Nasiennictwo i odmianoznawstwo
P
P
P
O
O
O
J
J
J
A
A
A
W
W
W
,
,
,
Z
Z
Z
A
A
A
G
G
G
R
R
R
O
O
O
Ż
Ż
Ż
E
E
E
N
N
N
I
I
I
E
E
E
I
I
I
P
P
P
R
R
R
E
E
E
S
S
S
J
J
J
A
A
A
M
M
M
S
S
S
Z
Z
Z
Y
Y
Y
C
C
C
–
–
–
W
W
W
E
E
E
K
K
K
T
T
T
O
O
O
R
R
R
Ó
Ó
Ó
W
W
W
W
W
W
I
I
I
R
R
R
U
U
U
S
S
S
Ó
Ó
Ó
W
W
W
–
–
–
W
W
W
U
U
U
P
P
P
R
R
R
A
A
A
W
W
W
A
A
A
C
C
C
H
H
H
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
W
W
W
P
P
P
O
O
O
L
L
L
S
S
S
C
C
C
E
E
E
W
W
W
2
2
2
0
0
0
1
1
1
9
9
9
R
R
R
O
O
O
K
K
K
U
U
U
E
E
E
M
M
M
E
E
E
R
R
R
G
G
G
E
E
E
N
N
N
C
C
C
E
E
E
,
,
,
T
T
T
H
H
H
E
E
E
T
T
T
H
H
H
R
R
R
E
E
E
A
A
A
T
T
T
,
,
,
A
A
A
N
N
N
D
D
D
P
P
P
R
R
R
E
E
E
S
S
S
S
S
S
U
U
U
R
R
R
E
E
E
O
O
O
F
F
F
A
A
A
P
P
P
H
H
H
I
I
I
D
D
D
S
S
S
–
–
–
V
V
V
I
I
I
R
R
R
U
U
U
S
S
S
V
V
V
E
E
E
C
C
C
T
T
T
O
O
O
R
R
R
S
S
S
–
–
–
I
I
I
N
N
N
P
P
P
O
O
O
T
T
T
A
A
A
T
T
T
O
O
O
C
C
C
R
R
R
O
O
O
P
P
P
S
S
S
D
D
D
U
U
U
R
R
R
I
I
I
N
N
N
G
G
G
2
2
2
0
0
0
1
1
1
9
9
9
I
I
I
N
N
N
P
P
P
O
O
O
L
L
L
A
A
A
N
N
N
D
D
D
mgr inż. Kamilla Sadowska1, dr inż. Jerzy Osowski2, dr inż. Tomasz Erlichowski3
1IHAR-PIB Oddział w Boninie, Pracownia Nasiennictwa Ziemniaka, 2Pracownia Ochrony
Ziemniaka; 3Agrico Polska Sp. z o.o., ul. Staromiejska 7 a, 84-300 Lębork e-mail: k.sadowska@ihar.edu.pl
Streszczenie
Mszyce uskrzydlone odławiano w 8 miejscach, głównie na terenie północnej Polski. Żółte naczynia rozmieszczano na plantacjach po 2 sztuki, owady wybierano z nich co drugi dzień i oznaczano do gatunku. Wiosenna migracja mszyc nieziemniaczanych rozpoczęła się dużo wcześniej niż ziemnia-czanych. Największą różnicę odnotowano w Czarnoszycach i Drogoszach: 42 dni, najmniejszą w Rumsku – 4 dni. W 2019 r. ogólna liczba mszyc uskrzydlonych była nieznacznie mniejsza niż w roku 2018, jednak zagrożenie i ich presja były większe z powodu specyficznej pogody. Rozwojowi i uskrzy-dlaniu osobników w populacjach sprzyjała wczesna, bardzo ciepła wiosna bez opadów. Szczytowy poziom liczebności odławianych osobników dorosłych przypadł ok. miesiąca wcześniej niż w optymal-nych latach rozwojowych dla tych owadów. Największe zagrożenie dla młodych roślin na wiosnę sta-nowiły gatunki nieziemniaczane, w tym wiosenne: Aphis fabae, Hyperomyzus lactucae, Cavariella
aegopodii. Z badań prowadzonych w Boninie wynika, że skuteczność przenoszenia PVY przez
uskrzydlone i bezskrzydłe formy M. persicae jest taka sama, natomiast w przypadku Aphis nasturtii osobniki uskrzydlone są bardziej skuteczne niż osobniki bezskrzydłe namnażające się na roślinach. Mszyce nieziemniaczane są mniej skuteczne niż ziemniaczane, jednak przy wczesnych nalotach wio-sennych i dużej ilości osobników ich presja może być znaczna.
Słowa kluczowe: monitoring mszyc, mszyce nieziemniaczane, mszyce ziemniaczane, presja mszyc, PVY, wirusy, ziemniak
Abstract
Winged aphids were caught in eight potato plantations, located mainly in northern Poland. Two yellow traps were placed on each plantation. Insects were collected every other day, and species were de-termined. Spring migration of non-potato aphids began much earlier than potato aphids. The most significant difference was recorded in Czarnoszyce and Drogoszcze. In these locations, non-potato aphids migrated forty-two days earlier than potato aphids. The smallest difference was noted in Rum-sko (four days). In 2019, the total number of winged aphids was slightly lower than in 2018, but the threat and pressure were higher due to the specific weather. Early and hot spring without rainfall con-tributed to the development and winging of individuals in the populations. The peak level of harvested adults fell about a month earlier than in the optimal development years for these insects. The most significant threat to young plants in spring were non-potato species, including spring species: Aphis
fabae, Hyperomyzus lactucae, Cavariella aegopodii. Studies conducted in Bonin show that the
effi-ciency of PVY transmission by winged and wingless forms of M. persicae is the same, whereas in the case of winged individuals are more effective than wingless individuals that multiply on plants. Non-potato aphids are less effective than Non-potato aphids, but with early spring raids and a large number of individuals, their pressure can be significant.
stwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasien-nictwa (PIORiN), a to nakłada na producen-tów konieczność stosowania się do praw-nych wymogów tej produkcji. W 2019 r. zgło-szono do oceny 2264 plantacje nasienne ziemniaka o łącznej powierzchni 6791,34 ha. Dla porównania: w 2018 r. 2027 o po-wierzchni 6118,78 ha, a w 2017 – 2096, o łącznej powierzchni 5960,78 ha (dane PIO-RiN, www.piorin.gov.pl). Liczby te pokazują, że powierzchnia upraw nasiennych się zwiększa i że wzrasta popyt na sadzeniaki kwalifikowane.
Pewnym problemem jest wciąż niewy-starczająca wiedza producentów, szczegól-nie dotycząca zagadszczegól-nień agrotechnicznych, prowadzenia tak ważnych zabiegów jak se-lekcja negatywna czy izolacja przestrzenna od plantacji towarowych, a także wiedza i umiejętność dostosowywania w praktyce ochrony przed mszycami (oleje i insektycy-dy) do zmieniających się warunków klima-tycznych w naszym kraju (wczesna wiosna). W produkcji nasiennej szczególną uwagę należy zwrócić na przenoszenie głównych wirusów ziemniaka przez mszyce jako ich wektory. Im pogoda jest bardziej sprzyjająca rozwojowi owadów (wczesna sucha i ciepła wiosna), tym większe jest zagrożenie wiru-sami, głównie przez wysoką presję mszyc, a jeśli do tego dodamy błędy popełnione w ochronie plantacji i zabiegach agrotechnicz-nych, to tym bardziej można się spodziewać niezadowalającego poziomu zdrowotności plantacji kwalifikowanych w następnym roku. Jeśli zwyczajowo mówimy o „klęskowym roku w nasiennictwie”, to trzeba mieć na względzie, że był on w głównej mierze jed-nak związany z układem warunków pogodo-wych, a tym samym z wysoką presją mszyc (oblatujących plantacje). Nie bez znaczenia też jest ilość znajdujących się w środowisku źródeł wirusa (roślin chorych).
Wirusy po zainfekowaniu rośliny zdrowej namnażają się w niej, a następnie prze-mieszczają z części nadziemnej do bulw. Bulwy zebrane z takich roślin są porażone, choć część ich może być zdrowa, i jeżeli
związku z wegetatywnym sposobem roz-mnażania ziemniaka, a ostatecznie wpływa na pogorszenie zdrowotności sadzeniaków.
Główną przyczyną degradacji lub dys-kwalifikacji plantacji nasiennych w danym roku nie jest jednak porażenie wtórne (wysadzone porażone bulwy), ale rów-nież, a w zasadzie przede wszystkim, po-rażenie pierwotne (zainfekowane nowe zdrowe bulwy potomne – efekt przeno-szenia przez mszyce wirusów z roślin chorych na zdrowe).
Wirusy ziemniaka: Y (Potato virus Y, PVY), M (Potato virus M, PVM), liściozwoju (Potato leaf roll virus, PLRV), S (Potato virus S, PVS) i A (Potato virus A, PVA) powodują osłabienie roślin i zmiany ich wyglądu (mo-zaiki – fot. 1, pomarszczenie liści – fot. 2, degeneracja – fot. 3, a w przypadku wielu z nich silna koncentracja wirusa w roślinie wpływa na spadek plonowania w kolejnych latach.
Aktywność mszyc, czyli żerowanie przez nakłuwanie tkanki roślin, ma istotny wpływ na rozprzestrzenianie się ww. wirusów. Wy-jątkami są tu tylko wirus X ziemniaka (Potato virus X, PVX), przenoszony typowo mecha-nicznie, oraz wirus nekrotycznej kędzierzaw-ki tytoniu (Tobacco rattle virus, TRV), prze-noszony z rośliny chorej na zdrową przez wolno żyjące w glebie nicienie z rodzaju Pa-ratrichodorus i Trichodorus. PVS oprócz transferu przy udziale mszyc może być także przenoszony mechanicznie.
PVY jest obecnie najważniejszym gospo-darczo wirusem infekującym rośliny ziemnia-ka (Valkonen 2007, Gray i in. 2010, Zim-noch-Guzowska i in. 2013), głównie z powo-du powo-dużej liczby znajpowo-dujących się w uprawie odmian podatnych na niego, jak również dynamicznego tworzenia się nowych szcze-pów wirusa, które mogą wywoływać łagodne objawy, trudne do wykrycia na roślinach (Treder 2019). PVY może również rezydo-wać w wielu chwastach, np. komosie białej, która bardzo licznie występuje i zasiedla plantacje ziemniaka (Syller, Kaliciak 2011).
Fot. 1. Wirus Y – objawy mozaiki na liściu (fot. J. Osowski)
Fot. 2. Wirus Y – silne pomarszczenie blaszki liściowej (fot. J. Osowski)
Fot. 3. Wirus Y – objawy silnej degeneracji rośliny (fot. J. Osowski)
Monitorowanie dynamiki liczebności i na-lotów mszyc uskrzydlonych ma istotne zna-czenie w produkcji zdrowych sadzeniaków, gdyż pozwala na racjonalną ochronę che-miczną lub wprowadzanie innych zabiegów ograniczających przenoszenie wirusów na plantacji (Kostiw 2013, Erlichowski i in. 2017, Wróbel 2012). W produkcji nasiennej w Pol-sce brakuje wyspecjalizowanego systemu sygnalizacji zagrożeń, takiego jaki
funkcjonu-je w Europie Zachodniej (Holandia, Niemcy, Francja), gdyż nie ma u nas stałych punktów obserwacji, w których byłby prowadzony monitoring lotów mszyc wraz z analizą zmie-niających się warunków pogodowych i śro-dowiskowych. Budowa takiego systemu jest bardzo kosztowna, odpowiedzialna i praco-chłonna, ponieważ wymaga działania zorga-nizowanej grupy osób, które co 1-2 dni cy-klicznie, w okresie od maja do sierpnia, będą wybierać z żółtych szalek odłowione mszyce i przesyłać je do punktu koordynacyjnego w celu oznaczenia do gatunku. Mało jest też specjalistów (entomologów) znających się na oznaczaniu gatunkowym tej specyficznej grupy owadów. Cały czas jednak prowadzi się działania w kierunku pozyskania stałych punktów badawczych, poprawy funkcjono-wania systemu i monitorofunkcjono-wania zagrożeń wywoływanych przez mszyce w uprawach ziemniaka (Wróbel, Robak 2015; Erlichowski i in. 2017).
Monitoring mszyc
W 2019 r. obserwacje mszyc prowadzono łącznie w 8 miejscowościach, głównie na terenie północnej Polski, w których
odławia-no mszyce do żółtych naczyń (szalek) (rys. 1, fot. 4). W Boninie naczynia
umiesz-czono na tzw. poletku mszycowym, czyli czarnym ugorze o wymiarach 20 x 20 m we-wnątrz plantacji ziemniaków. W pozostałych 7 miejscowościach umieszczano je na obrzeżach lub wewnątrz plantacji towaro-wych, zawsze jednak powyżej rosnących roślin. W każdej miejscowości szalki,
wypeł-Mszyce odławiano w zależności od
lokaliza-cji od I dekady maja do końca sierpnia
pracami agrotechnicznymi (usunięcie naci i zbiór).
Rys. 1. Miejsca odłowu mszyc w 2019 r.
Punkty oznaczone kolorem zielonym – badania finansowane przez MRiRW w ramach Programu Wieloletniego na lata 2015-2020; punkty fioletowe – badania w ramach działań statutowych Instytutu,
finansowane przez MNiSW
Fot. 4. Po lewej żółte naczynie chwytne ustawione w łanie ziemniaków, po prawej – na czarnym ugorze wewnątrz plantacji (fot. T. Erlichowski)
Tabela 1 Terminy odłowu mszyc w poszczególnych miejscowościach w 2019 r. Miejscowość Data rozpoczęcia odłowów Data zakończenia odłowów
Bonin 08.05. 21.08. Czarnoszyce 10.05. 10.08. Karwno 20.05. 2.08. Rumsko 15.05. 7.06. Czernikowo 1.07. 26.07. Drogosze 20.05. 29.07. Szyldak 17.05. 23.08. Brodniki 6.05. 20.07.
W sezonie mszyce wybierano z naczyń co 2 dni i umieszczano w oznaczonych da-tami fiolkach wypełnionych 70-proc. alkoho-lem. Zakonserwowane w ten sposób przesy-łano do laboratorium w Boninie, gdzie pod mikroskopem stereoskopowym identyfiko-wano ich gatunki. Mszyce uskrzydlone poja-wiające się wczesną wiosną są bardzo nie-bezpieczne, gdyż na infekcję wirusami naj-bardziej podatne są młode, wschodzące rośliny, szczególnie odmian o niskiej odpor-ności na wirusy. Dlatego bardzo ważne jest sygnalizowanie pierwszych nalotów mszyc. W 2019 r. najwcześniej osobniki uskrzy-dlone odnotowano w Boninie (13.05.), 2 dni później (15.05.) w Czarnoszycach i Rumsku, po kolejnych 2 dniach (17.05.) w Szyldaku, a 20.05. – w Karwnie. W pozostałych miejsco-wościach (Czernikowo i Brodniki) pierwsze mszyce odnotowano w III dekadzie maja. Były to najczęściej gatunki mszyc niezwią-zane żywicielsko z ziemniakiem, tzw. mszy-ce nieziemniaczane (w większości dwudom-ne), które zwykle do żółtych naczyń trafiają wiosną przypadkowo w poszukiwaniu swoich właściwych żywicieli letnich.
Mszyce nieziemniaczane również mogą stanowić istotne zagrożenie dla upraw ziem-niaka, gdyż wiele z nich ma zdolność prze-noszenia wirusów w sposób nietrwały – na kłujce, w trakcie próbnych nakłuć roślin (Ko-stiw 1987; Ko(Ko-stiw, Robak 2000; Verbeek i in. 2010; Melo i in. 2011; Wróbel 2016; Fox i in. 2016; Mondal i in. 2016). Aby przenieść wi-rus, mszyca musi najpierw trafić na roślinę
chorą, z której go pobierze – jest to tzw. żer nabycia. Następnie, przelatując na roślinę zdrową i wykonując ponowne nakłucia, wprowadza go do rośliny – jest to żer inoku-lacyjny (Kostiw 1987). Skuteczność rozprze-strzeniania wirusów przez mszyce nieziem-niaczane jest dużo mniejsza niż w przypadku mszyc ziemniaczanych, np. mszycy brzo-skwiniowej Myzus persicae (fot. 5), ale przy dużej liczebności osobników uskrzydlonych mogą one stanowić istotne zagrożenie dla plantacji nasiennych ziemniaka wczesną wiosną, np. mszyca burakowa – Aphis fabae (fot. 6).
W tabeli 2 zestawiono daty pierwszych odłowów mszyc zarówno ziemniaczanych, jak i nieziemniaczanych w poszczególnych miejscowościach. Uskrzydlone osobniki mszycy szakłakowo-ziemniaczanej (Aphis nasturtii) najwcześniej odłowiono w III deka-dzie maja (30.05.) w Rumsku i I dekadeka-dzie czerwca w Czarnoszycach (7.06.), natomiast w pozostałych punktach pojawiały się one do II dekady lipca, a tylko w Czernikowie dopie-ro w II dekadzie lipca. W Szyldaku i Ddopie-rogo- Drogo-szach gatunek ten nie wystąpił w tym roku. Pierwsze osobniki M. persicae odnotowano 10.06. w Czarnoszycach, a 9 dni później (19.06.) w Boninie. W pozostałych miejsco-wościach osobniki tego gatunku pojawiły się w III dekadzie lipca. W Szyldaku, Czerniko-wie i Drogoszach M. persicae pojawiła się dopiero w II dekadzie lipca. W Karwnie i Rumsku nie odnotowano tego gatunku.
Fot. 5. Mszyca brzoskwiniowa Myzus persicae na liściu ziemniaka, forma uskrzydlona
(fot. T. Erlichowski)
Fot. 6. Mszyca burakowa Aphis fabae – forma uskrzydlona, efektywny wektor PVY
(fot. internet, Fotolib.cz)
Tabela 2 Daty odłowu pierwszych mszyc uskrzydlonych do żółtych naczyń
w poszczególnych miejscowościach w 2019 r. Mszyce ziemniaczane Miejscowość A. nasturtii M. persicae Mszyce nieziemniaczane Gatunek Bonin 10.06. 19.06. 13.05. A. fabae
Karwno 17.06. X 20.05. R. insertum, H. lactucae
Rumsko 30.05. X 15.05. C. carduinus, B. helichrysi
Czarnoszyce 7.06. 10.06. 15.05. C. geleopsidis, H. lactucae
Brodniki 12.06. 25.06. 25.05. C. galeosidis, R. insertum
Szyldak x 22.07. 17.05. R. insertum, R. padi
Czernikowo 19.07. 17.07. 24.05. Gatunki obce
Drogosze x 16.07. 04.06. R. insertum, A. pisum
X – gatunek nie wystąpił
W 2019 r. spośród mszyc nieziemniacza-nych do żółtych naczyń odławiano gatunki mogące również, z różną skutecznością, przenosić PVY: Aphis fabae (burakowa), Rhopalosiphum insertum (owocowo-zbożo-wa), Rhopalosiphum padi (czeremchowo- -zbożowa), Aphis idaei (malinowa),
Crypto-myzus galeopsidis (porzeczkowo-poziew-nikowa), Phorodon humuli (śliwowo-chmielo-wa), Acyrthosiphon pisum (grocho(śliwowo-chmielo-wa), Capi-tophorus hippophaes (rokitnikowo-ostowa), Hyperomyzus lactucae
(porzeczkowo-mle-czowa), Cavariella aegopodii (wierzbowo- -marchwiowa), Brachycaudus helichrysi
(śli-wowo-kocankowa) oraz Hayhurstia atriplicis (komosowa) (Kostiw 1987, Treder 2019).
Migracja wiosenna mszyc nieziemniacza-nych rozpoczęła się wcześniej niż pierw-szych mszyc ziemniaczanych; w Boninie
różnica wyniosła 23 dni, w Rumsku 15, w Brodnikach 17, w Czarnoszycach 22, w Szyldaku 55, w Czernikowie 53, a w Drogo-szach – 42 (tab. 3).
Najwięcej mszyc ziemniaczanych w roku 2019 (tab. 3) odłowiono w Boninie (M. persi-cae 22 szt., A. nasturtii 4,5 – średnia z 2 szalek). W pozostałych miejscowościach były to pojedyncze osobniki lub nie było ich w ogóle. W Boninie duża liczebność gatunku M. persicae była związana z bardzo bliskim sąsiedztwem ogródków działkowych, w któ-rych rosną jego zimowi żywiciele (brzoskwi-nia, morela, kolcowój) oraz obiektów szklar-niowych, gdzie mógł on przezimować. Mi-gracji osobników uskrzydlonych mogły także sprzyjać warunki meteorologiczne – mała ilość opadów i wysokie temperatury powie-trza.
Tabela 3 Liczebność mszyc (szt.) odławianych do żółtych szalek
w okresie maj-sierpień 2019 (średnia z dwóch szalek)
Mszyce ziemniaczane Mszyce nieziemniaczane Miejscowość Mszyce ogółem
A. nasturtii M. persicae liczba najliczniejszy gatunek
Bonin 309,5 4,5 22 283 H. atriplicis 69 Drogosze 48,5 x x 48,5 R. padi 12 Czernikowo 24,5 1 1 22,5 B. brassicae 11 Szyldak 332,5 x 0,5 332 R. padi + R. insertum 43 + 48
Od wielu lat dodatkowo w Instytucie w Boninie systematycznie obserwuje się roz-wój populacji mszyc na rosnących roślinach ziemniaka (fot. 7). Mszyce bezskrzydłe trzech gatunków ziemniaczanych (M. persi-cae i kompleks A. nasturtii + A. frangulae) są liczone regularnie co 10 dni, od wschodów ziemniaka do końca sierpnia, na 100 losowo wybranych roślinach wokół poletka mszyco-wego.
Fot. 7. Mszyce nimfy M. persicae na liściu ziemniaka (fot. T. Erlichowski)
Wieloletnie obserwacje pokazują, że li-czebność mszyc ulega zmianie w zależności od przebiegu sezonu wegetacyjnego (tab. 4). W latach 2013-2014 zaobserwowano wyraź-ny spadek liczebności A. nasturtii oraz ten-dencję wzrostową odbudowy jej populacji w latach późniejszych. Jak stwierdzają Wróbel i Robak (2015), zmiany takie mogą być spo-wodowane warunkami pogodowymi. Wyso-kie temperatury i susza nie sprzyjały rozwo-jowi kolonii mszyc bezskrzydłych w latach 2018 i 2019.
Mszyce bezskrzydłe (M. persicae i A. na-sturtii) rozwijające swoje kolonie na roślinach ziemniaka mają duże znaczenie w przeno-szeniu wirusów wewnątrz plantacji. Skutecz-ność przenoszenia PVY przez uskrzydlone M. persicae jest taka sama jak jej osobników bezskrzydłych, natomiast w przypadku A. nasturtii osobniki uskrzydlone wykazują wyż-szą skuteczność niż jej formy bezskrzydłe (Kostiw 1987). Formy bezskrzydłe M. persi-cae są dość ruchliwe i z łatwością opanowu-ją stykaopanowu-jące się ze sobą rośliny. Z reguły wyższa liczebność populacji bezskrzydłych A. nasturtii (tab. 4) rozwijających się na ro-ślinach na plantacji stwarza duże zagrożenie w nasiennictwie, dlatego mszyca ta jest tak ważna w epidemiologii wirusów.
Rok 2019 jest rokiem trudnym w nasien-nictwie, głównie ze względu na nietypowy przebieg warunków pogodowych. Wiosna nadeszła wcześnie, z wysokimi temperatu-rami i upałami, co wpłynęło na rozwój i szyb-kie uskrzydlanie mszyc, głównie gatunków niezwiązanych żywicielsko z ziemniakiem. Prawdopodobnie największe naloty zagraża-jące młodym roślinom wystąpiły
bezpośred-Prawdopodobnym błędem w ochronie plan- mogło obniżyć ich skuteczność. Tabela 4
Liczebność mszyc bezskrzydłych na liściach ziemniaka w Boninie w latach 2012-2019
Rok
obserwacji M. persicae A. nasturtii
Mszyce nieziemniaczane Mszyce ogółem 2012 69 1359 12 1440 2013 11 21 4 36 2014 21 7 25 53 2015 68 124 11 203 2016 45 420 18 483 2017 76 593 17 686 2018 3 385 13 401 2019 23 275 62 360
Ogólnie udowodnione jest, że stosowanie insektycydów nie ogranicza porażenia wiru-sami. Zwalczają one jedynie mszyce, ale czas od momentu kontaktu mszycy ze środ-kiem do jej paraliżu jest znacznie dłuższy niż czas, jaki potrzebuje mszyca na przeniesie-nie wirusa i skuteczną infekcję zdrowej rośli-ny.
Obecnie na etapie trwających badań we-ryfikacyjnych z pierwszych informacji spływa-jących z laboratoriów wojewódzkich WIORiN wynika, że porażenie bulw odmian bardzo wczesnych i wczesnych, ale także później-szych – podatnych na PVY (ok. 4,0-5,5 w skali 9-stopniowej) jest dość wysokie, pro-wadzące do dyskwalifikacji lub degradacji. Należy więc zgodzić się ze stwierdzeniem, że sezon 2019 r. należy do najtrudniejszych w nasiennictwie.
Na stronie http:/ziemniak-bonin-pl/monito-ring/mapa-mszyce zebrane są aktualne dane o występowaniu i lotach mszyc od maja do sierpnia.
Literatura
Erlichowski T., Robak B., Sadowska K. 2017. Wy-stępowanie i presja mszyc – wektorów wirusów w uprawach ziemniaka w 2017 roku. – Ziemn. Pol. 4: 15--22; 2. Fox A., Collins L., Macarthur R., Blackburn L. F., Northing P. 2016. New aphid vectors and effi-ciency of transmission of Potato virus A and strains of
Potato virus Y in the UK. – Plant Pathol. 66: 325-335; 3. Gray S., De Boer S., Lorenzem J., Karasek A., Whitworth J., Nolte P., Singh R., Voucher A., Xu H. 2010. Potato virus Y: An evolving concern for potato corps in the United States and Canada. – Plant Dis. 94: 1384-1397; 4. Kostiw M. 1987. Przenoszenie
ważniejszych wirusów ziemniaka przez mszyce. Rozpr. habilit. Inst. Ziemn. Bonin: 105 s.; 5. Kostiw M.,
Robak B. 2000. Pressure variability of aphids – vectors of potato viruses in Poland. – J. Plant Prot. Res. 40: 55-59; 6. Kostiw M. 2013. Nasiennictwo ziemniaka w Polsce: uwarunkowania rynkowe, przy-rodnicze i biologiczne. [W:] Nauka dla hodowli i na-siennictwa roślin uprawnych. Streszcz. Prac. Konf. Nauk. Zakopane, 4-8.02.2013. IHAR-PIB Oddz. Kra-ków Zakład Roślin Zbożowych: 95-97; 7. Mello A. F. S., Olarte R. A., Gray S. M., Perry K. L. 2011. Trans-mission efficiency of Potato virus Y strains PVYO and PVYN-Wi by five aphid species. – Plant Dis. 95: 1279- -1283; 8. Mondal S., Wenninger E. J., Hutchinson P. J. S., Whitworth J. L., Shrestha D., Eigenbrode S. D., Bosque-Perez N. A. 2016 Comparison of trans-mission efficiency of virus isolates of Potato virus Y among three aphid vectors. – Entomol. Exp. Appl. 158: 258-268; 9. Singh R. P., Valkonen J. P. T., Gray S. M., Boonham N., Jones R. A. C., Kerlan C., Schu-bert J. 2007. Brief Review Discussion paper: The namig of Potato virus Y strains infecting potato. – Arch. Virol. 153: 1-13; 10. Syller J., Kaliciak A. 2011. Rośli-ny dziko rosnące jako naturalne źródło wirusów ziem-niaka. – Post. Nauk Rol. 2: 21-30; 11. Treder K. 2019.
Biologia i diagnostyka wirusa Y ziemniaka. – Ziemn. Pol. 3: 16-26; 12. Verbeek M., Piron P., Dullemans A., Cuperus C., Van der Vlugt R. 2010. Determina-tion of aphid transmission efficenties for N, NTN and Wilga strains of patato virus Y. – Ann. Appl. Biol. 156: 39-49; 13. Wróbel S. 2012. Produkcja nasienna ziem-niaka. [W:] Produkcja i rynek ziemziem-niaka. Red. nauk. J. Chotkowski. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: 102-130; 14. Wróbel S. 2015. The rate of virus spread in new
potato cultivars in the north of Poland. – Potato Res. 58: 329-342; 15. Wróbel S., Robak B. 2015. Presja mszyc w Polsce w roku 2015. – Ziemn. Pol. 4:12-17; 16. Zimnoch-Guzowska E., Yin Z., Chrzanowska M., Flis B. 2013. Sources and effectiveness of potato PVY resistance in IHAR’s breeding research. – Am. J. Pota-to Res. 90: 201-227; 17. http://piorin.gov.pl/ nasien-nictwo/obrot-materialem-siewnym/
