Z K R A J U
L O S Y K S I Ą Ż K I P O L S K IE J W N I E W O L I 1795— 1918. S E S J A N A U K O W A W C E D Z Y N I E K O Ł O K IE L C (12— 14 X I 1985)
W sesji, której organizatoram i b y ły Z a k ła d B ibliotek o zn aw stw a i In fo rm acji N a u k o w e j W yższej Szkoły Pedagogicznej im. J. K ochan ow skiego w Kielcadh, K ie leckie W y d a w n ic tw o P ra so w e i T o w arz y stw o P rzy jació ł Kielc, uczestniczyło 10 o środk ów naukow ych z całego k ra ju , które zaprezen tow ały 36 referatów .
O tw a rcia sesji dokonał prorektor W S P — prof. dr A d a m K ołą taj, a następnie doc. dr A d a m M assalski, k iero w n ik Z a k ła d u B iblioteko zn aw stw a i In fo rm acji N a u k o w e j zapoznał uczestników z jej program em .
W y k ła d in augu racyjn y pt. Rola książki polskiej w tw orzeniu się narodu w okre sie państw ow ej niew oli 1795— 1918 w y gło sił doc. d r Jan W ró b le w s k i (O lsztyn), który om ó w ił k u ltu ro- i n arodow otw órczą rolę książki w dobie n iew oli w trzech historycznych etapach — do rok u 1831, 1863 i 1918, w sk azu jąc na różnorodność tematyczną książki w zależności od okresu. K siążka polska w X I X w . b y ła w s p ó ł tw ó rcą narodu, b o w iem adoptow anie się do p raw n o u strojow y ch u w a ru n k o w a ń roku 1918 by ło m ożliw e dzięki ukształtow aniu się społeczeństwa polskiego poprzez czytelnictwo książki up ow szechniającej tradycję i kulturę, znoszącej k ordony z a borcze oraz u św iad a m iającej „kim się jest” i do jakiego terytorium się należy.
W dysk usji nad w ystąpien iem J. W ró b le w sk ie g o podniesiono rolę sło w a d r u k ow an ego w procesie budzenia świadom ości n aro d o w ej (prof. d r E ligiusz K o z ło w ski — K ielce oraz doc. dr Janusz D u nin — Ł ó d ź); podkreślano znaczenie czytel nictwa i recepcji książki „niskiego pułapu” przeznaczonej dla przeciętnego od biorcy, a jednocześnie upom niano się o „literaturę w ie lk ą ”, rom antyczną i histo ryczną oraz czasopiśm iennictwo (dr B ro n isław a W oźn ic zk a -P a ru zel — T oru ń ; prof. dr Jerzy Jarow iecki — K ra k ó w ; A . M assalski). M ów io n o też o ro li cenzury (d r A n d rze j N otk o w sk i — W a rs z a w a ) i problem atyce bibliograficzn ej (d r Jan B u ja k — K ra k ó w ).
P ierw sz y dzień o brad — zarów n o w sekcji I, jak i I I — pośw ięcony b y ł p ro blem om bibliograficznym . W sekcji I, której przew odniczyła doc. d r H an n a T a deusiewicz (Łódź), p rze w ażały re fera ty poświęcone księgozbiorom okresu n iew oli; om ówiono w a ru n k i dostępu do książki w K rólestw ie Polskim , historię bibliotek klasztornych w diecezji sandom ierskiej i kieleckiej, a jeden z re fe ra tó w dotyczył książki staroobrzędow ców polskich. N atom iast w sekcji II, której przew odniczyła doc. dr M ałgorzata Stolzm an (K ra k ó w ), tem atyka w y stąp ień dotyczyła działalności w y d a w n icz ej instytucji naukowych, to w arzy stw i p artii politycznych, a także w y d a w n ic tw seryjnych i p rasy prow incjonalnej.
O b ra d y w sekcji I rozpoczął referat d r E lżbiety S ło dk ow sk iej (W a rs z a w a ) pt. Dostęp do książki w K rólestw ie Polskim w latach 1815— 1830. P róba wytyczenia zakresu tematu, p od kreślający uzależnienie kontaktu z książką od sytuacji w y daw niczo-k sięgarskiej, a także działań cenzury, dystrybucji, fu n k cjo n o w an ia insty tucji udostępniających książkę czytelnikowi.
R eferat d r Z o fii Sokół (Rzeszów ) pt. Rola prasy kobiecej w zachowaniu pol skości w okresie niew oli zaprezentow ał treść i poziom literacki p rasy dla kobiet i p rasy kobiecej. Prof. dr K azim iera M aleczyńska (W r o c ła w ) p rzy go tow ała re fera t na temat K sięgozbiorów pryw atnych okresu niew oli — w y łą czając jednak ze sw ych rozw ażań biblioteki rod ow e. B ad an iem objęła liczne gru p y zaw odow e, w y łączn ie jednak inteligenckie, w sk azu jąc na przyczyny rodzącego się zbieractw a książek oraz o k reślając ich zawartość m erytoryczną. P rof. dr Jerzy J arow iecki (K ra k ó w ), om a
w ia ją c zaw artość K sięgozbioru Józefa K raszew skiego, zw ró cił u w a gę na zn ajd u jące się w nim zbiory starodruków i rarów .
M g r Z o ja Jaroszewicz (Olsztyn) w re fera cie Książka staroobrzędowców pol skich w X I X w. p od jęła zadanie zaprezentow ania ksiąg rękopiśm iennych i d ru kow an ych określonej gru p y w y zn a n io w ej. Z b a d a ła ok. 20 księgozbiorów oraz opi sała ok. 200 ksiąg rękopiśm iennych. Ostatni referat pierw szego dnia obrad, w y głoszony przez dr K azim ierza W a rd ę (K ielce), dotyczył D ziejów bibliotek klasztor nych na terenie diecezji kieleckiej i sandom ierskiej w X I X w. W którym autor p rzedstaw ił ich historię w sk azu jąc rów nież na potrzebę intensywnych badań nad tym zagadnieniem . W dyskusji, w której w zięło udział k ilk a osób, p rzew ażały głosy dotyczące zagadnień źródłoznawczych (dr Janusz Kostecki — W a rs z a w a ; m gr Jan R o gala — W a rs z a w a ; dr M aria M lek ick a — W a rs z a w a ; J. Jarowiecki, d r Em il O rzechow ski — K ra k ó w ; dr U rszu la Paszkiew icz — W arsza w a; dr C ze sła w E rb e r — K ielce). Ten ostatni n aw iązu jąc do referatu E. Słodkow skiej, zw rócił u w a g ę na znaczenie źródeł bibliogicznych. Ks, doc. dr D an iel O lszew ski (K ielce) p od kreślił w a g ę p rotokołów w izyt dziekańskich ja k o w ażnego źródła do d ziejów bibliotek — szczególnie w p ierw szej połow ie X I X w.
W sekcji II jako p ierw sza głos zabrała doc. dr K ry sty n a Stachow ska (K r a ków ), która om ów iła zasługi A kad em ii Um iejętności dla edytora naukow ego w re feracie pt. Akadem ia Um iejętności w Krakow ie w służbie polskiej książki nauko w ej. A k ad em ia w y stęp o w ała w roli: nakładcy, organizatora procesu w ydaw niczego i dystrybutora, a także prom otora w y d a w n ic tw m łodych naukow ców .
Reakcje świata naukowego na ukazanie się Bibliografii historii polskiej L u d w i ka Finkla b y ły tem atem w ystąpien ia m gr A d a m a N o w a k a (L u blin ). To w ażące dzieło w y w o ła ło ży w e reakcje św iata nauki: od entuzjastycznych do skrajnie n e gatyw nych ocen. Politykę w y d a w n icz ą P P S na p rzykładzie Spółki W yd aw n icze j „K siążk a” i W y d a w n ic tw a K olportażow ego „Zycie” 1904— 1914 przedstaw iła d r D an uta A dam czyk ow a (Kielce), która poruszyła między innymi zagadnienie ro z p ro w ad zan ia książki społecznej (w o js k o w e j) i literatu ry pięknej przez Polską P a r tię Socjalistyczną, pragn ącą poprzez książkę realizow ać sw oje cele polityczne.
Specyfice w y d a w n ic tw seryjnych p ośw ięcił sw ój referat doc. d r Janusz D unin (Łó d ź) pt. Serie literackie 1901— 1914 (przyczynek do polskiego życia literackiego początku w ieku). Serie te m iały zróżnicowanego odbiorcę — od przeciętnego czy telnika Biblioteki Dzieł W yborow ych do elitarnego od „Sym pozjum — redagow anego przez L. Staffa. Z am y k ając pew ien etap w y d a w n ic tw seryjnych na roku 1914, refe rent podkreślił szanse pozyskania now ego odbiorcy — robotnika.
R eferat dr Z o fii P a w ło w ic z (K atow ice) pt. Książka polska w tajnych pracach organizacji młodzieżowych w Cieszynie w latach 1842— 1914 o m aw iał rolę książki w budzeniu ducha n arodow ego przez tajne „T ow arzy stw o uczących się języka p olskiego” 01847) lu b „Jedność” (1886— 1914). G łos doc. d ra S ław o m ira K alem bk i (T oruń ) n a w ią z y w a ł do potrzeby globalnego ujęcia ro li książki polskiej pod za borem pruskim . P ierw szy dzień obrad w sekcji I I zam knął referat dra A n d rze ja N otkow skiego (W a rsz a w a ): Materialne i techniczne warunki działania polskiej prasy prow incjonalnej czasów niewoli narodowej. P o zdefiniow aniu pojęcia p rasy prow in cjon aln ej, zw iązanej z określonym regionem i w ystęp ującym i w nim p ro blem am i, referent om ów ił w pięciu punktach je j funkcje: inform ującą, a gitac yj- no -p ro gram o w ą, kulturotwórczą, rek lam o w ą i społecznikowską. P o przedstawieniu rysu historycznego ro zw oju prasy p row incjonalnej A . N o tk o w sk i podkreślił p rze - łom owość podziału czasowego 1905— 1914, gdy uk azy w ały się aż 1463 pisma p ro wincjonalne. Efem eryczność tej p rasy w y n ik a ła z trudności finansow ych i tech nicznych. R eferat fira N otkow skiego w y w o ła ł szeroką dyskusję, w której uczest niczyli m.in.: S. K alem bka, J. Dunin, Z. Paw łow icz, polem izujący głów nie z d efi
nicją p rasy prow in cjo n aln ej oraz je j funkcjam i. Jako p rzy k ład szerokiego zasięgu w ym ien iano „Gazetę G ru d zią d z k ą”. W . K ulersk iego i „Dziennik Ł ó d z k i”. A . N o t - kowski, przyznając w y ją tk o w y status „Gazecie G ru d zią d zk ie j” i „D ziennikow i Ł ód zk iem u”, o dw o łał się do autoświadom ości w y d a w c ó w .
W dniu 13 listopada w godzinach przedpołudniow ych o d b y ła się w y cieczk a n au k o w a oraz krajoznaw cza. Zw iedzono bibliotekę cystersów w W ąch o ck u oraz m iejsca bitew i m artyrologii z okresu II w o jn y św iatow ej.
W godzinach p opołudniow ych obie sekcje w z n o w iły obrady. W sekcji I, której przewodniczyła prof. d r K. M aleczyńska, d om inow ały w ystąpien ia zw iązane z d zia łalnością cenzury i je j w p ły w e m na sytuację książki polskiej. W sekcji I I tem a tyka w ystąp ień dotyczyła histerii księgarstw a i ruchu w y daw niczego.
R eferat m gr M ałgorzaty L o re k pt. Książka polska w śród w ygnańców na S y berii o m aw iał dotychczas nie rozpracow ane zagadnienie ro li polskiego słow a, d ru kow an ego w ś ró d zesłańców polskich w A zji. A u tork a uk azała d ro gi tej , książki oraz jej tem atykę (od religijn ej do nau k ow ej), a także czasopism i gazet codzien nych. D r Em il O rzechow ski (K ra k ó w ) zajął się Polskim i polonijnym dram atem w Stanach Zjednoczonych. A u to r scharakteryzow ał tem atykę w y staw ian y ch sztuk, w większości historycznych, ich język (literacki, żargon polonijny, g w a r a ) oraz w sk azał na specyficznego odbiorcę tak pod w zg lęd em zainteresowań, jak i k u ltury.
Z konfiskat księgozbiorów uchodźstwa politycznego po pow staniu listopado w y m — Biblioteka Jana Olrycha Szanieckiego — to temat referatu dra C zesław a E rbera (Kielce). P rzed staw iając życiorys Szanieckiego referent poruszył także losy jego księgozbioru. C arsk a cenzura zagraniczna w obec polskiej książki zak ord o - n o w ej w II połow ie X I X w. była tem atem zainteresow ania dra Janusza K osteck ie go (W a rszaw a ). W latach 1871— 1900 ukazało Się ok. 20 tys. p u blik acji, w tym 4 tys. d ru k ó w polskich. A u to r określił fo rm y działania cenzury w stosunku do w y d a w an y o h dzieł: totalna, selektywna, selektyw na rozproszona, liberaln a. D ok o nu jąc podziału w przedziale czasowym 1871— 1900 na trzy podokresy (1871— 4880, 1881— 1895 i 1896— 1900) stwierdził, że okres d rugi cechow ał się n ajw ięk szą re p re syjnością w obec książki polskiej. Obok określenia .charakteru represji J. K ostecki przedstaw ił ich natężenie, stosując tu współczynnik Pearson a o raz p rze d sta w ił analizę treści p u blikacji podlegających cenzurze.
Doc. dr Z d z isła w J. A dam czyk (Kielce) om ó w ił z kolei Cenzurę carską w o b e c twórczości Stef aria Żeromskiego. P o d a ł przyczyny zastrzeżeń cenzury w o bec dzieł pisarza (akcenty polityczne, społeczne, pesymizm), p oró w n ał także odmienne tra k tow anie jego dzieł w czasopiśmiennictwie i w w ydan iach książkow ych u d o w a d niając, iż łatw iej było p u blik ow ać w książkach niż w czasopismach. W y n ik a ło to głów nie z szerszego zasięgu czasopisma niż książki.
Galicyjskie dodatki tygodniow e w X I X w. b y ły treścią w ystąpien ia d ra Jana B u ja k a (K ra k ó w ).
W bogatej dyskusji, skupiającej się w znacznym stopniu w o k ó ł re fera tu J. K o steckiego,' jej uczestnicy ro z w ija li poszczególne w ą tk i w ygłoszonych w cześniej r e ferató w — w y ra ż a ją c rri.in. zastrzeżenia co do przyjętej przez autora periodyzacji óraz rod zaju książek podlegających konfiskacie; in teresow ali się sposobem p rze p row adzania tzw. cenzury częściowej, źródłam i w y ko rzy stan y m i przez referenta. O d p o w ia d ając na postawione mu zarzuty oraz na pytania J. K ostecki podkreślił, iż wystąpienie jego jest częścią w iększej pracy, w k tórej dyskutanci zn ajdą od pow iedź na interesujące ich problem y. W y ja ś n ił m.in., iż 60% konfiskow anych książek stan ow iły dzieła religijne.
W sekcji I I referat pt. P ow stanie i ro z w ó j pierw szej organizacji za w o d o w e j druk arzy w zaborze pruskim w latach 1871— 1900 w y g ło s iła doc. dr H an n a T a
deusiewicz. Z historią zw iązku łączyły się form y działalności utrw alone w sta tucie. W dyskusji, w y k az u jącej znaczącą ro lę drukarza, zabierali głos S. K alem bka, Z. P a w łow ic z, A. N otkow ski, E. Skłodkow ska.
D r M a ria M lek ick a (W a rsz a w a ) przedstaw iła analizę socjologiczną W ydaw ców książek w X I X w. jako grupy za w odow ej i społecznej na przykładzie Warszawy. R eferen tka om ów iła zagadnienia rod o w od u społecznego i zaw odow ego, w yk ształce n ia oraz sposobów organizow ania przedsiębiorstw , trak tu jąc te zagadnienia jak o w spółrzędn e, a naw et nierozdzielne. W dysk usji uczestniczyli: S. K alem bk a, który p oruszył p roblem zw iązk ó w zachodzących m iędzy sukcesem ekonomicznym a stop niem w ykształcenia oraz Z. Paw ło w icz, która m ów iła o biblio grafii p rac w y k o rzystyw anych przez referentkę. M. M lek ick a ustosunkow ując się do w y p o w ied z i uczestniczących w dyskusji —- przedstaw iła na przykładzie firm y G ebethner i W o lf ścisły związek m iędzy rentownością a wykształceniem ich właścicieli.
M g r P iotr N o w a k (P o zn ań ) om ów ił R o z w ó j polskiego ruchu w ydawniczego w świetle procesów demograficznych zachodzących na ziemiach polskich w latach 1795— 1918. W yk azał, że w zrost ilości ty tu łów książek, d atu jący się od 1795 r., a czasopism od 1905 r., pozostaw ał w ścisłym zw iązku z przem ianam i dem ograficz nymi. W d yskusji A . N o tk o w sk i skupił się na tempie w zrostu p ro du k cji książko w e j i czasopiśmienniczej; S. K alem bk a p ostulow ał p orów nanie produ kcji w y d a w niczej w Polsce z p rodu kcją na zachodzie Europy.
Doc. dr S ław o m ir K alem b k a (T oruń ) przedstaw ił historię Szumieńskiego „D zien nika Em igracji” z 1850 r. jako przykładu rękopiśmiennego czasopisma w ychodź czego. Z w ró c ił uw a gę n a w ie le niejasnych jeszcze p ro ble m ów zw iązanych z tą gazetą, dotyczących jej redak cji oraz ilości w ydanych num erów.
W dyskusji głos za brał prof. dr E ligiusz K ozłow sk i (Kielce), który w sk azał na ro d ow ód gazetek rękopiśm iennych polskiego w ychodźstw a politycznego p o cząwszy od „D ekady L e g io n ó w ” po gazety tego typu pow stające w X I X i X X w . D r A n d rze j Skrzypczak (W a rsz a w a ) w y g ło s ił re fera t pt. Księgarstwo polskie w e L w o w ie w latach 1795— 1918 w y o d ręb n ia jąc d w a okresy: przedautonom iczny i autonom iczny oraz o m aw iając typy księgarń. P o d k reślił ich trwałość, mozaikę narodow ościow ą i fo rm y własności firm . O roli L w o w a jak o w ażnego ośrodka kultury, nauki i sztuki m ó w ili A . N otk o w sk i i S. K alem b k a (przypom inając p o nadto znaczenie ośrodka w ileńskiego) oraz Z. P a w łow ic z. O b ra d y w dniu 13 listo p ada zam knął referat dr U rszu li Paszkiew icz (W a rs z a w a ) dotyczący B iblioteki W arsza w sk ieg o T o w arz y stw a P rzy jaciół N a u k — p rzyk ład u urzeczywistnienia idei biblioteki n arod ow ej w początkach X I X w.
Trzeci dzień obrad w sekcji I pośw ięcony by ł książce historycznej i religijn ej oraz czasopismom, zaś w sekcji II działalności w y d a w n icz ej p row ad zonej w G a licji oraz historii czasopiśmiennictwa.
Doc. dr Jerzy W ło d arcz y k (Łódź) w y g ło s ił referat Książka historyczna na zie miach polskich w okresie zaborów. Z badań nad funkcją społeczną książki. Treścią tego w ystąpien ia by ły fu nkcje społeczne książki historycznej i książki o tematyce historycznej.
M g r A n n a D ym m el (L u b lin ) przedstaw iła U w agi nad badaniem czytelników literatury historycznej w X I X w. na ziemiach polskich w świetle list prenum e ratorów (na w ybra n ym przykładzie). T a metoda bad ań posiada, w g autorki, za rów n o zalety, jak i w a d y , np. sp ra w a w iarygodn ości list prenu m eratorów : czy p renum eratorzy b y li rzeczywistym i odbiorcam i n abyw an ych dzieł. L isty te, in fo r m ując o kręgu n aby w có w , nie uw zględ n iają w ew n ętrzn ego zróżnicowania
poszczę-gólnych gru p odbiorców . Stąd konieczność w e ry fik o w a n ia danych w oparciu o inne k ryteria (społeczne, klasow e). U w a g i sw e referen tk a zilu stro w ała na p rzyk ład zie dwóch dzieł: H. K ołłątaja , R ozbiór krytyczny; zasad historyi... (K ra k ó w 1842) 1 K . Stronczyńskiego, Pieniądze Piastów od czasów najdawniejszych... (W - w a 1847)., b y tym sposobem p rzeprow adzić stratyfikację społeczno-zaw od ow ą p renu m erato r ó w i su bskrybentów oraz ich geograficzne rozmieszczenie. Społeczne fu n k cje p o p ularnych „dziejó w ojczystych d la lu d u ” 1818— 1863 p rzedstaw iła d r B ro n isła w a W oźn ic zk a -P a ru zel (T o ruń ). W oparciu o analizę dziesięciu paraliterackich op raco w a ń historii Polski, adresow an y ch do lu d u w iejsk iego, można stwierdzić, iż speł n iały one w ażn e fu nkcje społeczne — w szczególności dyd ak ty czn o-w ych o w aw cze, poznawcze i instrum entalne. W n ioski autorki k orespond ow ały i p o k ry w a ły się z tezami J. W ło d arczy k a i J. W róblew sk iego.
Ks. doc. d r D an iel O lszew ski w y głosił re fera t nt. Książki religijnej na terenie Królestwa Polskiego w X I X w. A u to r p od kreślił uzależnienie książki re lig ijn e j od w a ru n k ó w politycznych. P o d dał następnie analizie typy książek religijn y ch (teologiczne, katechizm y i zbiory kazań, literatura d ew ocyjna). W grupie teologicz nej p rzew ażały prace obce, w dwóch następnych piśm iennictw o polskie, literatu ra d ew ocyjna rozpowszechniła się w r a z z kultem m aryjn y m kształtującym „lu d o w y katolicyzm ”.
D r M a rta M educka (K ielce) p rzedstaw iła referat: Pam iętniki chłopów jako pom ocnicze źródła wiedzy o m iejscu i roli książki i czasopisma w środowisku w iejsk im przed 1918 r. B ad ają c pam iętniki chłopów autorka stwiercjziła, iż o kreś la ją one chłopstwo jako w yo drębn io n ą grupę społeczną i p osiad a ją znaczenie źró - dłoznawcze. Z w ró c iła rów nież u w a g ę na w a d y i zalety p am iętnik arstw a, jako źródła in form acji w badaniach naukowych.
Referat dr L u d m iły M ro c zk o w sk iej-K o w alcz y k o w ej (K ielce) Czasopismo i książ ka jako czynniki kształtujące postawy patriotyczne i światopogląd postępow y w społeczeństwie kieleckim przed I w ojną światową zary sow ał klim at społeczno- -polityczny, w którym doszło do założenia w 1906 r. p ierw szej biblioteki publicznej w Kielcach, istniejącej początkowo pod nazw ą Czytelni N a u k o w e j.
N a jw ię c e j refleksji, pytań i k o n tro w ersji w zbu d z iły re fera ty ks. D. O lsz e w skiego, A . D ym m el i M. M educkiej. W dysk usji zabrało głos znaczne gron o osób ustosunkow ując się do re fe ra tu A . D ym m el i ro z w ija ją c poruszone przez r e fe rentkę zagadnienia metodologiczne. Jej am bitn y i szeroki p ro g ra m badań, z d a niem J. Kosteckiego, pow inien ulec zawężeniu i odnosić się do konkretnych od biorców . ‘A . M assalski podniósł rolę czynnika psychologicznego w y stęp u jącego p rzy określeniu społeczno-zaw odow ego statutu p renum eratora, m ając na uw adze m oż liw ość w ystąpien ia m istyfikacji społecznej. J. Kostecki za ją ł się oceną m ateriału pam iętnikarskiego jako p od staw y źródłow ej bad ań w y s u w a ją c na p lan p ierw szy jego zalety, nie p om ijając jedn ak rów nież jego w ad.
M. M lekicka om ów iła w dysk usji p ro blem y w y d a w n icz e W a r s z a w y w X I X w . i udział w niej książki re lig ijn e j n aw iązu jąc głó w n ie do w ystąp ien ia ks. D. O lsz e w skiego. I tak w r. 1860 literatura re ligijn a stan ow iła 38% w szystkich w y d a w n ic t w w y s u w a ją c się na pierw sze m iejsce, stąd też w a g a tej literatu ry dla bad ań p ro dukcji w ydaw niczej.
W sekcji II dr M a ria K onopka (K ra k ó w ) m ó w iła na temat K on cep cji taniej książki w planach i działaniach w yd aw nictw galicyjskich w latach 1822— 1863. Po d kreśliła znaczącą rolę takich p row incjonalnych ośro dk ów p ery fery jn ych ja k W ado w ice, Przem yśl, Sanok oraz om ów iła znaczenie „Biblioteki P o lsk ie j” K . J. T u rowskiego, w której uk azały się pom niki X V I - i X V II-w ie c z n e j literatury polskiej i dzieła nie w zn aw ian e od czasów ich pierw szej edycji. O m ó w iła ró w n ież z a g a d
nienie cen tanich książek tejże „B ibliotek i”. W dysk usji uczestniczyli: dr H en ryk D u b o w n ik (Bydgoszcz), dr A n n a A le k siew icz (W ro c ła w ) oraz E. S k ło d k o w sk af w y p o w ia d a ją c a się o w alo rach estetycznych i fu nkcjonalnych „Biblioteki P o lsk ie j” oraz osobowości T u ro w sk iego i zagadnieniu zysków płynących z tanich edycji..
E lem enty ogólnonarodowe w książce i czasopiśmiennictwie ziem litew sk o -ru - skich znalazły odzwierciedlenie w w ystąpien iu doc. dr M ałgorzaty Stolzm an (K r a ków ). O m ó w iła ona n ow e typy czasopism: satyryczne, in form acyjn o-u rzędow e i naukow o-literackie, zan alizow ała ich zaw artość treściow ą i przedstaw iła program czytelniczy.
C iek aw y typ pism a ugodow ego o m ó w ił dr H. D u bow ik z Bydgoszczy (Sprawy książki polskiej na lamach petersburskiego „ K ra ju ”). M g r A n d rze j P lis (L u b lin ) przedstaw ił Zarys dziejów kalendografii lubelskiej w latach 1915— 1924. S c h ara k te ry zo w ał zaw artość treściow ą k alen darzy i ich fu nkcję społeczną, in form acyjną, poradniczą, ludyczną. D ysku sja skupiła się w o k ó ł treści kalen darzy oraz stosunku do nich osób pryw atn ych i w ła d z zaborczych (H. D u bow n ik , E. Skłodkowska,. M . Stolzman).
W y b r a n e zagadnienia ro z w oju ty p ografii w G a lic ji W schodniej przedstaw iła dr A n n a A leksiew icz (W ro c ła w ) w referacie Z dziejów drukarstwa Galicji W schod niej. A n aliza m erytoryczna i ilościowa p ro du k cji oficyn dotyczyła lat 1815— 1860. A u to rk a podkreśliła znaczącą rolę p row incjonalnych oficyn (Sam bor, Tarnopol,, S tan isław ó w i in.). W sk aza ła na konieczność kom pleksow ego zbadania d ru k arstw a w G a lic ji W schodniej z uw zględnieniem stanu fachow ego przygotow ania i w y kształcenia druk arzy i w y d a w có w .
D r M ieczysław A dam czy k (Kielce) o m ó w ił Czasopiśmiennictwo kieleckie przed 1918 r., jego kierunki ro z w o ju i ogólne trendy towarzyszące p ow staniu kieleckiej p rasy regionalnej. Po d k reślił w ażn e fu n k cje lokalne i ogólno-społeczne tej prasy.
P o przedstawieniu re fe ra tó w w o b y d w u sekcjach ich przewodniczący doko nali podsum ow ania obrad.
W im ieniu przewodniczących sekcji I A. M assalski stwierdził, iż pom im o różnorodnych zakresów tematycznych w ystąp ień dało się zauw ażyć jako dom inu jącą problem atykę księgoznawczą. S esja m iała w artość metodologiczną (referaty J. Kosteckiego, A . Dym m el, ks. D. O lszewskiego), przyczyniła się do tw órczej in tegracji środow isk naukow ych zw iązanych z badaniem d zie jó w książki polskiej w X I X w . oraz poszerzyła bazę źródłow ą tej dyscypliny.
M. Stolzm an (sekcja II) zw róciła uw a gę na poszerzenie problem atyki b a d a w czej o zagadnienia mecenatu w ydaw niczego, położenie nacisku, na w y d a w n ic tw a p row in cjo n aln e i tworzenie się ruchu zaw od ow ego drukarzy. Zaak cen tow ała cha rakterystyczne dla sesji zjaw isk a zarów no analizy form w ydaw niczych, ja k i p ró b y ujęć syntetycznych. P odkreśliła w szczególności now atorskie ujęcia re fera tó w P. N o w a k a i A . Notkowskiego.
Podsum ow ania i zam knięcia sesji dokonał prof. dr E. K ozłow ski, k tóry w s k a zał na bogactw o tem atyki dotyczącej książki polskiej w niewoli, na rolę tej książki w określaniu tożsamości n arod ow ej Polaków . Po d k reślił w a g ę sesji dla rozszerzenia tem atyki bad aw czej w oparciu o źródła w ażn e dla m łodej dyscypliny nau kow ej, jaką jest bibliologia. Sesja d ała możliwość debiutu w ie lu m łodym p ra cow nikom z różnych ośrodków, b y ła p ierw szą w całym pow ojen n y m 40-leciu. N a zakończenie E. K ozło w sk i zaproponow ał spotkanie w 1987 r. w K ielcach dla dalszego kontynuow ania bad ań nad książką polską w niewoli.
Grażyna Gulińska Danuta Piotrow sk a -W ójcik (K ielce)
