Ewa Malczyk, Joanna Wyka, Marta Misiarz, Ewa Szura, Marta Krawczyk
OCENA POB RANIA CUKRÓW Z NAPOJÓW GAZOWANYCH PRZEZ NASTOLATKÓW Z WOJ. OPOLSKIEGO
Instytut Nauk o Zdrowiu
Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie Dyrektor: dr n. med. W. Huńka-Żurawińska
Celem pracy była ocena pobrania cukrów z napojów gazowanych przez nasto-latków z woj. opolskiego. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety zawierający pytania o płeć, wiek, masę ciała, wzrost oraz pytań dotyczą-cych częstotliwości spożycia wybranych napojów gazowanych i wielkości porcji. Słowa kluczowe: cukier, napoje gazowane, dzieci, młodzież.
Key words: sugar, carbonated drinks, children, adolescents.
Jednym z podstawowych czynników warunkujących prawidłowe funkcjonowanie organizmu jest jego odpowiednie nawodnienie. Źródłem wody dla organizmu są napoje oraz produkty spożywcze. Wśród produktów spożywczych najcenniejszym jej źródłem są warzywa i owoce (1). Jednak ilość wody pochodzącej z pożywienia jest niewystarczająca do zachowania prawidłowego bilansu wody w organizmie, dlatego należy ją dostarczać w postaci wód, napojów, soków itp. Spośród napojów dużą popularnością wśród młodych ludzi cieszą się słodzone napoje gazowane (2). Zjawisko to jest bardzo niepokojące, gdyż może przyczynić się do zwiększenia ry-zyka wystąpienia przewlekłych chorób niezakaźnych, takich jak: otyłość, cukrzyca, próchnica zębów. Na choroby te wpływ ma przede wszystkim zawarty w napojach gazowanych i spożywany w nadmiernych ilościach – cukier. Z przeprowadzanych przez NHANES badań dotyczących określenia źródła cukrów w diecie wynika, że spośród deserów, to właśnie napoje gazowane są największym jego źródłem (3). Celem pracy była ocena pobrania cukrów z napojów gazowanych przez nastolatków z woj. opolskiego.
MATERIAŁ I METODY
Badaniem objęto 257 uczniów w wieku od 13 do 18 lat, uczęszczających do nyskich szkół w roku szkolnym 2015/2016. Kryteria włączenia do badań były na-stępujące: wiek 13–18 lat, uczęszczanie do jednej ze szkół gimnazjalnych lub po-nadgimnazjalnych w Nysie, zgoda dziecka i rodziców na badanie oraz poprawne wypełnienie kwestionariusza ankiety.
Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety zawierający pytania o płeć, wiek, masę ciała, wzrost, rodzaj szkoły oraz pytań dotyczących częstotli-wości spożycia wybranych napojów gazowanych i wielkości porcji (przyjęto, że 1 porcja to 200 cm3). Wyboru napojów do analizy dokonano na podstawie wstępnego
wywiadu. Do badań zakwalifi kowano 16 napojów gazowanych, takich jak: coca-co-la, pepsi-cococa-co-la, pepsi max, pepsi twist, cola original, hop cococa-co-la, sprite, fanta, mirinda, mirinda lemon, 7up, hellena, shweeps, tymbark gazowany, zbyszko 3 cytryny oraz woda gazowana smakowa. Zawartość cukrów w tych napojach wynosiła od 5 do 12,9 g/100 cm3. W ocenie częstotliwości spożycia wybranych napojów gazowanych
przyjęto następujące kategorie: kilka razy dziennie (więcej niż 3 razy, 3 razy, 2 razy, 1 raz), kilka razy w tygodniu (1 raz, 2 razy, 3 razy, 4 razy, 5 razy, 6 razy), kilka razy w miesiącu (1 raz, 2 razy, 3 razy), rzadko (do 5 razy w roku) oraz nigdy.
Oszacowanie pobrania cukrów z napojów gazowanych przeprowadzono w opar-ciu o wzór:
EDI = F /100 · M · R (g/doba)
gdzie: EDI – dzienne spożycie cukrów; F – dane dotyczące wielkości porcji pro-duktu (cm3); M – zawartość cukrów w produktach (g/100 cm3 produktu); R – dane
dotyczące częstotliwości spożycia w przeliczeniu na dobę (wielokrotność spożycia w ciągu dnia, kilka razy w tygodniu – R/7, kilka razy w miesiącu – R/30, rzadko – R/365).
Maksymalną dawkę pobrania cukrów wyznaczono jako 10% zapotrzebowa-nia energetycznego ustalonego na poziomie umiarkowanej aktywności fi zycznej uwzględniając wiek i płeć badanej młodzieży zgodnie z normami żywienia IŻŻ 2017 (1) (tab. I).
Ta b e l a I. Norma spożycia cukrów dodanych Ta b l e I. The standard of intake of added sugars
Płeć Wiek (lata) Norma na energię
(kcal) Norma spożycia cukrów dodanych (g) Chłopcy 13–15 3000 75,0 16–18 3400 85,0 Dziewczęta 13–15 2450 61,3 16–18 2500 62,5
Pomiary antropometryczne (wysokość i masa ciała) ankietowanych nastolatków zostały zweryfi kowane przez pielęgniarkę szkolną. Interpretację uzyskanych wy-ników przeprowadzono w oparciu o obowiązujące siatki centylowe BMI dla płci i wieku opracowane w ramach projektu OLAF (4).
W celu wykazania różnicy w ilości pobrania cukrów z napojów gazowanych uwzględniając płeć, wiek oraz stan odżywienia (wg wskaźnika BMI) przeprowa-dzono testy Manna-Whitneya lub Kruskala-Wallisa (rozkład różny od rozkładu nor-malnego) lub jednoczynnikową analizę wariancji ANOVA i test NIR (najmniejszej istotnej różnicy; rozkład normalny). Hipotezę o rozkładzie normalnym
analizowa-nych zmienanalizowa-nych zweryfi kowano za pomocą testu Shapiro-Wilka. Analizę statystycz-ną przeprowadzono wykorzystując program statystyczny Statistica v.12.0. Poziom istotności przyjęto na poziomie p<0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Mała aktywność fi zyczna, siedzący tryb życia oraz wysokoenergetyczna dieta przyczyniają się do wzrostu masy ciała u dzieci i młodzieży. Wśród ankietowa-nych nastolatków z woj. opolskiego prawie co piąty miał nadwagę lub otyłość (odpowiednio 14,4%, 4,7%). Uczniowie z niedowagą stanowili 8,9% wszystkich badanych (tab. II).
Przeprowadzone badania wykazały, że wszyscy objęci badaniem uczniowie spo-żywali słodzone napoje gazowane. Zbieżne wyniki do wyników badań własnych uzyskali Szczepańska i współpr. (5), u których 96% ankietowanych zadeklarowało spożycie napojów gazowanych. Natomiast w badaniach Ziółkowskiej i współpr. (6),
Wajszczyka i współpr. (7) oraz Łobody i Gawęckiego (8) odsetek osób deklarujących
konsumpcję słodkich napojów gazowanych był znacznie mniejszy, odpowiednio 50% gimnazjalistów, 65% młodzieży w wieku pokwitania oraz 30% uczniów gim-nazjum.
Wartość średnią, odchylenie standardowe, maksymalne pobranie cukrów oraz odsetek nastolatków przekraczających dzienną normę spożycia cukrów dodanych przestawiono w tab. II.
Ta b e l a II. Średnia wartość pobranych cukrów (g/dobę) przez uczniów z uwzględnieniem płci, wieku i stanu odżywienia oraz odsetek osób (%) przekraczających dzienną normę spożycia cukrów dodanych
Ta b l e II. The average value of sugars intake (g/day) by students, taking into account gender, age and nutritional status, and percentage of people (%) exceeding the daily intake of added sugars
N Średnie po-branie cukrów z napojów ± SD Wartość maksymalna % osób Ogółem 257 73,20 ± 69,6 438,2 40,1 Płeć Dziewczęta 134 61,88 a ± 55,3 438,2 35,8 Chłopcy 123 85,53 b ± 72,6 312,6 44,7
Wiek (lata) 13–15 (gimnazjum) 128 93,06
b ± 83,1 438,2 48,4
16–18 (szkoła średnia) 129 53,49 a ± 47,3 247,2 31,8
Stan odżywienia
Niedowaga 23 86,83 a ± 74,2 283,6 43,5
Prawidłowa masa ciała 185 70,50 a ± 68,5 438,2 37,3
Nadwaga 37 74,24 a ± 65,3 263,7 45,9
Otyłość 12 85,44 a ± 78,0 278,4 58,3
a, b – różnice statystycznie istotne przy p<0,05; a, a – brak różnic statystycznie istotnych przy p<0,05
Średnie pobranie cukrów z napojów gazowanych przez badaną młodzież było na poziomie 73,2 g. Przeprowadzona analiza statystyczna wykazała, że płeć i wiek
determinowały wielkość pobrania cukrów z napojów gazowanych. Statystycznie istotnie więcej cukrów z napojów gazowanych pobierali chłopcy niż dziewczęta (85,53 g vs 61,88 g), a prawie dwukrotnie więcej gimnazjaliści niż uczniowie szko-ły średniej (93,06 g vs 53,49 g). Uwzględniając stan odżywienia ankietowanych uczniów nie odnotowano zależności statystycznie istotnej (tab. II).
Dużo niższe wyniki uzyskali Łoboda i Gawęcki (8). Na podstawie badań prze-prowadzonych wśród 54 uczniów gimnazjum sportowego i 54 uczniów zwykłego gimnazjum wykazali, że spożycie cukrów wraz z napojami wśród dziewcząt wy-niosło 25 g na dobę, natomiast u chłopców 52 g na dobę. Badania Figurskiej-Ciury i współpr. (9) z kolei dowiodły, że spożycie cukrów wśród 13-latków pochodzących z małego miasta, nie przekraczało normy dziennego zapotrzebowania. Dziewczęta średnio spożywały 36,3 g cukrów, natomiast chłopcy wraz z dietą pobierali 48 g cukrów na dobę. W cytowanych badaniach, jak i w badaniach własnych chłopcy pobierali więcej cukrów niż dziewczęta.
Spośród badanych ponad 40% nastolatków przekroczyło dzienną normę spożycia cukrów, 35,8% dziewcząt i 44,7% chłopców oraz o prawie 17% więcej gimnazja-listów niż uczniów szkół średnich. Pomimo, że nie wykazano zależności pomię-dzy stanem odżywienia ankietowanych określonym na podstawie wskaźnika BMI a ilością pobranych cukrów wraz z napojami gazowanymi, to jednak najwięcej osób z nadwagą i otyłością przekroczyło normę spożycia cukrów. Fakt ten jest bardzo niepokojący, gdyż osoby te już mają problem z nadmierną masą ciała, a dalsze popełnianie błędów żywieniowych, objawiające się m.in. częstym spożywaniem słodzonych napojów gazowanych, które są tylko jednym z wielu źródeł cukrów w diecie, może zwiększyć ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego.
WNIOSKI
1. Ponad 40% ankietowanych nastolatków przekroczyło dozwoloną ilość pobra-nia cukrów dodanych w ciągu doby.
2. Średnie pobranie cukrów z napojów gazowanych przez nastolatków wyniosło 73,2 g na dobę.
3. Płeć i wiek ankietowanych determinowały pobranie cukrów. Chłopcy oraz uczniowie gimnazjum pobierali statystycznie istotnie więcej cukrów z napojami niż dziewczęta i uczniowie szkoły średniej.
4. Konieczne wydaje się przeprowadzenie dalszych badań oceniających pobra-nie cukrów dodanych wraz z dietą i rozpoczęcie skutecznej edukacji żywieniowej nyskiej młodzieży.
E. M a l c z y k, J. W y k a, M. M i s i a r z, E. S z u r a, M. K r a w c z y k
THE ASSESSMENT OF SUGAR INTAKE FROM CARBONATED DRINKS BY TEENAGERS FROM THE PROVINCE OPOLE
S u m m a r y
Introduction. One of the basic factors which determining the proper functioning of the body, is its
adequate hydration. The source of water for the body are drinks and food products. Among the food products, the most valuable source are vegetables and fruits. However, the amount of water from food is insuffi cient to maintain the proper balance of water in the body, therefore it should be provided in the form of waters, drinks, juices, etc. Between the drinks, sweetened carbonated drinks are very popular among young people.
Aim. The aim of the work was to assess the intake of sugars from carbonated drinks by teenagers
from the province Opole.
Material and methods. The research tool was the author’s questionnaire that included questions
about gender, age, body weight, growth, and questions about the frequency of consumption of selected carbonated drinks and portion sizes. The study included 257 students aged between 13 to 18, attending to Nysa secondary and post-secondary schools.
Results. More than 40% of surveyed teenagers exceeded the allowed amount of sugars intake per
day. The average intake of sugars from carbonated drinks by Nysa students was 73.2 g per day. The gender and age of the respondents determined the intake of sugars. The boys and secondary school students intake, statistically signifi cant, more sugars with drinks than girls and post-secondary students.
Conclusions. It seems necessary to conduct further studies assessing the intake of sugars added with
the diet and beginning effective nutritional education of young people in the Nysa region. PIŚMIENNICTWO
1. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej. IZŻ,2017, https://ncez.pl/abc-zywienia/ zasady-zdrowego-zywienia/normy-zywienia-2017 (data dostępu: 7.03.2018 r.). – 2. Marcinkowska
U., Gałeczka M., Kukowa K., Kania M., Lau K., Jośko-Ochojska J.: Zmiany w konsumpcji napojów
wśród młodzieży. Probl. Hig. Epidemiol. 2014; 95(4): 907-911. – 3. Kłosiewicz-Latoszek L., Cybulska
B.: Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. Probl. Hig. Epidemiol. 2011;
92(2): 181-186. – 4. Kułaga Z., Litwin M., Tkaczyk M., Palczewska I., Zajączkowska M., Zwolińska D.,
Krynicki T., Wasilewska A., Moczulska A., Morawiec-Knysak A., Barwicka K., Grajda A., Gurzkowska B., Napieralska E., Pan H.: Polish 2010 growth references for school-aged children and adolescents.
Eur. J. Pediatr., 2011; 170: 599-609. – 5. Szczepańska E., Piórkowska A., Niedworok E., Muc-Wierzgoń
M.: Konsumpcja słodyczy i napojów wysokosłodzonych w aspekcie występowania otyłości na
przy-kładzie dzieci zamieszkujących obszary miejskie i wiejskie. Endokrynol. Otył. Zab. Przem. Mat. 2010; 2: 78-84. – 6. Ziółkowska A., Gajewska M., Szostak-Węgierek D.: Zachowania żywieniowe młodzieży gimnazjalnej z Warszawy i miejscowości podwarszawskich. Probl. Hig. Epidemiol. 2010; 91(4): 606-610. – 7. Wajszczyk B., Charzewska J., Chabros E., Rogalska-Niedzwiedz M., Chwojnowska Z., Fabiszewska
J.: Jakościowa ocena sposobu żywienia młodzieży w wieku pokwitania. Probl.Hig.Epidemiol. 2008;
89(1): 85-89. – 8. Łoboda D., Gawęcki J.: Udział płynów w żywieniu wybranej grupy gimnazjalistów a skład ich ciała. Probl. Hig. Epidemiol. 2011; 92(1): 83-88. – 9. Figurska-Ciura D., Wencel D., Łoźna
K., Biernat J.: Sposób żywienia 13-letniej młodzieży z małego miasta. Roczn. PZH. 2009; 3: 235-239.
