DANUTA CZAPSKA, LUCYNA OSTROWSKA, EWA STEFAÑSKA, JAN KARCZEWSKI
WYBRANE NAWYKI ¯YWIENIOWE KOHORTY STUDENTÓW
AKADEMII MEDYCZNEJ W BIA£YMSTOKU
W LATACH 2000-2003
CHOSEN DIETARY HABITS IN A COHORT OF STUDENTS
OF THE MEDICAL UNIVERSITY OF BIA£YSTOK
IN THE YEARS 2000-2003
Zak³ad Higieny i Epidemiologii Akademia Medyczna 15-089 Bia³ystok, ul. Mickiewicza 2c Kierownik: prof. dr. hab. J. Karczewski
Dokonano oceny nawyków ¿ywieniowych kohorty studentów w latach 2000-2003. Pod uwagê wziêto liczbê zjadanych posi³ków, dojadanie miêdzy posi³kami oraz czêstoæ spo¿ycia wybranych grup produktów. Najwiêkszy odsetek ankieto-wanych studentów obu p³ci spo¿ywa³ 3 posi³ki w ci¹gu dnia. Odnotowano zmia-ny w czêstoci spo¿ycia wybrazmia-nych produktów spo¿ywczych.
S³owa kluczowe: nawyki ¿ywieniowe, spo¿ycie ¿ywnoci, studenci, badania ankietowe
Key words: dietary habits, food consumption, students, questionnaire investigations
WSTÊP
Sposób ¿ywienia stanowi jeden z podstawowych czynników warunkuj¹cych stan
nasze-go zdrowia. Jest on szczególnie istotny w przypadku m³odzie¿y akademickiej, dla której
okres studiów mo¿e byæ zwi¹zany z szeregiem negatywnych zachowañ zdrowotnych [2, 4,
11]. Sytuacja ta mo¿e byæ podyktowana utrwalonymi z³ymi nawykami ¿ywieniowymi,
nie-korzystn¹ sytuacj¹ ekonomiczn¹, a tak¿e rozpowszechnionym zwyczajem picia alkoholu
i palenia papierosów.
Celem pracy by³a ocena wybranych nawyków ¿ywieniowych studentów (kobiet i
mê¿-czyzn) studiuj¹cych w Akademii Medycznej w Bia³ymstoku (AMB) w latach 2000-2003
wraz z przeledzeniem dynamiki zmian w analizowanym okresie.
MATERIA£Y I METODY
W badaniach ankietowych prowadzonych w latach 2000-2003 uczestniczy³o: 130 studentów (87 studentek i 43 studentów) w roku 2000/2001, a w 2001/2002 86 kobiet i 42 mê¿czyzn oraz odpowiednio 79 i 42 osoby w roku 2002/2003. Wiek badanych wynosi³ 19-23 lata. W oparciu
o kwestionariusz ankiety, opracowany w Zak³adzie Higieny i Epidemiologii Akademii Medycznej oceniono wybrane nawyki ¿ywieniowe (iloæ spo¿ywanych posi³ków, dojadanie miêdzy nimi) oraz czêstoæ spo¿ycia: produktów zbo¿owych, mleka i jego przetworów, miêsa, ryb, str¹czkowych su-chych, warzyw i owoców oraz rodzaju t³uszczu u¿ywanego do smarowania pieczywa. Do analizy statystycznej uzyskanych wyników u¿yto testu U dla dwóch wskaników struktury, przyjmuj¹c za istotne te wartoci, gdzie p<0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W tabeli I przedstawiono ocenê wybranych nawyków ¿ywieniowych kohorty studentów
AMB w latach 2000-2003. Obecnie za korzystny model ¿ywienia uwa¿a siê spo¿ywanie
4-5 posi³ków dziennie. W niniejszych badaniach zaobserwowano, i¿ dwukrotnie wzros³a
liczba studentek (z 14,9% w roku 2000 do 31,7% w 2003 r.), a prawie szeciokrotnie
zmniej-szy³a studentów (z 34,9% do 4,8%) spo¿ywaj¹cych cztery posi³ki dziennie (ró¿nice istotne
statystycznie pomiêdzy I i III rokiem). Odnotowano równie¿ zmniejszenie liczby kobiet
D 5RN 5RNE 5RNF . Q Q 0 Q . Q 0 Q . Q 0 %DGDQD FHFKD Q Q Q Q Q Q ,OR ü SRVLáNyZ ZFL JXGQLD 'RMDGDQLH PL G]\ SRVLáNDPL WDN QLH F]DVDPL 3URGXNW\ QDMF] FLHM GRMDGDQH VáRG\F]H RZRFH NDQDSNL *ró¿nice istotne statystycznie pomiêdzy grup¹ studentek w latach 2000-/2003 (a/b, b/c, a/c) p< 0,05; ** ró¿nice istotne statystycznie pomiêdzy grup¹ studentów w latach 2000-/2003 (a/b, b/c, a/c) p< 0,05; Ta b e l a I . Ocena wybranych nawyków ¿ywieniowych kohorty studentów AMB w latach
2000-2003
Assessment of chosen dietary habits in a cohort of students of the Medical University of Bia³ystok in the years 2000-2003
spo¿ywaj¹cych trzy posi³ki (z 67,8% w pierwszym do 42,0% w trzecim roku badañ) a wzrost
odsetka mê¿czyzn od¿ywiaj¹cych siê trzema posi³kami dziennie (z 34,9% do 57,1%)
(ró¿-nice istotne statystycznie miêdzy I i III rokiem). Podobnie najczêciej trzy posi³ki dzienne
spo¿ywane by³y przez m³odzie¿ studiuj¹c¹ w innych orodkach akademickich kraju i przez
osoby starsze [8, 9, 10, 11]. Natomiast studenci uczelni warszawskich zjadali trzy-cztery
posi³ki, podobnie jak uczniowie technikum gastronomicznego [2, 5, 10]. Niedostateczna
iloæ posi³ków oraz zbyt du¿e odstêpy czasowe miêdzy nimi mog³y spowodowaæ, ¿e badani
studenci AMB czêsto dojadali miêdzy podstawowymi posi³kami. W ci¹gu trzech lat
obser-wacji nie zmieni³a siê liczba dziewcz¹t (prawie co trzecia) regularnie dojadaj¹cych,
nato-miast w przypadku ch³opców odnotowano wzrost liczby osób spo¿ywaj¹cych dodatkowe
posi³ki (z 30,2% do 42,8%). Mê¿czyni najczêciej dojadali kanapki i owoce w ci¹gu
pierw-szych dwóch lat oraz s³odycze i kanapki w trzecim roku analizy. Najliczniejsza grupa
stu-dentek z Podlasia (co druga osoba) najczêciej dojada³a s³odycze i owoce. Zwyczaj
dojada-nia by³ w wiêkszym stopniu rozpowszechniony zarówno wród uczniów jak i m³odzie¿y
akademickiej z innych orodków w kraju [2, 3]. Warto podkreliæ, ¿e ten niekorzystny
na-wyk ¿ywieniowy stwierdzono jedynie u niewielkiego odsetka ludzi starszych (22% kobiet
i ok. 15% mê¿czyzn) [8, 9]. Czêstoæ spo¿ycia wybranych grup produktów spo¿ywczych
przez kohortê studentów AMB w latach 2000-2003 ilustruje tabela II. M³odzie¿
akademic-ka z Podlasia najczêciej wypija³a jedn¹ szklankê mleakademic-ka dziennie, jednoczenie
zaobser-wowano w ci¹gu trzech lat badañ spadek liczby osób obojga p³ci wypijaj¹cych tê iloæ
mleka (z 58,6% do 48,1% u dziewcz¹t i 42% do 40% u ch³opców). W analizowanym
okresie nie zmniejszy³ siê odsetek studentów obojga p³ci, którzy nie pili mleka (co trzecia
osoba). W ocenie poda¿y przetworów mlecznych stwierdzono, ¿e spo¿ycie ich
deklarowa-³o okodeklarowa-³o 80% ankietowanych studentów. Przetwory mleczne mdeklarowa-³odzie¿ akademicka
spo¿y-wa³a najczêciej jeden raz w ci¹gu dnia. Odsetek studentek konsumuj¹cych z tak¹
czêsto-ci¹ te produkty zmniejszy³ siê z 51,7% do 46,8%, a studentów wzrós³ z 69,8% do 76,2%.
Jednoczenie zaobserwowano zmniejszenie liczby studentów obu p³ci spo¿ywaj¹cych tê
grupê produktów trzy razy dziennie u kobiet z 11,5% do 8,9% a u mê¿czyzn z 13,9% do
2,4% (ró¿nice istotne statystycznie). Jeszcze ni¿szy odsetek osób spo¿ywaj¹cych mleko
i jego przetwory raz dziennie, zanotowano wród s³uchaczek medycznych szkó³
zawodo-wych, studentów z Olsztyna i starszych mieszkañców miast [6, 7, 8, 9, 11], natomiast
wy-¿szy zaobserwowano u uczniów [4]. W analizowanym okresie wiêkszoæ m³odzie¿y
akade-mickiej z Podlasia czêciej jad³a pieczywo jasne ni¿ razowe. Odsetek kobiet
spo¿ywaj¹-cych bia³e pieczywo zmniejszy³ siê (z 86,1% do 68,4%), a wród mê¿czyzn zwiêkszy³
(z 76,7% do 97,6%) (ró¿nice istotne statystycznie). W spo¿yciu pieczywa razowego
odno-towano tendencjê odwrotn¹ (ró¿nica istotna statystycznie miêdzy I i III rokiem badania).
W latach 2000-2003 odnotowano spadek czêstoci spo¿ycia produktów zbo¿owych u
stu-dentek (z 60,9% do 48,1%) i jednoczesny jego wzrost u studentów (z 48,8% do 54,8%).
Z badañ innych autorów wynika, ¿e liczba osób jedz¹cych ró¿ne rodzaje produktów
zbo¿o-wych co najmniej raz w ci¹gu tygodnia, by³a mniejsza ni¿ studentów AMB [4, 5]. W
ocenia-nych jad³ospisach poda¿ str¹czkowych suchych wykazywa³a tendencjê wzrostow¹ (z 52,9%
w I do 70,9% w III roku badañ ró¿nica istotna statystycznie), a u ch³opców spadkow¹
(z 46,5% do 38,1%). W badanej kohorcie zaobserwowano jedynie niewielki odsetek
stu-dentek nie konsumuj¹cych miêsa. Najwiêkszy odsetek kobiet (ok. 60%) spo¿ywa³ miêso
jeden raz dziennie, przy czym odnotowano jednoczenie zmniejszenie siê odsetka
dziew-5RND 5RNE 5RNF . Q Q 0 Q . Q 0 Q . Q 0 %DGDQDFHFKD Q Q Q Q Q Q 6SR \FLHPOHND QLHSLMH V]NOG] V]NOG] V]NOG] !V]NOG] &] VWR üVSR \ FLDSURGXNWyZ POHF]Q\FK UD]G] UD]\G] UD]\G] !UD]\G] 5RG]DMSLHF]\ ZD ELDáH UD]RZH &] VWR üVSR \ FLDNDV]U\ X LWS UD]W\G]LH UD]\W\G]LH UD]\W\G]LH FRG]LHQQLH 6SR \FLH VWU F]NRZ\FK VXFK\FK WDN QLH F]DVDPL &] VWR ü VSR \FLDPL VD QLHMDGD UD]G]LH UD]\G]LH UD]\G]LH Ta b e l a I I . Czêstoæ spo¿ycia wybranych grup produktów przez kohortê studentów AMB w latach
2000-2003
Frequency of consumption of chosen groups of products by students of Medical Uni-versity of Bia³ystok in the years 2000-2003
&] VWR üVSR \FLDU\E QLHMDGD UD]W\G] UD]\W\G] UD]\W\G] FRG]LHQQLH &] VWR üVSR \FLDVXUyZHN UD]W\G] UD]\W\G] UD]\W\G] FRG]LHQQLH &] VWR üVSR \FLDRZRFyZ UD]W\G] UD]\W\G] UD]\W\G] FRG]LHQQLH 6PDURZDQLH SLHF]\ZD QLHVPDUXMH PDVáR PDUJZNXENX cd. tab.II.
*ró¿nice istotne statystycznie pomiêdzy grup¹ studentek w latach 2000-2003 (a/b, b/c, a/c); p< 0,05; ** ró¿nice istotne statystycznie pomiêdzy grup¹ studentów w latach 2000-2003 (a/b, b/c, a/c) p< 0,05;
cz¹t zjadaj¹cych tê grupê produktów trzy razy dziennie (z 18,4% w I roku do 3,8% w III
roku badania, ró¿nica istotna statystycznie). Mê¿czyni najczêciej spo¿ywali miêso i jego
przetwory dwa razy w ci¹gu dnia i taka tendencja utrzymywa³a siê w latach 2000-2003.
W badaniach ankietowych studentów z Olsztyna stwierdzono, ¿e mniejszy odsetek
bada-nych ni¿ studentów z Podlasia, spo¿ywa³ miêso i jego przetwory raz i wiêcej w ci¹gu dnia
[11]. W analizowanych latach nie odnotowano ró¿nic w spo¿yciu ryb. Stwierdzono, ¿e
po-nad 60% studentów i studentek AMB jad³o je raz w tygodniu. Warto podkreliæ, ¿e
nie-znacznie zmala³ odsetek kobiet (z 14,9% do 11,4%), a zwiêkszy³ siê mê¿czyzn (z 7,0% do
19, 0%) którzy nie spo¿ywali tej grupy produktów. Niska czêstoæ spo¿ycia ryb wyst¹pi³a
równie¿ u m³odzie¿y studiuj¹cej w innych uczelniach [10,11]. Zdecydowana wiêkszoæ
(ponad po³owa) studentów obojga p³ci zjada³a codziennie owoce i warzywa w formie
suro-wej, przy czym wzrost spo¿ycia surówek w analizowanych latach odnotowano wród
stu-dentek (z 54% do 79,8%, ró¿nica istotna statystycznie). Ponad po³owa ankietowanych
ko-biet i 1/3 mê¿czyzn spo¿ywa³a codziennie owoce. Zaobserwowano znamienny
statystycz-nie spadek liczby mê¿czyzn spo¿ywaj¹cych tê grupê produktów tylko dwa razy w tygodniu
(z 25,6% w I roku do 4,8% w III roku). Badani studenci, zarówno kobiety (ponad 40%) jak
i mê¿czyni (co drugi) do smarowania pieczywa najczêciej u¿ywali mas³a. Z kolei
studen-ci z Trójmiasta do smarowania pieczywa preferowali margarynê, mas³o i masmix, podobnie
jak uczennice z Lubina [1, 3]. Reasumuj¹c uzyskane wyniki nale¿y stwierdziæ, ¿e tendencje
¿ywieniowe studentów AMB wykazywa³y szereg nieprawid³owoci i nie ró¿ni³y siê od
spo-sobu ¿ywienia m³odzie¿y akademickiej z innych regionów kraju, wskazuj¹c tym samym na
potrzebê wprowadzenia zmian w jad³ospisie oraz rozpowszechnienia szeroko pojêtej
edu-kacji ¿ywieniowej.
WNIOSKI
1. W badaniach nie stwierdzono korzystnych zmian w nawykach ¿ywieniowych kohorty
studentów AMB. Utrzymywa³ siê wysoki odsetek osób spo¿ywaj¹cych 3 posi³ki dziennie
i dojadaj¹cych miêdzy nimi.
2. Dzienna racja pokarmowa charakteryzowa³a siê nisk¹ czêstoci¹ spo¿ycia produktów
zbo¿owych z grubego przemia³u, mleka i jego przetworów, ryb i str¹czkowych suchych,
która nie zmienia³a siê w trakcie 3-letnich badañ.
3. Korzystn¹ zmian¹ by³ wzrost odsetka studentek codziennie spo¿ywaj¹cych surówki
oraz studentów spo¿ywaj¹cych owoce.
4. Wykazane nieprawid³owoci w ¿ywieniu kohorty studentów s¹ wskazaniem odjêcia
wzmo¿onych dzia³añ profilaktycznych z zakresu sposobu ¿ywienia.
D . C z a p s k a , L . O s t r o w s k a , E . S t e f a ñ s k a , J . K a r c z e w s k i
CHOSEN DIETARY HABITS IN A COHORT OF STUDENTS OF THE MEDICAL UNIVERSITY OF BIA£YSTOK IN THE YEARS 2000-2003
Summary
The aim of the study was to estimate chosen dietary habits of a cohort of students in the years 2000-2003. The frequency of the intake of chosen groups of food products, the number of meals and snacks between meals were considered. The highest percentage of both male and female students involved in the questionnaire investigations in the study period consumed three meals a day. The number of students having snacks between meals (every third person) did not change during that period. However, the decrease was observed in drinking by students one glass of milk a day. In the years 2000-2003, the reduction in the frequency of consumption of whole-grain breads and cereals in female students and its increase in male students was noted. The number of men consuming meat and its products was increased. More than half of the students of both sexes consumed fish once a week and this tendency was maintained for the whole study period. An increase was noted in the percentage of female students consuming vegetable salads and in the percentage of male students eating fruit.
PIMIENNICTWO
1. Babicz-Zieliñska E., £ysiak-Szyd³owska W.: Preferencje m³odzie¿y akademickiej w zakresie spo-¿ycia t³uszczów. ¯yw .Cz³ow. Metab. 1997, 24, 2, 27-34.
2. Czarnociñska J., W¹do³owska L., Dymkowska M., Szelc M.: Edukacja ¿ywieniowa a dojadanie miêdzy posi³kami przez m³odzie¿ z Technikum Gastronomicznego. Nowiny Lekarskie 2001, 70, 9, 1043-1049.
3. Ilow R., Regulska-Ilow B., Szymczak J.: Ocena sposobu ¿ywienia dziewcz¹t ze szkó³ rednich z G³ogowa i Lubina. Bromat. Chem. Toksykol. 1998, 24, 4, 359-367.
4. Komosiñska K., Woynarowska B., Mazur J.: Zachowania zdrowotne zwi¹zane z ¿ywieniem u m³odzie¿y szkolnej w Polsce w latach 1990-1998. ¯yw. Cz³ow. Metab. 2001, 28, 1, 17-29. 5. Olêdzka R., Moczyd³owska I., Rogalska-Niedzwied¿ M., Stawarska A.: Ocena jakociowa
sposo-bu ¿ywienia studentów Wydzia³u Chemicznego Politechniki Warszawskiej w roku akademickim 1999/2000. Bromat. Chem. Toksykol. 2002, 25, 4, 309-314.
6. Szewczyñski J., Ostrowska A.: Ocena ¿ywienia mieszkañców P³ocka w wietle badañ z lat 1986/ 87 i 1998/99. Bromat. Chem. Toksykol. 2001, 24, 4, 325-329.
7. Szewczyñski J., Ostrowska A.: Porównanie sposobu ¿ywienia s³uchaczek medycznych szkól za-wodowych w latach 1985/1986 i 1995/1996. Bromat. Chem. Toksykol. 1998, 21, 4, 425-429. 8. Szewczyñski J., Ostrowska A.: Porównanie sposobu ¿ywienia starszych i m³odszych grup
wieko-wych ludnoci miejskiej. Cz. I. Kobiety. Bromat. Chem. Toksykol. 1997, 30, 4, 311-316. 9. Szewczyñski J., Ostrowska A.: Porównanie sposobu ¿ywienia starszych i m³odszych grup
wieko-wych ludnoci miejskiej. Cz. II. Mê¿czyni. Bromat. Chem. Toksykol. 1997, 30, 4, 317-322. 10. Szewczyñski J., Ostrowska A.: Sposób ¿ywienia siê studentów Warszawskiej Akademii
Medycz-nej po urynkowieniu cen ¿ywnoci Bromat. Chem. Toksykol. 1996, 29, 1, 91-95.
11. W¹do³owska L., Ciborowska J., S³owiñska M.: Zmiany zwyczajów ¿ywieniowych u studentek I-go roku podczas 6-letniego okresu obserwacji. ¯yw. Cz³ow. Metab. 2000, 27 supl., 140-143. Otrzymano: 2004.10.06