Nowe elementy w rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane

FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2005, 3, 249–251

Karl Hainz Mauritz

Nowe elementy w rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane

Klinik Berlin

Streszczenie

Niewiele badañ naukowych koncentrowa³o siê do niedawna na problemie efektywnoœci i doboru metod rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane. Wykazano, ¿e kompleksowa rehabilitacja w SM skutecznie zmniejsza skutki choroby. Wbrew dotychczasowym obawom wysi³ek fizyczny o charakterze tlenowym nie tylko nie wp³ywa negatywnie na organizm chorego, ale powoduje poprawê wielu parametrów.

Summary

The focus in multiple sclerosis research hadn’t been placed on the effectiveness and methods of rehabilitation of MS patients for many years. It has recently been proven that complex rehabilita-tion diminishes symptoms of MS. Aerobic exercises not only preserves remaining motor funcrehabilita-tion but also helps to regain physical strength after exacerbations.

S³owa kluczowe: stwardnienie rozsiane, fizjoterapia Key words: multiple sclerosis, physiotherapy

Badania naukowe dotycz¹ce stwardnienia rozsianego (ang. MS) prowadzone w ostatniej dekadzie skupia³y siê na doskonaleniu leczenia immunomoduluj¹cego, którego rola jest traktowana jako kluczowa w zmniejszaniu rozmiarów pogorszeñ stanu i w potencjalnym modyfikowaniu postêpu choroby. Znacznie mniej uwagi poœwiêcano rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane i na leczenie objawów tej choroby takich jak: spastycznoœæ, os³abienie, dr¿enie, ataksja, zmêczenie, neuralgia, ból i dysfunkcja pêcherza.

SkutecznoϾ rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym

Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym wymaga wszechstronnej opieki, która zawiera ekspertyzy w³aœciwe dla objawów i jest wystarczaj¹co elastyczna, ¿eby szybko reagowaæ na zmiany wzorca objawów i potrzeb. Brak iloœciowych badañ

250 KARL HAINZ MAURITZ

dotycz¹cych efektywnoœci œrodków rehabilitacji w odniesieniu do chorych z SM jest spowodowany du¿¹ zmiennoœci¹ objawów i ci¹g³¹ adaptacj¹ leczenia.

W badaniach z ostatnich lat wykazano, ¿e: a) badania nad efektywnoœci¹ lecze-nia chorych z SM s¹ mo¿liwe do przeprowadzelecze-nia, b) zastosowane programy rehabilitacyjne przynios³y istotne korzyœci w sferze niepe³nosprawnoœci i upoœle-dzenia (1). W badaniu brytyjskim, do którego w³¹czono 66 chorych (kontrolo-wana lista oczekuj¹cych) grupa leczona przeby³a krótk¹ (25 dni) rehabilitacjê w odziale szpitalnym. Po szeœciu tygodniach grupa ta wykaza³a istotn¹ poprawê w Skali Funkcjonalnej Niezaleznoœci (ang. Functional Independence Measure – FIM) i w zakresie upoœledzenia (Londyñska Skala Upoœledzenia) (2). W rando-mizowanym badaniu w³oskim, 50 mog¹cych siê przemieszczaæ chorych uczest-niczy³o w programie rehabilitacyjnym realizowanym w oddziale szpitalnym lub æwiczyli w domu. Istotn¹ poprawê w skali FIM uzyskali pacjenci leczeni w szpi-talu (3). Uzyskany efekt rehabilitacji przetrwa³ do oko³o 6 miesiêcy, podczas gdy pozytywne oddzia³ywanie na jakoœæ ¿ycia i dobre samopoczucie emocjo-nalne trwa³o d³u¿ej (4). Te d³ugo utrzymuj¹ce sie efekty s¹ jeszcze bardziej godne uwagi jeœli pacjent pogarsza³ siê w tym samym czasie na poziomie funkcjonalnym (mierzonym w EDSS).

W kilku badaniach podjêto próbê oceny ró¿nych modeli opieki (wewn¹trz-szpi-talny versus ambulatoryjny). Wyniki badania w³oskiego (5) sugeruj¹, ¿e skoordyno-wana opieka wielospecjalistyczna przynosi wiêcej korzyœci ni¿ samo postêpowanie medyczne. By³o to kontrolowane badanie prospektywne z prób¹ skrzy¿owan¹, w którym 40 chorych leczono w ambulatorium i w domu lub nie rehabilitowano w ogóle. Skutecznoœæ terapii wykazano poprzez poprawê mobilnoœci, zmniejszenie niepe³nosprawnoœci i redukcjê czêstotliwoœci upadków. Podobne wyniki uzyskano w badaniach nad chorymi po udarze mózgu, co do których uzyskano wiêcej da-nych iloœciowych w porównaniu z SM.

Trening tlenowy

Chorym na stwardnienie rozsiane do niedawna doradzano, aby unikali æwiczeñ ruchowych ze wzglêdu na ryzyko narastania objawów choroby wraz z podnie-sieniem siê temperatury cia³a, co wydaje siê hamowaæ przewodnictwo nerwowe. Ponadto nadmierne zmêczenie, które jest te¿ bezpoœrednim efektem æwiczeñ pro-wokowa³o strach nawet przed zaostrzeniami choroby. Z dugiej strony brak aktyw-noœci sprzyja os³abieniu miêœni i obni¿a tolerancjê wysi³ku fizycznego. W bada-niu przeprowadzonym przez Freala i wsp. w 1984 roku (6) wiêkszoœæ pacjentów dostrzeg³o, ¿e umiarkowane æwiczenia by³y pomocne w kontrolowaniu zmêcze-nia. Ró¿ne badania ostatnich lat wykaza³y, ¿e pacjenci w pogarszaj¹cym siê stanie w przebiegu MS powinni byc zachêcani do regularnego stosowania treningu tlenowego (7, 8). Trening si³y i æwiczenia tlenowe s¹ dzisiaj zalecane dla chorych z SM. Chorzy z niedow³adem œredniego i ma³ego stopnia wydaj¹ siê najbardziej korzystaæ z takiego treningu. Trening tlenowy nie tylko u³atwia zachowanie

pozo-251

NOWE ELEMENTY W REHABILITACJI CHORYCH NA STWARDNIENIE ROZSIANE

sta³ych rezerw funkcji motorycznych, ale u³atwia te¿ odzyskanie si³ po pogorsze-niach stanu. Æwiczenia pomagaj¹ tak¿e w obni¿aniu spastycznoœci i ucz¹ pacjenta alternatywnych strategii zachowañ motorycznych. Ostatecznie i co jest byæ mo¿e najwa¿niejsze æwiczenia pomagaj¹ motywowaæ chorego i prze³amywaæ deficyt fizyczny. Nie obserwowano w badaniach naukowych pogorszeñ stanu zwi¹zanych z treningiem tlenowym (7).

Zalecenia do leczenia objawowego i œrodków wspomagaj¹cych

Zalecenia dotycz¹ce leczenia objawowego i œrodków wspomagaj¹cych w SM dotycz¹ce leczenia dysfunkcji pêcherza, spastycznosci, zmêczenia, ataksji i dr¿enia, bólu, zaburzeñ seksualnych, dysfunkcji okulomotorycznych, funkcji emocjonal-nych i poznawczych zosta³y opracowane w wielu krajach w zwi¹zku ze wzrostem liczby wyników badañ. Zostan¹ zaprezentowane wytyczne Niemiecko-Szwajcar-skiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego jako przyk³ad postêpowania reha-bilitacyjnego opartego na wynikach badañ naukowych.

Piœmiennictwo

1. Thompson AJ. The effectiveness of neurological rehabilitation in multiple sclerosis. J Rehabil Res Dev 2000 Jul-Aug, 37 (4): 455–61.

2. Freeman JA, Langdon DW, Hobart JC, Thompson AJ (1997), The impact of inpatient rehabilita-tion on progressive multiple sclerosis. Ann Neurol 42 (2): 236–244.

3. Solar A, Filippini G, Gasco P Physical Rehabilitation has a positive effect on disability in multiple sclerosis patients. Neurology 1999, 52 (1): 57–62.

4. Freeman, J. A., Langdon, D. W., Hobart, J. C., Thompson, A. J.. Inpatient rehabilitation in multiple sclerosis: do the benefits carryover into the community? Neurology 1999, 52: 50–56.

5. Pozzilli C, Pisani A, Palmisano L, et al. Service location in multiple sclerosis: home or hospital. In: Fredrikson S, Link H, eds. Advances in multiple sclerosis: clinical research and therapy. London: Martin Dunitz, 1999, 173–180.

6. Freal JE, Kraft GH, Coryell JK. Symptomatic fatigue in multiple sclerosis. Arch Phys Med Rehabil 1984, 65: 135–38.

7. Petajan JH, Gappmaier E, White AT, Spencer MK, Mino L, Hicks RW. Impact of aerobic training on fitness and quality of life in multiple sclerosis. Ann Neurol 1996, 39(4): 432–41.

8. Petajan, JH; White, AT. 1999. Recommendations for physical activity in patients with multiple sclerosis. Sports Med 27(3): 179–191.