Widok Chrzest jako źródło apostolstwa świeckich

ADAM SIKORA

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzia³ Teologiczny

Chrzest jako Ÿród³o apostolstwa œwieckich

Baptism as the source of lay apostolate

Sakrament chrztu jako pierwszy z sakramentów inicjacji chrzeœcijañskiej mo¿e byæ pojmowany na wiele sposobów i w wielu aspektach. Jednym z nich jest apostolstwo œwieckich. Chc¹c wydobyæ treœæ i wartoœæ tego pojêcia oraz jego zwi¹zek z chrztem, nale¿y zaprezentowaæ sam chrzest jako w³¹czenie w Koœció³ – wspólnotê z natury apostolsk¹, chrzest jako akt uzdalniaj¹cy œwieckich do dzia-³añ apostolskich i wreszcie jako obszar i naturê dziadzia-³añ o charakterze apostol-skim, do których uzdolnieni i wezwani s¹ ludzie œwieccy – na mocy i bazie chrztu. Jest to zagadnienie obecne w doktrynie i ¿yciu Koœcio³a wspó³czesnego, co znajduje wyraz w dokumentach soborowych i posoborowych.

1. W£¥CZENIE W KOŒCIÓ£ JAKO WSPÓLNOTÊ APOSTOLSK¥

Jednym z owoców chrztu jest w³¹czenie w zbawcz¹ wspólnotê Koœcio³a, któ-ra jest Mistycznym Cia³em Chrystusa (por. Rz 12,5). Stoi to w œcis³ej korelacji z innymi skutkami chrztu, jakimi s¹ uzyskanie godnoœci dziecka Bo¿ego i stanie

T

M

Volumen 10(2015), numer 1(17) doi: 10.14746/tim.2015.17.1.5

1 _{Adam Sikora – ur. w 1957 r. w Kêpnie. Kap³an archidiecezji poznañskiej. W latach} 1976--1982 odby³ studia teologiczne na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu i w Arcybisku-pim Seminarium Duchownym w Poznaniu, a nastêpnie w latach 1986-1989 studia specjalistyczne z teologii moralnej na Akademii œw. Alfonsa w Rzymie. W latach 1989-1997 wyk³adowca etyki i teologii moralnej na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu i prefekt w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. Od 1997 r. adiunkt w Zak³adzie Teologii Moralnej i Ducho-woœci na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest cz³on-kiem i wiceprzewodnicz¹cym Komisji Bioetycznej przy Wielkopolskiej Izbie Lekarskiej.

siê œwi¹tyni¹ Ducha Œwiêtego. Te skutki zwi¹zane s¹ z samym chrztem i dlatego dotycz¹ ka¿dego ochrzczonego – niezale¿nie od kolejnych etapów czy stopni ¿ycia sakramentalnego.

Celem ca³ej egzystencji œwieckiego katolika jest dochodzenie do poznania radykalnej nowoœci chrzeœcijañskiej p³yn¹cej z Chrztu, sakramentu wiary po to, a¿eby móc wype³-niaæ swoje ¿yciowe obowi¹zki zgodnie z otrzymanym od Boga powo³aniem. Nale¿y wiêc konkretnie i z bliska popatrzeæ na trzy podstawowe aspekty owej chrzeœcijañskiej nowoœci, aby okreœliæ „sylwetkê” œwieckiego. Chrzest odradza nas do ¿ycia dzieci Bo¿ych, jednoczy nas z Jezusem Chrystusem i Jego Cia³em, którym jest Koœció³, na-maszcza w Duchu Œwiêtym czyni¹c ka¿dego z nas duchow¹ œwi¹tyni¹2_.

Taki sposób widzenia chrztu i jego skutków ma bogate, biblijne uzasadnie-nie. Jezus mówi do Nikodema: „Zaprawdê, zaprawdê powiadam ci, jeœli siê ktoœ nie narodzi z wody i z Ducha, nie mo¿e wejœæ do królestwa Bo¿ego” (J 3,5). Ten osobowy skutek chrztu, jakim jest nowe narodzenie, ma jednoczeœnie wymiar eklezjalny. Chrzest, nadaj¹c cz³owiekowi status dziecka Bo¿ego, czyni go inte-gralnym cz³onkiem wspólnoty. „Wszyscyœmy, bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, aby stanowiæ jedno Cia³o” (1 Kor 12,13) i dlatego do wszystkich ochrzczonych adresowane s¹ s³owa aposto³a: „Wy, przeto jesteœcie Cia³em Chry-stusa i poszczególnymi cz³onkami” (1 Kor 12,27).

Katechizm Koœcio³a katolickiego, wskazuj¹c na naturê i skutki chrztu, zapo-wiada jednoczeœnie uzdolnienie i wezwanie, jakim obdarowany zostaje ka¿dy ochrzczony:

Chrzest œwiêty jest fundamentem ca³ego ¿ycia chrzeœcijañskiego, bram¹ ¿ycia w Du-chu (vitae spiritualis ianua) i bram¹ otwieraj¹c¹ dostêp do innych sakramentów. Przez chrzest zostajemy wyzwoleni od grzechu i odrodzeni jako synowie Bo¿y, stajemy siê cz³onkami Chrystusa oraz zostajemy wszczepieni w Koœció³ i stajemy siê uczestni-kami jego pos³ania. Chrzest jest sakramentem odrodzenia przez wodê i w s³owie3_. Natura i godnoœæ chrzeœcijanina, bêd¹ce owocem chrztu, s¹ jednoczeœnie podstaw¹ i Ÿród³em chrzeœcijañskiego powo³ania, a ostatecznie ca³ego ¿ycia chrzeœcijanina.

W sposób absolutnie konieczny ³¹cz¹ siê tutaj dwa wymiary – chrystologicz-ny i eklezjologiczchrystologicz-ny – chrztu, jego natury i skutków. W cytowanej ju¿ adhortacji

Christifideles laici Jan Pawe³ II, nawi¹zuj¹c do myœli œw. Paw³a, mówi o usyno-wieniu w Synu, które dokonuje siê przez chrzest4_{. To usynowienie oznacza}

w³¹-czenie w mistyczne Cia³o – Koœció³, bo jak uczy œw. Pawe³: „wszyscy razem tworzymy jedno cia³o w Chrystusie” (Rz 12,5).

2 _{Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, w: Adhortacje apostolskie Ojca} Œwiê-tego Jana Paw³a II, t. 1, Kraków 1996, 10.

Ten wielki dar jest jednoczeœnie powo³aniem, bo – jak mówi Sobór Waty-kañski II w Konstytucji dogmatycznej o Koœciele Lumen gentium – ochrzczeni „dziêki otrzymanemu znamieniu przeznaczeni s¹ do uczestnictwa w kulcie reli-gii chrzeœcijañskiej i odrodzeni jako synowie Bo¿y, zobowi¹zani s¹ wyznawaæ przed ludŸmi wiarê, któr¹ otrzymali od Boga za poœrednictwem Koœcio³a”5_.

Eklezjalny i apostolski wymiar chrztu widoczny jest od samego pocz¹tku istnienia Koœcio³a. To w dzieñ piêædziesi¹tnicy œw. Piotr mówi do zebranych s³u-chaczy, którzy czuli Bo¿y dar i powo³anie: „Nawróæcie siê i niech ka¿dy z was ochrzci siê w imiê Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechów waszych, a weŸ-miecie w darze Ducha Œwiêtego” (Dz 2,38). Uwierzyæ, nawróciæ siê, przyj¹æ chrzest, doœwiadczyæ mi³osierdzia, otrzymaæ dar Ducha Œwiêtego – to sk³adowe ludzkiego doœwiadczenia w spotkaniu z rodz¹cym siê Koœcio³em. Te same sk³a-dowe trzeba widzieæ w doœwiadczeniu ka¿dego ochrzczonego – niezale¿nie od wszelkich czasoprzestrzennych uwarunkowañ.

Kiedy patrzy siê na chrzest jako na Ÿród³o apostolskiego wymiaru chrzeœci-jañskiego ¿ycia, podkreœliæ nale¿y przede wszystkim cnotê wiary – w sposób oczywisty z chrztem zwi¹zan¹. Aposto³owie udzielaj¹ chrztu ka¿demu, kto wie-rzy w Jezusa. Wyznanie wiary Koœcio³a staje siê warunkiem udzielenia chrztu – niezale¿nie od wczeœniejszego stanu ducha. Udzielaj¹ go ¯ydom boj¹cym siê Boga i poganom. „Uwierz w Pana Jezusa, a zbawisz siebie i swój dom” mówi œw. Pawe³ stra¿nikowi w Filippi, a ten „Natychmiast przyj¹³ chrzest wraz z ca-³ym swym domem” (Dz 16,31-33).

Dlatego Katechizm Koœcio³a katolickiego uczy: „Chrzest jest sakramentem wiary. Wiara jednak potrzebuje wspólnoty wierz¹cych. Ka¿dy wierny mo¿e wie-rzyæ jedynie w wierze Koœcio³a. Wiara wymagana do chrztu nie jest wiar¹ do-skona³¹ i dojrza³¹, ale zacz¹tkiem, który ma siê rozwijaæ”6_{. Koœció³ jest}

wspól-not¹ wiary, to znaczy, ¿e w nim cz³owiek obdarowany jest przez Boga tym darem, który dalej – w Koœciele – rozwija siê i pog³êbia. To pokazuje chrzest jako po-cz¹tek apostolskiego oddzia³ywania wspólnoty Koœcio³a na poszczególnego jej cz³onka, czyli apostolstwo wewn¹trz Koœcio³a, wobec tych, którzy na mocy chrztu do niego nale¿¹. Charakterystyczne jest to, ¿e podmiotem tego apostol-stwa jest ca³y Koœció³ – w ca³ej swej z³o¿onoœci sakramentalnej i hierarchicznej. Mo¿na wiêc powiedzieæ, ¿e adresatem apostolskiego oddzia³ywania s¹ po-szczególni cz³onkowie Koœcio³a. Chrzest jako sakrament wiary sprawia, ¿e ten, kto go przyjmuje, wyznaje, ¿e ma wiarê, a równoczeœnie sakrament ten uczy go, jak ta wiara powinna wygl¹daæ, jaki ma mieæ kszta³t7_{. Uczy siê tego w³aœnie we}

wspólnocie Koœcio³a.

5 _{Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, w: ten¿e,} Kon-stytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 2002, 11.

6 _{Katechizm Koœcio³a katolickiego, Poznañ 2002, 1253.}

7 _{Por. W. Œwierzawski, IdŸcie i nauczajcie udzielaj¹c chrztu. Sakrament chrztu, Wroc³aw 1984,} s. 147.

Apostolskie oddzia³ywanie wspólnoty Koœcio³a wobec ochrzczonego ma charakter permanentny. „U wszystkich ochrzczonych, dzieci i doros³ych, po chrzcie wiara powinna wzrastaæ. Dlatego co roku podczas Wigilii Paschalnej Koœció³ celebruje odnowienie przyrzeczeñ chrztu. Przygotowanie do chrztu sta-wia cz³owieka jedynie na progu nowego ¿ycia. Chrzest jest Ÿród³em nowego ¿ycia w Chrystusie; z niego wyp³ywa ca³e ¿ycie chrzeœcijañskie”8_{. Pod pojêciem}

„ca³e ¿ycie chrzeœcijañskie” nale¿y rozumieæ zarówno ¿ycie w poszczególnych jego obszarach, jak i ¿ycie w jego wymiarze historycznym – koleje ¿ycia ka¿de-go ochrzczoneka¿de-go, jeka¿de-go ¿yciow¹ pielgrzymkê ku zbawczej pe³ni.

Chrzest w³¹cza w Koœció³ jako Lud Bo¿y.

Ze Ÿróde³ chrzcielnych rodzi siê jedyny Lud Bo¿y Nowego Przymierza, który prze-kracza wszystkie naturalne lub ludzkie granice narodów, kultur, ras i p³ci: „Wszyscyœ-my bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, aby stanowiæ jedno Cia³o” (1 Kor 12,13). Ochrzczeni stali siê „¿ywymi kamieniami”, „budowani jako duchowa œwi¹-tynia, by stanowiæ œwiête kap³añstwo” (1 P 2,5)9_.

W ten sposób staje przed nami temat to¿samoœci ochrzczonego wynikaj¹cej z sakramentalnej wspólnoty z Chrystusem nawi¹zywanej i realizowanej w Ko-œciele. Przynale¿noœæ do Koœcio³a oznacza tak¿e przyjêcie na siebie jego misji, która z istoty jest misj¹ ewangelizacyjn¹. Jest to siêgniêcie do czegoœ, co mo¿na nazwaæ ukazaniem „ontologicznych podstaw ewangelizacji”10_{. Zwraca na to uwagê}

Pawe³ VI, podkreœlaj¹c istotny zwi¹zek miêdzy „Chrystusem, Koœcio³em i ewange-lizacj¹”11_{. Dla poszczególnego cz³owieka zwi¹zek ten zaczyna istnieæ i realizuje}

siê na mocy chrztu.

2. UDZIA£ W GODNOŒCI I MISJI CHRYSTUSA

Je¿eli apostolstwo œwieckich jest potwierdzeniem i spe³nieniem natury chrze-œcijanina okreœlonej przez chrzest, to nale¿y postawiæ pytanie o najwa¿niejszy dla apostolstwa element tej natury. Jest nim niew¹tpliwie udzia³ w godnoœci i urzê-dzie Chrystusa. W Adhortacji apostolskiej Christifideles laici Jan Pawe³ II przy-pomina i podkreœla udzia³ ludzi œwieckich w potrójnym urzêdzie Jezusa Chry-stusa12_{. Jest to kolejny aspekt, a przede wszystkim owoc chrztu, znacz¹cy dla}

widzenia tego sakramentu jako Ÿród³a i podstawy apostolstwa œwieckich. W sakramencie chrztu œwieccy otrzymuj¹, w sobie w³aœciwym wymiarze, udzia³ w potrójnym urzêdzie Jezusa Chrystusa: kap³añskim, prorockim i

królew-8 _{Katechizm Koœcio³a katolickiego, dz. cyt., 1254.} 9 _{Tam¿e, dz. cyt., 1267-1268.}

10 _{J. Gocko, Koœció³ obecny w œwiecie – pos³any do œwiata, Lublin 2003, s. 326.} 11 _{Pawe³ VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Watykan 1976, 28.}

skim. Jan Pawe³ II podkreœla, ¿e œwiadomoœæ tego udzia³u by³a zawsze obecna w ¿ywej tradycji Koœcio³a. Przytacza w swoim dokumencie komentarz œw. Au-gustyna do Psalmu 26:

Dawid namaszczony bowiem zosta³ na króla. Wówczas namaszczano jedynie królów i kap³anów. Dwie osobistoœci namaszczano w owych czasach. Dwie osoby zapowia-da³y jednego przysz³ego króla i kap³ana, dwa urzêdy jednego Chrystusa. Nazwa Chrystus pochodzi od krzy¿ma. I nie tylko jego g³owa zosta³a namaszczona, ale rów-nie¿ i cia³o, czyli my wszyscy […]. Tak, wiêc namaszczenie odnosi siê do wszyst-kich chrzeœcijan. Natomiast pierwotnie, za czasów Starego Testamentu dotyczy³o tyl-ko dwóch osób. St¹d te¿ widoczn¹ jest rzecz¹, i¿ my wszyscy jesteœmy cia³em Chrystusa, poniewa¿ wszyscy jesteœmy namaszczeni. W nim jesteœmy zarówno od-dani Chrystusowi, jak te¿ sami jesteœmy Chrystusem, poniewa¿ w pewnym stopniu stanowimy ca³ego Chrystusa, g³owê i cia³o13_.

Taki sposób widzenia godnoœci uzyskanej przez chrzeœcijanina na chrzcie zak³ada uprzednie widzenie Chrystusa jako Kap³ana. Kap³añstwo Chrystusa ma przede wszystkim wymiar ofiarniczy. „Ze wzglêdu na swoje kap³añstwo Jezus samego siebie wyda³ na krzy¿u i nieustannie ofiarowuje siê w Eucharystii na chwa³ê Ojca, dla zbawienia ludzkoœci”14_.

Je¿eli chrzest jest w³¹czeniem cz³owieka w misterium paschalne, to znaczy, ¿e staje siê on uczestnikiem ofiarnego aktu Chrystusa. Dlatego papie¿ stwierdza: „Ludzie œwieccy uczestnicz¹ w urzêdzie kap³añskim Chrystusa, gdy¿ jako wcie-leni przez Chrzest w Chrystusowe Cia³o ³¹cz¹ siê z Nim w tej ofierze, ofiarowu-j¹c siebie samych i wszystkie swoje uczynki (por. Rz 12,1-2)”15_.

Powstaje pytanie o apostolski charakter duchowych ofiar sk³adanych przez œwieckich, ¿yj¹cych w sakramentalnej komunii z Chrystusem. OdpowiedŸ na to pytanie wymaga sprecyzowania, czym w³aœciwie jest apostolat i apostolstwo. Apo-stolat jest to „uczestnictwo w boskim pos³annictwie Jezusa Chrystusa, maj¹cym na celu przekazanie cz³owiekowi egzystencji nadprzyrodzonej”16_{. Pos³annictwo}

Chry-stusa spe³nione zosta³o przede wszystkim przez Jego zbawcz¹ mêkê. Dlatego ten, kto powo³any jest do kontynuacji i g³oszenia dzie³a Chrystusa, wezwany jest jed-noczeœnie do w³¹czenia siê w Jego Ofiarê. Tak rozumiany apostolat jest ontyczn¹ podstaw¹ apostolstwa pojmowanego jako dzia³alnoœæ – w tym wypadku œwieckich – maj¹c¹ na celu faktyczne i skuteczne kontynuowanie misji Chrystusa17_.

Zbawcza ofiara Chrystusa na krzy¿u, dzisiaj uobecniana sakramentalnie w Eu-charystii, jest doskona³ym i ostatecznym spe³nieniem dzie³a odkupienia i

uœwiê-13 _{Œw. Augustyn, Objaœnienia psalmów, XXVI, II, 2: CCL 38, 1545, cyt. za Jan Pawe³ II,} Ad-hortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 14.

14 _{Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 14} 15 _Tam¿e.

16 _{A. Szafrañski, Apostolat, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, vol. 1, s. 798.} 17 _{Por. R. £ukaszyk, Apostolstwo œwieckich, w: Encyklopedia katolicka, dz. cyt., s. 831.}

cenia cz³owieka. Ten sakramentalny charakter pozwala ka¿demu cz³owiekowi, który jest równie¿ sakramentalnie zjednoczony z Chrystusem przez chrzest, wspó³-uczestniczyæ w tym dziele. Dla faktycznej, „apostolskiej” skutecznoœci i zbaw-czego znaczenia tego wspó³ofiarowania siê œwieckiego, uczestnicz¹cego w ka-p³añstwie Chrystusa, nie jest konieczna ani zewnêtrzna deklaracja, ani proklama-cja tego faktu wobec innych. Konieczny i wystarczaj¹cy jest duchowy akt ochrzczonego. Jest to tym bardziej znacz¹ce w dobie sprowadzania apostolstwa do zewnêtrznej aktywnoœci cz³onków wspólnoty Koœcio³a, a w konsekwencji widze-nia natury jego pos³annictwa. Dlatego Sobór Watykañski II mówi: „Wszystkie […] ich uczynki, modlitwy i apostolskie przedsiêwziêcia, ¿ycie ma³¿eñskie i rodzin-ne, codzienna praca, wypoczynek ducha i cia³a, jeœli odbywaj¹ siê w Duchu, a na-wet utrapienia ¿ycia, jeœli cierpliwie znoszone, staj¹ siê duchowymi ofiarami mi³ymi Bogu przez Jezusa Chrystusa (por. 1 P 2,5)”18_.

Apostolstwo jest misj¹: „IdŸcie i g³oœcie” (Mt 10,7). Dlatego w apostolstwo wpisane jest obdarowanie œwieckich udzia³em w prorockiej godnoœci Chrystusa. Udzia³ w prorockim urzêdzie Chrystusa, który zarówno œwiadectwem ¿ycia, jak moc¹ s³owa og³osi³ Królestwo Ojca, uprawnia i zobowi¹zuje œwieckich do tego, by z wiar¹ przyjêli Ewangeliê i g³osili j¹ s³owem i czynem, demaskuj¹c œmia³o i odwa¿nie wszelkie przejawy z³a. Zjednoczeni z Chrystusem, „wielkim prorokiem” (por. £k 7,16), ustanowieni w Duchu Œwiêtym „œwiadkami” zmartwychwsta³ego Chrystusa, œwieccy otrzymuj¹ udzia³ zarówno w nadprzyrodzonym zmyœle wiary Koœcio³a, któ-ry nie mo¿e w niej zb³¹dziæ jak i w ³asce s³owa (por. Dz 2,17-18; Ap 19,10). Winni oni zabiegaæ o to, by nowoœæ i moc Ewangelii jaœnia³a w ich ¿yciu codziennym, ro-dzinnym i spo³ecznym, oraz cierpliwie i odwa¿nie, poœród sprzecznoœci wspó³czes-nych czasów, dawaæ wyraz nadziei na przysz³¹ chwa³ê tak¿e przez formy ¿ycia œwiec-kiego19_.

Ten wymiar apostolstwa œwieckich wynikaj¹cy z chrztu ma niew¹tpliwie bardziej „zewnêtrzny” charakter i wymaga komunikacji z tymi i wobec tych, któ-rym siê aposto³uje. Œwiadectwo ¿ycia chrzeœcijañskiego, a zw³aszcza s³owo bêd¹ce orêdziem Dobrej Nowiny, wymaga wyraŸnie ukonstytuowanych relacji aposto³a z adresatami ich dzia³alnoœci. Nie mo¿na wykluczyæ gorzkiego doœwiad-czenia odrzucenia i strz¹œniêcia prochu z nóg (por. Mt 10,14), co mo¿e siê tak¿e staæ przedmiotem duchowej ofiary, któr¹ jest gorycz i rozczarowanie odrzuce-niem.

Wierni œwieccy, jako cz³onkowie Ludu Bo¿ego, ciesz¹ siê zmys³em wiary, który gwarantuje w³aœciw¹ jakoœæ ich œwiadectwa i s³owa. „Funkcja prorocka, czyli nauczycielska, wyra¿a uczestnictwo w Chrystusowym g³oszeniu

Objawie-18 _{Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, w: ten¿e,} Kon-stytucje, dekrety, deklaracje, dz. cyt., 34.

nia Bo¿ego, a tak¿e wezwanie do dawania œwiadectwa Chrystusowi przez œwiec-kich chrzeœcijan s³owem i czynem”20_.

Trzeci¹ godnoœci¹, w której wierny œwiecki uzyskuje udzia³ przez chrzest, a któ-ra decyduje o jego wezwaniu do apostolstwa, jest królewskoœæ Chrystusa. Urz¹d królewski daje ludziom œwieckim uczestnictwo w tej mocy, dziêki której zmar-twychwsta³y Chrystus wszystko ku sobie poci¹ga:

Z tytu³u swej przynale¿noœci do Chrystusa, Pana i Króla wszechœwiata, œwieccy uczestnicz¹ tak¿e w Jego urzêdzie królewskim i s¹ przez Niego wezwani do s³u¿enia Królestwu Bo¿emu i do jego rozszerzania w dziejach. Ludzie ci prze¿ywaj¹ sw¹ chrzeœcijañsk¹ królewskoœæ przede wszystkim poprzez duchow¹ walkê, a¿eby poko-naæ w sobie królestwo grzechu (por. Rz 6,12), a nastêpnie poprzez dar z siebie, aby w mi³oœci i sprawiedliwoœci s³u¿yæ Jezusowi, który jest obecny we wszystkich bra-ciach, a zw³aszcza najmniejszych (por. Mt 25,40)21_.

Tak okreœlona natura „królewskoœci” zawiera dwa zasadnicze aspekty. Pierw-szym jest zbawczy wymiar widoczny w walce z grzechem, który panuje w „na-szym ciele” (por. Rz 6,12), a to oznacza d¹¿enie do pe³nego udzia³u w królestwie Bo¿ym. Taki sposób widzenia udzia³u w królewskiej godnoœci Chrystusa odpo-wiada na mo¿liwe zredukowanie apostolstwa wy³¹cznie do dzia³añ wobec in-nych. Podstawowym warunkiem autentycznoœci i skutecznoœci apostolstwa jest œwiêtoœæ samego aposto³a. Królewska godnoœæ Chrystusa, w której uczestniczy ochrzczony, oznacza przede wszystkim jego osobiste odrodzenie, a w³aœciwie nowe narodzenie. W ten sposób otrzymujemy zintegrowany obraz chrzeœcijani-na, którego osobowa konstytucja uzyskana przez chrzest owocuje zaanga¿owa-niem i skutecznoœci¹ w wymiarze apostolskim.

Drugim obliczem uczestnictwa w królewskiej godnoœci Chrystusa jest królo-wanie przez s³u¿bê braciom, z którymi uto¿samia siê Chrystus (por. Mt 25,40). Ten bardziej oczywisty wymiar królowania musi tak¿e byæ zintegrowany z apo-stolstwem. Pojawia siê ryzyko prostego aktywizmu, a w rezultacie, sprowadze-nie Koœcio³a do roli instytucji spo³ecznej czy charytatywnej. Trzeba wiêc zacho-waæ zbawcz¹ wartoœæ ziemskiej aktywnoœci. Dlatego Jan Pawe³ II stwierdza:

Ale w szczególny sposób œwieccy s¹ wezwani do tego, by przywracaæ stworzeniu ca³¹ jego pierwotn¹ wartoœæ. Oni bowiem, poddaj¹c stworzenie prawdziwemu dobru cz³o-wieka poprzez dzia³alnoœæ wspieran¹ ¿yciem ³aski, uczestnicz¹ w sprawowaniu owej w³adzy, na mocy której Zmartwychwsta³y Jezus przyci¹ga wszystkie rzeczy do sie-bie i poddaje je, jak i siesie-bie samego, Ojcu, aby Bóg by³ wszystkim we wszystkich22_. Dlatego mo¿na powiedzieæ, ¿e

20 _{Por. Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, dz. cyt., 34.} 21 _{Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 14}

funkcja królewska ³¹czy siê z ostatecznym wynikiem Chrystusowego poœrednictwa, jakim jest panowanie Bo¿e, nios¹ce cz³owiekowi zbawienie. Niesie ono ze sob¹ prze-zwyciê¿enie grzechu w sobie samym i tworz¹cych œrodowisko ¿ycia cz³owieka struk-turach oraz consecratio mundi przez podejmowanie wszelkiej doczesnej dzia³alnoœci zgodnie z zamys³em Bo¿ym23_.

Takie ujêcie jest oczywist¹ kontynuacj¹ myœli soborowej, powtórzonej póŸniej przez Katechizm Koœcio³a katolickiego24_{, gdzie stwierdza siê, ¿e to¿samoœæ}

œwiec-kich wyrasta z chrztu i bierzmowania, dziêki czemu, w³¹czeni we wspólnotê Ludu Bo¿ego, uczestnicz¹ we w³aœciwy sposób w potrójnej w³adzy Chrystusa25_.

3. ROZMAITOŒÆ OBSZARÓW APOSTOLSTWA ŒWIECKICH

Chrzest w³¹cza cz³owieka we wspólnotê Koœcio³a i daje mu udzia³ w potrój-nej godnoœci Chrystusa. To staje siê Ÿród³em i podstaw¹ powo³ania ka¿dego ochrzczonego do apostolstwa. Mówi¹c o chrzcie jako Ÿródle apostolstwa œwiec-kich, nie sposób pomin¹æ zagadnienia realizowania tego powo³ania, jego obsza-rów i specyfiki. Nie jest to bezpoœrednio „Ÿród³owe” ujêcie zagadnienia zwi¹zku miêdzy chrztem a apostolstwem œwieckich, ale ukazuj¹c obszary realizacji po-wo³ania œwieckich do apostolstwa, wskazuje siê jego chrzcielne Ÿród³o w per-spektywie skutków.

Zaanga¿owanie apostolskie œwieckich mo¿na podzieliæ na dwa zasadnicze obszary. Pierwszy to dzia³ania wewn¹trzkoœcielne, w które anga¿uj¹ siê œwieccy we wspó³pracy z Koœcio³em hierarchicznym.

Polem ich dzia³ania staj¹ siê wspólnoty koœcielne, w których œwieccy czer-pi¹ si³y z udzia³u w ¿yciu liturgicznym, w pracach apostolskich, g³oszeniu s³owa Bo¿ego zw³aszcza przez katechizacjê. Œwieccy mog¹ spe³niaæ rozmaite pos³ugi, urzêdy i funkcje, przys³uguj¹ce im w obrêbie liturgii, przekazywania wiary i we-wn¹trzpasterskich struktur Koœcio³a, czyni¹c to w zgodzie ze swym specyficz-nym œwieckim powo³aniem, które ró¿ni siê od powo³ania do pos³ugi urzêdowej. Jan Pawe³ II ujmuje te zadania w perspektywie posoborowej eklezjologii, gdzie wspólnota Mistycznego Cia³a Chrystusa prowadzona i oœwiecana przez Ducha Bo¿ego odkrywa w sobie nowe zdolnoœci i zadania.

Duch Œwiêty nieprzerwanie odnawia³ m³odoœæ Koœcio³a, budz¹c w wielu œwieckich nowe energie œwiêtoœci i uczestnictwa. Œwiadcz¹ o tym miêdzy innymi: nowy styl wspó³pracy miêdzy kap³anami, zakonnikami i œwieckimi, czynny udzia³ œwieckich w liturgii, w g³oszeniu S³owa Bo¿ego i w katechezie, powierzanie œwieckim

wielora-23 _{J. Gocko, Koœció³ obecny…, dz. cyt., s. 370-371; por. E. Weron, Laikat i apostolstwo. Zarys} teologii laikatu i apostolstwa ludzi œwieckich, Poznañ 1999.

kich pos³ug oraz zadañ, bujny rozkwit grup, zrzeszeñ, ruchów duchowoœci i zaanga¿o-wania œwieckich, szerszy i bardziej znacz¹cy udzia³ kobiet w ¿yciu Koœcio³a i w roz-woju spo³eczeñstwa26_.

Najwa¿niejsz¹ przestrzeni¹ realizacji tego apostolatu jest niew¹tpliwie para-fia. Ona „dostarcza naocznego przyk³adu apostolstwa wspólnotowego, groma-dz¹c w jedno wszelkie wystêpuj¹ce w jej obrêbie ró¿norakie w³aœciwoœci ludz-kie i wszczepiaj¹c je w powszechnoœæ Koœcio³a”27_{. Jan Pawe³ II zachêca w swojej}

adhortacji Christifideles laici: „Wszyscy powinniœmy odkryæ poprzez wiarê prawdziwe oblicze parafii, czyli sam¹ tajemnicê Koœcio³a, który w³aœnie w niej istnieje i dzia³a”28_{. Najwy¿szy pasterz Koœcio³a nazywa parafiê domem}

rodzin-nym, braterskim i goœcinrodzin-nym, wspólnot¹ wiernych, wspólnot¹ eucharystyczn¹, podkreœlaj¹c tym samym jej wa¿n¹ rolê. Z kolei: „Wi¹¿¹c parafiê z tajemnic¹ Chrystusa i Koœcio³a, Jan Pawe³ II ukazuje jej relacjê do Koœcio³a powszechne-go, oraz do jego pe³nego urzeczywistnienia w Koœciele partykularnym. Parafia jawi siê w tej podwójnej relacji jako pewna czêœæ ca³oœci organizmu koœcielne-go”29_{. Zadanie œwieckich polega na odnawianiu i kszta³towaniu parafii przez}

pe³-niejsze uczestnictwo parafian w ¿yciu tej wspólnoty i ich wiêksze zaanga¿owa-nie ewangelizacyjne.

Odrêbn¹ kwesti¹, wykraczaj¹ca poza ramy tego opracowania, jest sposób widzenia relacji miêdzy œwieckimi a duchowieñstwem w ramach spe³niania tych zadañ, czy jest to wspó³praca, czy te¿ zastêpowanie spowodowane wycofaniem siê duszpasterzy urzêdowych ze swojej misji, czy wreszcie jest to spe³nianie przez œwieckich ról duszpasterzy z powodu braku tych ostatnich. Odpowiedzi na te pytania nie s¹ oczywiste i zale¿¹ w znacznej mierze od konkretnej sytuacji Koœcio³ów lokalnych. Niezale¿nie od konkretnego kszta³tu relacji miêdzy œwiec-kimi a duchowieñstwem w dziele apostolskim konieczne jest sta³e uznanie od-rêbnoœci specyfiki tych dwóch podmiotów apostolstwa.

Dwa konstytutywne Ÿród³a pochodzenia Koœcio³a jako Ludu Bo¿ego, chrzest i bierz-mowanie, s¹ równoczeœnie ¿yciodajnym fundamentem komunii i równoœci wszyst-kich cz³onków Koœcio³a, œwiecwszyst-kich i duchownych zarazem. Œwieccy jako ludzie ochrzczeni s¹ w pe³nym s³owa znaczeniu w³¹czeni przez Chrystusa w Duchu Œwiê-tym w Koœció³ i pe³ni¹ wraz z duchowieñstwem misjê powierzon¹ przez Chrystusa Koœcio³owi. Tym samym zaanga¿owanie ich nie ma charakteru s³u¿ebnego wzglê-dem dzia³alnoœci duchowieñstwa, lecz spe³niaj¹ swe w³asne pos³annictwo30_.

26 _{Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 2.}

27 _{Sobór Watykañski II, Dekret o apostolstwie œwieckich Apostolocam actuositatem, w: ten¿e,} Konstytucje, dekrety, deklaracje, dz. cyt., 10.

28 _{Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 26.}

29 _{Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Jaka parafia u progu Trzeciego Tysi¹clecia?,} w: Nowa ewangelizacja u progu Trzeciego Tysi¹clecia, red. R. Kempny, Katowice 2000, s. 154.

30 _{J. Gocko, Koœció³ obecny…, dz. cyt. s. 371; por. J. Kracik, Historyczne etapy klerykalizacji} Koœcio³a, „ Znak” 43(1991)6, s. 57-65.

Drugim obszarem, w którym œwieccy spe³niaj¹ zadania apostolskie, s¹ te sfe-ry ¿ycia, które z natusfe-ry podlegaj¹ kompetencjom œwieckich. Mówi o tym adhor-tacja Evangelii nuntiandi, która w du¿ej mierze pobudzi³a œwieckich do ró¿no-rodnych form wspó³pracy w ¿yciu i ewangelizacyjnej misji Koœcio³a:

Polem w³aœciwym dla ich ewangelizacyjnej aktywnoœci jest szeroka i bardzo z³o¿ona dziedzina polityki, ¿ycia spo³ecznego, gospodarki; dalej, dziedzina kultury, nauki i sztuki, stosunków miêdzynarodowych, œrodków przekazu spo³ecznego; do tego do-chodz¹ niektóre dziedziny szczególnie otwarte na ewangelizacjê, jak mi³oœæ, rodzina, wychowanie dzieci i m³odzie¿y, praca zawodowa, cierpienia ludzkie. Im wiêcej bê-dzie ludzi œwieckich owianych duchem ewangelicznym, odpowiedzialnych za te spra-wy, oraz wyraŸnie im oddanych, i im kompetentniej zdo³aj¹ je wspieraæ oraz œwiado-mi bêd¹ obowi¹zku zaanga¿owania wszystkich swoich si³ chrzeœcijañskich, – które czêsto zostaj¹ ukryte – tym wiêcej wszystkie te sprawy bêd¹ s³u¿yæ budowaniu Kró-lestwa Bo¿ego i przynoszeniu zbawienia w Jezusie Chrystusie31_.

Ojciec Œwiêty Jan Pawe³ II, w Adhortacji apostolskiej Christifideles laici mówi:

rzecz¹ nieodzown¹, zw³aszcza dla katolików œwieckich w ró¿ny sposób zaanga¿owa-nych na polu spo³ecznym i politycznym, jest dok³adniejsza znajomoœæ spo³ecznej nauki Koœcio³a. Mówi¹c o zaanga¿owaniu politycznym œwieckich, Ojcowie synodal-ni wyrazili siê w sposób nastêpuj¹cy: A¿eby œwieccy mogli czynsynodal-nie realizowaæ w polityce to szlachetne postanowienie, nie wystarczy ich do tego nawo³ywaæ, ale trzeba zapewniæ im nale¿n¹ formacjê w zakresie ich spo³ecznego uœwiadomienia, a zw³aszcza w zakresie spo³ecznej nauki Koœcio³a, która dostarcza zasad refleksji, kryteriów ocen i wytycznych dzia³ania. Natomiast wszyscy chrzeœcijanie maj¹ obo-wi¹zek wystêpowania w obronie ludzkich praw. Tym niemniej, tylko œwieccy mog¹ aktywnie uczestniczyæ w dzia³alnoœci partii politycznych32_.

Te dwa obszary ¿ycia i apostolskiej dzia³alnoœci œwieckich wymagaj¹ ich zaanga¿owania w ró¿nych wymiarach ¿ycia: indywidualnego, ma³¿eñskiego, ro-dzinnego, zawodowego, spo³ecznego itd. Wystarczy je tutaj tylko zasygnalizo-waæ. We wszystkich podmiotem jest ochrzczony œwiecki, który sam bêd¹c adre-satem apostolskiej dzia³alnoœci Koœcio³a, staje siê jednoczeœnie – na mocy chrztu i kolejnych sakramentów inicjacji – ontologicznie uzdolniony i, w konsekwen-cji, powo³any do bycia tak¿e podmiotem apostolstwa.

To wszystko nie by³oby mo¿liwe bez pierwszego aktu sakramentalnego – chrztu. Oznacza to, ¿e chrzest jest rzeczywiœcie Ÿród³em apostolstwa œwieckich widzianego i realizowanego we wszystkich wymiarach ludzkiego ¿ycia, tak¿e, a mo-¿e przede wszystkim tych dostêpnych wy³¹cznie dla ludzi œwieckich.

ABSTRACT

The issue of lay apostolate understood as the engagement of the whole Church in the preaching of the Gospel must be referenced to the sacrament of baptism as its source. The source nature of baptism can be seen in several aspects. The following are the main two.

The first one is the inclusion by baptism into the Church, which is apostolic and missionary by its nature. The Church fulfills the apostolic task by both the consecrated and involved in the sacramental priesthood as well as all the baptized laity. Baptism, which includes into the Church, is the act of salvation which enables us to carry out the tasks of the Apostles.

The second aspect is the participation in the triple dignity of Christ – the priestly, prophetic and kingly. In all of these three concepts is hidden the mystery of communion with Christ, who himself being the first to preach the Gospel, enables and calls all the baptized to this task.

In both these aspects the crucial and source role is played by the sacrament of baptism.

Keywords

the Church, sacrament, apostolate, priesthood, vocation

LITERATURA

Gocko J., Koœció³ obecny w œwiecie – pos³any do œwiata, Lublin 2003.

Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, w: Adhortacje apostolskie Ojca Œwiêtego Jana Paw³a II, Kraków1996, t. 1, s. 271-377.

Katechizm Koœcio³a katolickiego, Poznañ 2002.

Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Jaka parafia u progu Trzeciego Tysi¹clecia?, w: Nowa ewangelizacja u progu Trzeciego Tysi¹clecia, red. R. Kempny, Katowice 2000, s. 154.

Kracik J., Historyczne etapy klerykalizacji Koœcio³a, „Znak” 43(1991)6, s. 57-65. £ukaszyk R., Apostolstwo œwieckich, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, vol. 1,

s. 830-831.

Pawe³ VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Watykan 1976.

Sobór Watykañski II, Dekret o apostolstwie œwieckich Apostolocam actuositatem, w: So-bór Watykañski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 2002, s. 377-401. Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, w: Sobór

Watykañski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 2002, s. 104-166.

Sobór Watykañski II, Konstytucja duszpasterska o Koœciele w œwiecie wspó³czesnym Gaudium et spes, w: Sobór Watykañski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 2002, s. 526-606.

Szafrañski A., Apostolat, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, vol. 1, s. 797-800. Œwierzawski W., IdŸcie i nauczajcie udzielaj¹c chrztu. Sakrament chrztu, Wroc³aw 1984. Weron E., Laikat i apostolstwo. Zarys teologii laikatu i apostolstwa ludzi œwieckich,