Jak ograniczać kiełkowanie ziemniaków podczas przechowywania?

(1)

Ziemniak Polski 2009 nr 3

Przechowalnictwo i przetwórstwo

JAK OGRANICZAĆ

KIEŁKOWANIE ZIEMNIAKÓW

PODCZAS PRZECHOW

YWANIA?

WANIA?

dr inż. Maria Pawińska

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: mpawinska@wp.pl

owierzchnia uprawy ziemniaków ule-ga systematycznemu zmniejszeniu i w roku 2008 wynosiła 549 tys. hekta-rów, o 3,7% mniej w porównaniu z rokiem 2007 (Rembeza 2009). Nie zmienia to jed-nak faktu, że ziemniaki w dalszym ciągu są w Polsce ważną rośliną. Szczególnie jeśli chodzi o konsumpcję, która w sezonie 2007/2008 wynosiła 121 kg na jednego mieszkańca. Tym samym zajmujemy drugie miejsce po Łotwie pod względem spożycia ziemniaków wśród krajów europejskich (Dzwonkowski 2008). Według danych GUS zbiory ziemniaków w roku 2008 wyniosły 10,5 mln ton, z czego nawet do 70% może być przeznaczane do długotrwałego prze-chowywania. Długość przechowywania ziemniaków jest uzależniona od kierunku ich użytkowania i wynosi od 6 do 7 miesięcy dla materiału sadzeniakowego oraz od 9 do 10 dla ziemniaków konsumpcyjnych i na potrze-by przetwórstwa.

P

W trakcie przechowywania w bulwach za-chodzą różnorakie procesy, w wyniku któ-rych powstają straty plonu (zmiany ilościo-we) poprzez:

•

zmniejszenie masy bulw, czyli tzw. ubytki naturalne będące skutkiem procesów fizjolo-gicznych w bulwach (oddychania i transpira-cji);

•

porażenie patogenami powodującymi choroby bulw: suchą i mokrą zgniliznę, zgni-lizny mieszane, zarazę ziemniaka, fomozę i

alternariozę oraz choroby skórki: parch zwy-kły, parch srebrzysty i ospowatość;

• kiełkowanie bulw.

Naturalne czynniki mające wpływ na zmiany ilościowe w czasie przechowywania ziemniaków przedstawia tabela 1 (Sowa-Nie-działkowska 2004).

Po zbiorze bulwy znajdują się w fazie fi-zjologicznego spoczynku i nie kiełkują, a ce-lem przechowalnictwa jest utrzymanie ziem-niaków w tym stanie jak najdłużej. Na dłu-gość tego procesu mają wpływ uwarunkowa-nia genetyczne odmiany i warunki w czasie przechowywania, w tym wilgotność i tempe-ratura. Poprzez temperaturę otoczenia mo-żemy stymulować lub hamować proces kieł-kowania. Wyższe temperatury (od 6 do 10o_{C) wskazane są do przechowywania}

ziemniaków na potrzeby przetwórstwa, ze względu na utrzymanie niskiej zawartości cu-krów redukujących. Zawartość cucu-krów redu-kujących wzrasta bowiem podczas przecho-wywania ziemniaków w niższych temperatu-rach. Właściwy ich poziom nie powinien przekraczać 0,15% w świeżej masie dla od-mian przeznaczonych na chipsy i 0,25% dla przeznaczonych na frytki (Zgórska, Frydec-ka-Mazurczyk 1993).

Jednak w wyższych temperaturach oto-czenia rozpoczyna się wcześniejszy i bar-dziej intensywny wzrost kiełków. A poprzez uaktywnienie tego procesu następuje wzrost ubytku masy bulwy i tym samym utrata tur-goru. Bulwy stają się gąbczaste i bardziej

(2)

podatne na ciemnienie miąższu, czyli pogar-sza się ich jakość (Sowa-Niedziałkowska 2000). Proces ten można osłabić poprzez zastosowanie środków z grupy regulatorów roślin ograniczających kiełkowanie ziemnia-ków jadalnych i przeznaczonych do

prze-twórstwa. Zabieg może być przeprowadzony w dwóch terminach: pod koniec wegetacji w formie oprysku nalistnego oraz po zbiorze na bulwy w czasie załadunku do przechowalni lub w pierwszym okresie przechowywania.

Tabela 1 Czynniki wpływające na ubytki naturalne w czasie przechowywania ziemniaków

Ubytki naturalne Kiełkowanie

Wyszczególnienie okres przygotowawczy długotrwałe przechowywanie bulw Choroby Warunki wegetacji * * ** * Stopień dojrzałości fizjologicznej bulw ** * * * Uszkodzenia bulw ** * * * Zdrowotność bulw * * * ** Odmiana ** ** ** ** Warunki przechowywania − temperatura * ** ** * − wilgotność * ** * ** Czas przechowywania - ** ** **

** bardzo duży wpływ, * niewielkie zmiany, - brak wpływu

Do zabiegu nalistnego zalecany jest Fa-zor 80 SG, środek z grupy regulatorów wzro-stu i rozwoju roślin o działaniu układowym, w formie granul rozpuszczalnych w wodzie. Przemieszcza się on z liści do bulw. Mecha-nizm działania polega na zmniejszeniu ilości auksyn, hormonów wzrostu wytwarzanych w stożkach wzrostu znajdujących się w rośli-nach. Hamuje podział komórek i wzrost tka-nek, a tym samym rozwój kiełków. Środek należy stosować w dawce 5 kg/ha, w 300 lub 600 l wody. Zawiera substancję aktywną – sól potasową hydrazydu kwasu maleinowe-go. Zabieg należy wykonać przed począt-kiem fizjologicznego zasychania naci, kiedy ziemniaki znajdują się w fazie BBCH 9 (Bio-logische Bundesanstalt, Bundessortenamt and Chemical Industry – do oceny faz roz-wojowych roślin), czyli 3-5 tygodni przed zbiorem. Zabieg w terminach wcześniej-szych może ograniczać przyrost bulw, a tym samym uzyskamy niższy plon z udziałem bulw zdeformowanych. Fazor 80 SG nie jest objęty wymogami karencji i prewencji dla lu-dzi, zwierząt i pszczół. Po 2 tygodniach od zastosowania można kontynuować ochronę plantacji i wykonać desykację naci.

Tak jak w przypadku każdego środka che-micznego także co do aplikacji Fazoru 80 SG istnieją pewne przeciwwskazania. Nie należy go stosować: na plantacjach nasien-nych, w przeddzień spodziewanych opadów deszczu, gdyż istnieje ryzyko spłukania z po-wierzchni roślin, w czasie suszy, gdy tempe-ratura otoczenia wynosi powyżej 26o_{C, oraz}

na plantacjach niechronionych przed zarazą ziemniaka (rośliny są wówczas w słabszej kondycji).

W latach 2004–2005 wykonano w czterech miejscowościach doświadczenia poletkowe z tym środkiem w celu sprawdzenia skuteczności w ograniczaniu kiełkowania ziemniaków jadalnych i przeznaczonych do przetwórstwa podczas długotrwałego przechowywania. Stwierdzono, że Fazor 80 SG stosowany nalistnie w dawce 5 kg/ha w 300 i 600 l wody oraz w dwóch terminach (kiedy bulwy miały średnicę przekroju poprzecznego odpowiednio powyżej 25 i 35 mm) przez 6 miesięcy skutecznie hamował kiełkowanie bulw średnio późnej jadalnej odmiany Bryza podczas przechowywania w temperaturze 4--6o_{C, a także skutecznie ograniczał rozwój}

(3)

kiełków u średnio późnej skrobiowej odmiany Saturna, przechowywanej do czerwca w temperaturze 8o_{C (Pawińska 2007).}

Natomiast do zabiegu na bulwach w prze-chowalni zalecany jest środek Gro-Stop 300 HN, z grupy regulatorów wzrostu, zawierają-cy substancję aktywną chloroprofam, zwią-zek z grupy karbaminianów. Należy go sto-sować 3-4 tygodnie po zbiorze w dawce 15 ml/t. Jeżeli ziemniaki mają być przechowy-wane dłużej, można wykonać cztery zabiegi co sześć tygodni. Środek aplikujemy techni-ką aerozolowania na gorąco za pomocą wy-twornic aerozolu. Przed rozpoczęciem za-mgławiania należy przygotować przechowal-nię lub kopiec z wymuszoną wentylacją. Bu-dynek przechowalni dokładnie zamknąć, a kopiec uszczelnić płachtami brezentowymi lub folią. Zamknąć zewnętrzne wloty wenty-lacyjne i włączyć wentylatory tak, aby we-wnętrzny przepływ powietrza był równomier-ny i delikatrównomier-ny. Przed zabiegiem wskazane jest przeprowadzenie testu przepływu trza, bo zalecana jest taka cyrkulacja powie-trza, która nie powoduje gaśnięcia zapalonej zapałki umieszczonej ponad warstwą ziem-niaków. Wentylatory powinny być włączone do czasu zaniknięcia mgły w przechowalni. Po aplikacji nie należy otwierać przechowalni lub odkrywać kopca przez 24 godziny.

Nie można stosować środka bezpośred-nio po zbiorze ziemniaków zarówno w nieko-rzystnych warunkach (mokro i zimno), jak i na bulwy chore, na odmiany charakteryzują-ce się małą opornością na uszkodzenia me-chaniczne oraz słabą trwałością przechowal-niczą (poniżej 6 w skali 9-stopniowej, gdzie 9 oznacza ocenę najlepszą, 1 – najgorszą), może to bowiem opóźnić proces za-bliźnia-nia uszkodzeń, zwiększając tym samym ry-zyko infekcji patogenami chorobotwórczymi w trakcie przechowywania. Środka nie nale-ży stosować na sadzeniaki oraz ziemniaki ja-dalne przeznaczone do konsumpcji przed końcem roku, w którym go aplikowano. Ze względu na specyfikę aplikacji środka w po-mieszczeniach, w których stosowano Gro--Stop 300 HN, nie wolno przechowywać sa-dzeniaków. Okres karencji wynosi 14 dni od dnia ostatniego zabiegu do dnia przeznacze-nia do konsumpcji. Natomiast nie obowiązuje okres prewencji dla ludzi, zwierząt i pszczół,

pod warunkiem przestrzegania zaleceń sto-sowania środka.

Gro-Stop 01 DP i Gro-Stop 300 EC to tak-że środki z grupy regulatorów wzrostu do bezpośredniej aplikacji na bulwy przed prze-chowywaniem, zawierające substancję ak-tywną chloroprofam (związek z grupy karba-minianów). Doświadczenie z ww. środkami wykonano w sezonie 2006/2007 w celu oce-ny skuteczności zarówno różoce-nych form użyt-kowych, jak i terminów aplikacji w ogranicza-niu kiełkowania bulw podczas długotrwałego przechowywania. Doświadczenie wykonano zgodnie z metodyką Europejskiej i Śródziem-nomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO Standards 1998).

Gro-Stop 01 DP jest proszkiem do opyla-nia, o długości okresu karencji 14 dni. Nie jest objęty wymogami prewencji dla ludzi, zwierząt i pszczół.

Gro-Stop 300 EC to środek do sporzą-dzania emulsji wodnej do opryskiwania bulw o okresie karencji 90 dni. Także nie jest ob-jęty wymogami prewencji dla ludzi, zwierząt i pszczół.

Doświadczenia z ww. środkami rozpoczęto jesienią 2006 r. w Boninie na odmianach Wawrzyn i Arkadia przed przechowywaniem. Gro-Stop 01 DP stosowano w dawce 2 kg/t ziemniaków. Po zabiegu bulwy przechowywano w workach papierowych w komorze przechowalniczej o temperaturze 8o_{C i wilgotności 80-90%.}

Natomiast Gro-Stop 300 EC w dawce 60 ml/t ziemniaków aplikowano opryskiwaczem Microfit Ulva+. Próby przechowywano w komorze przechowalniczej o temperaturze 8o_{C i wilgotności 80-90%. W czasie}

przechowywania dla każdego środka wykonywano pięć obserwacji (w odstępach co 6 tygodni) do czerwca 2007 roku.

W tabeli 2 podano wyniki oceny skuteczności badanych środków w ograniczaniu kiełkowania bulw.

Stwierdzono, że zarówno Gro-Stop 01 DP, jak i Gro-Stop 300 EC aplikowane bez-pośrednio na bulwy skutecznie ograniczały ich kiełkowanie przez cały okres przechowy-wania, do czerwca roku następnego

Przed zastosowaniem środków należy za-poznać się ze szczegółowymi informacjami na opakowaniach produktu lub przedstawio-nymi na stronie internetowej MRiRW pod ad-3

(4)

resem http://www.bip.minrol.gov.pl → bran-żowe →produkcja roślinna →ochrona roślin →etykiety-instrukcje stosowania środków

ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania zezwoleniem ministra rolnictwa i rozwoju wsi.

Tabela 2 Wpływ środków na skuteczność ograniczania kiełkowania bulw

podczas długotrwałego przechowywania w temperaturze 8o_C

Obiekt

doświadczalny Dawka

Skuteczność w stosunku do kontroli (%) termin obserwacji 01.02. 2007 15.03. 2007 26.04. 2007 06.06. 2007 średnia Odmiana Arkadia Gro-Stop 01 DP 2 kg/t 97,2 94,0 80,0 87,7 88,7 Gro-Stop 300 EC 60 ml+ 140 ml wody 100 100 99,7 99,9 99,9 Odmiana Wawrzyn Gro-Stop 01 DP 2 kg/t 85,0 84,3 86,5 94,7 87,6 Gro-Stop 300 EC 60 ml+ 140 ml wody 100 98,5 99,9 99,8 99,6 Literatura

1. Dzwonkowski W. 2008. Rynek ziemniaków

2007/2008. – Biul. Inf. ARR 6 (204): 4-15; 2. Guideline

for the efficacy evaluation of plant growth regulat-ors. [W:] EPPO Standards. Guidelines for the efficacy

evaluation of plant protection products. Vol. 4. Herbici-des and Plant Growth Regulators 1998: 169-171;

3. Sowa-Niedziałkowska G. 2000. Wpływ warunków

wzrostu roślin i magazynowania bulw odmian jadal-nych ziemniaka na ich trwałość przechowalniczą. – Biul. IHAR 213: 225-232; 4. Sowa-Niedziałkowska G.

2004. Naturalne sposoby ograniczające przemiany

ilo-ściowe w przechowywanych bulwach ziemniaka. – Ziemn. Pol. 3: 29-32; 5. Pawińska M. 2007. Zastoso-wanie środka Fazor 80 SG w ograniczaniu kiełkowania bulw ziemniaka w okresie przechowalniczym. – Prog. Plant Prot. 2: 248-253; 6. Rembeza J. 2009. Informa-cja o rynku ziemniaka. – Ziemn. Pol. 2: 3; 7. Zgórska

K., Frydecka-Mazurczyk A. 1993. Zachowanie cech

jakości podczas przechowywania. [W:] Produkcja ziemniaków. Technologia - Ekonomika - Marketing. Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. Inst. Ziemn. Bonin: 157-163