Elżbieta Hławacz-Pajdowska, Zofia
Mykowska
Zagadnienia związane z
oszacowaniem społecznych kosztów
usług socjalno-kulturalnych
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 24,
119-126
A NN A L ES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SK LODOW SKA LUBLIN-POLONIA
V O L .X X I V ,1 1_______________ S E C T IO II______________________________1990 In stytut Teorii Rozwoju Społeczno-Ekonomicznego
Wydziału Ekonomicznego UMCS
E lż b ie ta H Ł A W A C Z -P A JD O W S K A , Zofia M Y K O W S K A
Zagadnienia zw iązane z oszacow aniem społecznych kosztów usług
socjalno-kulturalnych
The Problems Connected with an Estim ation of the Social Costs of Socio-cultural Services
S to su ją c w klasyfikacji g o sp o d ark i naro do w ej p o d ział n a sfery go sp o d a rc z e (an alo g iczn y do stoso w an ego n a Z achodzie p o d ziału n a sek to r y ) , w y o d rę b n ia się: sferę I - roln ictw o i leśnictw o, sferę II - p rzem y sł i b u d o w n ictw o , sferę III - usługi. T rzecia z w y o d rę b n io n y ch sfer o b e j m u je: 1) usługi m a te ria ln e , 2) usługi n ie m a te ria ln e n a rzecz lud no ści, 3) u sługi o g ó ln o g o sp o d arcze i ogólnospołeczne. U sługi n ie m a te ria ln e n a rzecz lu d n o ści, to p rz e d e w szy stk im usługi sk o n ce n tro w an e w cz te rec h d ziała ch go s p o d a rk i n aro d o w ej: a) o św ia ta i w ychow anie, b) k u ltu ra i sz tu k a , c) o c h ro n a z d ro w ia i o p iek a sp o łecz n a, d) k u ltu ra fizyczna, tu ry s ty k a i w y po czyn ek. U sługi te o d s tro n y fu n k cjo n o w an ia sta n o w ią w yraz'nie w y o d ręb n io n y a g re g a t, o k re śla n y m ia n e m usług so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h lub usług sp ołeczn ych w w ą sk im zn a cze n iu , w o d ró ż n ie n iu od te rm in u usługi społeczne w szero k im z n a cze n iu , o b e jm u ją c y m d o d atk o w o usługi k o m u n aln e i m ieszkaniow e.
S fera III g o sp o d ark i, o b e jm u ją c a m iędzy in ny m i usługi socjalno - k u ltu ra ln e , tr a k to w a n a je s t d o ty ch cz as w polskiej p ra k ty c e g o sp o d arcze j, ja k o k o n s u m e n t p ro d u k tu społecznego (d o ch o d u n aro d o w eg o ). S y tu a c ja ta u trz y m u je się, m im o co raz częstszych głosów k ry ty cz n y ch , w y stę p u ją c y c h w lite ra tu rz e p rz e d m io tu . Nie była też d o ty ch cz as w pełni w y o d rę b n io n a
120 Elżbieta Hlawacz-Pajdowska, Zofia Mykowaka
d zied ziną działalności w system ie m ak roekonom icznej spraw ozdaw czości i w ogólnokrajow ym planow aniu gospodarczym .
M akroekonom iczny rachunek do ch o d u narod ow ego , w ed ług m e to d y M P S , nie uw zględnia nakładów i w yników pracy p o d m io tó w sfery n ie m a te rialn ej, obejm ującej w całości usługi so cjaln o -k u ltu ra ln e . S fera t a w y stęp u je w ty m rach u n k u w postaci szczątkow ej w dwóch p o zycjach :
a) po stro n ie tw orzenia p ro d u k tu i d o ch o d u n aro d o w eg o - ja k o nie w yodrębnione elem enty pro d u k cji czystej,
b) po stro n ie podziału - ja k o po zostałe spożycie.
P ozostałe spożycie zaw iera jedy nie koszty m a te ria ln e p o z a p ro d u k c ją m a te ria ln ą . B iorąc pod uwagę tw orzenie d o ch o d u naro d o w eg o , sfe ra usług n iem ateria ln y ch (łącznie z usługam i so cjaln o -k u ltu ra ln y m i) u ję ta by ła ty lk o w p ostaci w y datkó w sfery m aterialn ej n a zak u p usług n ie m a te ria ln y c h , co uw ażano, w edług obow iązującej m eto d y liczenia d o c h o d u n aro d o w eg o , ja k o re d y stry b u c ję tego doch odu , a nie ja k o n a k ła d y .1 Z ak u p o w an e u sług i nie były p rz ed staw ian e ani w po dziale przed m io to w y m , an i p o d m io to w y m .
K olejny ra chunek m ak roekonom iczny, prezen to w an y przez G U S , d o tyczy ogólnego spożycia d ó b r i usług. A g reg at ten c h a ra k te ry z u je ro z m ia ry spożycia ludności, finansow ane z dochodów o so bistych i z ty tu łu św iadczeń społecznych w n a tu rz e . N a to m iast spożycie z do cho dó w o so b isty c h , o b e j m uje rów nież spożycie finansow ane ze św iadczeń sp ołeczn ych p ien iężn y ch oraz o p ła ty ludności za usługi n iem ateria ln e, św iadczone częściow o o d p ła tn ie .
Spożycie z ty tu łu św iadczeń społecznych w n a tu rz e , to w a rto ść to w arów i usług, otrzym y w anych przez ludn ość n ie o d p ła tn ie lu b częściow o o d p ła tn ie . W artość tych św iadczeń stan o w i d o d atk o w y do chó d lu d n o ści, n ie zależny od dochodów osobistych. W zakresie usług n ie m a te ria ln y c h s ta n o w i on przede w szystk im spożycie usług so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h o raz m ieszk an io w ych i in n y ch .2
W artość ty ch usług, św iadczonych przez je d n o s tk i b u d że to w e i za k ła d y b udżeto w e oraz z tzw . środków społecznych, o blicza się n a p o zio m ie kosztów p om niejszonych o tran sfery (np. d o tacje , św iad czen ia so cjaln e , pieniężn e itp .). W artość t a nie ob ejm uje zużycia środków trw a ły c h , p on iew aż je d n o stk i i zakłady budżetow e nie d o ko nu ją odpisów am o rty z a c y jn y c h . W a rto ść usług, św iadczonych n ieo d p łatn ie przez p rz ed sięb io rstw a n a ro z ra c h u n k u go sp o d arczy m (um ow nie w te n sposób tra k to w a n e są w ra m a c h u słu g so cjaln o -XJ. Wierzbicki: Rachunek usług niematerialnych w gospodarce narodowej, PW N, Warszawa 1973, s. 83.
2 Świadczenia społeczne na rzecz ludności 198S-198Ą, Opracowania Statystyczne, GUS, Warszawa 1985, s. 4.
Zagadnienia związane z oszacowaniem społecznych kosztów usług socjalno-kulturalnych 1 2 1
k u ltu ra ln y c h szkoły w yższe i p rz ed sięb io rstw a uzdrow iskow e) u jm u je całość kosztów bieżących działalności ty ch jed n o stek .
P ó ź n ie jsz a p ra k ty k a G U S , w zbogaciła nieco ten szczątkow y ra c h u nek w artos'ci u słu g s o c ja ln o -k u ltu ra ln y c h . Pierw szy, ro zw in ięty bilans w o d n iesieniu do całej sfery usług n ie m a te ria ln y c h , został o p raco w an y w 1970 ro k u w Z akładzie B ad ań S ta ty s ty c z n o E konom icznych G US przez Z. Ra- jew skiego i A. O rliń sk ą .3 B a d a n ia tego ty p u były n a stę p n ie k o n ty n u o w an e przez J . W ierzbickiego i M. N ieduszyńsk iego .4 Nie sta ły się one je d n a k ru ty n o w ą p ra k ty k ą G U S . P rzeło m em w tej p ra k ty c e , było pod jęcie s ta r a ń o p o n o w n e p rz y s tą p ie n ie P olski do M iędzyn arod ow ego F u n d u szu W alutow ego. W ów czas p o jaw iła się konieczność m iędzy n aro d o w y ch p o ró w n a ń wielkości d o c h o d u n aro d o w eg o .5 P o ró w n a n ia te m ają sens ty lk o w ted y , jeśli z e s ta w ia się w pełn i p o rów ny w aln e w ielkości, liczone w edług tej sam ej m eto d y . G U S p rz y s tą p ił więc do oszacow ania w artości globalnej oraz p ro d u k tu k ra jo w ego b r u t to w ytw o rzo n eg o i p odzielonego, d la c a ło k sz ta łtu d ziałaln o ści go sp o d a rc z e j (tj. łącznie ze sferą usług n ie m a te ria ln y c h ) w edług zasady SN A . W a rto ść g lo b a ln ą d ó b r i usług, szacuje się o d rę b n ie d la sfery p ro d u k c ji m a te ria ln e j oraz sfery p o za p ro d u k c ją m a te ria ln ą . W7 skład w a rto ści, liczonej p o z a p ro d u k c ją m a te ria ln ą , w chodzą n a s tę p u ją c e elem en ty : 1) koszty m a te riałow e, 2) k o szty zuży cia usług n ie m a te ria ln y c h , 3) a m o rty z a c ja , 4) k oszty osobow e, 5) a k u m u la c ja finansow a.
K o szty a m o rty z a c ji stano w iły do n ie d a w n a b ard zo s p o rn y i tru d n y do o sza co w an ia elem e n t. Do 1983 roku n iezn a n a b yła w a rto ść księgow a środ kó w trw a ły c h , fu n k c jo n u ją c a p o za p ro d u k c ją m a te ria ln ą . W 1983 roku z o sta ła p rz e p ro w a d z o n a in w e n ta ry z a c ja , k tó ra o b jęła w szystk ie działy usług n ie m a te ria ln y c h i d o sta rc z y ła dosyć b o g a ty c h in fo rm acji o śro d k a ch trw a ły c h . P o za ty m n alicz an ie kosztów am o rty z a c ji w iązało się ściśle z fo rm ą o rg a n iz a c y jn ą je d n o s te k p o d staw o w y c h sfery usług n ie m a te ria ln y c h . J e d n o stk i, będ ące na ro z ra c h u n k u g o sp o d a rc z y m , n alicz ają a m o rty z a c ję , n a to m ia s t je d n o stk i i za k ła d y b u d że to w e nie d o k o n u ją odpisów am o rty z acy jn y ch . W y m agało to o d p o w ied n ich oszacow ań b rak u jącej a m o rty z a c ji, k tó re p rz e p ro w a d z a się w edług je d n o lity c h , u stalo n y ch oficjalnie staw ek.
W arto ść g lo b a ln a usług n ie m a te ria ln y c h (w ty m usłu g so cjalno - k u ltu ra ln y c h ), o sza co w an a w każdym roku przez G U S, n a d a l tra k to w a n a
3Prace ZBSE, Warszawa 1972, z. 50, s. 82.
4 Wierzbicki: o p . c t ł M. Nieduszyński: Analiza nakładów na usługi socjalne, PW N, W arszawa 1973.
5Szersze prace w tym względzie podjął Główny Urząd Statystyczny dopiero w I kwartale 1990 roku. Por.: Statystyka Polsktl{r 4/11 z 23.03.1990.
122 Elżbieta Hławacz-Pajdowska, Zofia M ykowska
je s t je d n a k ja k o m ateria ł roboczy i nie p u b lik u je się jej w rozbiciu n a po szczególne działy sfery usług i elem enty składow e tej w arto ści. O gółem w usługach socjalno- k u ltu raln y ch doszacow anie a m o rty z a c ji b ud żeto w ej (w je d n o stk a c h i zakładach budżetow ych) pow oduje w zro st w arto ści globalnej tych usług o około 2%.
E lem en tem w ym agającym rów nież u z u p e łn ie n ia w ra c h u n k u w a rto ści usług n iem ateria ln y ch , w liczonych do p ro d u k tu krajow ego b r u t t o m e to d ą SN A , była ak u m u lac ja finansow a. Jej wysokość o g ra n iczan o do sk ład ek u b ez pieczeniow ych i odpisów n a fundusze celowe.
S zacunki w artości globalnej oraz p ro d u k tu krajo w ego w y tw o rzo n eg o i podzielonego d la cało k sz tałtu działalności g o sp o d arcze j, w edług zasad SN A , zapoczątkow ały proces p og łęb ian ia inform acji o sferze p o za p ro d u k c ją m a te ria ln ą , w ty m w usługach so cjaln o -k u ltu ra ln y c h w Polsce. Ze w zględu n a niew ielką skalę korekty rzeczyw istej wysokość a m o rty z a c ji, z b liż a ją one nas jed y n ie w niew ielkim sto p n iu do rzeczyw istej wielkości sp o ż y c ia in dy w i d u alnego ludności.
Dla praw idłow ego oszacow ania pełnych spo łeczny ch kosztów tw o rze nia usług so cjaln o -k u ltu ra ln y c h , isto tn e znaczenie m a p rz ed e w szy stk im rozw iązanie dw óch problem ów ; tj. pełnego ra c h u n k u a m o rty z a c ji o ra z p rz e d sta w ie n ia propozycji m etody liczenia p ow stającej ta m n adw y żki ek o n o m icz nej ” m ” .
D okonane wcześniej oszacow ania wielkości a m o rty z a c ji (p rz y ta c z a n e przez J . W ierzbickiego) są znacznie wyższe niż szacu n k i G U S , co m oże ro dzić w ątpliw ości co do d okładności oszacow ań G U S , je d n a k niechęć G U S do pu blik o w an ia i u d o stę p n ia n ia swoich d an y ch u n iem ożliw ia d o k ła d n ie jsz ą ocenę.
Pow ażniejsze n a stę p stw a po ciąg a za so b ą u trz y m u ją c a się w p ra k ty c e za sa d a n ieobliczania am o rty z acji w je d n o stk a c h i z a k ła d a c h b u d ż e to w y c h , k tó re d o m in u ją w usługach so cjaln o -k u ltu ra ln y c h .
R.achunek am o rty zacji m a isto tn e znaczenie d la o b lic z a n ia p r a widłowej w ysokości nakładów inw estycyjnych n e tto . Ich w ielkość, p u b lik o w a n a w R oczniku D ochodu N arodow ego, liczona je s t ja k o ró ż n ic a m iędzy n a k ład a m i inw estycyjnym i b ru tto , a a m o rty z a c ją bez jej d o sza co w an ia , a więc liczoną tylko w przedsiębiorstw ach n a ro z ra c h u n k u g o sp o d a rc z y m .
W wielkości zarów no n akładów inw esty cyjny ch b r u tto , ja k i n e tto z a w a rte -s ą w jed n o stk ac h budżeto w ych rów nież re m o n ty k a p ita ln e . A by więc o trz y m a ć fa k ty c zn ą wielkość nakładó w in w esty cyjny ch n e tto , w d a l szej kolejności należy również o djąć w arto ść re m o n tó w k a p ita ln y c h w tych je d n o stk a c h . Oczyw iście odejm ow anie całej wielkości re m o n tó w k a p ita ln y c h
Zagadnienia związane z oszacowaniem społecznych kosztów usług socjalno-kulturalnych 123
od n ak ład ó w in w esty cy jn y ch b r u tto je s t w zn aczn y m sto p n iu up ro szcze n iem tej p ro c e d u ry , część bow iem rem ontów k ap italn y ch fin an so w an a je s t ze śro d k ó w fu n d u sz u a m o rty z a c ji. D okładniejszy ra ch u n ek w y m ag ałb y zn a jo m o ści p o d ziału fu n d u sz u a m o rty z a c ji w sferze usług so c ja ln o -k u ltu ra łn y c h ,
n a inw estycje o d tw o rzen io w e i re m o n ty k ap italn e.
B ra k k o n sek w en tn eg o sto so w an ia zasad m eto d y SN A , we w szy st kich ra c h u n k a c h dokon y w an y ch przez G U S, uniem ożliw ia więc d o k ład n iejszą ocenę, czy ś ro d k i w y asyg now ane n a rozwój sfery usług so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h , s ą w s ta n ie za p ew n ić w y m ag a n y p rz y ro st m a ją tk u trw ałeg o, o d p o w ia d a ją c y p rz y ro sto w i z a d a ń sta w ia n y c h tej sferze.
W a rto ść g lo b a ln a usług so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h , o sza co w an a przez GUS w ra c h u n k u p ro d u k tu globalnego d la c a ło k sz ta łtu d ziałaln o ści g o sp o d arczrj m e to d ą SN A , o b ejm u je pew ne sk ład n ik i nad w yżk i ekonom icznej ” m ” , w p o sta c i p o za p ła co w y c h elem entów kosztów n ie m a te ria ln y c h . W sk ład tej n ad w y ż k i w c h o d zą sk ład k i ubezpieczeniow e, od p isy n a fun d u sze n ag ró d d la załogi, za k ła d o w y fu n d u sz so cjaln y i m ieszkaniow y. Nie w y c zerp u je to je d n a k w szy stk ich elem entów tej nadw yżk i.
Istn ieje szereg p ro p o z y cji sposobu liczenia pełnej n ad w y żk i p o w sta ją c e j w sferze usług n ie m a te ria ln y c h . K. S zw em berg p ro p o n u je m e to d ę tzw . społecznej w y d ajn o ści p ra c y .6 P rz y za sto so w an iu tej m e to d y w ielkość n a d w yżki o b licza się n a p o d sta w ie społecznej w y d ajn o ści p ra cy w sferze p ro d u k cji m a te ria ln e j. O trz y m u je się ją , dzieląc doch ó d n aro d o w y w y tw orzo ny w d a n y m ro k u , przez liczbę z a tru d n io n y c h w tej sferze. Z a k ła d a ją c , że sp o łe c z n a w y d a jn o ść p ra c y w obu sferach g o sp o d ark i je s t ta k a sa m a , w a rto ść now o w y tw o rz o n ą w sferze usług n ie m a te ria ln y c h oblicza się ja k o iloraz liczby z a tru d n io n y c h w tej sferze i społecznej w y d ajn o ści p racy w sferze p ro d u k c ji m a te ria ln e j. O d e jm u ją c o d ta k u zyskanej w arto ści now o w ytw o rzon ej fun d u sz p łac sfery usług n ie m a te ria ln y c h , o trz y m u je m y w ielkość n ad w y żk i ” m ” . M e to d a t a s p o tk a ła się z p o w a żn ą k ry ty k ą , k tó ra d o ty c z y ła głów nie p rz y ję te g o za ło ż en ia o ekw iw alentności w y d ajn o ści p ra cy w obu sferach go s p o d a rk i, czyli p rz y ję cia a p r io ri tak iej sam ej efektyw ności d ziałaln o ści w całej g o sp o d a rc e n aro d o w ej. Założenie to je s t d u ż y m up ro szczen iem , gdyż w o b u sfe rach g o sp o d a rk i istn ie je rozbieżność w poziom ie w y k sz ta łc e n ia i k w alifikacji z a tru d n io n y c h ta m pracow ników . S fera usług n ie m a te ria ln y c h , a szczególnie p o d sfe ra u słu g so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h , d y sp o n u je p ra co w n ik am i o w yższym p oziom ie w y k szta łc en ia, p a m ię ta ć je d n a k należy, że p ra c a ta m je s t b a rd z o n isk o u z b ro jo n a , co w d u ży m sto p n iu niw eluje efekty w yższego
wy-6K. Szwemberg: Społeczny fundusz spożycia w Polsce, PW E, Warszawa 1965, s. 49.
124 Elżbieta Hlawacs-Pajdowska, Zofia Mykowska
k ształc en ia pracow ników . Należy jednocześnie zw rócić uw agę n a fa k t, że przy stosun kow o niskich w ynagrodzeniach pracow ników sfery usług n ie m a te ria l nych, przyjęcie w ydajności pracy n a poziom ie ró w ny m o siąg an e m u w sferze produkcji m aterialn ej pow oduje znaczne zaw yżenie nadw yżki w tej p ierw szej (stanow i ona różnicę m iędzy w artością nowo w y tw o rz o n ą, sza co w an ą n a poziom ie, uzależnionym od w ydajności pracy w sferze p ro d u k c ji m a te ria ln e j, a stosunkow o niskim funduszem płac sfery usług).
R óżnice w ystępujące m iędzy dw iem a p o rów n yw any m i sferam i, w sk azu j ą n a kierunki zafałszowali nadw yżki szacow anej t ą m e to d ą , je d n a k p rzy
b ra k u dokładniejszych dan y ch , tru d n o określić ich w ielkość. Z tego też względu oszacow ana tak nadw yżka, nie m oże być b ra n a po d uw agę ja k o je d y n a p ro p o rcja w rachunku w artości usług s o c ja ln o -k u ltu ra ln y c h .
M ożna przy jąć, że jed n y m z isto tn y c h elem entó w , jak ie p o w in n a za w ierać nadw yżka ekonom iczna ” m ” w sferze p o za p ro d u k c ją m a te ria ln ą , je s t o procentow anie zaangażow anych środków trw a ły c h i o b ro to w y ch . S to p a o p ro c en to w an ia pow inna być u sta lo n a n a poziom ie o d p o w ia d a ją c y m sto p ie p rocentow ej w okresach w zględnie stab iln y ch d la naszej g o sp o d ark i (np . 8%, ja k w opracow anej w 1974 roku nowej m eto dzie ra c h u n k u efektyw ności in w estycji); p o w inna o n a być jed n ak o w a d la obu sfer.
B rak odpow iednich inform acji sta ty sty c z n y c h , d o ty czą cy ch w arto ści zaangażow anych w podsferze usług so cjaln o -k u ltu ra ln y c h środ kó w o b ro tow ych stw a rz a dodatk ow e kom plikacje, je d n a k przy ob liczan iu o p ro c en to w a n ia środków m ożna je om inąć, uciekając się do pew nego up ro szcze nia. Z am iast w artości zaangażow anych środków o b ro to w y ch m o ż n a p rz y ją ć w a rto ść m iesięcznego funduszu płac. P oszukiw any elem e n t nad w y żk i ’’m ” stan o w i więc oprocentow anie sum y w artości środków trw a ły c h i m iesięcznego fu n d u szu płac w usługach so cjaln o -k u ltu ra ln y c h . W dalszej kolejności do nadw yżki *m ” należałoby zaliczyć składki ubezpieczeniow e i o d p isy n a fu n dusze d la załogi. Zgodnie z p o stu la ta m i T . Przeciszew skiego, o p ro c e n to w a nie zaangażow anych środków pow inno s ta ć się trw a ły m e le m e n te m a k u m u lacji finansow ej, realizow anej w sferze usług n ie m a te ria ln y c h , chociaż wy- sokos'ć sto p y opro cen to w an ia zaangażow anych środków ', p o z o sta je p ro b le m em o tw a rty m .
W yliczenia, doko nane d la podsfery usług so cja ln o -k u ltu ra ln y c h w la ta c h 1986-1988, w ykazują znaczne różnice m iędzy n a d w y ż k ą ” m ” oszaco w an ą m e to d ą społecznej w ydajności p racy i m e to d ą , p o le g a ją c ą n a su m o w an iu o p ro c en to w an ia zaangażow anych środków trw a ły c h i o b ro to w y c h (przy s to pie o p ro c en to w an ia równej 8%) oraz p o zap łaco w y ch elem e n tó w kosztów n iem ateria ln y ch . W yniki uzyskane d ru g ą m e to d ą , s ta n o w ią około 60%
wy-Zagadnienia związane z oszacowaniem społecznych kosztów usług socjalno-kulturalnych 125
sok ości n ad w y żk i ekonom icznej, oszacow anej p ierw szą m e to d ą (63,3% w 1986 ro k u , 56,6% w 1987 roku i 59,0% w 1988 ro k u ). N ależy p rz y p u szczać, że p ierw sza m e to d a d aje w yniki nieco zaniżone, nie ulega je d n a k w ątpliw ości, że nisk a w a rto ść o p ro c en to w an ia za an gażow any ch śro d k ó w w p odsferze usług so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h , sta n o w ią c a elem e n t nad w yżk i obli czonej d ru g ą m e to d ą , św iadczy o niskiej k ap itało ch ło n n o ści tej podsfery.
W y d aje się, że p rzy a k tu a ln y m sta n ie w y p o sażen ia je d n o ste k go sp o d a rc z y c h . św iadczących usługi so c ja ln o -k u ltu ra ln e i przy b ra k u in fo r m acji d o ty czą cy ch w artości m a ją tk u obroto w eg o, zasto so w an ie m e to d y oszaco w an ia n ad w y żki ekonom icznej ” m ” , w p o staci o p ro c e n to w a n ia za an g ażow anego m a ją tk u , d aje w yniki zaniżone. Z naczna p ra co ch ło n n o ść działaln o ści usługow ej p rz em aw ia za łączeniem tej n ad w y żk i z ro z m ia ra m i z a tru d n ie n ia i poziom em w ydajności pracy , przy czym szacu nek w y d ajn o ści p ra cy pow inien w w iększym sto p n iu uw zględniać różnice w pozio m ie kw alifikacji i u zb ro je n ia pracy w poszczególnych d ziała ch usług so cjalno - k u ltu ra ln y c h w sto su n k u do sfery p ro d u k c ji m a te ria ln e j.
W m e to d z ie szacow ania nad w y żki poprzez o p ro c en to w an ie za an g aż o w an ych śro d k ó w , n a gruncie w artościotw órczeg o c h a ra k te ru p ra cy lu d z kiej, w ątpliw ości m oże b ud zić uzależnienie n adw y żki ” m ” od w a rto ści m a ją tk u , k tó ry w pow ażnej części je s t b iern y m elem e n te m p ro cesu św iad czen ia usług (n p . b u d y n k i). N ależy je d n a k żywić n ad zieję, że n aw et w w a ru n kach kryzy su w z ro st ran g i inw estycji w człow ieka sk łan iać będzie do s to p niow ej w y m ian y arch aiczn eg o n iejed n o k ro tn ie w y p o saż en ia w sferze usług so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h , n a now ocześniejsze. S p ow oduje to w zro st w arto ści za an gażow anego tu m a ją tk u i zm ianę jeg o s tru k tu r y (w zro st u d ziału m aszy n , u rz ąd ze ń tech n ic zn y ch , n arzęd z i i p rz y rzą d ó w , k o sztem b iern y c h w p ro c e sie św iad c zen ia usług b u d y n k ó w ), co w w iększym sto p n iu u z a sa d n ia ć będzie w iąz an ie sza cu n k u n adw yżki ” m ” z o p ro c en to w an iem zaan g ażo w an eg o ka p ita łu .
W aga praw idłow ego oszacow ania społecznych (pełn y ch ) kosztów św ia d czen ia u słu g so c ja ln o -k u ltu ra ln y c h , w z ra s ta w raz z p rz e m ia n a m i z a c h o d z ą cym i w naszej g o sp o d arce. D e cy d u jąca część ty c h usług w y stęp u je w p o s ta c i św iadczeń społecznych w n a tu rz e , finansow anych z b u d ż e tu p a ń stw a . D o m in u je tu finansow anie budżeto w e b r u tto lub n a tto , k tó re nie s p rz y ja ra c jo n a ln e m u w y k o rz y sta n iu p rzy d zielan y ch funduszy. N ajczęściej s to so w a n a je s t m e to d a fin an so w an ia p o d m io to w o -o rg an iz acy jn eg o (o kreślan ie k o n k re t
n y ch s u m p rz y zn aw a n y ch p oszczególnym je d n o s tk o m p o d sta w o w y m ), przy k tó re j nie w y stę p u je b ez p o śred n ie p ow iązanie wielkości p rz y d zielo n y ch fu n d u szy z rz eczy w isty m i k o sztam i i ro z m ia ram i św iadczących usług. S p osó b
126 Elżbieta Hlawacz-Pajdowska, Zofia Mykowska
ten nie stw a rz a zainteresow an ia obniżką kosztów i ro zszerzeniem ro zm iaró w działalności poszczególnych placów ek.
C orac częściej p o jaw iają się opinie w skazujące n a konieczność szer szego w y k o rz y stan ia zasad finansow ania pośredn ieg o, tzn . p rzed m io to w eg o , którego cechą je s t płacenie za k o n k re tn e ilości zam aw ian y ch usług. Nie p rzesąd za to źródeł finansow ania działalności w sferze usług socjaln o- k u ltu ra ln y c h , wiąże się n a to m ia s t z ra cjo n aln iejszy m sp o so b em o k re śla n ia rozm iarów przydzielanych środków i stw a rz a zain tereso w an ie lepszy m ich w yko rzy stan iem . P u n k te m w yjścia d la za sto so w an ia tej m e to d y fianan- sow ania usług so cjaln o -k u ltu raln y ch , je s t u sp raw n ien ie ra c h u n k u kosztów : u zupełnienie b rak u jący ch elem entów i ujed no licen ie za sad ich n alicz an ia. Należy je d n a k liczyć się z fak tem , że nie je s t to je d y n y p ro b lem w y m ag a ją cy ro zw iązania. Znacznie bardziej skom plikow ane pro b lem y w p ra k ty c e , ro d zi duże zróżnicow anie i ograniczona w ym ierność efektów d ziałaln o ści w tej sfe rze. K om plik uje to rachu nek kosztów jed n o stk o w y ch , k tó ry c h zn ajom o ść je s t n iezbędna d la w prow adzenia zasad finansow ania przedm io to w eg o .
SUM M ARY
Changes of the principles introduced in all the econom y more and more clearly show the faults of the traditional, subjective-organizational manner o f financing the socio cultural services. A change in these principles into subjective financing, connected with the quantity of the services, requires, besides quantification of the effects, introducing a full cost calculation.
So far, such a calculation has had a number of gaps. A bove all, in the sphere of socio-cultural services where budget units and enterprises are the basic units, no amor tization of permanent w ealth has been taken into consideration. The calculation of the econom ic surplus "in” was also incom plete. It comprised only the elem ents of personal costs besides the wages.
A m ong the suggested m ethods of com plem enting this calculation, the first one, of social efficiency of labour, conditions the level of surplus on the em ploym ent, wcrk efficiency (assum ing a level equal to the one achieved in the sphere of m aterial production) and the wage fund. The latter binds the surplus partly with the em ploym ent (th e elem ents o f personal costs besides the salaries), and partly w ith the value of the property involved (interest on the property). It seems that the latter m ethod is more universal and gives rise to fewer objections. With the present low labour reinforcement in the sphere o f socio cultural services, however, its application brings about certain under-estim ation of the econom ic surplus.
