Równość płci w aspekcie społeczno-ekonomicznym w Unii Europejskiej

Beata Zatwarnicka-Madura

Równość płci w aspekcie

społeczno-ekonomicznym w Unii

Europejskiej

Ekonomiczne Problemy Usług nr 73, 511-520

2011

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO

NR 661 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 73 2011

dr BEATA ZATWARNICKA-MADURA Politechnika Rzeszowska

RÓWNOŚĆ PŁCI W ASPEKCIE

SPOŁECZNO-EKONOMICZNYM W UNII EUROPEJSKIEJ

Streszczenie

W arty k u le z ap rezen to w an o b ad an ia przep ro w ad zo n e p rzez B C G , które m .in. służyły p o m ia ­ row i p o zio m u rów ności płci w 22 krajach. W rezu ltacie ty ch b ad ań firm a B C G stw o rzy ła W o ­ m e n ’s W ord In d e x (W W I). D ru g ą część arty k u łu stanow i a n aliza rów ności k o b iet i m ężczy zn w U n ii E u ropejskiej oraz id en ty fik acja d ziałań p o d ejm o w an y ch n a rzecz rów ności płci. W a rty k u ­ le w sk azan o n a zw iązek m iędzy ró w n o ś cią p łci a ekonom ią.

Wstęp

Coraz częściej podkreśla się znaczenie równości płci dla wzrostu gospodarcze­ go. Równość kobiet i mężczyzn jest podstawowym prawem i fundamentalną zasadą Unii Europejskiej. Celem Unii jest dążenie we wszystkich podejmowanych przez nią działaniach do równości kobiet i mężczyzn. Równość ta oraz zakaz dyskrymi­ nacji ze względu na płeć zapisane są w Karcie Praw Podstawowych. Osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki mają możliwość wdrażania środków polityki, które wpłyną na zwiększenie równości płci w społeczeństwie i na rynku pracy w przyszłości.

Światowy Indeks Kobiet BCG

W 2008 r. firma Boston Consulting Group (BCG) przeprowadziła wywiady z kobietami dotyczące ich zwyczajów codziennych, trudności i sukcesów. W bada­ niu wzięło udział 12 tys. kobiet z 22 krajów świata (nie było wśród nich Polski). Kobiety odpowiadały na pytania związane z ich życiem, pracą zawodową, docho­ dami, zwyczajami zakupowymi, nadziejami i obawami1.

1 M.J. Silverstein, K. Sayre, W o m e n w a n t m o r e , H o w t o c a p t u r e y o u r s h a r e o f t h e w o r d ’s la r g e s t , f a s t e s t - g r o w i n g m a r k e t, Boston Consulting Group, HarperCollins Publishers, New York 2009, s. 3-6.

W szczególności badania służyły pomiarowi poziomu równości płci w różnych krajach. Rezultatem tego był Women’s Word Index (WWI) - Światowy Indeks Kobiet. Używając danych z wielu źródeł, WWI analizuje prawie każdy aspekt życia kobiet, udoskonala istniejące indeksy przez włączenie kategorii i badań uzupełnia­ jących, które następnie rozszerzają bazy wiedzy, szczególnie w odniesieniu do rela­ cji między krajową kondycją ekonomiczną a równością płci. Indeks podzielono na osiem kategorii: edukacja, zaangażowanie polityczne, zaangażowanie ekonomiczne, zdrowie i samopoczucie, wsparcie dla rodzin, udział w obowiązkach domowych, wpływ reklamy i poziom stresu (tab. 1). Dla każdego z 22 krajów zmierzono pozy­ cję kobiet - w domu i w społeczeństwie, używając 10 ukierunkowanych miar, za­ wierających m.in. kontrolę wydatków, dochód z pracy, płatny urlop wychowawczy, przewidywaną długość życia. Miary zostały następnie uśrednione, każdy kraj mógł uzyskać wynik pomiędzy 1 a 1002.

Tabela 1 Światowy Indeks Kobiet BCG (The BCG Women’s Word Index - WWI)

Opis Kategorie W skaźniki

Światowy Indeks Kobiet BCG jest indeksem mierzącym równość płci na całym świecie

Indeks zawiera miary, które są is­ totne dla życia kobiet, ich uczest­ nictwa w życiu społecznym oraz możliwości

Indeks jest średnią ważoną: 10 wskaźników reprezentujących 8 ka­ tegorii. Waga odzwierciedla względną istotność każdego z pa­ rametrów wyjaśniając związek po­ między krajową kondycj ą ekono­ miczną, zdrowiem a równością płci WWI poprawia istniejące indeksy przez włączenie ważnych mierni­ ków globalnych, zastrzeżonych badań BCG wśród kobiet:

- udział w obowiązkach domo­ wych

- wpływ reklamy

- pozytywne nastawienie do ży­ cia

1. Edukacja Procent kobiet podejmujących studia wyższe

2. Zaangażowanie poli­ tyczne

Udział kobiet w polityce

3. Zaangażowanie ekono­ miczne

Dochód z pracy kobiet Udział kobiet na stanowiskach zawodowych i technicznych 4. Zdrowie i samopoczucie Śmiertelność podczas porodu

Długość życia

5. Wsparcie dla rodzin Płatny urlop macierzyński 6. Udział w obowiązkach

domowych

Udział w podziale obowiązków z partnerem (sprzątanie, zakupy, opieka nad dzieckiem, zwierza­ kiem, domem, pralnia, admini­ stracja, przygotowanie posił­ ków)

7. Wpływ reklamy Średni udział wydatków kontro­ lowanych przez kobiety w gos­ podarstwach domowych (w %) 8. Stres Procent kobiet zgłaszaj ących, że

poziom stresu jest zgodny z ich oczekiwaniami

Źródło: opracowano na podstawie: M.J. Silverstein, K. Sayre, W o m e n w a n t m o r e , H o w t o c a p t u r e y o u r s h a r e o f t h e w o r d ’s l a r g e s t , f a s t e s t - g r o w i n g m a r k e t, Boston Consulting Group,

HarperCollins Publishers, New York 2009, s. 205.

Światowy Indeks Kobiet dostarczył informacji co do roli, jaką odgrywają ko­ biety w różnych krajach i kulturach. Ujawnił również korelację pomiędzy

Równość płci w aspekcie społeczno-ekonomicznym... 513 tem kraju a dobrobytem kobiet. Wykorzystując indeks, np. odkryto, że wprowadze­ nie urlopu wychowawczego dla kobiet oraz bardzo dobrej opieki zdrowotnej mogło prawdopodobnie znacząco zwiększyć produkt krajowy brutto.

Światowy Indeks Kobiet wykazuje również silną korelację z dochodami w 22 badanych krajach. Najważniejszymi elementami są: dostęp do edukacji, profesjo­ nalne wykształcenie, które prowadzi do specjalistycznych stanowisk, dostęp do opieki zdrowotnej, płatny urlop wychowawczy, dzielenie obowiązków domowych z mężczyznami. Wysoka pozycja Szwecji w rankingu (tab. 2) jest spowodowana stosunkiem 1,55 kobiet do mężczyzn podejmujących studia wyższe, niskim pozio­ mem stresu, przewidywaną długością życia do 83 roku oraz tym, że połowę miejsc w Parlamencie zajmują kobiety i tym, że obejmują one 51% stanowisk profesjonal­ nych i technicznych. Dla kontrastu, w Indiach jest o 30% mniej kandydatów - ko­ biet na studia niż mężczyzn. Występuje najwyższa na świecie śmiertelność podczas porodu, a przewidywana długość życia to 65 lat. Kobiety w Indiach zarabiają 31% tego co mężczyźni, mają tylko 9% miejsc w Parlamencie i obejmują 21% stanowisk profesjonalnych i technicznych.

F ak ty d o ty czące in d ek su rów ności płci

T abela 2 K ra j R a n k in g W W I W y n ik W W I S to su n ek kob ie t d o m ęż cz y zn pode jm uj ąc yc h st ud ia w y żs ze St o p ie ń ś m ie rte ln o ści p o d cz as p or od u Ko b ie ty z g ła sza ją ce , ż e p o ­ zi o m stresu w pra cy je st zg o d n y z o cz ek iw ani am i ( % ) Śre dni ud zi ał w y d atk ó w kontrolo wan yc h p rz ez k o b ie ty w gos po da rst wa ch d o m o w y ch __________ (%) __________ Przewid ywan y w ie k ż y ci a k o b ie ty Pro ce n t zad ań w gospodar­ stw ie d o m o w y m wy ko nyw a­ n y ch p rz ez p a rt n e ra (%) Pła tn y url o p w y ch o w aw cz y Ws kaźnik d o ch o d ó w k o bi et w sto sunku d o m ęż cz y zn U d zi ał kob ie t w p a rl a ­ m en cie (% ) Udz iał k ob ie t n a sta n o w isk ac h za w o d o w y ch i t ec h n ic zn yc h (% ) Szwecja 1 70 1,55 3 32,0 64,9 82,7 30,7 48 0,81 47,3 51 Dania 2 69 1,39 3 44,2 71,3 80,1 25,1 47 0,73 36,9 53 Norwegia 3 68 1,54 7 40,2 69,6 82,2 28,4 43 0,77 37,9 50 Finlandia 4 64 1,21 7 34,0 70,5 82,0 32,3 15 0,71 42,0 55 Holandia 5 61 1,08 6 44,1 67,4 81,4 32,9 16 0,64 36,0 50 Australia 6 61 1,25 4 37,0 71,8 83,3 33,0 0 0,70 28,3 56 Niemcy 7 60 1,00 4 47,2 72,7 81,8 25,6 14 0,58 30,6 50 Hiszpania 8 59 1,22 4 39,8 56,8 83,8 26,1 16 0,50 30,5 48 Stany Zjedno­ czone 9 58 1,40 11 35,2 72,8 80,4 29,0 0 0,63 16,3 56 Wielka Brytania 10 57 1,39 8 35,0 66,1 81,2 25,7 18 0,66 19,3 47 Kanada 11 57 1,36 7 36,3 67,2 82,6 29,7 8 0,64 24,3 56 Francja 12 57 1,29 8 32,5 66,8 83,7 31,8 20 0,64 13,9 47 Włochy 13 56 1,36 3 27,3 58,6 83,2 17,9 16 0,47 16,1 46

Japonia 14 53 0,89 6 32,8 61,7 85,7 20,5 8 0,45 11,1 46 Rosja 15 51 1,36 28 31,2 60,1 72,1 30,1 20 0,62 8,0 65 Meksyk 16 43 0,99 60 34,7 58,1 78,0 19,4 12 0,39 21,5 42 Chiny 17 42 0,95 45 29,9 44,3 74,3 18,5 13 0,64 20,3 52 Brazylia 18 40 1,32 110 24,7 57,6 75,5 16,6 17 0,58 9,3 52 Arabia Sau­ dyjska 19 39 1,47 18 45,7 33,0 74,6 26,8 8 0,16 0,0 6 Turcja 20 39 0,74 44 30,4 46,1 73,9 17,6 8 0,35 4,4 32 Egipt 21 32 0,55 130 35,6 38,0 73,0 12,4 7 0,23 3,8 30 Indie 22 30 0,7 450 24,3 42,5 65,3 22,8 12 0,31 9,0 21

Wskaźniki w zależności od malejącej wagi

Waga w WWI (%) 15 15 14 13 12 10 10 5 4 2

Źródło: M.J. Silverstein, K. Sayre, Women want more..., s. 207.

Wysokie pozycje państw skandynawskich ze względu na równość płci podkre­ śla także Światowe Forum Ekonomiczne. W raporcie Forum uwzględniono stosunki panujące w sferze polityki, edukacji, zatrudnienia i zdrowia w 134 krajach świata. Raport wskazuje na największą równość płci w Islandii i pozostałych krajach skan­ dynawskich. Polska w tym zestawieniu zajęła 47. pozycję, przegrywając m.in. z Mozambikiem, Sri Lanką i Filipinami. Na końcu tego zestawienia znalazły się Pakistan, Czad i Jemen3.

Równość kobiet i mężczyzn w Unii Europejskiej

Unia Europejska kładzie duży nacisk na działania mające na celu równość płci. Każdego roku Komisja Europejska na posiedzeniu Rady Europejskiej składa spra­ wozdanie z postępów w dziedzinie równości płci w państwach członkowskich. Unia Europejska znacząco przyczyniła się do awansu kobiet i poprawy życia kobiet i mężczyzn przez obszerny zbiór prawodawstwa w zakresie równego traktowania oraz wyraźnego włączenia kwestii płci do poszczególnych obszarów polityki i instrumentów UE. Ze sprawozdania w 2010 r. wynika, że istnieje pozytywna tendencja w rozwoju społeczeństwa i rynku pracy bardziej zgodnego z zasadą równości płci, nadal utrzymuje się jednak nierówność płci, głównie na niekorzyść kobiet. Panujący kryzys gospodarczy wzbudził obawy, że osiągnięcia w zakresie równości płci są zagrożone oraz że skutki recesji w większym stopniu odcisną się na sytuacji kobiet. Pogorszenie koniunktury gospodarczej może być wykorzy­ stywane jako powód do ograniczenia lub zlikwidowania środków na rzecz równości

3 Polska przegrywa z Mozambikiem w rankingu równości płci, http://kobieta.wp.pl/kat,65524,title, Polska-przegrywa-z-Mozambikiem-w-rankingu-rownosci-plci,wid,12748310,wiadomosc.html.

Równość płci w aspekcie społeczno-ekonomicznym... 515 płci, a analiza działań krajowych podejmowanych w odpowiedzi na kryzys po­ twierdza takie zagrożenie4.

Z całą pewnością należy zgodzić się ze stwierdzeniami zawartymi we wspom­ nianym sprawozdaniu, że „zwalczanie nierówności płci utrzymujących się we wszystkich sferach życia społecznego stanowi długoterminowe wyzwanie, ponie­ waż obejmuje zmiany strukturalne i zmiany zachowania oraz ponowne zdefi­ niowanie ról kobiet i mężczyzn. Postępy następują powoli, a różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn utrzymuj ą się w odniesieniu do stopy zatrudnienia, płac, godzin pracy, odpowiedzialnych stanowisk, podziału obowiązków związanych z opieką nad dziećmi i obowiązków domowych oraz zagrożenia ubóstwem”5.

W UE inwestycje w zatrudnienie i ekonomiczną niezależność kobiet oraz w środki na rzecz równowagi między życiem zawodowym i prywatnym kobiet i mężczyzn okazały się opłacalne dla rozwoju gospodarczego i społecznego. W cią­ gu ostatniej dekady stopa zatrudnienia kobiet wzrosła o 7,1%, osiągając w 2008 r. poziom 59,1%. Poziom ten różni się jednak w poszczególnych państwach człon­ kowskich i wynosi od poniżej 40% do powyżej 70%. Średnia różnica między stopą zatrudnienia kobiet i mężczyzn zmniejszyła się z 18,2 punktów w 1998 r. do 13,7% w 2008 r. Tę pozytywną tendencję przerwał kryzys gospodarczy6.

Poziom wykształcenia wśród kobiet zwiększył się w ostatnich latach, a liczba kobiet wśród absolwentów szkół wyższych jest większa niż mężczyzn (59% kobiet wśród absolwentów we wszystkich dziedzinach w UE w 2006 r.). Różnice statusu płci utrzymują się jednak w wyborze dziedziny studiów, zwłaszcza na wydziałach inżynierskich (zaledwie 18% to absolwentki) oraz matematycznych (20%). Głęboko zakorzenione stereotypy ograniczają kobietom i mężczyznom wybór kierunku stu­ diów i rodzaju kariery, utrwalając segregację płciową na rynku pracy7. Kobiety nadal przeważają w tradycyjnie „kobiecych” i często gorzej wynagradzanych sekto­ rach (usługi zdrowotne i usługi w zakresie opieki, edukacja itp.), zajmują też mniej odpowiedzialne stanowiska we wszystkich sferach społecznych. Często pojawia­ jącymi się barierami w uczestniczeniu kobiet w rynku pracy lub podjęciu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy jest brak dostępu do usług w zakresie opieki dla osób wymagających opieki (dzieci, osoby niepełnosprawne, osoby starsze), odpo­ wiednich systemów urlopowych i elastycznych form zatrudnienia dla obu płci. Ko­

4 S p r a w o z d a n i e K o m i s j i d l a R a d y , P a r l a m e n t u E u r o p e j s k i e g o , E u r o p e j s k i e g o K o m i t e t u E k o n o m i c z n o - S p o ł e c z n e g o i K o m i t e t u R e g i o n ó w , R ó w n o ś ć k o b i e t i m ę ż c z y z n - r o k 2 0 1 0 , Komisja Europejska 18.12.2009, s. 3. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2009:0694: FIN:PL:PDF. 5 Ibidem, s. 3-4. 6 Ibidem, s. 4. 7 M. Ksieniewicz, C z y r ó w n o ś ć p ł c i i s t n i e j e ? , http://kobieta.wp.pl/kat,26339,page,10,title,Czy- rownosc-plci-istnieje,wid,11815727,wiadomosc.html.

biety nadal zarabiają średnio o 17,4% mniej niż mężczyźni (w przeliczeniu na prze­ pracowaną godzinę) i liczba ta nie ulega zmianie.

Mężczyźni zachowują zdecydowaną przewagę liczebną na odpowiedzialnych stanowiskach, mimo że coraz więcej kobiet zdobywa wysokie kwalifikacje. Doty­ czy to zarówno sfery polityki, jak i działalności gospodarczej, zwłaszcza na naj­ wyższym szczeblu. W ostatnich latach liczba kobiet w UE na kierowniczych sta­ nowiskach (dyrektorzy i prezesi zarządu oraz szefowie przedsiębiorstw) utrzymuje się na stałym poziomie, sięgając przeciętnie 30%. Udział kobiet sprawujących funkcję prezesa zarządu głównych spółek w skali UE to zaledwie 3% i tylko jedna na dziesięć osób, pełniących funkcję członków zarządu przedsiębiorstwa, jest ko­ bietą. Wśród najwyższych struktur decyzyjnych krajowych banków centralnych w UE jest zaledwie 16% kobiet. Dane te mogą zaskakiwać, tym bardziej że istnieje przewaga liczebna kobiet wśród absolwentów studiów w dziedzinie biznesu, admi­

nistracji i prawa8 9.

W 2010 r. Komisja Europejska opublikowała również inną analizę pt. Men and

gender equality, w której podkreślono ciągłe istnienie zawodów stereotypowo przy­

pisywanych do określonej płci. W dokumencie poruszono również różnice w wyna­ grodzeniu kobiet i mężczyzn i znaczne obciążenie kobiet obowiązkami domowymi. Z badań wynika, że we wszystkich krajach Unii Europejskiej średni czas, jaki za­ trudniona kobieta poświęca na obowiązki domowe, jest trzykrotnie dłuższy niż czas poświęcany przez zatrudnionych mężczyzn. W poszczególnych krajach UE zaob­ serwowano jednak duże różnice w tym zakresie. Najmniejsza różnica w podziale obowiązków między kobietami a mężczyznami występuje w Szwecji, gdzie kobiety są obciążone tylko 70 minut dziennie więcej niż mężczyźni. Najmniej czasu na obowiązki domowe poświęcają mężczyźni w Hiszpanii, Włoszech oraz Polsce, gdzie kobiety przeznaczają ponad 2 godziny czasu więcej od nich na gotowanie, opiekę nad dziećmi itp.

W badaniu zaprezentowanym przez Komisję Europejską zwrócono również uwagę na fakt, że mężczyźni zatrudnieni w zawodach stereotypowo przypisanych kobietom doświadczają efektu „szklanych ruchomych schodów”, co oznacza, że bardzo łatwo awansują. Z kolei kobiety pracujące w zawodach, które z reguły przy­ pisane są mężczyznom, doświadczają efektu „szklanego sufitu”, czyli barier w awansie.

8 Ibidem.

9 P. Bogacz, Równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, www.twojaeuropa.pl/2303/rownosc- szans-kobiet-i-mezczyzn-na-rynku-pracy.

Równość płci w aspekcie społeczno-ekonomicznym... 517 Działania na rzecz równości płci

Według M. Smitha i F. Bettio „równość płci jest nie tylko kwestią różno­ rodności i sprawiedliwości społecznej, ale także warunkiem wstępnym do osiąg­ nięcia celów trwałego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, konkurencyjności i spójności społecznej. Inwestowanie w politykę na rzecz równości płci procentuje poprzez wyższe stopy zatrudnienia kobiet, wyższy udział kobiet w PKB, dochody

podatkowe i trwałe wskaźniki dzietności”10 11. W sprawozdaniu Komisji Europejskiej

podkreśla się, że ważne jest, aby równość płci nadal była podstawowym elementem strategii UE 2020, ponieważ równość kobiet i mężczyzn sprawdziła się jako trwałe rozwiązanie w przypadku dawnych i nowych wyzwań. Komisja we wspomnianym dokumencie zwraca się do Rady Europejskiej o nakłonienie państw członkowskich do bezzwłocznego ustosunkowania się do wyzwań zarysowanych w sprawozdaniu, a w szczególności do11:

a) wzmocnienia wymiaru płci we wszystkich częściach strategii UE 2020, w tym skuteczniejszego wykorzystania uwzględniania aspektu płci oraz określonych działań i celów na rzecz równości płci w ramach europejskiej strategii zatrudnienia;

b) niwelowania zróżnicowania płacy ze względu na płeć za pomocą specjal­ nych strategii łączących wszystkie dostępne instrumenty;

c) zapewnienia, że zróżnicowanie w zarządach spółek giełdowych będzie sprzyjało zrównoważonemu i długoterminowemu środowisku decyzyjnemu oraz że kobiety będą zachęcane do podejmowania wyzwania polegającego na zasiadaniu w zarządach spółek giełdowych;

d) poprawy środków pozwalających godzić życie zawodowe z prywatnym zarówno kobietom, jak i mężczyznom, w tym urlopów rodzinnych, usług opieki i elastycznych form zatrudnienia, oraz wspieranie równowagi w po­ dziale obowiązków prywatnych i rodzinnych, aby ułatwić zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy zarówno kobietom, jak i mężczyznom; e) intensyfikacji wysiłków mających na celu zapobieganie przemocy ze

względu na płeć oraz zwalczanie jej;

f) zapewnienia, że polityka uwzględnia kobiety znajdujące się w szczególnie trudnych sytuacjach, np. kobiety w niepewnej sytuacji zawodowej, pracu­ jące starsze kobiety, samotni rodzice, kobiety niepełnosprawne, kobiety należące do środowisk migracyjnych lub mniejszości etnicznych i kobiety romskie;

10 M. Smith, F. Bettio, Analysis Note: The economic case for gender equality, EGGE 2008, za: Spra­

wozdanie Komisji dla Rady..., s. 7.

g) zapewnienia, że perspektywa płci jest uwzględniana w rozwiązaniach doty­ czących recesji gospodarczej na szczeblach europejskim i krajowych, ma­ jąc na uwadze zróżnicowany wpływ kryzysu na kobiety i mężczyzn; h) odnowienia zobowiązania podjętego przez państwa członkowskie w ra­

mach europejskiego paktu na rzecz równości płci oraz wzmocnienia part­ nerstwa i synergii między instytucjami europejskimi, partnerami społe­ cznymi i społeczeństwem obywatelskim.

By niwelować różnice w podziale obowiązków między kobietami a mężczy­ znami, w niektórych krajach zaczęto promować zmiany w typowym postrzeganiu modelu rodziny - przez poszerzenie udziału mężczyzn w opiece nad dziećmi. Jako pierwsze podjęły działania w tym zakresie kraje nordyckie, które zaczęły promować urlopy ojcowskie i elastyczne formy zatrudnienia dla mężczyzn, by mieli oni więcej czasu na zajmowanie się dziećmi12.

Ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego realizowane są projekty, które mają na celu wyrównanie szans obu płci na rynku pracy i ograniczenie stereo­ typowego postrzegania płci. Do tego typu projektów można zaliczyć m.in.13:

- projekty rozwijające aktywność ekonomiczną kobiet i mężczyzn - wspie­

ranie przedsiębiorczości,

- zwiększanie dostępu do usług opiekuńczych nad dziećmi i osobami zależ­

nymi,

- wspieranie zwiększenia zatrudnienia kobiet i mężczyzn,

- działania podnoszące kwalifikacje zawodowe kobiet oraz mężczyzn (szcze­

gólnie pomoc kobietom w powrocie na rynek pracy po urlopach macie­ rzyńskim czy wychowawczym).

Zgodnie z Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki (PO KL) każdy projekt z zakresu wsparcia dla osób powinien zawierać diagnozę uwzględniającą sytuację kobiet i mężczyzn w danym obszarze wsparcia oraz ocenę wpływu na sytuację płci, której wyniki staną się podstawą do organizacji projektu w zakresie doboru działań i instrumentów wspierających (usługi towarzyszące, np. transportowe, opiekuńcze, zapewnienie udziału asystentów, trenerów i inne) umożliwiających grupom dys­ kryminowanym uczestnictwo w projekcie. W celu zagwarantowania przestrzegania horyzontalnej zasady równości szans w projektach od 1 kwietnia 2009 r. przy oce­ nie wniosku o dofinansowanie w ramach PO KL wprowadzony został „standard mi­ nimum” realizacji równości szans. Standard minimum ma formę listy sprawdzają­

12 Men and gender equality, Analiza opublikowana przez Komisję Europejską, www.efs.gov.pl/ Documents/gender.pdf.

Równość płci w aspekcie społeczno-ekonomicznym... 51 9 cej, która zawiera sześć pytań. Aby uznać projekt za zgodny z zasadami równości szans, co najmniej dwie odpowiedzi muszą być twierdzące14.

Na początku 2011 r. rozpoczęła się w Polsce kampania, która ma na celu pro­ mocję zasady równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy w kontekście dzia­ łań wspieranych przez Program Kapitał Ludzki. W kampanii wykorzystano spot reklamowy przedstawiający rozmowę kwalifikacyjną, podczas której mężczyźnie zadaje się nietypowe pytania o jego życie osobiste, np. o zamiar posiadania dzieci. Celem filmiku jest zwrócenie uwagi na niestosowność tego typu pytań bez względu na to, czy zadawane są mężczyznom czy kobietom. Spot jest efektem konkursu dla młodych twórców zorganizowanego przez Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym w 2010 r. Spot reklamowy można zobaczyć w telewizji, kinach i Internecie, a cała kampania będzie trwać do końca 2011 r.15

Przejawem zmian pewnych stereotypów jest akcja „Dziewczyny na politechni­ ki”, która przekształciła się już w cykliczną imprezę obejmującą cały kraj. Jej celem jest zachęcenie uczennic szkół ponadgimnazjalnych do podejmowania studiów inżynierskich, zwłaszcza na kierunkach technicznych. Wiele kierunków technicz­ nych otwiera dostęp do międzynarodowego rynku pracy. Akcja „Dziewczyny na politechniki” jest oparta na wzorcu niemieckim. W Niemczech zainaugurowano również „Dzień Chłopca”, w celu zachęcania chłopców do podejmowania zawodów tradycyjnie uznawanych za kobiece16.

Gender mainstreaming

Unia Europejska stworzyła koncepcję dążącą do wprowadzenia równości płci do głównego nurtu polityki i działań. Koncepcja ta określana jest jako gender main­ streaming. Jest to jedna z polityk społecznych UE, która mówi o tym, że konieczne jest patrzenie na różne działania pod kątem tego, jaki mają wpływ na daną płeć. Jednym z przykładów jest działanie mające na celu wyrównanie reprezentacji ko­ biet i mężczyzn w gremiach politycznych czy gospodarczych w taki sposób, żeby każda z grup miała realny wpływ na zachodzące zmiany.

Koncepcję gender mainstreaming po raz pierwszy zapisano w 1995 r. w Pekinie podczas konferencji ONZ, kiedy uchwalono tzw. Platformę Działania. Dokument ten ratyfikowało blisko 190 państw.

W latach 90. Unia Europejska podjęła się wielu inicjatyw wpisujących się w koncepcję gender mainstreaming: dyrektyw w sprawie równego traktowania

14R e a l i z a c j a h o r y z o n t a l n e j z a s a d y r ó w n o ś c i p ł c i w P r o g r a m i e O p e r a c y j n y m K a p i t a ł L u d z k i, mate­

riały z seminarium pt. „Kobiety w badaniach rynku pracy”, zorganizowanego przez Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie w ramach projektu „Podkarpackie Obserwatorium Rynku Pracy”, Rzeszów 2010.

15 Ibidem.

kobiet i mężczyzn czy ramowych programów na rzecz równości płci17. Początek XXI wieku charakteryzuje się znacznym spowolnieniem polityki równości płci, przede wszystkim na skutek rozszerzenia UE do 27 państw. Do kluczowych czyn­ ników hamujących wdrażanie gender mainstreaming należały: brak atmosfery do debaty i woli politycznej, redukcja środków finansowych.

Obecnie równość kobiet i mężczyzn jest jednym z pięciu obszarów działania programu PROGRESS na lata 2007-2013. Program ten współdziała z Europejskim Funduszem Społecznym, a jego budżet wyniósł 743,25 mln euro. W Wilnie 21 czerwca 2010 r. otworzono Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn. Do zadań tej nowej agendy UE należą: udostępnianie wiedzy specjalistycznej, poprawa wie­ dzy z zakresu równości płci i uwrażliwianie społeczeństwa na te kwestie. Pracę Komisji Europejskiej wspiera utworzony już w 1981 r. Komitet Doradczy ds. Rów­ ności Szans Kobiet i Mężczyzn, który może kierować do KE opinie na tematy zwią­ zane z promowaniem równych szans w UE. W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, partnerów społecznych na poziomie UE oraz organizacji pozarządowych. Natomiast w Parlamencie Europejskim funkcjonuje Komisja Praw Kobiet i Równych szans18.

Dane wskazuj ą na to, że równość płci opłaca się nie tylko państwu, lecz także przedsiębiorstwom. Jednak realizacja gender mainstreaming wyłącznie na poziomie instytucjonalnym nie doprowadzi do zamierzonych celów. Konieczna jest mobiliza­ cja społeczna i ogromne zaangażowanie osób stojących na czele wielu instytucji.

GENDER EQUALITY IN SOCIO-ECONOMIC ASPECTS IN THE EU Summary

In the p ap er th ere is p resen ted the research c o n d u cted by B C G w h ic h aim ed at m easu rin g the g en d er equity in 2 2 countries. A s a resu lt o f th is research the co m p an y estab lish ed W o m en 's W o rld In d ex (W W I). T he second p art o f th e p ap er is the equity analysis o f w o m en and m en in E u ro p ea n U n io n and th e id en tificatio n o f activ ities co n n ected w ith g en d er equity. In th e p ap er it is show n the co n n ectio n betw een the g en d er equity and econom y.

17 Szerzej: A.G. Dijkstra, J. Plantega, E k o n o m i a i p ł e ć , P o z y c j a z a w o d o w a k o b i e t w U n i i E u r o p e j ­ s k i e j, GWP, Gdańsk 2003.

18 I. Krzemińska, G e n d e r M a i n s t r e a m i n g w U E , c z y l i o p o l i t y c e r ó w n o ś c i p ł c i. http://www.twoja