J. Pierzak
Rabsztyn, st. 1, gm. Olkusz, woj.
katowickie, AZP 97-53/5
Informator Archeologiczny : badania 27, 96-97
96 Późne średniowiecze
zbytnim w siąkaniem wody w ziemię chronii płaszcz gliniany na dnie fosy, o grubości 0,1-0,12 m, znajdujący się nad kilkom a w arstw am i żwiru. Głębokość fosy od obecnego poziomu ulicy O krężnej dochodziła do 3,24 m. N a podstawie wkopów, a właściwie ich uw arstw ień stwierdzono, iż może ona mieć w tym miejscu 18-20 m szerokości.
Pozyskano 2041 fragm. ceram iki naczyniowej o barw ie kremowo żółtej, cegłastoczerwo- nej, stalow oszarej, różnobarw ną kam ionkę oraz biały fąjans i porcelanę. Do najciekaw szych należy kam ionka ze swym bogatym zdobnictwem. Pozostały m ateriał ruchom y stanowią; 2 fajki, fragm, fletu łub fujarki, szabla, pół wytwory kościane, kafle płytowe. Wśród tych ostatnich znaleziono również lica płyt pozwalające stwierdzić, że plastyczne przedstaw ienia mogą należeć do kafli renesansowych.
D atowanie murów miejskich i fosy według źródeł pisanych na koniec XIV w, zostało potw ierdzone przez badania wykopaliskowe, które dla dalszej ich weryfikacji powinny być kontynuow ane.
R a b s z ty n , s t. 1 K onserw ator Zabytków Archeologicz-gm . O lk u s z , w o j, k a to w ic k ie nych w K atow icach
A Z P 9 7 -5 3 /5
Badania prowadził m gr J. Pierzak. Finansow ane przez K onserw atora Zabytków Archeologicznych w Katowicach. Pierw szy sezon badań. Zamek XXV-XVII w.
Relikty średniowiecznego zam ku w Rabsztynie zlokalizowane są na wysokim, niedo stępnym o stańcu skalnym . Zamek górny, o nieregularnym nary sie, zachował tylko niew iel kie fragm. średniowiecznych murów. Jego budowniczowie do m aksim um wykorzystywali walory obronne ostańca. Zamek dolny, zajmujący znaczną przestrzeń, zachował jeszcze duże fragm . m uru obwodowego. Poniżej zam ku dolnego z okresu średniow iecza zlokalizo wany je st zam ek barokowy, wzniesiony przed rokiem 1615,
Zam ek w Rabsztynie Ja n Długosz określał jako „Górę kam ienną słynną zam kiem
pobliskim m iastu O lkusz". Nie znajduje się jednak u niego żadnych inform acji n a tem at
jego początków. Podobnie brak je s t danych w kronice Ja n k a z Czarnkowa. Część badaczy wiąże początki zam ku z okresem rozdrobnienia dzielnicowego, część zaś z działalnością K azim ierza Wielkiego. Źródła pisane wymieniają R absztyn dopiero pod koniec XIV w,
Do 1993 r. na zam ku nie prowadzono badań archeologicznych, W związku ze stw ierdze niem podczas lustracji konserw atorskiej „dzikiego” wykopu na teren ie średniowiecznego zam ku dolnego, w obrębie którego odkryto fragm. sklepienia piwnicy, zaistn iała koniecz ność przeprow adzenia prac o ch arak terze ratow niczo-sondażow ym . Założony wykop 2,5 x 2,5 m doprowadził do odkrycia obszernej piwnicy, wykonanej z kam ienia wapiennego n a zapraw ie wapiennej. Piwnica ta nie została wyeksplorowana do poziom u posadzki ze względu n a b rak możliwości późniejszego jej zabezpieczenia przed odwiedzającymi zam ek tu ry stam i, którzy stanow ią duże zagrożenie dla nielicznych ju ż reliktów średniowiecznej architektury.
Powyżej sklepienia piwnicy natrafiono na fragm . posadzki wykonanej z cegły palcówki. O dkryto również wew nętrzny narożnik pomieszczenia znajdującego się nad piwnicą, któ rego m ury w ykonane były z kam ienia łamanego. Na zachowanej fragm entarycznie posadz ce stw ierdzono obecność w arstwy spalenizny z m ateriałem ceram icznym , datow anym n a XVII w., k tó rą łączyć można ze zniszczeniem zam ku przez Szwedów w 1657 r. Odsłonięto również fragm entarycznie w nętrze budowli m ieszkalnej w południowym n arożniku śred niowiecznego zam ku dolnego.
O dkrycia dokonane w 1993 r. pozwoliły zweryfikować dotychczasowe poglądy, iż m iąż szość naw arstw ień na teren ie zam ku dolnego je s t niewielka i stosunkow o płytko pod w arstw ą gruzu pojawia się tu skała m acierzysta. Pozwoli to n a odpowiednie zaprogram o w anie dalszych badań, k tóre w inny być zsynchronizowane z działaniam i konserw atorski mi, zabezpiecząjącymi po każdym sezonie odkryte relikty średniowiecznej a rc h ite k tu ry
Inform ator Archeologiczny 97
B adania będą kontynuow ane.
R a c i b ó r z - S t a r e M i a s t o , k o - M uzeum w R aciborzu ś c ió ł d o m i n i k a n e k
gm . lo c o , w oj. k a to w ic k ie
A Z P 101 -4 0 /— lu b 1 0 2 -4 0 /—
Badania prowadzili m gr mgr K rystyna Kozłowska i Ja n u sz Ćwikła (autor spraw ozdania). Finansow ane przez M uzeum w Raciborzu. Dawna kaplica św. Dominika (obecnie te re n muzeum).
Kościół dom inikanek p. w, Św, Ducha (obecnie M uzeum w Raciborzu) wybudowany został w 1. 1317-1334. Dokładnej daty budowy kaplicy św, D om inika niestety nie znamy. Wiemy natom iast, że w krypcie pod tą kaplicą pochowana była księżniczka piastow ska Eufem ia (znana również jako Ofka), k tóra zm arła 17 stycznia 1359 r. W zw iązku z tym m ożna przypuszczać, że budowla ufundow ana została przez Eufem ię i pow stała prawdopo dobnie w 1. 1334-1359 (rok pierwszy je st datą konsekracji nowo zbudowanego kościoła dom inikanek, rok drugi — d a tą złożenia do grobu ciała Eufem ii w istniejącej ju ż kaplicy św Dominika). Założenie, że budowla ta przylegała do północnej ściany kościoła klasztor nego potw ierdzają ślady łuków sklepiennych widocznych na jego północnej elewacji w ra mach dwóch zachodnich (ostatnich) przęseł. Kaplica św. Dominika przez cały okres istnie n ia s ta n o w iła sw eg o r o d z a ju m a u z o le u m , w k tó r y m g r z e b a n i b y li k s ią ż ę ta raciborsko-opaw scy oraz inni dobroczyńcy K lasztoru ss. Dom inikanek, K aplicę-m auzo- leum zburzyli dopiero raciborscy protestanci podczas przebudow y kościoła na zbór ew an gelicki w 1. 1829-1830, Prace wykopaliskowe w 1993 r. ograniczone zostały z powodu zm iennych w arunków atm osferycznych do odsłonięcia północnego i- zachodniego m uru fundam entow ego kaplicy. W czasie prac terenow ych udało się odkopać jeden pochówek ludzki położony między ścianą północną krypty a północnym mu rem fundam entow ym kaplicy św. Dominika.
Podczas eksploracji w arstw zasypiskowych znaleziono dużą ilość fragm. ceram iki, kafli piecowych, gwoździ żelaznych, różnych przedm iotów metalowych, fragm. szkła oraz kości zwierzęcych. Do cenniejszych znalezisk można zaliczyć kam ienne detale architektoniczne i średniowieczny klucz.
R a c i b ó r z - S t a r e M i a s t o , k o - M uzeum w Raciborzu ś c ió ł d o m i n i k a n e k
g m . lo c o , w o j. k a to w ic k ie A Z P 1 0 1 -4 0 , 10 2 -4 0
B adania prowadzili m gr m gr K. Kozłowska (au to r spraw ozdania) i J. Ćwikła, Finansow ane przez M uzeum w Raciborzu. Drugi sezon badań. Prezbiterium — podziemie z grobami.
B adania prowadzono od kw ietnia do listopada 1993 r. Objęto nim i 2/3 powierzchni prezbiterium (całość — ok. 70 m2). Pod obecną posadzką m arm urow ą do głębokości 75 cm wystąpiły w arstw y zasypiskowe z XIX i XX w. Pod nim i natrafiono na wylewkę w apienną z negatywam i p łyt kam iennych, reprezentujących poziom barokowy tego pomieszczenia. Płyty kam ienne m iały wym iary 40 x 40 cm. Pod wyłewką odkryto sześć grobów z cegły palcówki, oznaczonych kolejnymi num eram i 4-9.
Groby n r 4, 5, 8, 9 miały zniszczone sklepienia, a ich w n ętrza były w ypełnione b ru n a t nym hum usem zmieszanym z gruzem ceglanym, zapraw ą w apienną i różnego rodzaju przedm iotam i (fragm. ceramiki, kafli, trum ien drew nianych, szkła matowego i
