-kopolskim (Sudety i flisz wielkopolski), które to porówna-nie sugerowa³ Don (1995).
Waga przedstawionego w niniejszym komunikacie pierwszego znaleziska hieroglifów w ska³ach metaosado-wych metamorfiku kaczawskiego jest niebagatelna. Jeœli w Karpatach fliszowych hieroglify s¹ obiektami pospolitymi, to w zmetamorfizowanych seriach kaczawskich nie by³y one dotychczas notowane. Uwra¿liwienie geologów na mo¿liwoœæ wystêpowania hieroglifów w ska³ach metaosa-dowych kompleksu kaczawskiego powinno w przysz³oœci zaowocowaæ kolejnymi znaleziskami, które rozszerz¹ inwentarz znanych struktur, i które pozwol¹ na lepsze
rozpo-znanie tektoniki tej czêœci waryscydów œrodkowoeuropej-skich. Lepsze rozpoznanie zjawisk tektonicznych szczególnie z pogranicza pasma saksoñsko-turyngijskiego, a w Polsce czasem okreœlanego jako „Sudeticum” w nomen-klaturze Dona (1995), i pasma reno-hercyñskiego, „ekster-nidów sudeckich” wed³ug podzia³u Po¿aryskiego i Karnkowskiego (1992) (patrz te¿ uwagi krytyczne Dadleza i in., 1994), mo¿e przyczyniæ siê do przyjêcia lub odrzuce-nia ideii niektórych geologów o subdukcyjnym czy subflu-encyjnym wzglêdnie krokodylowym (¯elaŸniewicz i in., 1997) charakterze kontaktu miêdzy tymi wielkimi pasma-mi orogenicznypasma-mi, wydzielonypasma-mi niegdyœ przez Kossmata (1927) w waryscydach europejskich. Oczywiœcie, taka analiza struktur tektonicznych i sedymentacyjnych zacho-wanych na powierzchni ziemi musi byæ powi¹zana z roz-poznaniem geofizycznym g³êbokich struktur, co ju¿ zapocz¹tkowano przekrojem sejsmicznym GB-2A zin-terpretowanym przez Cwojdziñskiego i in. (1995). Próbka skalna z hieroglifami z wy¿ej omawianego miejsca jest odda-na odda-na przechowanie w Muzeum Geologicznym Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wroc³awskiego.
Praca wykonana w ramach grantu W Instytutu Nauk Geolo-gicznych Uniwersytetu Wroc³awskiego.
Literatura
BEREZOWSKA B. & BEREZOWSKI Z. 1978 — Szczegó³owa Mapa geologiczna Sudetów, ark. W¹dro¿e Wielkie, wraz z objaœnieniami. Wyd. Geol.
CWOJDZIÑSKI S., M£YNARSKI S., DZIEWIÑSKA L., JÓWIAK W., ZIENTARA P. & BAZIUK T. 1995 — GB-2A pierwszy sejsmicz-ny profil g³êbokich badañ refleksyjsejsmicz-nych (GBS) na Dolsejsmicz-nym Œl¹sku. GB-2A First seismic profile of the deep reflection study in Lower Sile-sia (SW Poland). Prz. Geol., 43: 727–737.
KURAL S. & JERZMAÑSKI J. 1972 — Szczegó³owa mapa geologicz-na Sudetów, ark. Gocza³ków, wraz z objaœnieniami. Wyd. Geol. DADLEZ R., KOWALCZEWSKI Z. & ZNOSKO J. 1994 — Some key problems of the pre-Permian tectonics of Poland. Geol. Quart., 38: 169–190.
DON J. 1995 — Problem hercynidów i waryscydów w Sudetach. Pro-blem of Hercynides and Variscides in Sudeten (SW Poland). Prz. Geol., 43: 738–744.
MAJEROWICZ A. 1972 — Masyw granitowy Strzegom–Sobótka. On the petrology of the granite massif of Strzegom–Sobótka. Geol. Sudet., 6: 7–96.
MAJEROWICZ A. & MIERZEJEWSKI M.P. 1995 — Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna ska³ krystalicznych NE i SE os³ony masywu granitowego Strzegom–Sobótka. Petrology, tectonic and geotectonic position of the NE and SE country rocks of the Strze-gom–Sobótka granite massif. [In:] (red.) Cwojdziñski S., Dyjor S., Staœko S. & ¯elaŸniewicz A., Rocz. Pol. Tow. Geol. Wyd. Spec. Przew. 66 Zjaz. Pol. Tow. Geol. Wroc³aw.
MIERZEJEWSKI M.P. 1994 — Tentative remarks about the tectonics of the north-eastern cover of the Strzegom–Sobótka granitic massif. [In:] Kryza R. (ed.). Igneous activity and metamorphic evolution of the Sudetes area. ING UWr. Wroc³aw.
PO¯ARYSKI W. & KARNKOWSKI P. (eds.) 1992 — Tectonic map of Poland during the Variscan time, 1 : 1 000 000. Inst. Geol. ¯ELANIEWICZ A., CWOJDZIÑSKI S., ENGLAND R.W. & ZIENTARA P. 1997 — Variscides in the Sudetes and reworked Cado-mian orogen: evidence from the GB-2A seismic reflection profiling in southwestern Poland. Geol. Quart., 41: 289–308.
509 Przegl¹d Geologiczny, vol. 49, nr 6, 2001
![Widok Recenzja książki: Sławomir Czech, Od konfliktu do kooperacji [From conflict to cooperation]]()