Ziemniak Polski 2008 nr 3 1
Agrotechnika i mechanizacja
W
W
W
P
P
P
Ł
Ł
Ł
Y
Y
Y
W
W
W
T
T
T
E
E
E
R
R
R
M
M
M
I
I
I
N
N
N
U
U
U
P
P
PR
R
R
Z
ZY
Z
Y
Y
O
OR
O
R
R
Y
Y
Y
W
WA
W
A
A
N
NI
N
I
IA
A
A
P
PO
P
O
OP
P
PL
L
L
O
O
O
N
N
N
U
U
U
G
G
G
O
O
O
R
R
R
C
C
C
Z
ZY
Z
Y
Y
C
C
C
Y
Y
Y
N
N
N
A
A
A
P
P
PL
L
L
O
O
O
N
N
N
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
dr inż. Cezary Trawczyński
IHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie 05-140 Serock, e-mail: c.trawczynski@ihar.edu.pl
dotychczasowej technologii upra-wy ziemniaków podstawoupra-wym źró-dłem substancji organicznej wzbo-gacającej glebę był obornik. Jednak w ostat-nich latach, wraz ze zmniejszającą się pro-dukcją obornika, a także dążeniem do obni-żenia kosztów i pracochłonności nawoobni-żenia organicznego, szczególnego znaczenia na-brały alternatywne formy wnoszące do gleby masę organiczną, takie jak słoma roślin zbo-żowych czy rośliny poplonowe. Spośród ro-ślin poplonowych dużą popularnością cieszy się ostatnio gorczyca biała. Roślina ta od-znacza się dużą produktywnością biomasy w stosunkowo krótkim czasie i jest wierniejsza w plonowaniu niż rośliny motylkowe. Wysoka zawartość związków białkowych, przy małej ilości węglowodanów, sprawia jednak, że rozkład zielonej masy poplonu jest szybki, szybszy niż np. słomy, zaś nadmiar wytwo-rzonych związków azotowych, niewykorzy-stany przez drobnoustroje z braku dosta-tecznej ilości węgla, może się ulatniać lub być wymywany.
Z kolei stosując nawożenie słomą, wpro-wadza się do gleby duże ilości substancji organicznej przy stosunkowo niewielkiej ilo-ści azotu. Z tego względu po przyoraniu słomy może wystąpić w glebie przejściowy brak azotu, a tempo jej rozkładu może zo-stać spowolnione. Dlatego uzasadnione jest łączne stosowanie słomy i poplonów. Analizy składu chemicznego słomy, poplonu gorczy-cy i obornika stosowanych w doświadcze-niach nawozowych w oddziale IHAR w
Ja-dwisinie wykazały, że ze słomą w połączeniu z zieloną masą poplonu gorczycy wprowa-dza się do gleby zbliżone, w porównaniu z obornikiem, ilości azotu, fosforu i magnezu, nieco mniej wapnia, miedzi i boru oraz więk-szą niż w oborniku ilość potasu (tab. 1).
Należy jednak mieć na uwadze, że skład-niki wprowadzane do gleby z oborskład-nikiem dostarczane są z zewnątrz, natomiast skład-niki zawarte w słomie i zielonej masie poplo-nowej są pobierane z gleby, na której rozwi-jają się rośliny zbożowe czy poplonowe. Z tego względu oddziaływanie nawozowe sło-my w połączeniu z poplonem gorczycy może być słabsze niż obornika, chociaż wiele ba-dań wskazuje, że przyoranie słomy, a na-stępnie zielonej masy poplonu może mieć działanie zbliżone do obornika.
Trzeba przy tym podkreślić, że składniki nawozowe wprowadzone do gleby w formie różnych nawozów organicznych nie są w pełni wykorzystywane w czasie wegetacji roślin, a mineralizacja substancji organicznej odbywa się również po zbiorze roślin. Dlate-go rośliny poplonowe wysiane i pozostawio-ne przez okres zimowy mogą nie tylko prze-ciwdziałać erozji glebowej, ale i stanowić pewnego rodzaju sorbent zapobiegający wymywaniu składników pokarmowych do głębszych warstw gleby i wód gruntowych, co ma istotne znaczenie w ochronie środo-wiska przyrodniczego. W wielu krajach Eu-ropy Zachodniej obowiązują już więc zalece-nia polegające na wyznaczaniu areału po-wierzchni, która musi być pod okrywą
Ziemniak Polski 2008 nr 3
2
ną w okresie jesienno-zimowym. Rolę tę mogą spełniać między innymi rośliny poplo-nowe. Modyfikacje w rodzaju i technice sto-sowania nawozów wnoszących masę
orga-niczną prowadzą do określonych zmian za-wartości w glebie niektórych składników, które mogą w różny sposób kształtować po-tencjał plonotwórczy ziemniaka.
Tabela 1
Ilości składników wnoszonych do gleby z masą nawozów. Średnia z lat 2003-2005
Wyszczególnienie Słoma pszenna Poplon z gorczycy białej Słoma + poplon z gorczycy białej Obornik bydlęcy
Świeża masa (t/ha) 5,0 28,6 33,6 25,0
Azot (kg/ha) 32,0 113,0 145,0 150,0 Fosfor (kg/ha) 5,0 19,0 24,0 31,0 Potas (kg/ha) 53,0 128,0 181,0 144,0 Magnez (kg/ha) 5,0 17,0 22,0 29,0 Wapń (kg/ha) 14,0 73,0 87,0 101,0 Miedź (mg/ha) 25,6 31,0 56,6 85,2 Cynk (mg/ha) 98,5 389,6 488,1 890,5 Mangan (mg/ha) 127,0 456,7 583,7 1686,1 Bor (mg/ha) 14,0 80,0 94,0 108,6
Źródło: wyniki badań własnych
Stąd celem 3-letnich badań polowych na glebie lekkiej w oddziale IHAR w Jadwisinie było porównanie obiektu, na którym słomę przyorywano po zbiorze ziarna, z obiektem, gdzie przyorywano słomę po zbiorze ziarna, a następnie poplon gorczycy późną jesienią, a także z obiektem, na którym słomę przy-orywano po zbiorze ziarna, a poplon gorczy-cy dopiero na wiosnę.
Na obiektach ze słomą oraz słomą w po-łączeniu z poplonem gorczycy przyorywa-nym zarówno jesienią, jak i wiosną zastoso-wano nawożenie mineralne NPK w dawce: 100 kg/ha N, 100 kg/ha P2O5 i 100 kg/ha K2O. Corocznie po zbiorze ziarna pszenicy na rozdrobnioną słomę stosowano azot w ilości 1 kg N na 100 kg słomy i wykonywano podorywkę. W drugiej dekadzie sierpnia wy-siewano poplon gorczycy białej. Następnie, w pierwszej dekadzie listopada, przystępo-wano do talerzowania zielonej masy gorczy-cy. Po zabiegu talerzowania wykonywano orkę przedzimową. Na obiekcie, gdzie po-plonu gorczycy nie przyorywano jesienią, zieloną masę pozostawiano przez zimę i poplon przyorywano orką wiosenną na głę-bokość 20 cm, z jednoczesnym wałowaniem wałem pierścieniowym celem ugniecenia wierzchniej warstwy gleby, aby można było
zasadzić ziemniaki sadzarką na właściwą głębokość.
Nawozy mineralne fosforowe w formie superfosfatu potrójnego oraz potasowe w postaci soli potasowej stosowano w całości wiosną przed sadzeniem ziemniaków. Na-wozy azotowe w formie saletry amonowej stosowano z podziałem na dwie części: 50 kg/ha N bezpośrednio przed sadzeniem i 50 kg/ha N przed wschodami ziemniaków. Ziemniaki odmiany Triada wysadzano w trzeciej dekadzie kwietnia. Próbki do ozna-czania właściwości gleby pobierano każdego roku za pomocą laski Egnera z głębokości 0--20 cm jesienią, bezpośrednio przed zbiorem ziemniaków. Do zbioru przystępowano w drugiej lub trzeciej dekadzie września.
Po zastosowaniu słomy w połączeniu z poplonem gorczycy przyoranym zarówno jesienią, jak i wiosną stwierdzono wzrost zawartości fosforu w glebie o ponad 11% w porównaniu z obiektem nawożonym wyłącz-nie słomą. Natomiast zawartość potasu w glebie była podobna na obiektach ze słomą i słomą w połączeniu z poplonem gorczycy przyoranym jesienią oraz wyższa o ponad 23% w warunkach zastosowania słomy w połączeniu z poplonem gorczycy przyoranym wiosną. Z kolei poziom magnezu w glebie był w niewielkim stopniu zróżnicowany
po-Ziemniak Polski 2008 nr 3 3
między wszystkimi badanymi obiektami. Na-wożenie organiczne w znaczącym procencie różnicowało też poziom próchnicy w glebie. Po zastosowaniu słomy w połączeniu z po-plonem gorczycy przyoranym zarówno jesie-nią, jak i wiosną stwierdzono wzrost zawar-tości próchnicy o około 19% w porównaniu z obiektem z samą słomą (tab. 2).
Przyoranie słomy z poplonem oddziaływa-ło również korzystnie na wielkość plonu
ziemniaków. Na obiektach ze słomą w połą-czeniu z poplonem gorczycy przyoranym zarówno jesienią, jak i wiosną stwierdzono podobny plon, który był jednak większy o 1,6 t z ha niż na obiekcie z samą słomą. Bada-nia wykazały ponadto, że stosowanie słomy lub słomy w połączeniu z poplonem gorczycy przyoranym zarówno jesienią, jak i wiosną nie różnicowało zawartości skrobi i azotanów w bulwach (tab. 3).
Tabela 2
Wpływ nawożenia organicznego na zawartość w glebie
fosforu (P2O5), potasu (K2O), magnezu (Mg) i próchnicy. Lata 2003-2005
P2O5 K2O Mg Obiekt mg/100 g gleby Próchnica (%) Słoma
Słoma + poplon przyorany jesienią Słoma + poplon przyorany wiosną
18,1 19,9 20,5 8,2 8,3 10,2 3,7 3,4 3,9 0,93 1,10 1,12
Źródło: wyniki badań własnych
Tabela 3
Wpływ nawożenia organicznego na plon
oraz zawartość skrobi i azotanów (NO3) w bulwach. Lata 2003-2005
Obiekt Plon bulw
(t z ha) Zawartość skrobi (%) Zawartość azotanów (mg/kg św. masy bulw) Słoma 32,1 15,7 72,7
Słoma + poplon przyorany jesienią 33,7 15,4 67,3
Słoma + poplon przyorany wiosną 33,7 15,6 72,4
Źródło: wyniki badań własnych
Z przedstawionych badań wynika, że jeśli chodzi o wysokość plonu i zawartość skrobi w bulwach, to poplon gorczycy można przy-orywać zarówno jesienią, jak i wiosną. Pozo-stawiając poplon przez zimę, należy mieć na uwadze przede wszystkim jego działanie zapobiegające erozji wietrznej i wymywaniu składników do głębszych warstw gleby, a sprzyjające gromadzeniu wody z opadów i ograniczaniu parowania wody z gleby.
Z drugiej jednak strony wiąże się to z wy-konaniem orki wiosennej i zabiegów uzupeł-niających, co przy deszczowej wiośnie może doprowadzić do opóźnienia sadzenia, a przyorywana wiosną masa poplonowa może powodować utrudnienia podczas sadzenia sadzarkami.
Literatura
1. Boligłowa E., Dzienia S. 1996. Wpływ nawożenia organicznego i sposobu uprawy roli na plonowanie i jakość bulw ziemniaka. – Zesz. Nauk. AR Szczec. Rol. 172: 37-42; 2. Dzienia S. 1989. Wpływ masy orga-nicznej na plonowanie roślin i chemiczne właściwości gleby lekkiej. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 377: 155- -160; 3. Dzienia S., Szarek P. 1999. Wpływ systemów uprawy i nawożenia organicznego na plonowanie ziemniaka. – Folia Univ. Agric. Stetin. 195, Agricultura 74: 197-202; 4. Dzienia S., Boligłowa E. 2004. Plo-nowanie ziemniaka w zależności od gleby, uprawy roli i nawożenia organicznego. – Frag. Agronom. 2 (82): 61--70; 5. Gruczek T. 1994. Gospodarka bezobornikowa
na glebie lekkiej. – Frag. Agronom. 2(42): 72-82; 6. Grześkiewicz H., Trawczyński C. 1997. Poplony
ścierniskowe jako nawóz organiczny w uprawie ziem-niaka. – Biul. Inst. Ziemn. 48/II: 73-82
