Najczęstsze problemy zdrowotne dzieci
w wieku szkolnym – na przykładzie szkoły
podstawowej i gimnazjum w Lublinie
Katarzyna Kocka
1, Hanna Kachaniuk
1, Agnieszka Bartoszek
1, Urszula Fałdyga
3,
Marianna Charzyńska-Gula
21 Katedra Środowiskowej Opieki Zdrowotnej, Pracownia Pielęgniarstwa Środowiskowego, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
2 Katedra Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej, Zakład Onkologii
3 NZOZ Termed
Kocka K, Kachaniuk H, Bartoszek A, Fałdyga U, Charzyńska-Gula M. Najczęstsze problemy zdrowotne dzieci w wieku szkolnym – na przykładzie szkoły podstawowej i gimnazjum w Lublinie. Med. Og Nauk Zdr. 2013; 19(4): 508–513.
Streszczenie
Wprowadzenie. Intensywny rozwój dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wymaga szczególnej opieki zdrowotnej
ukie-runkowanej na profilaktykę i promocję zdrowia. W środowisku szkolnym opiekę zdrowotną nad uczniami sprawuje pielęg-niarka środowiska nauczania i wychowania, której zadaniem m.in. jest wykonywanie i interpretacja testów przesiewowych, pozwalających na wczesną identyfikację problemów zdrowotnych. Realizacja ww. zadania umożliwia pielęgniarce obser-wację rozwoju dzieci i młodzieży oraz rozpoznanie problemów zdrowotnych pojawiających się w tej populacji, co sprzyja planowaniu profesjonalnej opieki nad zdrowiem dziecka.
Cel pracy. Celem niniejszej pracy jest ukazanie najczęstszych problemów zdrowotnych występujących u dzieci i młodzieży
w wieku szkolnym na przykładzie szkoły podstawowej i gimnazjum w Lublinie.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono na przestrzeni trzech lat (2008–2011) w szkole podstawowej i gimnazjum
w Lublinie. Grupę badaną stanowiło ogółem 2417 uczniów szkoły podstawowej i 1182 gimnazjalistów. Metodą badawczą zastosowaną w niniejszej pracy była analiza dokumentacji. Materiał badawczy stanowią dane pochodzące ze „Zbiorczej analizy stanu zdrowia uczniów” Powyższą dokumentację prowadzą pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania, na podstawie przeprowadzonych testów przesiewowych oraz informacji uzyskanych od rodziców i dzieci.
Wyniki. Analiza wyników wskazuje, że najczęstszym problemem zdrowotnym uczniów szkoły podstawowej są choroby
i zaburzenia statyczne narządu ruchu, natomiast u młodzieży gimnazjalnej dysfunkcje zdrowotne dotyczą wad i chorób narządu wzroku. Przeprowadzona analiza ma charakter wstępnych badań i wymaga kontynuacji oraz zebrania danych od liczniejszej grupy badawczej.
Słowa kluczowe
problemy zdrowotne dzieci, pielęgniarstwo środowiska nauczania i wychowania, dzieci w wieku szkolnym
WproWadzenie
Rozwój ontogenetyczny człowieka jest procesem zmian ilościowych i jakościowych dokonujących się w całym or-ganizmie od momentu zapłodnienia do śmierci [1]. Jest to proces dynamiczny, warunkujący rozwój biologiczny i psy-chospołeczny. Klasyfikacja rozwoju osobniczego człowieka wyróżnia w okresie szkolnym dwie fazy: wczesnoszkolną, gdzie granice wiekowe wynoszą 6/7 – 10/12 lat, i dojrzewania płciowego (pokwitania), która u dziewcząt obejmuje 10–15 rok życia, zaś u chłopców 12–17 rok życia [1, 2].
Pierwszy z wyżej wymienionych okresów stanowi względ-nie stabilną i harmonijną fazę rozwoju przypadającą na pierwsze lata nauki szkolnej. Rozwój fizyczny charakteryzuje się najwolniejszym tempem wzrastania (ok. 5 cm rocznie), zaś przyrosty masy ciała są większe niż w okresie przedszkolnym i wynoszą około 3–3,5 kg. Następują zmiany w proporcjach i budowie ciała, wydłużają się kończyny dolne, zmniejszają się przyrosty obwodu głowy. Wypadają zęby mleczne i wy-rzynają się zęby stałe. Następuje rozwój tkanki limfatycz-nej i dojrzewanie układu immunologicznego, co powoduje wzrost odporności dziecka [1, 2, 3, 4].
W okresie wczesnoszkolnym intensywnie rozwija się u dziecka sfera poznawcza, na którą składa się spostrzeganie, uwaga, pamięć i mowa. Dziecko osiąga dojrzałość szkolną, co oznacza, że posiada możliwość sprostania wymaganiom szkoły, bez uszczerbku dla zdrowia. W sferze rozwoju mo-torycznego obserwuje się u dziecka doskonałość i ekonomię ruchów lokomocyjnych, chociaż w dalszym ciągu występuje tzw. „głód” ruchu. Sprawność manualna stopniowo rozwija się, następuje większa precyzja ruchów dłoni. Dzieci osiągają wysoki poziom podstawowych zdolności motorycznych, stają się zwinne i gibkie [1].
Okres dojrzewania płciowego charakteryzuje się różno-rodnością i dynamiką przemian. W organizmie dochodzi do intensywnych zmian w układzie hormonalnym, uru-chomieniu ulega oś podwzgórze – przysadka mózgowa – gonady. W rozwoju fizycznym dziecka można zaobserwować zmiany we wzrastaniu polegające na zwiększonych przyro-stach wysokości ciała, tzw. skok pokwitaniowy. W budo-wie i proporcjach ciała u nastolatków obserwuje się silnie zaznaczony dymorfizm płciowy. U dziewcząt pojawiają się zmiany w kształcie miednicy, dominuje wzrost szeroko-ści bioder oraz rozwój tkanki tłuszczowej. W wieku 11–13 lat u dziewcząt pojawia się pierwsza miesiączka (menar-che). U chłopców zwiększa się szerokość barków i klatki piersiowej, obserwuje się również większą masę kości oraz masę mięśniową. Pojawia się mutacja głosu jako następstwo
Adres do korespondencji: Katarzyna Kocka, Katedra Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, ul. Staszica 4/6, 20-081 Lublin e-mail: katarzyna48@op.pl
rozrostu chrząstek i mięśni krtani oraz strun głosowych [1, 2, 3, 4].
Rozwój motoryczny nastolatków cechuje zanik harmonii i płynności, niezgrabność i obszerność ruchów oraz trud-ności w wykonywaniu niektórych ćwiczeń. Zmiany te są przejściowe i często określa się je jako kryzys motoryczności. Chwiejność neurohormonalna okresu pokwitania jest przy-czyną występowania zmienności nastrojów i zainteresowań oraz zmian emocjonalnych [1].
Populacja dzieci i młodzieży stanowi 30% ludności Polski. Jak pokazują polskie badania HBSC, co siódmy nastolatek (14%) cierpi na przewlekłe choroby (najczęściej są to cho-roby układu oddechowego). Nadmiar masy ciała występuje u 13% szkolnej młodzieży. Urazom wymagającym pomocy medycznej ulega ponad 17% dzieci. Depresje i nerwice diag-nozowane są u co czwartego nastolatka (24,2%), a co trzyna-sty młody człowiek (7,6%) cierpi na zaburzenia psychiczne będące konsekwencją uzależnień, głównie narkotykowych. Wyniki przeprowadzonych badań w Polsce dotyczących zdrowia dzieci i młodzieży potwierdzają Europejskie Ankie-towe Badania Zdrowia (EHIS), które wskazują na wzrost wy-stępowania długotrwałych problemów zdrowotnych wśród dzieci i młodzieży. Zaburzenia zdrowia utrzymujące się przez okres 6 miesięcy i dłużej zaobserwowano u około 16% dzieci w wieku do 14 roku życia. Do najczęściej wymienianych długotrwałych dolegliwości zdrowotnych występujących w tej populacji należą: alergia, astma oskrzelowa, choroby oczu i kręgosłupa [5].
Zaburzenia zdrowia psychicznego w grupie wiekowej dzie-ci i młodzieży do 18 roku żydzie-cia stanowią prawie 10% ogółu leczonych w ambulatoryjnej opiece psychiatrycznej [5].
W porównaniu z poprzednimi latami, badania EHIS od-notowały wzrost częstości występowania takich problemów zdrowotnych u dzieci i młodzieży jak nadwaga i otyłość (ponad 4% populacji) oraz wypadki i zatrucia (około 5%).
Ze względu na okres intensywnego rozwoju oraz mnogość i różnorodność problemów związanych z tym okresem roz-wojowym, dzieci i młodzież w wieku szkolnym wymagają zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej.
W środowisku szkolnym opiekę zdrowotną nad uczniami sprawuje pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania, której zadaniem m.in. jest wykonywanie i interpretacja te-stów przesiewowych, pozwalających na wczesną identyfikację problemów zdrowotnych [6].
Realizacja ww. zadania umożliwia pielęgniarce obserwa-cję rozwoju dzieci i młodzieży oraz diagnozę problemów zdrowotnych pojawiających się w tej populacji, co sprzyja planowaniu profesjonalnej opieki nad zdrowiem dziecka.
Cel praCy
Celem niniejszej pracy jest ukazanie najczęstszych prob-lemów zdrowotnych występujących u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym na przykładzie szkoły podstawowej i gim-nazjum w Lublinie.
Materiał i Metody
Badania przeprowadzono na przestrzeni 3 lat w szkole pod-stawowej i gimnazjum w Lublinie. Grupę badaną stanowiło ogółem 2417 uczniów szkoły podstawowej i 1182
gimnazja-listów. Materiał badawczy niniejszej pracy stanowią dane pochodzące ze „Zbiorczej analizy stanu zdrowia uczniów”. Powyższą dokumentację prowadzą pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania w gabinetach profilaktycznych, na podstawie przeprowadzonych testów przesiewowych oraz informacji uzyskanych od rodziców i dzieci.
Testy przesiewowe są wykonywane przez pielęgniarkę w ramach profilaktyki II fazy. Mają one na celu wykrywa-nie najczęstszych zaburzeń stanu zdrowia i rozwoju dzieci w określonych grupach wiekowych.
Testy przesiewowe dzieci i młodzieży w wieku szkolnym obejmują: ocenę rozwoju fizycznego na podstawie pomiaru masy ciała i wzrostu, ocenę ostrości wzroku i funkcjono-wania słuchu, kontrolę postawy ciała oraz pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Wyniki przeprowadzonych testów są od-notowywane w Karcie Zdrowia Ucznia (KZU).
KZU to przykład dokumentacji indywidualnej, jest za-kładana w momencie rozpoczęcia nauki i „wędruje” wraz z dzieckiem do poszczególnych szkół.
Pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania są zo-bowiązane do prowadzenia dokumentacji sprawozdawczej. Przykładem tego typu dokumentacji jest „Zbiorcza anali-za stanu zdrowia uczniów” obejmująca dany rok szkolny. W wyżej wymienionym formularzu pielęgniarki umiesz-czają informacje dotyczące liczby wykonanych testów prze-siewowych oraz rozpoznanych problemów zdrowotnych, z wyszczególnieniem chorób somatycznych: choroby narzą-du wzroku, słuchu i mowy, choroby ukłanarzą-du oddechowego, układu krążenia, ośrodkowego układu nerwowego i narządu ruchu. W formularzu odnotowuje się również liczbę wypad-ków i urazów oraz występujące wśród dzieci i młodzieży uzależnienia. „Zbiorczą analizę stanu zdrowia uczniów” pielęgniarki wypełniają na podstawie analizy wyników te-stów przesiewowych zamieszczonych w KZU.
Metodą badawczą zastosowaną w niniejszej pracy była analiza wyżej wymienionej dokumentacji z wykorzystaniem metaanalizy polegającej na ilościowej syntezie wyników wia-rygodnych badań [7]. Materiał poddany metaanalizie obej-mował okres 3 lat – rok szkolny 2008/09, 2009/10, 2010/11.
Wyniki
Na podstawie przeprowadzonych testów przesiewowych, a następnie analizy dokumentacji, uzyskano informacje do-tyczące problemów zdrowotnych dzieci i młodzieży. Ogólną liczbę uczniów uczęszczających do szkoły podstawowej i gim-nazjum w poszczególnych latach: 2008/2009, 2009/2010, 2010/2011 ilustruje tabela numer 1.
Dane dotyczące liczby uczniów szkoły podstawowej i gim-nazjum, u których stwierdzono problemy zdrowotne w po-szczególnych latach przedstawia wykres nr 1, 2.
Jak wynika z zebranych informacji, najczęstszym proble-mem zdrowotnym występującym u uczniów szkoły podsta-wowej są wady podstawy. Dotyczyły one w poszczególnych
tabela 1. Liczba uczniów w poszczególnych latach
Rok Szkolny Szkoła Podstawowa Gimnazjum
2008 / 2009 787 433
2009 / 2010 816 395
latach: 20,7% uczniów – rok 2008/2009, 18,6% uczniów – 2009/2010 oraz 29,7% badanych w roku 2010/2011. W grupie zaburzeń statycznych narządu ruchu dominowała koślawość kolan i stopy płasko-koślawe, odpowiednio w poszczegól-nych rocznikach: 14,7%; 9,2% oraz 13,9%. Podobnie w roku szkolnym 2010/11 najczęściej występującym problemem zdrowotnym wśród młodzieży gimnazjalnej były choroby i zaburzenia statyczne narządu ruchu, które dotyczyły 24,6% populacji, w tym skoliozę stwierdzono u 5,4%, a koślawość kolan i płaskostopie u 1,4% uczniów. Natomiast najczęściej pojawiającym się zaburzeniem zdrowotnym zdiagnozowa-nym u uczniów gimnazjum w latach 2008/09, 2009/10 były wady i choroby narządu wzroku. W roku 2008/2009 problem ten dotyczył 18,5% uczniów; w roku 2009/2010 – 15,4% zaś w roku 2010/2011 – 22,0%
Kolejnym problemem zdrowotnym rozpowszechnionym zarówno wśród uczniów szkoły podstawowej, jak i gimna-zjum są zaburzenia w rozwoju somatycznym. Dotyczyły one następującej grupy osób: 21,7% dzieci szkoły podstawowej oraz 21,2% uczniów gimnazjum w roku 2008/09, w kolejnym roczniku 2009/10 odpowiednio 19,2% i 14,9% badanych, zaś 17,9% i 19,5% dzieci w roku 2010/2011. W tej grupie zabu-rzeń dominowała nadwaga i otyłość, która najczęściej była spowodowana błędami żywieniowymi oraz stale malejącą aktywnością fizyczną dzieci i młodzieży.
Często występującym, długotrwałym (utrzymującym się ponad 6 miesięcy) problemem zdrowotnym, diagnozowanym u uczniów szkoły podstawowej, jak i gimnazjum były choroby układu oddechowego, które dotyczyły w poszczególnych rocznikach (2008/2009, 2009/2010, 2010/2011) następującej liczby badanych – 3,9%; 3,8% oraz 4,5% uczniów szkoły podstawowej i 6,2%, 4,5% oraz 7,6% młodzieży gimnazjalnej. Najczęściej występujące choroby układu oddechowego to różnego rodzaju alergie oraz astma oskrzelowa. Nie stwier-dzono u żadnego dziecka w wieku szkolnym gruźlicy.
Innym problemem zdrowotnym dotykającym dzieci w wieku szkolnym są przewlekłe choroby narządu słuchu i mowy. Zaburzenie to dotyczyło w roku szkolnym 2008/2009
– 6,9% uczniów szkoły podstawowej i 1,15% uczniów gimna-zjum; w roku 2009/2010 – 2,3% uczniów szkoły podstawowej oraz 0,5% uczniów gimnazjum; zaś w roku 2010/2011 – 3,8% dzieci uczęszczających do szkoły podstawowej i 0,6% uczniów gimnazjum.
Do rzadziej występujących problemów zdrowotnych stwierdzanych u dzieci w wieku szkolnym należą: choroby i zaburzenia układu krążenia, ośrodkowego układu ner-wowego, przewlekłe choroby układu moczowego czy inne schorzenia wymagające czynnej opieki medycznej, tj. cuk-rzyca, choroby tarczycy i nowotwory. Szczegółowe infor-macje dotyczące liczby dzieci, u których stwierdzono wyżej wymienione zaburzenia ilustruje wykres nr 4.
Na podstawie przeprowadzonej analizy dokumentacji stwierdzono, że najczęściej występującym zagrożeniem zdro-wia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym były wypadki i ura-zy. Dotyczyły one 4,1% (2008/2009); 6,25% (2009/2010); 4,9% (2010/2011) dzieci w szkole podstawowej oraz odpowiednio 7,4%; 4,5% i 3,9% młodzieży gimnazjalnej.
Wykres 1. Liczba dzieci, u których stwierdzono problem zdrowotny
ogół uczniów dzieci z problemem zdrowotnym 2008/2009 2009/2010 2010/2011 120% 100% 80% 60% 40% 20% 00% Szkoła podstawowa ogół uczniów dzieci z problemem zdrowotnym 2008/2009 2009/2010 2010/2011 120% 100% 80% 60% 40% 20% 00% Gimnazjum
Wykres 2. Liczba dzieci, u których stwierdzono problem zdrowotny
20,7% 18,6% 29,7% 17,1% 14,2% 24,6% 16,9% 12,4% 15,7% 18,5% 15,4% 22,0% 15,4% 15,3% 10,5% 14,6% 10,1% 12,7% 4% 3,80% 4,50% 6,20% 4,50% 7,60% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 2008/09 2009/10 2010/11 2008/09 2009/10 2010/11 Sz ko ła p od st aw ow a G imna zj um Alergia i astma alergiczna Nadwaga i otyłość Wady i choroby narządu wzroku Wady postawy 0,25% 0,50% 0,40% 0,20% 0,25% 0,60% 0,12% 0,12% 0,12% 0,40% 0,00% 0% 6,70% 2,20% 3,70% 0,70% 0,50% 0,60% 1% 0,70% 0,80% 1,40% 1,00% 1,40% 0,40% 0,12% 0,12% 0,20% 0,25% 0,60% 0,12% 0,12% 0 0,90% 0,75% 0 0,80% 0,70% 0,70% 0,25% 0,25% 0,30% 0,25% 0 0,12% 0 0,00% 0 0,00% 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 2008/09 2009/10 2010/11 2008/09 2009/10 2010/11 Sz ko ła p od st aw ow a G im na zj um Choroby nowotworowe Cukrzyca Niepełnosprawność ruchowa Choroby ukłagu moczowego Choroby układu krążenia Zaburzenia mowy Zaburzenia Słuchu Choroby OUN
Wykres 3. Najczęstsze problemy zdrowotne stwierdzane u dzieci w
poszcze-gólnych latach
Kolejnym zagrożeniem zdrowotnym rozpowszechnio-nym szczególnie wśród uczniów gimnazjum są uzależnie-nia. Do palenia papierosów przyznało się w roku szkolnym 2008/2009 – 3,2% młodzieży, a w roku 2010/2011 – 11,3% uczniów. Analiza danych wykazała, że niewielka liczba młodzieży sięga po alkohol i narkotyki. W roku 2008/2009 przyznało się do tego uzależnienia odpowiednio 0,7% i 0,2% uczniów, natomiast w roku 2009/2010 i 2010/2011 żaden z uczniów nie zgłosił tego rodzaju problemów.
dySkuSja
Wiek szkolny, ze względu na intensywny rozwój fizycz-ny i psychiczfizycz-ny, sprzyja powstawaniu oraz ujawnianiu się zaburzeń zdrowotnych, które bez wczesnego rozpoznania i leczenia mogą w późniejszym okresie życia prowadzić do choroby lub niepełnosprawności.
Testy przesiewowe wykonywane przez pielęgniarki środo-wiska nauczania i wychowania służą wstępnej identyfikacji wad i zaburzeń występujących u dzieci w wieku szkolnym oraz pozwalają na podjęcie działań profilaktycznych i lecz-niczych eliminujących bądź minimalizujących występujące zaburzenia.
W badaniach własnych wykazano, że najczęstszym proble-mem zdrowotnym stwierdzanym u dzieci w wieku szkolnym są wady postawy. Analiza wyników z trzech lat szkolnych w szkole lubelskiej wskazuje na nasilenie wyżej wymienio-nego problemu. W roku szkolnym 2010/2011 obserwuje się go u 29,7% uczniów szkoły podstawowej i 24,6% młodzieży gimnazjalnej. Skalę występowania tego problemu potwierdza Warmińsko-Mazurskie Centrum Zdrowia Publicznego, któ-re to w 2010 roku opracowało „Analizę Stanu Zdrowia Dzieci i Młodzieży” [8]. Na podstawie zebranych danych Centrum stwierdza występowanie wad postawy u 44,9% uczniów szkół podstawowych i 39,2% młodzieży gimnazjalnej. Potwierdzają to również wyniki badań w skali ogólnokrajowej wskazujące na występowanie zaburzeń układu ruchu u 8–10% populacji dzieci w wieku szkolnym [9]. Niepokojący jest fakt, że przy narastającym problemie wad postawy, stwierdzanym u dzieci i młodzieży, coraz częściej obserwuje się sytuacje, w których dzieci nie korzystają z zajęć gimnastyki korekcyjnej i unikają wszelkich form aktywności fizycznej zalecanych dla prawid-łowego rozwoju, tj. pływania, jazdy na rowerze itp. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami WHO i Platformy Unii Europejskiej ds. Żywienia, Aktywności Fizycznej i Zdrowia (European Platform for Action on Diet, Physical Activity and
Health), dzieci i młodzież powinny wykonywać ćwiczenia
fizyczne codziennie przez okres 60 minut, w formie dosto-sowanej do etapu ich rozwoju [10, 11].
Kolejnym problemem zdrowotnym rozpowszechnionym wśród uczniów szkoły lubelskiej są wady wzroku. W roku 2010/2011 występowały one u 15,7% uczniów szkoły pod-stawowej i 22,0% młodzieży gimnazjalnej. Podobne wyniki prezentuje Centrum Zdrowia Publicznego, które obserwuje występowanie wad wzroku u 10,8% dzieci uczęszczających do szkół podstawowych oraz 14,9% uczniów gimnazjum w województwie Warmińsko-Mazurskim [8]. Zaburzenia narządu wzroku, według A. Oblacińskiej i B. Wojnarow-skiej, dotyczą około 15–25% populacji dzieci i młodzieży. Jak zauważają autorki, występowanie tego problemu zdro-wotnego utrzymuje się od kilku lat na podobnym pozio-mie [9].
Nadwaga i otyłość to zaburzenie zdrowotne, które w dużej mierze zależy od współistnienia czynników środowisko-wych, jak i genetycznych. W ostatnich dekadach, obserwuje się wzrost częstości występowania tego problemu również wśród dzieci i młodzieży [12, 13] Badania własne wskazały na występowanie tych zaburzeń u co dziesiątego ucznia szkoły lubelskiej. Natomiast Raport Techniczny HBSC z 2010 roku, opracowany przez Instytut Matki i Dziecka, stwierdza wystę-powanie nadwagi u 18,3% dzieci w wieku 11, 12 lat, a otyłości u 3,4% w tej samej grupie wiekowej, zaś w przypadku wieku 13–14 lat – problem nadwagi i otyłości dotyczy odpowiednio 14,9% oraz 3,4% uczniów [14].
A. Oblacińska i I. Tabak w badaniach ogólnopolskich przeprowadzonych w 2005 roku stwierdziły nadwagę u 9% młodzieży, a otyłość u 4,5% badanych [15].
Porównując badania z roku 2005 i 2010 oraz badania włas-ne można zauważyć, że problem nadwagi u dzieci w wieku szkolnym narasta, co w głównej mierze zależy od uwarunko-wań środowiskowych, należy tu wymienić: sedenteryjny tryb życia (często przekraczający dopuszczalne cztery godziny przed ekranem [16]), nieprawidłowo zbilansowaną dietę oraz czynniki psychoemocjonalne – tak zwaną „ucieczkę w jedzenie” [17].
Jak twierdzi J. Szymborski choroby przewlekłe wystę-pujące wśród dzieci i młodzieży dotyczą 23% tej populacji. Najczęściej stwierdza on występowanie alergii wśród 9,0% badanych oraz astmy alergicznej wśród 3,1% respondentów [18]. Podobne dane przedstawia Warmińsko-Mazurskie Centrum Zdrowia Publicznego, które w roku 2008/2009 stwierdziło problem alergii wśród 10,8% uczniów szkół podstawowych i 9,7% gimnazjalistów [8]. Badania własne potwierdzają występowanie alergii jako najczęstszej choroby przewlekłej. Zdiagnozowano ją wśród 4,5% uczniów szkoły podstawowej oraz 7,6% uczniów gimnazjum. Choroby aler-giczne utrudniają funkcjonowanie dzieci w szkole i przyczy-niają się do powstawania problemów szkolnych, ponieważ działania niepożądane leków stosowanych w terapii chorób alergicznych powodują senność i nadmierne uspokojenie, co sprzyja zmniejszeniu motywacji do nauki oraz pojawianiu się zaburzeń koncentracji uwagi [19].
Wypadki i urazy to zdarzenia, które często obserwuje się w środowisku szkolnym. Sprzyja temu duża liczba dzieci oraz nieprawidłowe rozwiązania architektoniczne. Ponadto w Polsce nie opracowano jednolitego kompleksowego pro-gramu zapobiegania wypadkom i urazom [20]. Jak podaje J. Mazur, ponad 32% dzieci doznaje urazów (odpowied-nio 32,8% – 11, 12-latków i 32,2% – 13,14-latków), w tym w środowisku szkolnym 8,7% (11,12-latków) oraz 8,4% (13, 14-latków) [14]. Analiza stanu zdrowia dzieci i młodzieży w województwie Warmińsko-Mazurskim wskazuje na wy-stępowanie urazów u 28,5% uczniów [8]. Natomiast w szkole lubelskiej urazy dotyczyły 4,9% uczniów szkoły podstawowej i 3,9% gimnazjalistów.Wyniki badań własnych odbiegają od podanych w literaturze. Sytuacja ta prawdopodobnie wynika z dużej troski, jaką badana szkoła lubelska przykłada do bezpieczeństwa dzieci, co przejawia się w podejmowaniu konkretnych działań: dwukierunkowy ruch na schodach (oddzielone wejście i zejście dla uczniów), wydzielona sala gimnastyczna, szatnie oraz sale dydaktyczne, gdzie odbywają się zajęcia dla dzieci młodszych.
W drugiej dekadzie życia dziecka znacznie wzrasta zagro-żenie podejmowania działań antyzdrowotnych, tj. palenie tytoniu, picie alkoholu czy przyjmowanie środków
psycho-aktywnych [21]. Dostępna literatura przedmiotu wskazuje, że podejmowaniu zachowań ryzykownych przez młodych ludzi sprzyja brak akceptacji przez rówieśników, poczucie osamotnienia czy nieprawidłowe relacje z rodzicami [22, 23]. Badania własne wskazały na niewielki odsetek młodzieży przyznającej się do picia alkoholu (0,7%) i stosowania środ-ków psychoaktywnych (0,2%). Palenie tytoniu dotyczyło znacznie większej liczby uczniów szkoły lubelskiej (11,3%). Sytuacja ta jest szczególnie niepokojąca ze względu na szereg zagrożeń zdrowotnych, jakie za sobą niesie palenie tytoniu. Ponadto, jak wskazują badania, wczesna inicjacja nikotynowa zwiększa ryzyko nałogu paleniu tytoniu w przyszłości [24]. Podobne wyniki prezentuje Warmińsko-Mazurskie Centrum Zdrowia Publicznego, które stwierdza problem palenia pa-pierosów u 6,7% uczniów, a picie alkoholu u 1,3% młodzieży gimnazjalnej [8]. Badania ogólnopolskie prowadzone przez J. Mazur w roku 2010 wskazują na zależność picia alkoholu i palenia tytoniu od wieku uczniów (im starsze dziecko, tym próby picia alkoholu i palenia tytoniu stają się częstsze). Do picia alkoholu, według powyższych badań, przyznaje się 17,8% dzieci w wieku 11–12 lat oraz 40,8% w wieku 13–14 lat. Natomiast do palenia tytoniu 13,1% w wieku 11–12 lat i 32,2% uczniów w 13–14 roku życia [14].
WnioSki
Przeprowadzona analiza stanu zdrowia badanych uczniów pozwoliła na wyszczególnienie najczęstszych problemów zdrowotnych dzieci i młodzieży w wieku szkolnym w szkole lubelskiej:
1. Najczęściej występującym problemem zdrowotnym ucz-niów szkoły lubelskiej były wady postawy. W grupie za-burzeń statycznych narządu ruchu dominowała koślawość kolan i stopy płasko-koślawe.
2. Wśród chorób przewlekłych występujących u dzieci i mło-dzieży w wieku szkolnym najczęściej diagnozowano alergię i astmę oskrzelową.
3. Najczęstszym zagrożeniem zdrowotnym występującym w środowisku szkolnym jest urazowość, dotyczy ona za-równo uczniów szkół podstawowych, jak i gimnazjum, jednakże w analizowanych trzech latach w diagnozowanej szkole lubelskiej obserwuje się spadek liczby wypadków wśród dzieci.
4. Zachowaniem antyzdrowotnym najczęściej obserwowa-nym wśród młodzieży gimnazjalnej w szkole lubelskiej jest palenie tytoniu. W okresie trzech lat szkolnych obserwuje się narastanie tego problemu.
piśMienniCtWo
1. Woynarowska B, Kowalewska A, Izdebski Z, Komosińska K. Biome-dyczne podstawy kształcenia i wychowania.Warszawa: PWN. 2010. 2. Krawczyński M. Norma kliniczna w pediatrii. Wyd 1.Warszawa: PZWL.
2005.
3. Kubicka K, Kawalec W. Pediatria. Tom 1.Wyd 3.Warszawa: PZWL. 2010. 4. Lissauer T, Clayden G. Pediatria. Wyd 1. Wrocław. Wydawnictwo
Urban & Partner. 2009.
5. GUS. Zdrowie dzieci i młodzieży w Polsce w 2009 r. Studia i analizy statystyczne. Kraków. 2011.
6. Brosowska B, Mielczarek-Pankiewicz E. Pielęgniarstwo w podstawowej opiece zdrowotnej. Tom 2. Wyd 1. Lublin: Makmed. 2008.
7. Lenartowicz H, Kózka M. Metodologia badań w pielęgniarstwie. Wyd 1. Warszawa:PZWL. 2010.
8. Warmińsko-Mazurskie Centrum Zdrowia Publicznego. Analiza stanu zdrowia dzieci i młodzieży szkolnej w województwie Warmińsko--Mazurskim w roku szkolnym 2008/2009. Olsztyn. 2010.
9. Oblacińska A, Ostręga W. Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej. Warszawa: Instytut Matki i Dziecka. 2003. 10. Global Recommendations on Physical Activity for Health. http://www.
who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/index. html (dostęp:2011.10.15).
11. Strong WB, Malina RM, Blimkie CJ, Daniels SR, Dishman RK, Gutin B, et al. Evidence based physical activity for school-age youth. J Pediatr. 2005; 146(6): 732–737.
12. Oblacińska A, Weker H. Profilaktyka otyłości u dzieci i młodzieży. Od urodzenia do dorosłości. Wyd 1.Kraków: Help-Med. 2008.
13. Oblacińska A, Tabak I. Jak pomóc otyłemu nastolatkowi? Warszawa: Instytut Matki i Dziecka. 2003.
14. Mazur J, Małkowskiej-Szkutnik A. Wyniki badań HBSC 2010. War-szawa: Raport techniczny: 2011.
15. Oblacińska A, Woynarowska B. Zdrowie subiektywne, zadowolenie z życia i zachowania zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście czynników psychospołecznych i ekonomicznych. Raport z badań. Warszawa. 2006.
16. Mark A, Janssen I. Relationship between screen time and metabolic syndrome in adolescents. J Public Health (Oxf). 2008; 30(2): 153–160. 17. Steciwko A, Kurpas D, Sochocka L. Dziecko i jego środowisko. Wy-zwania pediatrii w XXI wieku – problemy zdrowotne dzieci w wieku szkolnym. Wyd 1.Wrocław:Continuo. 2010.
18. Szymborski J, Jakubik K, red. Zdrowie dzieci i mło dzieży w Polsce. Biuletyn RPO.
19. Główny Urząd Statystyczny. Warszawa. 2008.
20. Oblacińska A, Woynarowska B. Profilaktyczne badania lekarskie i inne zadania lekarza w opiece zdrowotnej nad uczniami. Warszawa: Instytut Matki i Dziecka. 2002.
21. Malinowska-Cieślik M. Ocena programów rządowych i regulacji praw-nych dotyczących prewencji urazów i promocji bezpieczeństwa dzieci w Polsce. Med. Środ. 2006; 9: 2–7.
22. Steciwko A, Pirogowicz I. Dziecko i jego środowisko. Promocja zdrowia i profilaktyka chorób w pediatrii. Wyd. 1.Wrocław: Continuo. 2007. 23. Marsden J, Boys A, Farrell M, Stillwell G, Hutchings K, Hillebrand J,
et al. Personal and social correlates of alcohol consumption among mid-adolescents. Br J Dev Psychol. 2005; 23:427–450.
24. Santrock J. Adolescence. 11th ed Boston Mass; London: McGraw-Hill
2007.
25. Kowalewska A. Wiek inicjacji nikotynowej a częstość palenia tytoniu przez młodzież 15-letnią w Polsce. Przegl Lek. 2008; 65(10):548.
Most common health problems in children at school age –
analysis based on elementary and junior high schools
in Lublin
abstract
Due to intensive development, schoolchildren and teenagers need to be provided with special health care focused on prevention and health promotion. In the school environment, health care is executed by a school nurse whose duties include, among others, screening examinations and interpretation of their results which allows an early identification of health problems.
The realization of the above-mentioned tasks helps the nurse observe children’s development and regularly analyze health problems that arise in that population which, in turn, facilitates planning professional health care.
The aim of study was to present an analysis of most frequent health problems in children and teenagers based on schools in Lublin.
The source of research material was “Pooled Analysis of Health Status in Schoolchildren”. School nurses keep such documentation based on screening tests results and information received from children and their parents. The material examined covered a 3-year period (2008–2011). The data concerning health status of schoolchildren and teenagers were collected in an elementary school and a junior high school in Lublin.
The results indicate that static diseases and disorders of the locomotor system are the most frequent among elementary school pupils while vision defects and eye diseases prevail in teenagers from junior high school.
The presented analysis is a preliminary study and needs to be continued to collect data from a bigger study group.
key words
