Tadeusz Zając, Kazimierz Klima1, Franciszek Borowiec2, Robert Witkowicz Jan Barteczko2
Akademia Rolnicza w Krakowie, Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin 1
Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, 2 Katedra Żywienia Zwierząt
Plonowanie odmian lnu oleistego
w różnych warunkach siedliska
*Yielding of linseed varieties in various site conditions
Słowa kluczowe: len oleisty, odmiany, kolor nasion, plon, skład chemiczny, kwasy tłuszczowe Key words: linseed, cultivars, seed colour, yield, chemical composition, fatty acids Porównano wielkość plonu nasion i jego elementy
składowe oraz zawartość tłuszczu u pięciu odmian lnu oleistego: Opal, AC Linora, Flanders, Bar-bara i Hungarian Gold. Wykazano, że plonowa-nie odmian lnu oleistego różniących się pocho-dzeniem było zbliżone i uzależnione głównie od wpływu wywieranego przez czynniki losowe — lata, miejscowości oraz zachodzącą interakcję pomiędzy nimi. Analiza wymiarów komponen-tów struktury plonu nasion lnu oleistego ujaw-niła, że pochodzenie odmian rzutowało na obsadę pędów. Odmiany kanadyjskie wykształcały więk-szą obsadę pędów w porównaniu do odmian węgierskich. Warunki miejsca uprawy w nikłym stopniu różnicowały zawartość tłuszczu i skład kwasów tłuszczowych oleju odmian lnu oleistego. W mało korzystnych warunkach siedliskowych terenów górskich len oleisty wydaje się jedyną rośliną oleistą, którą można rekomendować do towarowej uprawy.
The amount of linseed seed yield, its components and oil content were compared for 5 linsed cultivars: Opal, AC Linora, Flanders, Barbara and Hungarian Gold. It was demonstrated that yielding of linseed cultivars of different origin was similar and depended mainly on the effect of random factors, such as years, locations and the interaction between them. An analysis of the size of linseed seed yield components revealed that the cultivar origin affected the number of shoots. Canadian varieties developed higher number of shoots in comparison to Hungarian ones. The sites where the plants were cultivated only slightly diversified their oil content and fatty acids composition in the oil from the linseed cultivars. In less favourable site conditions in the mountainous areas linseed seems the only oil plant worth recommending for cultivation as a commercial crop.
Wstęp
Len uprawny (Linum usitatissimum L.) w warunkach chłodniejszej strefy klimatu umiarkowanego uprawiany jest na włókno (Easson, Molloy 2000), natomiast w rejonach cieplejszych i zarazem suchszych tejże strefy na nasiona
*
uprawiana jest głównie forma oleista (Casa i in. 2000; Aufhammer i in. 2000). Głównym producentem lnu oleistego jest Kanada, w której gatunek ten jest szóstą pod względem gospodarczego znaczenia rośliną uprawną, a rocznie powierzchnia uprawy wynosi 600–800 tys. ha (Saeidi i Rowland 1999). Znaczna część tej produkcji jest eksportowana do Europy, w tym także Polski, gdzie wobec małej produkcji własnej potrzeby zaspakajane są poprzez import całych nasion, śruty poekstrakcyjnej i oleju lnianego. Aktualnie kraje Unii Europejskiej rozwijają powierzchnię uprawy lnu oleistego, traktując ją jako produkcję nieżywnościową, a sprawozdanie FAO (1998) podaje, że największą powierzchnię uprawy lnu oleistego posiadały Niemcy (74 tys. ha), Wielka Brytania (64 tys. ha) i Francja (47 tys. ha).
Dążenie do rozwijania powierzchni uprawy lnu oleistego ma również miejsce w krajach o chłodniejszym klimacie — Finlandii (Sankari 2000) i Północnej Irlandii (Easson, Molloy 2000), a także na Litwie (Mikelionis, Endriukaitis 2000).
Systematycznie prowadzona praca hodowlana z lnem oleistym, zwłaszcza w Kanadzie (Rowland i in. 1990, Grady 1994, Dribnenki i Green 1995, Kenaschuk i Rashid 1998, Grant i in. 1999) oraz na Węgrzech (Anonim 1999), spowodowała wyhodowanie wielu wysokoplennych, nowych odmian, zarówno o brązowych, jak i żółtych nasionach, uprawianych powszechnie także w innych krajach. Krajowe odmiany lnu oleistego o brązowych nasionach cechuje produktywność na poziomie 15 dt z 1 ha (Heimann 1996). Jednak wyniki ostatnio przeprowadzonych doświad-czeń dostarczają dowodów, że plonowanie zrejonizowanych odmian przekracza 2 tony nasion z hektara (Piotrowska, Furowicz 1998).
Wielkość plonu nasion lnu oleistego zależy od wymiarów poszczególnych elementów składowych plonu, kształtujących się w trakcie ontogenezy i zależnych zarówno od warunków siedliska (Dybing, Zimmermann 1965; Casa i in. 2000; Zając i in. 2001), jak i poziomu agrotechniki, z których najlepiej poznano ilość wysiewu (Albrechtsen, Dybing 1973; Diepenbrock i in. 1995; Casa i in. 2000). Badając plonowanie lnu oleistego w 15 miejscowościach Niemiec i Szwajcarii przy wysiewie nasion od 200 do 800 sztuk na m2, Diepenbrock i in. (1995) stwierdzili, że istotna interakcja zachodząca pomiędzy genotypem a miejscowością i rokiem uprawy decydowała o wielkości plonu nasion, a najlepsze efekty produkcyjne dawał wysiew 400–600 nasion na m2. Turner (1991) uważa, że optymalne zagęsz-czenie roślin lnu oleistego wynosi 400 sztuk/m2, gdyż przy tej obsadzie występuje minimalna skłonność do wylegania. Z przeglądu literatury wynika, że w więk-szości przeprowadzonych eksperymentów z lnem oleistym nie analizowano kom-ponentów struktury plonu nasion odmian lnu oleistego. Możliwości stosowania nasion lnu w żywieniu zwierząt (Barowicz i in. 1997; Borowiec i in. 2001) oraz piekarstwie (Gambuś i in. 2001) mogą być dodatkowymi czynnikami stymulu-jącymi produkcję nasion tej rośliny, której uprawę można lokować w różnych warunkach siedliska, w tym również w rejonach górskich, gdzie dotychczas nie
uprawia się roślin oleistych. Barowicz i in. (1997) podkreślają, że wykorzystanie nasion lnu oleistego w żywieniu tuczników w formie 4 lub 8% dodatku do mieszanek treściwych spowodowało tendencje do obniżenia się w surowicy krwi poziomu trójglicerydów, tłuszczu całkowitego i glukozy. Natomiast dodatek (10%) zmielonych nasion lnu oleistego do chleba mieszanego wykazał hipocholestero-lemiczne działanie prowadzące do spadku cholesterolu u zwierząt doświadczalnych (Gambuś i in. 2001). Należy podkreślić, że len oleisty uprawiany na terenie nie zanieczyszczonym pierwiastkami śladowymi nie wykazywał niepożądanej zdoln-ości do kumulacji w nasionach nadmiernych ilzdoln-ości Cr, Zn, Pb, Cu, Ni, Fe i Mn (Zając i in. 2002).
Celem przeprowadzonych badań była ocena wielkości i struktury plonu nasion pięciu odmian lnu oleistego w dwóch zróżnicowanych warunkach siedlis-kowych z uwzględnieniem zawartości tłuszczu i kwasów tłuszczowych.
Materiał, metody i warunki badań
W latach 2000–2001 przeprowadzono ścisłe doświadczenia polowe w Stacji Doświadczalnej Katedry Szczegółowej Uprawy Roślin AR, zlokalizowane w miejscowości Prusy koło Krakowa. Drugim punktem doświadczalnym była Górska Stacja Doświadczalna Katedry Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, położona w Czyrnej pod Krynicą Górską. W Prusach glebę pola doświadczalnego stanowił czarnoziem zdegradowany, wytworzony z lessu i zaliczany do kompleksu pszennego bardzo dobrego i I klasy bonitacyjnej. W Czyrnej glebę pola doświad-czalnego określono jako brunatną, wytworzoną ze zwietrzeliny skał fliszowych o składzie granulometrycznym gliny średniej szkieletowej, a zaliczanej do kom-pleksu owsiano-ziemniaczanego górskiego i V klasy bonitacyjnej. W obu punktach przedplonem dla lnu były ziemniaki średniowczesne. W Prusach odczyn gleby był obojętny, pH w KCl = 6,0, a zawartość w niej przyswajalnych form fosforu i potasu wysoka. W Czyrnej zawartość przyswajalnego fosforu w glebie była średnia, zaś potasu wysoka, a jej odczyn był słabo kwaśny (pH w KCl = 5,1). W doświadczeniu porównywano plonowanie pięciu odmian lnu oleistego: Opal (Pl); Barbara i Hungarian Gold (H), Flanders i AC Linora (CAN), z których tylko odmiana Hungarian Gold odznaczała się żółtą barwą nasion, a pozostałe posiadały brązowe nasiona. Na 1 m2 wysiewano 600 kiełkujących nasion, w rzędy odległe co 15 cm. Uprawę i prace pielęgnacyjne w trakcie wegetacji przeprowadzono zgod-nie z zasadami klasycznej uprawy. Przedsiewzgod-nie aplikowano 48 kg P2O5 w formie
superfosfatu potrójnego i 72 kg K2O w 57% soli potasowej oraz 30 kg N w saletrze
amonowej. Drugą dawkę azotu w analogicznej dawce i formie jak pierwsza zastosowano w fazie jodełki. Chwasty dwuliścienne i jednoliścienne niszczono przy pomocy herbicydów Chiesel 75 WG — w ilości 0,04 kg/ha i Targa Super EC
— 1,5 dm3. W Prusach w tej fazie rozwojowej lnu stosowano Karate 025 EC w ilości 0,3 dm3 na 1 ha, w celu zwalczania pchełek uszkadzających młodociane rośliny w fazie jodełki.
Doświadczenia założono metodą losowanych bloków, w czterech powtórze-niach. Zbioru lnu oleistego, po uprzedniej desykacji roślin Reglone — 3 dm3/ha dokonano w III dekadzie sierpnia (Prusy) i II dekadzie września (Czyrna). Przed zbiorem z każdego poletka wyrywano rośliny z powierzchni próbnych (1 m2), w celu ustalenia liczby roślin i pędów. W oparciu o szczegółowe pomiary 30 pędów określono liczbę torebek nasiennych na pędzie i liczbę nasion w torebce. Po omłocie roślin lnu w próbach nasion z każdego poletka oznaczono udział zanie-czyszczeń, zawartość wody (plon nasion podano przy 8% zawartości wody) i masę 1000 nasion. W nasionach oznaczono zawartość tłuszczu wykorzystując standar-dowe metody AOAC oraz skład kwasów tłuszczowych przy użyciu chromatografu gazowego (Varian Star 3400CX).
Do edycji i obliczeń statystycznych wykorzystano pakiety Microsoft Office oraz STATISTICA.
Wzrost i rozwój lnu był modyfikowany przebiegiem warunków meteorolo-gicznych (tab. 1). Siewu nasion dokonywano w terminie optymalnym, lecz w roku 2001 obfite opady deszczu w Prusach (145,7 mm), trwające 8 dni spowodowały silne ubicie gleby oraz zaskorupienie jej wierzchniej warstwy, a także pojawienie się bruzd erozyjnych, co wywołało przedłużone i nierówne wschody, a na części poletek obsada roślin była niższa od zakładanej. W obu miejscowościach negatywnie na stan roślin lnu wpłynęły klęskowo wysokie opady w lipcu, przypa-dające w okresie dojrzewania, prowadzące do niewielkiego wylegania roślin,
Tabela 1 Rozkład opadów i temperatury powietrza w miesiącach wegetacji lnu oleistego w dwóch miejscowościach — The range of rainfall and air temperature in vegetation period
of linseed in two localities
Miesiące — Months Miejscowość
Locality
Lata
Years IV V VI VII VIII IX Σ
Opady — Rainfall [mm] 2000 42,9 62,9 70,3 217,4 41,3 – 434,8 Prusy 2001 145,7 72,9 86,1 141,6 77,2 – 523,5 2000 32,3 95,3 112,4 158,8 54,6 169,0 622,4 Czyrna 2001 100,9 59,9 143,4 320,1 53,9 56,5 734,7 Temperatura — Temperature [oC] 2000 11,8 16,0 16,9 16,6 18,9 – 16,0 Prusy 2001 9,3 15,9 16,0 21,2 20,7 – 16,6 2000 6,6 10,9 14,8 14,7 15,1 10,2 12,1 Czyrna 2001 5,3 10,9 13,5 16,3 15,5 9,7 11,9
jednak tylko w Prusach. W Czyrnej w żadnym roku badań nie zanotowano wyle-gania roślin i łanu lnu oleistego, lecz niższe temperatury powietrza w tej miejsco-wości spowodowały przedłużenie okresu wegetacji prawie o miesiąc w porów-naniu do Prus.
Wyniki i dyskusja
Przeprowadzona analiza wariancji dla plonu nasion i jego komponentów struktury wykazała dominujący wpływ na te cechy czynników losowych (lata i miejscowości) w porównaniu do wpływu wywieranego przez czynnik stały (odmiany). Szczegółowe wartości dla źródeł zmienności w połączeniu z udziałem komponentów wariancyjnych zamieszczono w tabeli 2. Wpływ odmian na wiel-kość plonu nasion i jego cechy składowe przejawił się wyłącznie w formie współdziałań z czynnikami losowymi, głównie latami badań. Taki układ wartości wskazuje na silny wpływ czynników siedliska konkretnej miejscowości, związany z różnym przebiegiem pogody w latach, na kształtowanie produkcyjności lnu oleistego, przejawiającej się zarówno w wysokości plonu nasion, jak i wartości poszczególnych składników struktury plonu nasion. Udział komponentu warian-cyjnego w determinacji plonu nasion lnu oleistego spowodowany był głównie przez wpływ miejscowości (28,2%) i interakcje lat z miejscowościami (47,2%). Pozostałe źródła zmienności cechowały się znacznie słabszym wpływem, który oscylował około 5%.
Tabela 2 Analiza wariancji plonu nasion lnu oleistego oraz jego składników
Yield seeds of linseed cultivars and their components analysis of variance
Źródło zmienności
Source of variance Df.
Średni kwadrat
Means square
1α Udział komponentu wariancyjnego [%]
Share of variance component
1. Plon nasion — Seed yield [g m– 2]
Powtórzenia — Replications 12 140,1 0,919 –
Lata — Years [L] 1 6,6 0,985 0
Miejscowości — Localities [M] 1 113627,8 0,063 28,2
Odmiany — Cultivars [O] 4 4751,1 0,260 –
L*M 1 81345,0 0,004 47,2
L*O 4 1253,1 0,710 0
M*O 4 4626,3 0,252 4,8
L*M*O 4 2263,7 0,000 5,9
ciąg dalszy tabeli 2 2. Liczba pędów — Stem density [szt. m-2 — pcs m-2]
Powtórzenia — Replications 12 6151,1 0,055 –
Lata — Years [L] 1 17731,0 0,674 0
Miejscowości — Localities [M] 1 207774,1 0,296 2,9
Odmiany — Cultivars [O] 4 83431,5 0,196 –
L*M 1 432915,3 0,020 42,1
L*O 4 2886,6 0,980 0
M*O 4 82826,8 0,184 13,5
L*M*O 4 31220,1 0,000 14,7
Błąd — Error 48 3202,5 – 26,8
3. Liczba torebek na 1 pędzie — Number capsules per stem
Powtórzenia — Replications 12 14,8 0,000 –
Lata — Years [L] 1 27,9 0,500 0
Miejscowości — Localities [M] 1 1580,6 0,003 57,7
Odmiany— Cultivars [O] 4 13,8 0,195 –
L*M 1 249,2 0,000 22,2
L*O 4 3,6 0,236 0,4
M*O 4 10,5 0,051 1,7
L*M*O 4 1,7 0,692 0
Błąd — Error 48 3,0 – 18,0
4. Nasion w torebce [szt.] — Seed capsule [pcs]
Powtórzenia — Replications 12 0,2 0,124 –
Lata — Years [L] 1 22,5 0,075 18,3
Miejscowości — Localities [M] 1 14,3 0,132 10
Odmiany — Cultivars [O] 4 0,8 0,315 –
L*M 1 19,9 0,000 41,7
L*O 4 0,6 0,056 3,3
M*O 4 0,6 0,063 1,6
L*M*O 4 0,1 0,606 0
Błąd — Error 48 0,2 – 25,0
5. Masa 1000 nasion — 1000 seed weight [g]
Powtórzenia — Replications 12 0,4 0,009 –
Lata — Years [L] 1 0,1 0,756 0
Miejscowości — Localities [M] 1 1,6 0,090 5,9
Odmiany — Cultivars [O] 4 3,8 0,010 –
L*M 1 0,3 0,327 0
L*O 4 0,7 0,189 5,9
M*O 4 0,4 0,397 0
L*M*O 4 0,3 0,115 5,9
Liczba pędów lnu oleistego, kształtująca się jako pierwszy składnik struktury plonu nasion, była istotnie uzależniona od dwóch interakcji: podwójnej — lat i miejscowości (42,1%) oraz potrójnej — lat, miejscowości i odmian (14,7%). Silny wpływ miejscowości zaznaczył się również w odniesieniu do kolejnego składnika struktury plonu nasion, czyli liczby torebek na pędzie, a jego determi-nacja była spowodowana głównie przez miejscowości (57,7%) oraz współdziałania lat i miejscowości (22,2%). Liczba nasion w torebce zależała od lat, w których prowadzono badania (18,3%) oraz od współdziałania lat i miejscowości (41,7%). W odniesieniu do masy 1000 nasion odmian lnu oleistego wpływ analizowanych czynników ujmowanych oddzielnie lub w formie interakcji był znacznie słabszy niż miało to miejsce u innych składników, wykształcających się znacznie wcześniej w trakcie ontogenezy. Jak wynika z czteroletnich badań len oleisty uprawiany w środkowej Italii wykazywał duże zdolności adaptacyjne do warunków danego roku uprawy, które sprawiały, że pomiędzy poszczególnymi składnikami struktury plonu nasion dochodziło do częściowej kompensacji (Casa i in. 1999). Jak pod-kreślają Diepenbrock i in. (1995) duża plastyczność w rozwoju lnu oleistego sprawiła, że w doświadczeniach zlokalizowanych w 15 miejscowościach Niemiec i Szwajcarii plonowanie tej rośliny uprawnej było uwarunkowane silniej warun-kami lokalnego siedliska niż ilością wysiewu nasion.
Szczegółowe dane dla plonu nasion i jego składników struktury zamieszczono w tabeli 3. Porównywane odmiany lnu oleistego nie różniły się istotnie wielkością plonu nasion oraz zróżnicowaniem wymiarów komponentów struktury plonu, z wyjątkiem masy 1000 nasion. Na podkreślenie zasługuje wyraźna tendencja lepszego plonowania odmiany Flanders, zwłaszcza w porównaniu do krajowej Tabela 3 Plon nasion i jego składniki struktury u odmian lnu oleistego (średnie z dwóch miejscowości)
Yielding of linseed cultivars and seed yield components (means from two localities)
Odmiany — Cultivars Cechy
Traits AC Linora Barbara Flanders Hugarian
Gold Opal
NRI
LSD
α = 0,05 Plon nasion — Seed yield
[g m-2] 151,6 156,5 186,7 155,4 140,3 NS
Liczba pędów — Stem density
[szt. m-2 — pcs m-2] 444,4 308,0 429,3 285,5 399,8 NS
Liczba torebek na 1 pędzie
Number capsules per stem 9,0 10,5 11,2 11,3 10,4 NS
Nasion w torebce [szt.]
Seed capsule [pcs.] 5,5 5,6 5,8 5,3 5,2 NS
Masa 1000 nasion [g]
1000 seed weight 6,8 8,2 7,3 7,6 7,4 0,2
odmiany Opal. Wyższe plonowanie odmiany Flanders warunkowały dwa kompo-nenty struktury plonu, czyli wysoka liczba torebek na pędzie oraz najwyższa liczba nasion w torebce. Obydwie odmiany kanadyjskie: AC Linora i Flanders wytwo-rzyły najwyższą obsadę pędów na jednostce powierzchni. Z kolei odmiany węgierskie: Barbara i Hungarian Gold odznaczały się niższą obsadą pędów, natomiast wartości pozostałych komponentów struktury plonu były wysokie, co należy przyjąć jako istnienie kompensacji pomiędzy składowymi plonu nasion lnu oleistego, zachodzącej podobnie u odmian określonego pochodzenia.
Plon nasion odmian lnu oleistego był istotnie zależny od interakcji lat z miejscowościami oraz bardziej skomplikowanego współdziałania z udziałem odmian, lat i miejscowości (rys. 1). Układ czynników doświadczalnych kształtu-jących plonowanie lnu oleistego w dużym stopniu nawiązuje do obsady pędów generatywnych. Analiza plonowania odmian w latach i miejscowościach pozwala zauważyć dobre plonowanie odmiany Flanders. Interakcja zachodząca pomiędzy czynnikami doświadczenia ujawniła przeciwstawne tendencje w kształtowaniu obsady pędów, wynikające z oddziaływania ocenianych czynników. Lata badań należy uznać za czynnik najsilniej oddziałujący na zagęszczenie pędów generatyw-nych lnu oleistego (rys. 2), ponieważ w drugim roku doświadczenia w jednej miejscowości (Czyrna) zagęszczenie pędów rosło, natomiast w drugim punkcie badawczym (Prusy) uległo obniżeniu.
Zawartość tłuszczu i skład kwasów tłuszczowych oleju lnianego przedsta-wiono w tabeli 4. Wszystkie badane odmiany lnu oleistego odznaczały się trady-cyjnym składem kwasów tłuszczowych, wśród których dominował kwas lino-lenowy. Podobne dane dla odmian lnu oleistego podają inni autorzy (Froment i in. 1998, Piotrowska i Furowicz 1999, Borowiec i in. 2001). W oparciu o analizę składu kwasów tłuszczowych dwudziestu odmian i rodów lnu oleistego, zarówno jasnonasiennych i brązowonasiennych, Piotrowska i Furowicz (1999) podkreślają, że duży udział kwasu linolenowego decyduje o szybkim wysychaniu oleju, a właściwość ta jest istotna przy wykorzystaniu oleju lnianego dla celów przemys-łowych. Zawartość tłuszczu oraz kwasu oleinowego w nasionach odmian AC Linora i Opal była bardzo stabilna i nie zmieniała się pod wpływem warunków siedliska miejsca uprawy. Podwyższoną zawartość kwasu oleinowego stwierdzono u węgierskiej odmiany Barbara, która także odznaczała się największym udziałem nasyconych kwasów tłuszczowych (SFA). Na podkreślenie zasługuje fakt, że niektóre odmiany lnu oleistego: Flanders, Barbara i Hungarian Gold, uprawiane w terenie górskim, gromadziły w nasionach nieco więcej ekstraktu eterowego. Wszystkie porównywane odmiany odznaczały się bardzo stabilnym udziałem nienasyconych kwasów tłuszczowych (UFA) i kwasów tłuszczowych neutralnych i hipocholesterolemicznych (DFA). Z uwagi na dochodzące do 2 ton z hektara plony nasion lnu (Piotrowska i Furowicz 1999, Zając i in. 2001), ten gatunek jest naprawdę efektywnym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza kwasu linolenowego, który wprowadzony w formie dodatku zmielonych nasion do
wypieku pieczywa mieszanego, z jednej strony podnosił walory żywieniowe chleba poprzez wzrost w nim zawartości białka, związków mineralnych, a z drugiej, pieczywo to prowadzi do spadku zawartości cholesterolu we krwi zwierząt doś-wiadczalnych (Gambuś i in. 2001).
Linora P lon nasi on/S eed yi el d 50 100 150 200 250 300 2000 2001 Barbara 2000 2001 Flanders 2000 2001 Gold 2000 2001 Opal 2000 2001 Prusy Czyrna
Rys. 1. Interakcja pomiędzy miejscowościami, latami i odmianami dla plonu nasion — Interaction
among localities, years and cultivars for yield of seed
Linora Li czba p ędów 100 200 300 400 500 600 700 800 2000 2001 Barbara 2000 2001 Flanders 2000 2001 Gold 2000 2001 Opal 2000 2001 Prusy Czyrna
Rys. 2. Interakcja pomiędzy miejscowościami, latami i odmianami dla liczby pędów — Interaction
Tabela 4 Zawartość kwasów tłuszczowych w nasionach odmian lnu oleistego — The content of fatty acidis in seeds of linseed cultivars
Miejscowości — Localities
Prusy Czyrna
Kwasy tłuszczowe Fatty acids
Barbara Flanders Hungar. Linora Opal Barbara Flanders Hungar. Linora Opal
Zawartość tłuszczu — Oil content % 39,44 40,08 40,79 40,91 41,59 42,18 42,13 44,85 40,98 41,25
Kwasy tłuszczowe — Fatty acids = 100%
palmitynowy — palmitic C16:0 6,48 6,58 6,28 6,39 6,49 7,05 6,41 6,25 6,06 6,19 stearynowy — stearic C18:0 5,09 4,22 3,61 2,98 4,63 4,90 4,40 3,49 3,84 3,79 oleinowy — oleic C18:1 25,97 23,55 27,65 19,47 20,58 23,76 19,26 19,56 19,83 19,00 linolowy — linoleic C18:2 11,93 13,28 12,81 17,85 12,29 12,41 14,41 13,30 13,79 14,04 linolenowy — linolenic C18:3 50,52 52,26 49,61 53,19 55,92 51,85 55,51 57,22 56,48 56,89 inne — others 0,01 0,11 0,04 0,12 0,09 0,03 0,01 0,18 – 0,09
Nasycone kwasy tłuszczowe Saturated fatty acids — SFA
11,57 10,80 9,89 9,37 11,12 11,95 10,81 9,74 9,90 9,98
Nienasycone kwasy tłuszczowe Unsaturated fatty acids — UFA
88,42 89,09 90,07 90,51 88,79 88,02 89,18 90,08 90,1 89,93
Kwasy tłuszczowe neutralne i hipocholesterolemiczne
Fatty acids having desirable neutral and hypocholesterolemic — DFA
93,51 93,31 93,68 93,49 93,42 92,92 93,58 93,57 93,94 93,72
Stosunek nienasyconych do nasyconych kwasów tłuszczowych — UFA/SFA ratio
7,64 : 1 8,25 : 1 9,11 : 1 9,66 : 1 7,98 : 1 7,36 : 1 8,25 : 1 9,25 : 1 9,10 : 1 9,01 : 1 Stosunek kwasów tłuszczowych n-6 : n-3
Fatty acids ratio n-6 : n-3
Wnioski
• Plonowanie odmian lnu oleistego różniących się pochodzeniem było zbliżone i uzależnione głównie od wpływu wywieranego przez czynniki losowe — lata, miejscowości oraz zachodzącą interakcję pomiędzy nimi.
• Analiza wymiarów składników struktury plonu nasion lnu oleistego ujawniła, że pochodzenie odmian rzutowało na obsadę pędów. Odmiany kanadyjskie wykształcały większą obsadę pędów w porównaniu do odmian węgierskich. • Warunki miejsca uprawy w nikłym stopniu różnicowały zawartość tłuszczu
i skład kwasów tłuszczowych oleju odmian lnu oleistego.
• W mało korzystnych warunkach siedliskowych terenów górskich len oleisty wydaje się jedyną rośliną oleistą, którą można rekomendować do towarowej uprawy.
Conclusions
• It was demonstrated that yielding of linseed cultivars of different origin was similar and depended mainly on the effect of random factors, such as years, locations and the interaction between them.
• An analysis of the size of linseed seed yield components revealed that the cultivar origin affected the number of shoots. Canadian varieties developed higher number of shoots in comparison to Hungarian ones.
• The sites where the plants were cultivated only slightly diversified their oil content and fatty acids composition in the oil from the linseed cultivars. • In less favourable site conditions in the mountainous areas linseed seems the
only oil plant worth recommending for cultivation as a commercial crop.
Literatura
Albrechtsen R.S., Dybing C.D. 1973. Influence of seeding rate upon and oil yield and their components in flax. Crop Sci., 13: 277-280.
Anonim 1999. Linseed breeding. Gabonatermesztesi Kutato Kft.: 15-22.
AOAC 1995. Official Methods of Analysis of the Association of Official Analytical Chemists. 16th Edition, Arlington, Virginia, USA.
Aufhammer W., Wägner W., Kaul H.-P., Kübler E. 2000. Strahlungsnutzung durch Bestände ölreicher Körnerfruchtarten – Winterraps, Öllein und Sonnenblume im Vergleich. J. Agronomy & Crop Sci., 184: 277-286.
Barowicz T., Brzóska F., Pietras M., Gąsior R. 1997. Hipocholesteremiczny wpływ pełnych nasion lnu w diecie tuczników. Medycyna Wet., 53 (3): 164-167.
Borowiec F., Zając T., Kowalski Z.M., Micek P., Marciński M. 2001. Comparison of nutritive value of some new commercial linseed oily cultivars for ruminants. J. Anim. Feed Sci., 10: 301-308. Borowiec F., Zając T., Migdał W., Micek P. 2001. Wpływ skarmiania nasion lnu oleistego w
daw-kach pokarmowych na strawność składników oraz wskaźniki fizjologiczne w treści żwacza i surowicy krwi owiec. Rośliny Oleiste, XXII: 207-216.
Casa R., Russell G., Lo Cascio B., Rossini F. 1999. Environmental effects on linseed (Linum
usitatissimum L.) yield and growth of flax at different stand densities. Eur. J. Agron., 11: 267-278.
Diepenbrock W., Leon J., Clasen K. 1995. Yielding ability and yield stability of linseed in Central Europe. Agron. J., 87: 84-88.
Dribnenki J.C.P., Green A.G. 1995. Linola TM 947 low linoleuic acid flax. Can. J. Plant Sci., 75: 201-202.
Easson D.L., Molloy R.M. 2000. A study of the plant, fibre and seed development in flax and linseed (Linum usitatissimum) grown at a range of seed rates. J. Agric. Sci., Cambridge, 135: 361-369. Froment M.A., Smith J.M., Turley D. 1998. Fatty acids profiles in the seed oil of linseed and fibre
flax cultivars (Linum usitatissimum L.) grown in England and Scotland. Tests of Agrochemicals and Cultivars No. 19. Ann. appl. Biol., 132 (supplement): 60-61.
Gambuś H., Mikulec A., Pisulewski P., Borowiec F., Zając T., Kopeć A. 2001. Hipocholestero-lemiczne właściwości chleba z nasionami lnu oleistego. Żywność, Nauka, Technologia, Jakość, 3 (28) Supl.: 54-65.
Grady K.A., Lay G.L. 1994. Registration of Day flax. Crop Sci., 34 (1): 308.
Grant C.A., Dribnenki J.C.P., Bailey L.D. 1999. A comparison of the yield response of solin (cv. Linola 947) and flax (cvs. McGregor and Vimy) to application of nitrogen, phosphorus, and Provide (Penicillium bilaji). Can. J. Plant Sci., 79: 527-533.
Heimann S. 1996. Len włóknisty, len oleisty. Synteza wyników doświadczeń odmianowych 1995, z. 1080. Słupia Wielka, COBORU.
Hocking P.J., Randall P.J., Pinkerton A. 1987. Mineral nutrition of linseed and fiber flax. Adv. Agron., 41: 221-296.
Kenaschuk E.O., Rashid K.V. 1998. AC Watson flax. Can. J. Plant Sci., 78: 465-466.
Mikelionis S., Endriukaitis A. 2000. Semeniniu linu agrotechnika. Żemdirbyste, Mokslo Darbai. 69: 96-107.
Piotrowska A., Furowicz B. Postęp w hodowli jasnonasiennego lnu oleistego. Rośliny Oleiste, XIX: 641-643.
Rowland G.G., Kenaschuck E.O., Bhatty R.S. 1990. Flanders flax. Can. J. Plant Sci., 70: 543-544. Saeidi G., Rowland G.G. 1999. Seed colour and linolenic acid effects on agronomic traits in flax.
Can. J. Plant Sci., 79: 521-526.
Sankari H.S. 2000. Linseed (Linum usitatissimum L.) cultivars and breeding lines as stem biomass producers. J. Agronomy & Crop Sci., 184: 225-231.
Turner J.A. 1991. Linseed plant populations relative to cultivar and fertility. Aspects of Applied Biology; Production and Protection of Linsed 28: 41-48.
Wałkowski T., Ladek A., Piotrowska A. 1998. Len oleisty. IHAR Poznań.
Zając T., Borowiec F., Micek P. 2001. Porównanie produktywności, składu chemicznego i profilu kwasów tłuszczowych żółtych i brązowych nasion lnu oleistego. Rośliny Oleiste, XXII: 441-454. Zając T., Antonkiewicz J., Witkowicz R. 2002. Kształtowanie się zawartości wybranych
pierwiast-ków w roślinach lnu oleistego (Linum usitatissimum L.) w zależności od fazy rozwojowej i części rośliny. Acta Agrobotanica (w druku).
