Jarosław Lewczuk
Stany, gm. Nowa Sól, woj.
zielonogórskie, St. nr 5, AZP 64-16/44
Informator Archeologiczny : badania 24, 120-121
120 Okres now ożytny
S la b o sz ew Q , g m . D ąbrow a woj. b ydgosk ie AZP 4 4 -3 7 lub 4 5 - 3 7 /—____________________
U niw ersytet im. A dam a Mickiewicza Insty tu ty Prahistorii i Antropologii w Poznaniu
B adania prowadzili mgr Józef Bednarczyk i A rtur Rewekant. F inanso w ało BBDZ w Bydgoszczy. Piąty sezon b ad ań . Ślady osadnictw a p ra dziejowego. kościół i cm entarz przykościelny z elem entam i fortyfikacji z XV-XVII w.
Stanow isko usytuow ane je s t n a kulm inacji rozległego wzniesienia (kemu?) n a południowo- w schodnim sk raju wsi — jedynej tak eksponowanej formy terenowej w okolicy.
Pierwsze b a d a n ia w końcu XIX w ieku przeprowadził tu ówczesny właściciel w związku z niszczeniem stanow iska w wyniku eksploatacji żwiru, n astęp n e — po długiej przerwie - eki pa archeologlezno-an(Topologiczna pod kierownictwem m gr Cz. Sikorskiego i d r J . P iontka w la tac h 1969 i 1972-1974. P ostępująca od tego czasu eksploatacja żwirowni {mimo decyzji konserw atorskiej) sprawiła, źe jej zasięg „przesunął" się o kilka metrów osiągając linię do której doprowadzone zostały b ad a n ia I w skarpie ponownie pojawiły się szkielety. Podjęte w tej sytuacji b a d a n ia miały ch a rak te r doraźnie ratowniczy. Wobec ograniczeń czasowych akcja sprow adzała się do zabezpieczenia skarpy. Wytyczono w zdłuż niej J a m any" — dostosow any do jej przebiegu — ciąg wykopów (nr 1 —- 5 / 1990) n a odcinku długości 38 m i szerokości 1 — 3 ,5
m (powierzchnia łączna — ok. 70 m2).
Odkryto i zbadano fragm enty następujących elementów założenia:
1. Podw alina k am ien n a ściany południowej kościoła długości ok. 13 m, n aru sz o n a częścio wo przez skarpę żwirowni. S konstruow ana była z w arstwy kam ieni ułożonych płask ą powierz ch n ią ku górze. Przestrzeń pomiędzy kam ieniam i wypełniał gruz w raz z licznymi fragm entam i ceram iki naczyniowej i szkła okiennego.
2. C m entarzysko. Z badano ponad 40 grobów zachow anych w różnym stopniu oraz kilka ossariów z większą liczbą kości. Największe skupienie grobów znajdow ało się n a zachód od kościoła, m niej w pobliżu kościoła i w jego obrębie oraz pod podw aliną ściany. W kilku przy p adkach zachow ane były (w różnym stanie) obudowy drew niane grobów. W yposażenie w po staci bransolety z paciorków szklanych posiadał tylko jed en zmarły.
3. Fortyfikacja złożona z (a) w ału o jądrze glinianym obłożonym kam ieniam i, szerokości u podstaw y ok, 1,5 m zachowanym do wysokości 0.7 m oraz (b) dwóch linii suchych fos (sprzężonych ze sobą bądź pochodzących z różnych faz?).
Nie uzyskano nowych danych odnośnie do chronologii założenia, szereg przestanek w sk a zuje natom iast, że było ono kilkakrotnie przebudowane.
D okum entacja przechowywana je s t w Biurze Badań i D okum entacji Zabytków w Bydgo szczy, m ateriały archeologiczne w M uzeum im. Kasprowicza w Inowrocławiu zaś antropolo giczne w Instytucie Antropologii UAM w Poznaniu.
Wobec braku m ożliw ości praktycznego ustrzeżenia stanow iska przed d alszą dewastacją k on ieczn e je st kontynuow anie badań.
M uzeum Archeologiczne Środkowe- go Nadodrza w Zielonej Górze_____
B adania prowadził mgr Ja ro sław Lewczuk. Pierwszy i o sta tn i sezon b ad ań . Prace były finansow ane przez M uzeum Archeologiczne Ś rodko wego Nadodrza w Zielonej Górze. Wojskowy obóz w arow ny z okresu nowożytnego.
W trakcie szczegółowej inspekcji zw artych zespołów leśnych województwa — dokonywanej corocznie w iosną przez KZA w Zielonej Górze — w d n iu 26.06.1990 odkryto nieznany dotąd w arow ny obóz wojskowy. J e s t on położony w kom pleksie lasów liściastych N adleśnictw a Nowa Sól, Leśnictwo Odra, Oddział 37 — n a prawym brzegu Odry. n /p ó łn o c n ą kraw ędzią Kanału K opalnica, w padającego do rzeki n a wysokości wsi Modrzy ca, n a lewym brzegu rzeki.
Obóz m a kształt trapezu o dwóch bokach równoległych po osi W-E. Bok pn. m a dł. 79 m, bok pd. 60 m. Bok w schodni — prostopadły do pn. i pd. m a 76 m. Bok zachodni — zoriento w any pod kątem ostrym do boku pn. i kątem rozwartym do boku pd. — m a 78 m. Szerokość w ału u podstaw y wynosi l i m , szer. korony 3 m. Wysokość od 1.6 do 1,8 m.
Przy wale pn. — platforma ziemna, wysunięta przed czoło nasypu. Jej boki pn. i pd. m ają po 17 m. zachodni — 17.6 m. wschodni — 19 m. W ysokość platform y (dzlałobitni) wynosi 1,6 m.
W w ale pd. widoczne ślady ram py o szerokości 8 m i dł. min. 20 m. Służyła o n a ja k o droga k om unikacyjna — pozwalała n a wjazd i w taczanie a rm a t na teren obozu.
Pn.-zach. narożnik podmywany przez Odrę, grozi m u rozmycie w w ypadku wysokiego s ta n u wody.
Na podstaw ie 2 fr. cer. o b u stronnie polewanej, noszącej znam iona ceram iki barokowej,
S ta n y , gm . Nowa S ól, woj. zielonog& rskie S t. nr 5, AZP 6 4 - 1 6 / 4 4 __________________
Informator Archeologiczny 1990 121 a znalezionej w m ałym sondażu n a w schodnim odcinku walu — m ożna obóz datow ać n a XVII-XVIII wiek: być może z d u żą dozą praw dopodobieństw a w iązać go należy z w ojną trzydzie stoletnią, która swymi działaniam i objęta również i tę część Śląska.
Wojewódzki K onserw ator Zabytków w Płocku
B adania prowadzili doc. d r hab. Leszek Kajzer i m gr J a n u s z Pietrzak. F inansow ał Zakład U sług Inwestycyjnych i Doradztwa Technicznego BUDOPLAN w Płocku. Pierwszy sezon badań. Relikty renesansow ej willi z połowy XVI w. tkwiące w bryle pałacu H. Szpilowskiego.
Prace w S taroźrebach miały ch a rak te r ratowniczo-konserwatorski. Prowadzono je m etoda mi typowymi dla działań archeolog! czrto-archi tek ton i ezych. Miały umożliwić kontynuow anie rem ontu zabezpieczającego p ałac opuszczony w 1987 r. przez In te rn a t Liceum O gólnokształcą cego 1 szybko niszczony. Badaniam i objęto zespół pałacowy, składający się z blisko 9 h ek taro wego p ark u i stojącego w nim klasycystycznego pałacu, wzniesionego dla staro sty płockiego i płońskiego Onufrego Bromirskiego. Zachodnia część budynku je s i podpiwniczona i kryje w sobie relikty starszej budowli murowanej.
Wy eksplorow ano 5 wykopów sondażowych o łącznej powierzchni 19,5 m 2, przeprowadzono analizę m urów budynku 1 sporządzono odpowiednią a oku men tael ę. B adania archeologiczne nie przyniosły im ponujących efektów (odnotować należy tylko odkrycie XIX-wieczne] studni) a w iększość dan y ch zebrano w w yniku obserwacji architektury pałacu.
Mimo dość ugruntow anych hipotez nie stwierdzono obecności późnośredniowiecznego dworu. N ajstarszym zidentyfikowanym był ceglany, dwukondygnacyjny, jednotraktow y dom o w ym iarach 11 x 22 m posiadający 3 .sklepy" w przyziemiu i 3 takież izby n a górnej kondyg nacji. Na podstaw ie analizy ruchom ego m ateriału zabytkowego i reliktów m urów datow ać go m ożna n a XVI wiek. N atom iast w ielka liczba otworów (okiennych i drzwiowych) oraz znaczna „przestrzenność" budynku w ykluczają interpretow anie go jako jdom u pańskiego". Sądzimy, że była to renesansow a willa w ogrodzie, której pełen zachwytu opis zanotował w „Najstarszym opisie Mazowsza" J . Śwlęckl. Prezentowała ona typ x a s a di villa" i została prawodpodobnie w zniesiona w połowie (lub n a początku trzeciej ćwierci) XVI w. przez h u m a n istę i dyplomatę, b isk u p a chełm ińskiego i przemyskiego Wojciecha Staroźrebskiego (+ 1580). Odkrycie pier wszej, ta k wczesnej renesansow ej willi n a Mazowszu, wymaga bacznej uwagi 1 obszerniejszych kom entarzy.
Potwierdzono także atrybucję pałacu, łącząc go pewnie z najwybitniejszym architektem mazowieckiego klasycyzmu Hilarym Szpilowsldm. Pałac pow stał praw dopodobnie w pierw szych dziesięcioleciu XIX w.
D okum entacja z prac znajduje się w WKZ w Piocku,
Badania zakończono.
Wojewódzki O środek Archeologicz no-K onserw atorski w Kielcach
B adania prowadziła ekipa WOAK w Kielcach pod kierownictwem doc. dr. hab. Leszka Kajzer a. Finansował WOAK. Pierwszy sezon badań. Wczesnobarokowy dw ór-pałac z I połowy XVII w.
Prace w Strawczynie miały ch a rak te r ratowniczo-konserwatorski. Przedmiotem prac byl niewielki nieużytek, lekko obniżony w sto su n k u do okolicznych pól, n a którym zachował się relikt kam iennej, sklepionej kolebkowo, piwnicy. Obiekt nie był notowany w literaturze, a j e d yna w zm ianka, pióra monograflsty Kielecczyzny ks. J . Wiśniewskiego, sugerow ała, że s ta ł tu .jongl dwór lub może zameczek". Tegoroczne prace miały n a celu zweryfikowanie tej w iadom oś ci, poznanie s ia n u zachow ania m urów fundam entow ych i. Jeśli to będzie możliwe, podjęcia próby zrekonstruow ania rzu tu budynku.
Wytyczono i wyeksplorowano 33 wykopy sondażowe o łącznej powierzchni 205 m- (1 orien tacyjnej k ubaturze 200 m3), zgromadzony spory zbiór ruchom ych przedmiotów zabytkowych (4578 zabytków, w tym 2997 ułam ków naczyń glinianych, 707 ul. kadi piecowych. 647 fr, szkła itp.) sporządzono niezbędne notatki architektoniczne i odpowiednią dokum entację.
Na 33 wykopy sondażowe tylko w 23 znaleziono nikłe relikty murów fundamentowych a n a j ciekawsze obserwacje poczyniono n a podstawie analizy negatywów, pozostałych po rozebra nych, aż do stopy fundam entu, m urach. Stwierdzono także, że w środkowej partii budynku poziom g runtu zebrany został poniżej pierwotnego poziomu użytkowego. Analiza ruchomego m ateriału zabytkowego (w którym przeważał m ateriał bardzo rozdrobniony i trudny do analizy formalnej] w ykazała, iż obiekt funkcjonował od połowy XVII do drugiej połowy lub końca XVIII w.
Obserwacje te przekonują, że badany obiekt został całkowicie i bezpowrotnie zniszczony. S tr a w c z y n , w oj. k ie le c k ie
AZP 8 4 - 6 1 /—_______________ S taroireb y. woj. p łock ie AZP 4 8 - 5 6 /—__________
