Homilia jako część liturgii

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI LITURGICZNO-HOMILETYCZNE Tom 2 (58) – 2011. KS. W

(2) ADYS

(3) AW G

(4) OWA. *. HOMILIA JAKO CZ LITURGII. „Liturgia […] jest szczytem, do którego zmierza dziaalno Kocioa, i jednoczenie jest ródem, z którego wypywa caa jego moc” (KL 10). Natomiast „homilia stanowi cz liturgii. Jest bardzo zalecana1, jako nieodzowny czynnik zasilajcy ycie chrzecijaskie. Ma to by albo wykad ujmujcy pewien aspekt czyta Pisma witego, albo wyjanienie innego tekstu, zaczerpnitego z czci staych czy te wasnych Mszy z dnia z uwzgldnieniem obchodzonego misterium bd szczególnych potrzeb suchaczy” (OWMR 41). Prawda, e homilia „stanowi cz liturgii”, nakazuje, aby spojrze na homili w wietle definicji o liturgii. Definicja ta za, podana przez Konstytucj o Liturgii witej Sacrosanctum Concilium, okrela liturgi jako „wykonywanie kapaskiego urzdu Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyra a si i w sposób waciwy poszczególnym znakom urzeczywistnia uwicenie czowieka, a mistyczne Ciao Jezusa Chrystusa, to jest Gowa ze swoimi czonkami, wykonuje cakowity kult publiczny” (KL 7).. 1. HOMILIA, JAKO CZ LITURGII, JEST WYKONYWANIEM KAP

(5) ASKIEGO URZDU CHRYSTUSA. Stwierdzenie, e liturgia jest wykonywaniem kapaskiego urzdu Jezusa Chrystusa, zostao wzite z encykliki Piusa XII Mediator Dei z 20 listopada 1947 r. Po zdefiniowaniu liturgii jako cakowitego kultu publicznego Mistycznego Ciaa Jezusa Chrystusa, czyli Jego Gowy i czonków2, papie Ks. prof. dr hab. W

(6) ADYS

(7) AW G

(8) OWA – dyrektor Instytutu Liturgiki i Homiletyki, kierownik Katedry Homiletyki Fundamentalnej KUL; adres do korespondencji – e-mail: wglowa@kul.pl 1 Por. KL 52. 2 Ojca witego Piusa XII z Boskiej Opatrznoci papiea Encyklika o Liturgii (Mediator Dei) z dnia 20 listopada 1947 roku. Z oryginau aciskiego przetumaczy, wstpem i komentarzem.

(9) 148. KS. W

(10) ADYS

(11) AW G

(12) OWA. doda jeszcze pewne uzupenienie tej definicji: „W ten sposób duch peniej i skuteczniej wznosi si do Boga, a kapastwo Chrystusa trwa niewzruszone poprzez wieki, gdy liturgia nie jest niczym innym, jak tylko wykonywaniem tego urzdu kapaskiego”3. Jezus Chrystus jest kapanem ju od chwili Wcielenia. Istotn bowiem treci ycia kapaskiego Chrystusa jest Jego poddanie si Ojcu. Owa za gotowo na penienie woli Ojca – to bycie do Jego dyspozycji nieustannie. Zstpujc na ten wiat, mówi: „Oto id […], abym spenia wol Twoj, Bo e” (Hbr 10, 7). Jezus wiele razy podkrela swoj gotowo penienia woli Ojca. Mówi nawet, e spenianie tej woli Ojca jest dla Niego pokarmem4, a wic czym, co jest najwa niejsze dla ycia na ziemi. Uwieczeniem tak pojtego kapaskiego ycia Chrystusa jest ofiarowanie siebie w Ofierze krzy owej, której zapewni wieczne trwanie w Eucharystii. Cakowite oddanie si Ojcu w bezgranicznej mioci i posuszestwie ma tylko jeden cel: chwa Ojca i uwicenie – zbawienie ludzi. Jezus Chrystus, przychodzc na wiat, zasta ludzko w stanie oddalenia od Boga, obci on grzechami i niezdoln do prawdziwej czci Boga. Dziki Chrystusowi-Kapanowi, szczególnie za dziki Jego Ofierze krzy owej „wszyscy ludzie zostali szczliwie zawróceni z tej drogi, która ich wioda ku zgubie i zagadzie, a skierowani zostali do Boga, aby wspópracujc w osigniciu wasnego uwicenia, którego ródem jest Krew Baranka Niewinnego, oddawali chwa nale n Bogu” (MD 28). Kapastwo Chrystusa nie miao usta z chwil Jego odejcia z tej ziemi. „Niebieski Odkupiciel pragn, by ycie kapaskie, które rozpocz za swego miertelnego bytu przez modlitwy i ofiar, przetrwao równie na wieki w Ciele Jego mistycznym, czyli w Kociele. Dlatego ustanowi widzialne kapastwo, by na wszelkim miejscu bya skadana ofiara czysta i by wszyscy ludzie, tak ze Wschodu, jak i Zachodu, z grzechu oczyszczeni a posuszni nakazom swego sumienia, penili dobrowolnie i chtnie su b Bogu. Przez to Koció wierny i posuszny poleceniom swego Zao yciela, sprawuje urzd kapaski przede wszystkim przez liturgi. Na pierwszym miejscu czyni to przy otarzu, gdzie si ofiara krzy a nieustannie przedstawia i odnawia, z ró nic jedynie w sposobie ofiarowania. Nastpnie czyni to przez sakramenta, które s szczególnymi rodkami udzielajcymi ludziom ycia nadprzyrodzonego. Wreszcie peni swój urzd przez hymn pochwalny,. opatrzy O. Jan Wierusz Kowalski. Ksigarnia i Drukarnia „Jedno ” w Kielcach 1948 (odtd: MD) nr 36. 3 MD 37. 4 Por. J 4, 34..

(13) HOMILIA JAKO CZ LITURGII. 149. który codziennie piewa Bogu Najwy szemu” (MD 28-29; por. 34-35). Dopiero na tle tych wypowiedzi z encykliki Mediator Dei atwiej mo na zrozumie stwierdzenie Konstytucji o Liturgii witej: „Susznie przeto uwa a si liturgi za wykonywanie kapaskiego urzdu Jezusa Chrystusa” (KL 7). Z encykliki Mediator Dei zdaje si jednak wynika , e gówn funkcj Chrystusa-Kapana jest obecnie skadanie ofiary eucharystycznej i sprawowanie innych sakramentów. Natomiast teologia oparta na dokumentach soborowych akcentuje w kapastwie Chrystusa tak e funkcj profetyczn – przepowiadanie Ewangelii – do której uzdolni Go Duch wity swoim „namaszczeniem”5. Co wicej, Sobór stawia goszenie Ewangelii przez Jezusa, a tak e przez tych, którzy uczestnicz w Jego misji, na pierwszym miejscu. Od przepowiadania przecie rozpocz Chrystus zakadanie swego Kocioa6. Jest rzecz jasn i zrozumia, e je eli Chrystus chcia, aby ludzie uwierzyli w Niego i w ca rzeczywisto nadprzyrodzon, to musia im najpierw przepowiada Dobr Nowin, gdy wiara rodzi si i umacnia przez sowo7. I dopiero tych, którzy uwierz, dziki goszonemu im sowu, mo na doprowadzi do liturgii sakramentalnej – do sakramentalnego spotkania z Bogiem8. Nale y jednak pamita , e takie ujcie funkcji profetycznej kapastwa Chrystusowego nie umniejsza w niczym ogromnego znaczenia Jego funkcji ofiarniczo-sakramentalnej. Podczas gdy goszenie Dobrej Nowiny staje na naczelnym miejscu w porzdku logicznym i chronologicznym, Eucharystia i ycie sakramentalne jest szczytem caego ycia religijnego, szczytem, do którego prowadzi ewangelizacja. Skoro zatem liturgia jest „wykonywaniem kapaskiego urzdu Jezusa Chrystusa”, a homilia stanowi „cz liturgii”, homilia zatem tak e jest wykonywaniem kapaskiego urzdu Jezusa Chrystusa przez tych, którzy uczestnicz w tym Chrystusowym kapaskim urzdzie. Konsekwencje za tego faktu s bardzo powa ne.. 5. Por. KL 5. Por. KK 5. 7 Por. DK 4. 8 Por. KO 4. 6.

(14) 150. KS. W

(15) ADYS

(16) AW G

(17) OWA. 2. CHRYSTUS I KOCIÓ

(18) PODMIOTEM LITURGII, KTÓREJ CZ STANOWI HOMILIA. Stwierdzenie, e liturgia, której cz stanowi homilia, jest wykonywaniem kapaskiego urzdu Jezusa Chrystusa, stawia nas przed pytaniem o podmiot liturgii, o jej sprawc, o zasadniczego liturga. Odpowied znajduje si w Katechizmie Kocioa Katolickiego, gdzie zapisano: „Liturgia jest «czynnoci» caego Chrystusa (Christus totus). Ci, którzy obecnie j celebruj – poprzez znaki, którymi si posuguj – uczestnicz ju w liturgii niebieskiej, gdzie celebracja w caej peni jest komuni i witem” (KKK 1136). Cay Chrystus (Christus totus) to Jezus Chrystus jako Gowa Mistycznego Ciaa i Koció stanowicy Jego Mistyczne Ciao. Pierwszorzdnym zatem podmiotem liturgii (Minister principalis) jest Jezus Chrystus. „Chrystus, «siedzc po prawicy Ojca» i rozlewajc Ducha witego na swoje Ciao, którym jest Koció, dziaa obecnie przez sakramenty ustanowione przez Niego w celu przekazywania aski. Sakramenty s widzialnymi znakami (sowa i czynnoci), zrozumiaymi dla czowieka. Urzeczywistniaj one skutecznie ask, któr oznaczaj, za porednictwem dziaania Chrystusa i przez moc Ducha witego” (KKK 1084). Jezus Chrystus jest zatem gównym Sprawc liturgii, bdc Porednikiem midzy Bogiem i lud mi” (1 Tm 2, 5) i „Arcykapanem Nowego Przymierza” (Hbr 8, 1-2). Obecno Chrystusa w czynnociach liturgicznych nale y rozumie jako aktualn i realn. Obecno aktualna jest to obecno hic et nunc – tu i teraz. Chrystus za ka dym razem, w ka dej czynnoci liturgicznej aktualizuje swoj obecno , aby dokona danej czynnoci (On chrzci, On odpuszcza grzechy w sakramencie pokuty itd.). Jako narzdziem posuguje si liturgiem drugorzdnym (minister secundarius), którego rola, chocia nie mo e by bezduszna i mechaniczna, to jednak zawsze bdzie narzdziowa i su ebna. Nale y zaraz doda , e w liturgii „w tak wielkim dziele, przez które Bóg otrzymuje doskona chwa, a ludzie uwicenie, Chrystus zawsze przycza do siebie Koció, swoj Oblubienic umiowan, która wzywa swego Pana i przez Niego oddaje cze Ojcu wiecznemu” (KL 7; KKK 1089). Jezus Chrystus zatem nigdy nie dziaa w liturgii sam, lecz w cznoci ze swoj Oblubienic – Kocioem. Podmiotem dziaa liturgicznych jest wic i Koció – Ciao Chrystusa, Zgromadzenie liturgiczne, w caej swej strukturze hierarchicznej. I dlatego „czynnoci liturgiczne nie s czynnociami prywatnymi, lecz kultem Kocioa, bdcego «sakramentem jednoci», a Koció to lud wity, zjednoczony i zorganizowany pod zwierzchnictwem bis-.

(19) HOMILIA JAKO CZ LITURGII. 151. kupów. Dlatego czynnoci liturgiczne nale do caego Ciaa Kocioa, uwidaczniaj je i na nie oddziauj. Poszczególnych natomiast jego czonków dosigaj w ró ny sposób, zale nie od stopnia wice, urzdów i czynnego udziau” (KL 26). Chcc by w zgodzie z tym okreleniem Konstytucji o Liturgii witej, nale y stwierdzi , e caa wspólnota celebruje liturgi, której cz stanowi homilia, czyli cae Ciao Kocioa jest Celebransem poszczególnych czynnoci liturgicznych, a nie tylko kapan – przewodniczcy (praeses) Zgromadzenia liturgicznego9. „W celebracji sakramentów cae zgromadzenie jest wic «liturgiem», ka dy wedug swojej funkcji, ale «w jednoci Ducha», który dziaa we wszystkich” (KKK 1144). Liturgia zatem, której cz stanowi homilia, nie jest czynnoci prywatn. Nie mo e jej za tak uwa a kapan, który sprawuje liturgi nie tylko dla wiernych, ale przede wszystkim razem z nimi. Równie wiernym nie mo e by to obojtne, co czyni kapan w ich imieniu, dla nich i z nimi. Liturgia jest spraw caego Kocioa, caego ludu Bo ego, a nie tylko hierarchii kocielnej. I cay lud Bo y sprawujcy liturgi jest za ni odpowiedzialny, za jej nale yty przebieg i za korzyci pynce z niej dla poszczególnych wiernych. Powy sze stwierdzenia prowadz do postawienia przynajmniej dwóch pyta. Pierwsze pytanie brzmi: w jaki sposób wierni wieccy, stanowicy wraz z duchownymi Koció i bdcy podmiotem liturgii, sprawuj t jej wa n cz , jak jest homilia? W odpowiedzi nale y stwierdzi , e liturgia jest czynnoci caego Kocioa, czyli cae zgromadzenie jest „liturgiem”, chocia ka dy uczestnik zgromadzenia liturgicznego dziaa wedug swojej okrelonej funkcji. Mimo zró nicowania funkcji liturgicznych nie ma jednak podziaów w zgromadzeniu liturgicznym, gdy wszyscy wykonuj te ró ne swoje funkcje „«w jednoci Ducha», który dziaa we wszystkich” (KKK 1144). I w ten sposób tak e homilia, któr gosi kto upowa niony do tej czynnoci, jest czynnoci caego zgromadzenia liturgicznego. To samo si dzieje, kiedy lektor czyta Pismo wite lub psaterzysta wykonuje psalm responsoryjny. Wówczas tak e podmiotem tej czynnoci jest cae zgromadzenie liturgiczne. Na goszcym homili, którym przede wszystkim powinien by gówny celebrans, przewodniczcy zgromadzenia liturgicznego, spoczywa jednak wielka odpowiedzialno , aby uczestnicy tego zgromadzenia mogli w goszonej homilii odnale swoje problemy, przyniesione na spotkanie z Chrystusem. Goszcy homili powinien zatem dowartociowa. w niej suchaczy i spojrze na ich codzienne ycie przez pryzmat witych. 9. Por. KKK 1140; 1141..

(20) 152. KS. W

(21) ADYS

(22) AW G

(23) OWA. tekstów oraz powiza ich codzienne ludzie sprawy z celebrowanym misterium. Jest on bowiem mediatorem, wspópracujcym z Duchem witym, który owieca i uzdalnia wiernych do usyszenia Bo ego wezwania i dania waciwej odpowiedzi. Goszcy sowo Bo e nie mo e wyrcza suchaczy w osobistym wysiku interpretacji swojego ycia w wietle witych tekstów, ale jedynie su y im pomoc w tej czynnoci. Wszyscy bowiem wierni uczestniczcy w liturgii s zobowizani do podejmowania wysiku – przy wsparciu Ducha witego – rozpoznawania w wydarzeniach swojego ycia znaków obecnoci Boga oraz Jego zamiarów w stosunku do nich. Dlatego goszenie Chrystusa i Jego Ewangelii musi by zwizane z ludzkim yciem. W wiatach Ewangelii bowiem najtrudniejsze problemy ludzkiego ycia trac swoj beznadziejno i bezsens, które czsto prowadz do rozpaczy. Tak goszona homilia pomaga suchaczom wyra nie dostrzec, e ka demu z nich tylko Jezus Chrystus daje najbardziej waciw i wyczerpujca odpowied na jego problemy 10. Drugie pytanie domagajce si odpowiedzi brzmi: w jaki sposób Koció, a waciwie konkretnie zgromadzenie liturgiczne, które jest podmiotem caej liturgii i poszczególnych jej czci – a jedn z nich jest homilia – mo e wyrazi swoj odpowiedzialno za t wanie bardzo wa n cz ? Odpowiedzialno goszcego homili to przede wszystkim solidne jej przygotowanie, a nastpnie wygoszenie11. Nie mo na zapomnie , e wa nym przygotowaniem do goszenia homilii jest m.in. czysto serca. T prawd podkrela przed kilkoma wiekami w. Bernardyn ze Sieny (1380-1444). Pouczajc o znaczeniu Imienia Jezus, twierdzi, e „Imi Jezus jest chwa kaznodziejów. Ono sprawia, e chwalebnym si staje zarówno suchanie, jak i goszenie Bo ego sowa. Skd bowiem, jeli nie dziki goszenia Jezusa rozprzestrzenia si po caym wiecie tak szybkie i jasne wiato wiary? […] Trzeba nam zatem gosi to Imi, aby wiecio, a nie pozostawao w ukryciu. Nie mo e by jednak goszone zbrukanym sercem i nieczystymi wargami. W wybranym naczyniu przechowywa je nale y i stamtd wydobywa ”12. Goszcy homili powinien pamita tak e, jakie wymagania stawiane s jzykowi, którym przekazuje sowo Bo e. Jzyk homilii powinien by przede wszystkim dostosowany do adresatów zgromadzenia liturgicznego. Powinien 10. Zob. H. S a w i s k i. Midzy cigoci a zmian. Teoria homilii w Stanach Zjednoczonych po II Soborze Watykaskim. Kraków 2008 s. 250-253. 11 Zob. B e n e d y k t XVI. Adhortacja apostolska Sacramentum caritatis nr 46. 12 Kazanie w. Bernardyna ze Sieny, kapana. Kazanie 49: O chwalebnym Imieniu Jezusa Chrystusa, rozdz. 2: Imi Jezus jest chwa kaznodziejów. W: Liturgia Godzin. Codzienna modlitwa Ludu Boego. T. II. Pozna: Pallottinum 1984 (dalej: LG) s. 1438-1439..

(24) HOMILIA JAKO CZ LITURGII. 153. to by jzyk goszcy ca prawd i stawiajcy wymagania, ale z szacunkiem dla suchacza. Chtniej sucha si homilii, je eli jest ona goszona jzykiem wiadectwa. Ponadto niezmiernie wa ne jest podejmowaniu w homilii nie teoretycznych i obcych dla suchaczy problemów, ale realiów codziennego ich ycia. Std obowizek cigego rozeznawania rodowiska ycia suchaczy, ich wzajemnych powiza, spenianych zada i obowizków, zachowywanych zwyczajów, które s im drogie, a tak e znajomo „rodowiskowych” cnót i wad. Nale y zauwa y , e nic nie straci na wartoci Sposób goszenia kaza podany przez w. Wincentego Ferreriusza (1350-1419). Ten wity kapan w swoim traktacie O yciu duchowym pisa: „W kazaniach i zachtach […] posuguj si jzykiem prostym i mow zwyk; je eli to jest mo liwe, posuguj si przykadami, aby ka dy grzesznik, obci ony tym wanie grzechem, poczu si wstrznity, jakby tylko do niego przemawia. Niech to bdzie widoczne, e sowa nie pochodz z duszy pysznej lub oburzonej, ale wypywaj z yczliwego serca i ojcowskiej dobroci, która wspóczuje grzesznym synom, pogr onym w wielkiej niemocy i ogromnej przepaci oraz stara si wydoby ich, uwolni i ustrzec jak matka, cieszy si równie ich powodzeniem i spodziewan chwa niebiesk […] Ogólne natomiast mówienie o cnotach i wadach robi na suchaczach mae wra enie […] sowa nacechowane yczliwoci i sodycz niech zawsze uprzedzaj sowa karcce”13. Odpowiedzialno suchaczy za homili polega przede wszystkim na uwa nym jej suchaniu, trosce o zrozumienie i na daniu waciwej odpowiedzi. Suchanie homilii uwa ne, autentyczne nie jest zwykym, obojtnym, bez adnych konsekwencji „przyjmowaniem do wiadomoci” tego, co si syszy. Polega ono na zaktualizowaniu swojej osobowoci, caego swego czowieczego „ja” wobec Osobowego Boga, który mówi. Jest to pene wiadomoci adsum – „jestem” przed Bogiem. Jest to pena obecno , wiadomo i gotowo konsekwentnego przyjcia Bo ego sowa. Tak bya postawa Samuela, który na zawoanie Bo e: „Samuelu, Samuelu” z ca wiadomoci i gotowoci, pouczony przez Helego, odpowiedzia: „Mów, bo suga Twój sucha” (1 Sm 3, 10). W suchaniu autentycznym przyjte sowo rodzi konieczno przepowiadania go innym oraz skania do miowania Boga. Prawd t dobrze ilustruje tekst z Ksigi Powtórzonego Prawa: „Suchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem – Panem jedynym. Bdziesz miowa Pana, Boga twojego, z caego swego serca, z caej duszy swojej, ze 13. Z traktatu w. Wincentego Ferreriusza, kapana O yciu duchowym, rodz. 13: Sposób goszenia kaza. LG II s. 1333..

(25) 154. KS. W

(26) ADYS

(27) AW G

(28) OWA. wszystkich swych si. Niech pozostan w twym sercu te sowa, które ja ci dzi nakazuj. Wpoisz je twoim synom, bdziesz o nich mówi, przebywajc w domu, w czasie podró y, kadc si spa i wstajc ze snu. Przywi esz je do twojej rki jako znak. Niech one ci bd ozdob przed oczami. Wypisz je na odrzwiach swojego domu i na twoich bramach” (Pwt 6, 4-9)14. Bardzo widoczna staje si tutaj pewna zale no , a mianowicie, e wezwanie do suchania bardzo szybko przechodzi w wezwanie do miowania Boga z caego serca i ze wszystkich si. I na tym wanie polega suchanie autentyczne, które anga uje caego czowieka, a nie tylko jego umys. Ponadto tego rodzaju suchanie to tak e umiejscowienie sowa Bo ego w samym rodku swego ycia, i to do tego stopnia, e wypenia ono cae ludzkie mylenie i dziaanie. Suchanie autentyczne, egzystencjalne, to poza tym „pozostawienie w sercu” Bo ych sów. Tak suchaa Najwitsza Maryja Panna, o czym dwukrotnie napisa w.

(29) ukasz Ewangelista: „Lecz Maryja zachowywaa wszystkie te sowa i rozwa aa je w swoim sercu” (

(30) k 2, 19); „Potem poszed z nimi i wróci do Nazaretu; i by im posuszny. A Matka Jego chowaa wiernie wszystkie te wspomnienia w swym sercu” (

(31) k 2, 51). Tego rodzaju suchanie oznacza równie pamitanie o sowach homilii („Niech one ci bd ozdob przed oczami”). Ale oprócz pamici potrzebne jest cige goszenie Bo ego ordzia („bdziesz o nich mówi, przebywajc w domu, w czasie podró y, kadc si spa i wstajc ze snu”), szczególnie najbli szym („wpoisz je twoim synom”). Ten, kto naprawd przyj sowo Bo e, musi je gosi innym. Tak postpili Piotr i Jan po uzdrowieniu chromego15. Gdy surowo im zakazano mówienia o Jezusie Chrystusie, odpowiedzieli zdecydowanie: „[…] my nie mo emy nie mówi tego, comy widzieli i syszeli” (Dz 4, 20). Nawet grzeszna Samarytanka po spotkaniu si z Chrystusem zacza o Nim mówi w swoim miecie. I „wielu Samarytan z owego miasta zaczo w Niego wierzy dziki sowu kobiety wiadczcej” (J 4, 39). Wreszcie autentyczne suchanie Bo ego sowa to przede wszystkim wprowadzanie je w ycie („Przywi esz je do twojej rki”). Zwraca na to uwag w. Jakub, piszc: „Wprowadzajcie za sowo w czyn, a nie bd cie tylko suchaczami oszukujcymi samych siebie […] Kto za pilnie rozwa a doskonae Prawo, Prawo wolnoci, i wytrwa w nim, ten nie jest suchaczem skonnym do zapominania, ale wykonawc dziea; wypeniajc je, otrzyma bogosawiestwo” (Jk 1, 22. 25). Nale y jeszcze doda , e w czasie autentycznego suchania sowa Bo ego ordzie Bo e trafia wprost do suchacza 14 15. Por. Pwt 11, 18-20. Zob. Dz 3, 1-11..

(32) HOMILIA JAKO CZ LITURGII. 155. i jest przez niego odbierane jako skierowane wanie do niego. T prawd dobrze ilustruje opowiadanie biblijne o grzechu Dawida. Kiedy prorok Natan w obrazowy sposób przedstawi Dawidowi jego ci kie grzechy16, król za nie zrozumia intencji, jak mia prorok, podajc to opowiadanie, i dalej nie uwa a si za grzesznika, „Natan owiadczy Dawidowi: «Ty jeste tym czowiekiem»” (2 Sm 12, 7). Suchajcy Bo ego sowa musi zrozumie , e odnosi si ono wanie do niego, e w tym sowie chodzi o rzecz najwa niejsz, bo o jego zbawienie lub potpienie. Nale y na koniec podkreli , e takie autentyczne suchanie sowa Bo ego jest Bo ym darem, ask Bo . Istnieje bowiem aska suchania Bo ego sowa. Jak e wymowne s sowa wypowiedziane przez Jezusa do faryzeuszów: „Wy macie diaba za ojca i chcecie spenia po dania waszego ojca. Od pocztku by on zabójc i w prawdzie nie wytrwa, bo prawdy w nim nie ma. Kiedy mówi kamstwo, od siebie mówi, bo jest kamc i ojcem kamstwa. A poniewa Ja mówi prawd, dlatego Mi nie wierzycie. Kto z Boga jest, sów Bo ych sucha. Wy dlatego nie suchacie, bo z Boga nie jestecie” (J 8, 44-47). Czowiek staje si „czowiekiem z Boga” dziki asce chrztu witego. Ale trwanie w tej asce jest uzale nione od wyboru midzy Bogiem a diabem. Je eli kto spenia po dania diaba, zabójcy, kamcy i ojca wszelkiego kamstwa, to sowo Bo e, które jest prawd, nie mo e by. przez niego przyjte, gdy gleba jego serca jest twarda jak skaa. I w takim przypadku spenia si na nim przepowiadanie proroka Izajasza, powtórzone przez Chrystusa: „Sucha bdziecie, a nie zrozumiecie, patrze bdziecie, a nie zobaczycie. Bo stwardniao serce tego ludu, ich uszy stpiay i oczy swe zamknli, eby oczami nie widzieli ani uszami nie syszeli, ani swym sercem nie rozumieli: i nie nawrócili si, abym ich uzdrowi” (Mt 13, 1415)17. Zdarza si jednak tak e sytuacja odwrotna, tak jak to miao miejsce w przypadku Lidii, o której pisze w.

(33) ukasz: „Przysuchiwaa si nam te pewna «bojca si Boga» kobieta z miasta Tiatyry imieniem Lidia, która sprzedawaa purpur. Pan otworzy jej serce, tak e uwa nie suchaa sów Pawa” (Dz 16, 14). Podkrelajc prawd, e autentyczne suchanie Bo ego sowa jest Bo ym darem, nie mo na jednak zapomnie i o tym, e bardzo du o zale y w tej dziedzinie równie od czowieka. wiadczy o tym wyra nie przypowie. o siewcy18. Sam Chrystus, interpretujc t przypowie , zaznacza, e do 16. Zob 2 Sm 12, 1-6. Por. Iz 6, 9 n. 18 Zob. Mt 13, 1-23. 17.

(34) 156. KS. W

(35) ADYS

(36) AW G

(37) OWA. owocnego suchania Bo ego sowa potrzebna jest pewna gbia oraz wytrwao nawet w ucisku i przeladowaniach, a tak e oderwanie si od trosk doczesnych i bogactw, gdy te zaguszaj sowo19. Drog, która niezawodnie prowadzi do „gbi”, do „oderwania si od trosk doczesnych i bogactw” oraz do „wytrwaoci nawet w ucisku i przeladowaniach”, jest systematyczne. wiczenie si w milczeniu i skupieniu. Poucza o tym prorok Izajasz: „W ciszy i ufnoci le y wasza sia” (Iz 30, 15). Dodatkiem ludzkim doczonym do danej przez Boga aski suchania sowa Bo ego jest zatem prowadzona w ciszy i skupieniu medytacja nad sowem Bo ym. Uczc si prze ywania ciszy, trzeba tak e uczy si wypenia t cisz medytacj nad sowem Bo ym (communio Verbi Divini) – medytacj „zachowujc” to Bo e sowo w sercu. Bdzie to bardzo wa ny przejaw troski o zrozumienia Bo ego sowa, do którego nale y jeszcze doczy studium Pisma witego, czytanie ksi ek o tematyce biblijnej, dyskusje na tematy biblijne czy te rozmowy dotyczce usyszanej homilii itp.20 Odpowiedzi na Bo e sowo dawan w kociele jest piew i modlitwa (po pierwszym czytaniu odpowiedzi jest psalm responsoryjny; przed Ewangeli piewa si „Alleluja” z wersetem lub inny piew, a na Ewangeli i homili odpowiada si wyznaniem wiary i modlitw powszechn). Znacznie jednak trudniejsz odpowiedzi bdzie odpowied , któr nale y dawa w swoim yciu, realizujc na co dzie Ewangeli, a zwaszcza przykazanie mioci Boga i bli niego – tak e mioci nieprzyjació – gdy to przykazanie stanowi istot chrzecijastwa.. 3. PODSTAWA DLA PRAWDY, E KOCIÓ

(38) JEST PODMIOTEM CA

(39) EJ LITURGII,

(40) CZNIE Z HOMILI. Odpowied na pytanie o podstaw dla prawdy, e Koció powszechny, a w poszczególnych przypadkach Koció lokalny, który objawia si w konkretnym zgromadzeniu liturgicznym, jest podmiotem caej liturgii i poszczególnych jej czci (jedn z nich jest homilia), nale y uzna za bardzo wa n. Sprawowanie liturgii bowiem nale y do czynnoci kapaskich. Std odpowied na powy sze pytanie mieci si w stwierdzeniu, e cay Koció sprawujcy liturgi (hierarchia przez sakrament kapastwa, wierni za na 19. Por. Mt 13, 20-22. Por. W. G o w a. Eucharystia. Msza wita i kult Tajemnicy Eucharystycznej poza Msz wit. Przemyl 1997 s. 187-190. 20.

(41) HOMILIA JAKO CZ LITURGII. 157. mocy chrztu i bierzmowania) jest kapaski. Podstawa do takiego stwierdzenia znajduje si w Konstytucji dogmatycznej o Kociele Lumen gentium, gdzie zapisano: „Chrystus Pan, kapan wzity sporód ludzi21, nowy lud «uczyni królestwem i kapanami Bogu Ojcu swemu» (Ap 1, 6)22. Ochrzczeni bowiem powicani s przez odrodzenie i namaszczenie Duchem witym, jako dom duchowy i wite kapastwo, aby przez wszystkie waciwe chrzecijaninowi uczynki skada ofiary duchowe i gosi moc Tego, który wezwa ich z ciemnoci do swego przedziwnego wiata23. Tote wszyscy uczniowie Chrystusa, trwajc w modlitwie i chwalc wspólnie Boga24, samych siebie skada maj na ofiar yw, wit, mi Bogu25, wszdzie maj gosi wiadectwo o Chrystusie, a tym, którzy si tego domagaj, zdawa spraw z nadziei ycia wiecznego, która jest w nich26. Kapastwo za powszechne wiernych i kapastwo urzdowe, czyli hierarchiczne, cho ró ni si istot, a nie stopniem tylko, s sobie jednak wzajemnie podporzdkowane; jedno i drugie bowiem we waciwy sobie sposób uczestniczy w jednym kapastwie Chrystusowym” (KK 10). Koció wity – Lud Bo y – jest podmiotem wszystkich czynnoci liturgicznych, w szczególnoci jednak ujawnia si to w sprawowaniu Ofiary eucharystycznej. Koció uniwersalny, stanowicy podmiot czynnoci liturgicznych, przedstawia si nie jako wielko abstrakcyjna i anonimowa, lecz jako konkretne Zgromadzenie liturgiczne, sprawujce dan wit czynno , w okrelonym miejscu. Jedno caemu Zgromadzeniu liturgicznemu, mimo ró nych funkcji w nim sprawowanych przez duchownych i wiernych wieckich, bierze si std, e Jezus Chrystus i Koció dziaa w liturgii in Spiritu Sancto – w jednoci Ducha witego, przez moc Ducha witego. Zesanie Ducha witego zainaugurowao chrzecijask liturgi. Zebrani, widzc dziea Bo e, zaczli wychwala Boga. Duch wity, który jest dusz Kocioa, nieustannie jednoczy wszystkich zgromadzonych i o ywia liturgi. Jest pierwszym jej animatorem. Gromadzi wierzcych, konstytuuje Zgromadzenie liturgiczne, staje si w nim ródem wewntrznej komunii. Peni rol mistagoga i uwiciciela. Nale y zdecydowanie podkreli , e wszystkie dziea liturgiczne dokonuj si w mocy Ducha witego. 21. Por. Hbr 5, 1-5. Por. Ap 5, 9-10. 23 Por. 1 P 2, 4-10. 24 Por. Dz 2, 42-47. 25 Por. Rz 12, 1. 26 Por. 1 P 3, 15. 22.

(42) 158. KS. W

(43) ADYS

(44) AW G

(45) OWA. Duch wity stoi u pocztków i u celu ka dego z sakramentów. Sakramenty wite posiadaj swoj skuteczno dziki mocy Ducha witego. „W tym sakramentalnym udzielaniu misterium Chrystusa, Duch wity dziaa w taki sam sposób jak w innych czasach ekonomii zbawienia: przygotowuje Koció na spotkanie z Jego Panem, przypomina i ukazuje Chrystusa wierze zgromadzenia, uobecnia i aktualizuje misterium Chrystusa swoj przeksztacajc moc, a wreszcie jako Duch komunii jednoczy Koció z yciem i posaniem Chrystusa” (KKK 1092). Szczególnym „miejscem” dziaania Ducha witego jest Eucharystia. Bez tego dziaania eucharystyczna anamneza byaby zwykym powtórzeniem psychologicznym czy zwykym, chodnym rytem. Duch wity czy dokonujce si na otarzu dziaanie z czynem Jezusa. Jest w peni Duchem Zmartwychwstania i Pi dziesitnicy, dajcym nowe ycie caemu stworzeniu i rozszerzajcym rado Zmartwychwstania na cay wiat. Nie dziwi zatem fakt, e szczególnie w Eucharystii znajdujemy baganie o przyjcie Ducha witego27. Duch wity daje zadatek nowego, wiecznego ycia. Antycypuje przyszo i pozwala jej zakosztowa ; daje jej przedsmak, ale równoczenie wzywa do pokuty. Tak jak czasy Kocioa s czasami Ducha witego, tak liturgia, w której urzeczywistnia si dzieo zbawienia, jest miejscem, w którym rozkwita dziaalno Trzeciej Osoby Boskiej. Dziki takiej dziaalnoci Ducha witego liturgia ziemska jest zapocztkowaniem liturgii niebiaskiej i uczestnictwem w niej. Std zdecydowane wymaganie dla homilii bdcej czci liturgii, aby nigdy nie zabrako w niej akcentu eschatologicznego. Podsumowujc, nale y stwierdzi , e prawda o homilii jako czci liturgii jest bardzo spójna z soborow definicj liturgii. Std w definicji homilii powinny by szczególnie zaakcentowane nastpujce prawdy: homilia jest wykonywaniem kapaskiego urzdu Chrystusa; podmiotem homilii jest Jezus Chrystus i Koció (Christus totus); podstaw prawdy, e Koció jest podmiotem homilii, jest fakt, e cay Koció (hierarchia i wierni wieccy) jest kapaski.. 27. Por. KKK 1103..

(46) HOMILIA JAKO CZ LITURGII. 159. BIBLIOGRAFIA B r z o z o w s k i M.: Przepowiadanie homilijne. „Wspóczesna Ambona” 12:1984 z. 3 s. 163-168. C h m i e l J.: Przepowiadanie nadziei dzisiaj. „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 35:1982 z. 5 s. 370-373. G o w a W.: Liturgia miejscem i ródem przepowiadania. Przemyl 1999. K o o d z i e j c z y k J.: Rola suchacza w procesie komunikacji sowa Bo ego. „Materiay Problemowe” 11:1979 z. 9 s. 125-139. K r a k o w i a k Cz.: Zgromadzenie liturgiczne jako podmiot celebracji. „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 42:1989 s. 168-178. L e c l e r c q J.: Kazanie czynnoci liturgiczn. „Anamnesis” 1997/98 z. 3 (14) s. 41-54. N a d o l s k i B.: Urzeczywistnianie si Kocioa w liturgii. Pozna 1981. P a z e r a W.: Przepowiadanie sowa Bo ego. W: II Synod Czstochowski. Czstochowa 1987 s. 45-53. w i e r z a w s k i W.: Kaznodzieja jako mistagog. „Anamnesis” 1996/97 nr 4 (11) s. 58-64.. THE HOMILY AS A PART OF LITURGY Summary The aim of the article is to look at the homily in the light of the Conciliar definition of liturgy. The article consists of three parts. In Part One the author presents the homily as doing the duty of Jesus Christ’s priestly office. Part Two of the article is a deliberation on the subject of the homily, which is Christ and the Church; and in Part Three the basis for the truth is shown that the Church is the subject of the whole liturgy, including homily. Translated by Tadeusz Karowicz. Sowa kluczowe: Duch wity, homilia, Jezus Chrystus, liturgia, kapastwo, Koció, urzd, zgromadzenie. Key words: Holy Spirit, homily, Jesus Christ, liturgy, priesthood, Church, office, congregation..

(47)