Elbląg, Stare Miasto

Grażyna Nawrolska,Andrzej

Gołębiewski,Leszek

Kucharski,Tadeusz Nawrolski

Elbląg, Stare Miasto

Informator Archeologiczny : badania 22, 124-125

124

PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE C hm ielew skiego. F in a n s o w a ł WKZ w C iech an o w ie. Ó sm y sezo n b a d a ń . Z am ek śre d n io w ie c z n y (od p o c z ą tk u XIV w. ).

P ra c e w y k o p alisk o w e k o n c e n tro w a ły e lę we w n ę trz u b a s z ty p o łu d n io w o -zach o d n iej (k o n ty ­ n u a c ja b a d a ń , p o d c z a s k tó ry c h stw ie rd z o n o w baszcie Istn ie n ie d w ó ch k o n d y g n acji piw nic), w e w sc h o d n ie j części p o d zam c za o ra z n a s to k u w zgórza zam kow ego w rejo n ie D o m u D użego.

R ozpoczęto e k sp lo ra c ję dolnej piw nicy b a sz ty , z której now ożytnego z a s y p ls k a w ydobyto o prócz In n y c h z n a le z isk d u ż e frag m en ty jej zarw an eg o sk le p ie n ia . E k sp lo ra c ję p rz e rw a n o m n iej w ięcej w połow ie w ysokości piw nicy, niem n iej w y k o n a n y so n d a ż , w k tó ry m n a tra fio n o n a b e lk ę podłogow ą o raz n ie lic z n e u ła m k i n a c z y ń p ó źn o śred n io w ieczn y ch , pozw olił n a u s ta le n ie p ełn ej je j w ysokości. W ynosi o n a 3 ,7 m, czyli an alo g ic z n ie J a k w ysokość piw n icy g ó rn ej. D o k o ń czen ie p r a c e k sp lo ra c y jn y c h p rzew id zian e J e s t n a rok przyszły.

W w ykopie zało żo n y m w fosie zam kow ej n a ze w n ą trz m u r u o b ro n n e g o w sc h o d n ie j części p o d z a m c z a n a tra fio n o n a frag m en ty n o w o ży tn y ch k o n s tru k c ji d re w n ia n y c h o n iero z p o z n a n e j n a o b e c n y m e ta p ie b a d a ń fu n k cji. O d sło n ięto tu ta k ż e k a m ie n n e u m o c n ie n ia d n a fosy o ta ­ c z ającej zam e k .

B a d a n ia s to k u w zgórza zam kow ego pod fu rtą w o d n ą w D o m u d u ż y m n ie p rzy n io sły n ie s te ty s p e łn ie n ia oczekiw ań w p o s ta c i ro z p o z n a n ia pierw o tn eg o p o zio m u p rz e ja z d u w furcie. Z o sta ł o n zn isz c z o n y p o d c z a s p ra c re m o n to w y c h I p o rząd k o w y ch w y k o n y w an y ch n a z a m k u n a p o c z ą tk u n aszeg o w iek u . U chw ycono n a to m ia s t w ew n ętrzn y s k r a j fosy zam kow ej od s tro n y w sc h o d n ie j o raz po tw ierd zo n o w cześn iejsze s p o s trz e ż e n ia o s z tu c z n y m n a s y p y w a n lu w zgórza zam kow ego, k tó reg o sk ło n w b a d a n y m rejo n ie u m o c n io n y był p ła szczem k a m ie n n y m .

K o n ty n u o w an o ta k ż e b a d a n ia ś m ie tn is k a k u c h e n n e g o pod p ó łn o c n ą ś c ia n ą D o m u D użego. P ra c e te p rzy n io sły k ilk a n a śc ie tysięcy frag m en tó w p ó ź n o śred n io w ieczn y ch n a c z y ń g lin ia n y c h o ra z o rg a n ic z n y c h o d p ad k ó w k u c h e n n y c h . Z p o zo stały ch w ykopów u z y sk a n o z n a le z is k a no w o ­ ż y tn e w p o s ta c i licznych u ła m k ó w n a c z y ń g lin ia n y c h , kafli, s tłu c z k i sz k la n e j, p rzedm iotów m etalo w y ch , k a m ie n n y c h k u l a rm a tn ic h o ra z frag m en tó w fajek.

Z n a le z isk a l d o k u m e n ta c ja b a d a ń z n a jd u ją się w P raco w n i A rch eo lo g iczn o -K o n serw ato r­ sk iej PP PKZ P /W a rsz a w a .

B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e

-E lb lą g , S t a r e M la a to PP P raco w n ic K o n serw acji Z ab y tk ó w P raco w n ia A rcheologii M iast O d d z ia ł w G d a ń s k u

B a d a n ia prow adzili m gr m gr G ra ż y n a N aw rolska, A ndrzej G ołębiew ski, L eszek K u c h a rs k i pod k ie ru n k ie m T a d e u sz a N aw rolsklego (a u to r s p r a ­ w ozdania). F in a n s o w a ł WKZ w E lb ląg u . D ziew iąty s e z o n b a d a ń . M iasto śred n io w ieczn e 1 now o ży tn e ( 1237 - 1945].

P row ad zo n o b a d a n ia w dw óch w y k o p ach o łącz n ej p o w ierzch n i 4 9 5 m a o raz p rzygotow ano te re n l częściow o w y ek sp lo ro w an o g ru z w n a s tę p n y m w ykopie o p o w ierzch n i 3 8 0 m .

Dwa w y kopy o w y m ia ra c h 3 4 ,5 x 1 0 m l I 0 x 15 m założono w o b rę b ie głów nej u licy S ta re g o M iasta, tj. S ta r y R ynek. D łu ższy z n ic h był u sy tu o w a n y m iędzy p re z b ite ria Iną częścią k o ścio ła św . M ikołaja a d o m n ie m a n ą Unią z a b u d o w y ratu szo w ej. C elem b a d a ń było u c h w y c e n ie kolej­ n y c h poziom ów u lic y o ra z to w arzy szącej Jej zab u d o w y , Jak o , żc u lic a S ta r y R ynek p e łn iła fu n k c ję w ydłużonego ta rg u . Je d n o c z e ś n ie Is tn ia ła m ożliw ość o d sło n ię c ia s ta rs z e j fazy kościoła św . M ikołaja, relik tó w b u d y n k ó w ra tu sz o w y c h o ra z p rzed p ro ży d o m ó w m ie sz c z a ń s k ic h .

W odległości 7 ,3 0 - 9 ,6 0 m n a w sc h ó d od k o ścio ła św . M ikołaja o d k ry to re lik ty d w u fazo ­ w ych c e g la n o -k a m ie n n y c h kram ó w , k tó re o tacz ały kościół z trz e c h s tro n . Z arów no s ta rs z y (XVI w.), J a k 1 m ło d szy (XVIII w.) b u d y n e k k ra m u zajm ow ał tę s a m ą p o w ierzch n ię 1 w raz z o d c in k ie m k ram ó w w sc h o d n ic h u sy tu o w a n y by) s k o ś n ie do ko ścio ła, a le zgodnie z o siam i z a b u d o w y m ie sz c z a ń s k ie j. K ram y o szero k o ści 6 ,6 0 - 7 ,1 0 m były d w u tra k to w e , a głów ne p o m ieszczen ie znajdow ało się od s tro n y ko ścio ła. O d s tro n y ulicy, n a n iższy ch p o zio m ach u c h w y co n o re lik ty d w óch s ta rs z y c h k ram ó w d re w n ia n y c h (XIV w,), n ie s te ty o n ie o k re ślo n y c h w y m ia ra c h . D u ży m z a sk o c z e n ie m było o d sło n ięcie w o b rę b ie u lic y S ta r y R y n ek kolejnego ceg la n eg o b u d y n k u o sz e ro k o śc i 3 ,7 0 - 4 ,1 0 m w zniesionego za p e w n e w XV w.

T e re n m ięd zy ko ścio łem św . M ikołaja a k ra m a m i zajm o w a ł c m e n ta rz . Mimo zn a c z n e g o p rz e m ie sz c z e n ia w a rstw w yróżniono 4 poziom y po ch ó w k ó w szk ieleto w y ch w tr u m n a c h (łącznie 82 pochów ki). Z w raca u w a g ę łącz en ie tru m ie n d y b lam l d re w n ia n y m i I te c h n ik a m i ciesielsk im i b ez u ż y c ia gw oździ. C h a ra k te ry s ty c z n y J e s t też b ra k w y p o sażen ia w tr u m n a c h . Z aledw ie w k ilk u zn ale zio n o b u ty sk ó rz a n e , a w d w óch tr u m ie n k a c h d ziec ięcy ch z n ajd o w ały się rzeźbio­ n e łyżeczki I m isk i d re w n ia n e o ra z s k o r u p y orzechów laskow ych.

N iestety n ie u ch w y co n o s ta rs z y c h e le m e n tó w zw iązan y ch z kościołem . Z aró w n o p ro s to z a m k n ię te p re z b ite riu m . Jak I n a ro ż n a k a p lic a p o ch o d zą z je d n e j fazy b u d o w lan ej, k tó rą n ależ y d a to w a ć o rie n ta c y jn ie n a d ru g ą połow ę XIV w.

Inform a tar Archeo logiczny 1988

₁₂₅

W o b rę b ie u licy S ta r y R y n e k stw ierd zo n o dw a lu b trz y poziom y d re w n ia n e j ulicy. D ran ice u ło żo n e n a o k rą g ły c h le g a ra c h w y zn aczały Jej sz e ro k o ść n a 15,00 - 17.50 m , a w ięc z n a c z n ie m n ie js z ą niż d o ty c h c z a s u w a ż a n o . W stę p n a a n a liz a m a te ria łu źródłow ego w sk a z u je n a m ożli­ w o ść d a to w a n ia n a js ta rs z e j u licy n a przeło m XIII/X IV w. Tym s a m y m p o ch o d ziłab y o n a z d ru g ieg o ro zm lcrzcn la m ia s ta , a w yniki b a d a ń pow ażnie o słab iły h ip o tezę o m ożliw ości w y z n aczen ia p ro s to k ą tn e g o lu b kw adratow ego ry n k u w tej części m ia s ta w XIII w.

Przy k a m ie n ic z k a c h S ta r y R ynek 56 1 57 stw ierd zo n o ceg la n e, g otyckie p rzed p ro za d a to w a ­ n e roboczo n a XV w. Były o n e k ró tsz e od szero k o ści k am ien ic, a Ich w ym iary w y n o siły 2 x 3 m. K olejne fazy p rzed p ro ży zw iązan e s ą z now ożytnym i p rze b u d o w a m i k a m ie n ic w XVII 1 XIX w.

Po z a k o ń c z e n iu b a d a ń w o b u w y k o p ach , zdjęto d a r ń 1 częściow o o d g ru zo w an o p o m ieszcze­ n ia w podw ó rk o w y ch p a r tia c h b lo k u zab u d o w y położonej m iędzy u licam i; R ybacka - Ś cieżka K ościelna ■ B e d n a rsk a - S ta r y Rynek.

T e re n t e n b ę d z ie b a d a n y w n a s t ę p n y c h la t a c h .

[

=-LJ

G d a ń a k - O liv a .

_________

B a d a n ia prow adzili: d r Zofia H ołow lńska. m g r W ald e m ar K linger, doc. d r R y szard M a ssa lsk i I m g r H en ry k P a n e r. F in a n s o w a ła P o litech n ik a G d a ń s k a . T rzeci sezo n b a d a ń . Ś red n io w ieczn y d o m o p a c k i (XIII -X V w.). K o n ty n u o w an o b a d a n ia rozpoczęte w 1957 r. Z ałożono d a lsz e c z te ry w ykopy so n d ażo w e (VIII - XI) n a p a sie te r e n u ro zciąg ający m się w zdłuż z a c h o d n ie j ś c ia n y śre d n io w ieczn eg o d o m u o p ack ie g o (S ta ry P ałac O packi) o ra z p ią ty w ykop )XI1) w po łu d n io w ej piw nicy tego b u d y n k u .

W ykop VIII w y su n ię ty był n a jb a rd z ie j n a p o łu d n ie, w pobliże XVIII-wiecznego P aln cu O packiego. S tw ierd zo n o tu ta j, że sp o c z y w a ją c a n a ca lc u , n a w cześn lejsza n a ty m te re n ie w a rs tw a k u ltu ro w a n a r a s ta ła od k o ń c a XII w. do połow y XIV w., w y k o n a n y z o sta ł w ykop pod fu n d a m e n ty d o m u opackiego, p rzy czym byl to p ierw szy m u ro w a n y b u d y n e k n a ty m te re n ie . U sta lo n o ta k ż e , że p o w sta ł o n od p o c z ą tk u w z n a n y m o b ecn ie (nie z o sta ła co p ra w d a Jeszcze z lo k alizo w an a Jego p ó łn o c n a ś c ia n a ) p ro s to k ą tn y m zarysie.

W ykopy [X i X u sy tu o w a n o w ś r o d k u d łu g o ści zach o d n iej ś c ia n y d o m u opackiego. O d sło ­ n ię to w n ic h z e w n ę trz n ą s tro n ę m u ró w p ó łnocnej części ze sp o łu kilk u n iew ielk ich p o m ieszczeń p iw n iczn y c h , leżą cy ch n a z e w n ą trz d o m u . T en o s ta tn i fak t n a s u w a ł przypuszczenie, że pom ie­ szczen ia te m ogły należeć do nieznanego b u d y n k u zbudow anego w cześniej. O kazało się Jed n ak , żc Ich m u ry d o staw io n e zostały do Istniejącego Ju ż fu n d a m e n tu głów nego d o m u , oraz, żc w zniesiono Je w czasie, g dy poziom te re n u znajdow ał się na w ysokości 27, 3 m n. p. m ., czyli Jeszcze w średniow ieczu, n a co w skazyw ał także Ich sposó m urow ania. N ajpraw dopodobniej piw nice te należały do dobudów ki, dostaw ionej od zach o d u do ńrodkowt-J części d o m u opackiego.

W ykop XI zlokalizow ano w odległości 8 ,6 0 m n a półn o c od d zisiejszej p ó łnocnej elew acji S ta re g o P a ła c u , w llnll p rz e d łu ż e n ia zach o d n iej ś c ia n y d o m u opackiego. C hodziło o z o rie n to ­ w a n ie się Jak dalek o d o m te n sięg ał p ierw o tn ie n a pó in o c. W w ykopie w y stą p iły w praw dzie w o d p o w ied n im m ie jsc u re lik ty m u r u , a le n ie m lal o n cech śred n io w ieczn ej m u ra rk i. P ierw ot­ nej ś c ia n y p ó łn o cn ej d o m u opackiego n ic u d a ło się w ięc um iejscow ić, a stw ierd zo n o Jedynie, że w y zn aczo n y przez te n d o m t r a k i z a b u d o w y był p rz e d łu ż a n y w c z a s a c h późniejszych dalej w k ie r u n k u północnym .

Niewielki w ykop XII. w y k o n an y w p o sad zce południow ej piw nicy d o m u opackiego [25,33 m n. p. m .), n ie w y jaśn ił d a ty b u d o w y piw nicy, a n i jej ceg la n ej po sad zk i.

O s ta te c z n ie u z n a n o , że w szy stk ie m ożliw e do w y ja śn ie n ia m e to d ą w y kopaliskow ą Is to tn e p ro b le m y n a u k o w e , z w iązan e ze śred n io w ieczn y m d o m e m o p a c k im , z o sta ły Je d n o z n a c z n ie w y jaśn io n e.

B a d a n ia t o i t a l y x a k o ń c z o n e . G ło g ó w - S ta r e M ia s to , K w a r ta ł A-2 9

B a d a n ia prow adził d r J e r z y R om anow przy w sp ó łp ra c y m gr R o m u a ld a Plwkl. F in an so w ało M u zeu m w Głogowie. Pierw szy se z o n b a d a ń . Ś r e d ­ niow ieczna z a b u d o w a południow ego b lo k u przyrynkow ego.

W 1988 r. w o k re s ie od 17 lutego do 2 3 p a ź d z ie rn ik a P raco w n ia A rcheologiczno-K onserw a­ to r s k a we W rocław iu p ro w ad ziła b a d a n ia a rc h e o logiez n o -a rc h i te k to n ic z n e w S ta r y m M ieście w Głogow ie n a te re n ie k w a rta ły A-29. b a d a n ia p ro w ad zo n e były w rejonie p la n o w a n e j z a b u d o ­ wy plerzejl południow ej k w a rta łu .

W ynikiem b a d a ń było ro z p o z n a n ie zab u d o w y 1 1 b u d y n k ó w śred n io w ieczn y ch , M ury rozpo-PP P raco w n ie K o n serw acji Z ab y tk ó w P r a c o w n i a A rcheologiczno-K onser­ w a to rs k a O d d ział we W rocław iu

P o lite c h n ik a G d a ń s k a W ydział A r­ c h ite k tu r y K a te d ra H isto rii 1 T eorii A rc h ite k tu ry _______________________