Jasiński, Janusz
"Pod warmińskim niebem (O Michale
Lengowskim)", Władysław Gębik,
Warszawa 1974 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 389-392
T r a f i a j ą s ię ta k ż e u s te r k i szczeg ó ło w e. C z a sa m i A u to r coś sy g n a liz u je , a le czy te ln ik n ie d o w ia d u je się, o co chodzi, n a p r z y k ła d n ie w ia d o m o , j a k n a b ib lio te k i w p ły n ą ł o k re s p le b is c y tu ; p rz y k ła d d ro b n ie js z y — n ie w ia d o m o , d laczeg o z e s ta w d la b ib lio te c z e k ro b o tn ic z y c h z o sta ł s k r y ty k o w a n y p rz e z M in is te rs tw o S p r a w Z a g r a n ic z n y ch (s. 207). R z a d k ie są p o m y łk i (n a p r z y k ła d p o w ia t z g o rz elec k i to n ie G ó rn y Ś lą s k , s. 101; w 1909 ro k u n ie T o w a rz y s tw o k u P o p ie r a n iu N ie m c zy n y , a D e u tsc h e r
O s tm a r k e n v e r e in , czy li H a k a ta , s. 98) i p o w tó rz e n ia (ss. 156 i 170, 171 i 189; w części
o o k re s ie m ię d z y w o je n n y m , m o że n a s k u te k z b y tn ie g o r e f e r o w a n ia ra p o rtó w , co z d a r z a s ię w p ra c y , k ilk a ra z y p o w ta r z a j ą s ię p o d o b n e z d a n ia o z ły m s ta n ie b ib lio te k , z a w ie ra ją c y c h s t a r e i zn isz c z o n e k sią ż k i). C z a s a m i A u to r s ię g a ł d o n i e n a jle p s z y c h ź ró d e ł (o i n te r p e la c j a c h w s e jm ie p r u s k im p is a ł n a p o d s ta w ie p ra s y , s. 78). W y ją tk o w o z a m ie ś c ił c y ta t w tłu m a c z e n iu i (n ie p o tr z e b n ie ) t e k s t o ry g in a ln y w o d sy ła c z u (s. 92). N ie zaw sz e n a jsz c z ę ś liw s z a j e s t k o n s tr u k c ja (n a p r z y k ła d n a s. 150 u ry w e k o o fia ro d a w c a c h u m ie szc z o n y je s t w ś r o d k u f r a g m e n tu o c z y te l n ic tw ie ). P o z a w y m ie n io n y m i w e rra c ie , j e s t je sz c z e s p o ro p o m y łe k k o re k to rs k ic h . W p ra c y z n a j d u je się 46 ta b e l (a le b r a k ic h s p isu , p o d o b n ie j a k sp isu ok o ło 30 ilu s tra c ji). N ie w s z y s tk ie s p o rz ą d z o n e z o sta ły w sp o só b o d p o w ie d n i. N ie k ie d y c z y te ln ik o ty m , czego d o ty c z y ta b e la , m oże p rz e k o n a ć się d o p ie ro p o p rz e c z y ta n iu te k s tu , g d y ż je j ty t u ł j e s t n ie d o k ła d n y (n a p r z y k ła d n a s. 150 w ty tu le b r a k , że ta b e la d o ty c z y ty lk o W a rm ii, n a s tro n a c h 153— 154 — b r a k , że ch o d zi o ro k 1914). Z r z a d k a n ie d o m a g a in te r p r e t a c j a (s. 152 — o k re ś le n ie , że n a jb a r d z ie j p o c z y tn e b y ły k s ią ż k i re lig ijn e , je s t n ie p re c y z y jn e ) i te r m in y (s. 153 — co to z n ac z y „ lite r a t u r a ” ?).
W n ie z w y k le p ra c o w ic ie s p o rz ą d z o n y m w y k a z ie b ib lio te k sp o ro m ie jsc o w o śc i n ie u d a ło się A u to ro w i b liż e j u m ie jsc o w ić , co w części d a ło b y s ię n a p ra w ić , g d y b y s ię g n ą ł ta k ż e d o in n y c h , p o za w y k o rz y s ta n y m i, s p isó w m ie jsc o w o śc i (k o rz y s ta ł z n ie m ie c k ie g o z 1936 r o k u i p o lsk ie g o z 1967 ro k u ), a to ze w z g lę d u n a z m ia n y n a z w i w łą c z a n ie o s ie d li d o m ia s t. W ró w n ie im p o n u ją c y m w y k a z ie b ib lio te k a rz y , je ś li ju ż z az n a c zo n o fig u r o w a n ie n ie k tó r y c h w S ł o w n i k u p r a c o w n ik ó w k s ią ż k i
p o ls k ie j, to w a r to b y ło te ż s k o n fro n to w a ć z e s ta w ie n ie z P o l s k im s ło w n i k ie m b io g r a fic z n y m . B r a k n ie k tó ry c h im io n (np. K o c z o ro w s k i — A d o lf, K u s z te la n — J ó z e f K o n s ta n ty ) ro b i w ra ż e n ie , j a k b y A u to r z n ieg o n ie k o rz y s ta ł. W y k a z te n n ie z a s tę p u je , n ie s te ty , in d e k s u . W a n e k s ie z am iesz cz o n o k ilk a re g u la m in ó w i p o d o b n y c h p rz e k a z ó w ź ró d ło w y c h , z a c z e rp n ię ty c h p rz e w a ż n ie z p r a s y — je ś li d o b rz e ro z u m ie m , m a ją to b y ć ty p o w e p rz y k ła d y . N ie n a w s z y s tk ie z a g a d n ie n ia z w ró c iłe m je d n a k o w o b a c z n ą u w a g ę . W z w ią z k u z z a in te r e s o w a n ia m i A u to r a z a w ie ra o n a ta k ż e ta k ie u r y w k i j a k c h a r a k t e r y s ty k i k s ię g o z b io ró w czy s z k o le n ie b ib lio te k a rz y . W cało śc i ś w ia d c z y o o g ro m n y m w y s iłk u A u to ra , z e b r a n iu p rz e z N iego o g ro m n e g o m a te r ia łu , ch o ć tr u d n o m i się b y ło zgodzić ze w s z y s tk im i u ję c ia m i z a g a d n ie n ia .
A d a m G alos
W ła d y sła w G ę b ik , P o d w a r m iń s k im n ie b e m (O M ic h a le L e n g o w s k im ), W a r s z a w a 1974, L u d o w a S p ó łd z ie ln ia W y d a w n ic z a , ss. 250, n lb 5 + 5 7 ilu s tr. A u to r, p rz y ja c ie l z m a rłe g o w 1967 r o k u M ic h a ła L e n g o w sk ie g o , in te re s u je się je g o p o s ta c ią od w ie lu ju ż la t. P is a ł o n im często , g łó w n ie n a ła m a c h „ S ło w a n a W a r m ii i M a z u ra c h ”, w r o k u 1970 w y d a ł je g o O p o w ia d a n ia u c i e s n e 1, w d w a la ta p ó ź n ie j o p u b lik o w a ł o n im k r ó t k i s z k i c 2, a o m a w ia n ą p o z y c ję P o d w a r m iń s k im n ie b e m , p o p rz e d z ił o so b n y m z b io rk ie m p i e ś n i 3. W 1967 r o k u n a le ż a ł do in ic ja to ró w u tw o rz e n ia N a g ro d y R e g io n a ln e j im . M ic h a ła L e n g o w s k ie g o a w r o k u 1973, 1 M. K a jk a , M. L e n g o w s k i, O p o w ia d a n ia u c ie sn e , O ls z ty n 1970. O p ra c o w a ł W . G ę b ik . Z n a jd u je się t u 15 w ie rs z y L e n g o w sk ieg o . 2 W. G ę b ik , O M ic h a le L e n g o w s k im , p ie ż n ia r z u w a r m iń s k im . W s e tn ą r o c z n ic ę u r o d z in , O lsz ty n 1972. 3 M . L e n g o w sk i, M ó j ż y c io r y s (w y b ó r w ie r s z y ). W s tę p i o p ra c o w a n ie W . G ę b ik a, O ls z ty n 1974. T u t a j n a jw ię k s z y z b ió r, bo lic z ąc y 45 w ie rsz y .
w z w ią z k u z s e tn ą ro c z n ic ą u ro d z in p o e ty , w z ią ł a k ty w n y u d z ia ł w lic z n y c h u r o czy sto ściac h , p o p u la ry z u ją c y c h jeg o im ię. W iele l a t z n im w sp ó łp ra c o w a ł, z g ro m a d z ił te ż p o k a ź n ą d o k u m e n ta c ję o jeg o d z ia łaln o śc i. T o też je s t o so b ą ja k n a j b a r d z ie j p re d y s p o n o w a n ą d o n a p is a n ia b io g ra fii M ic h a ła L e n g o w sk ieg o , d z ia łac z a i p o e ty , p ie rw sz e g o p re z e s a O lszty ń sk ie g o O d d z iału Z w ią z k u L i te r a tó w P o ls k ic h . J e d n a k ż e o g ra n ic z e n ia w o b ję to ś c i p ra c y n ie p o z w o liły A u to ro w i p rz e d s ta w ić s y l w e tk i L e n g o w sk ie g o w p e łn ie js z y m ś w ie tle n a tle ó w c ze sn y ch sto su n k ó w p o li ty c z n y c h i n a ro d o w o śc io w y c h . B ra k te n o d c zu w a s ię ju ż p r z y s z k ic o w a n iu la t s z k o ln y c h , czy li o k re s u p ie rw s z e g o fr o n ta ln e g o a ta k u n a ję z y k o jc z y sty d z ie ci p o l s k ic h w s z k o ła c h e le m e n ta rn y c h . C h o d ziło b y tu zw łasz cz a o u k a z a n ie p o s ta w y ogółu n a u c z y c ie lstw a i d u c h o w ie ń s tw a w a rm iń s k ie g o w o b e c z a r z ą d z e ń g e rm a n iz a c y jn y c h w ła d z p ru s k ic h a ta k ż e o s c h a ra k te r y z o w a n ie re a k c j i d z ie ci i ic h ro d z ic ó w n a z m ia n y z ac h o d z ą ce w szkole. T y m b a rd z ie j że i w s p o m n ie n ia L e n g o w s k ie g o s tw a r z a ją o k a z ję do szerszeg o p o tra k to w a n ia teg o p ro b le m u . L e n g o w sk i, p o w ró c iw sz y z W e s tfa lii n a W a rm ię , s ta ł się je d n y m z c z y n n ie jsz y c h d z ia łac z y i a g ita to ró w r u c h u p o lsk ie g o . B yły to b a rd z o tr u d n e l a t a d la r u c h u p o lsk ie g o , p rz y czy m d o ty c h c z a s to czy się sp ó r, czy s ta n o w iły one re g re s , czy ro z w ó j w p o lsk ie j św iad o m o śc i n a ro d o w ej. W y d a je się, że g d y b y ś m y c h c ie li w y z n ac z y ć L e n g o w s k ie m u m ie js c e w r u c h u p o ls k im teg o o k re su , to n a le ż a ło b y go z aliczy ć do „ n iż sz y c h o fic e ró w ”, r e z e r w u ją c sto p n ie w y ż sz e d la ks. W alen te g o B a rcz e w sk ie g o , A n d rz e ja S a m u lo w s k ie g o czy W ła d y sła w a P ie n ię ż n e g o . W ła śn ie i ty m sp ra w o m , o g ó ln y m p ro c e so m n a ro d o w o śc io w y m i ó w c ze sn em u k lim a to w i A u to r p o ś w ię c ił z b y t m a ło m ie js c a n a ła m a c h sw e j k s ią ż k i. N a to m ia st, z n a c z n ie p o z a w s p o m n ie n ia L e n g o w sk ie g o w y sz e d ł p rz y k re ś le n iu je g o ży cia w W e s tfa lii. W y k o rz y s ta ł t u p rz e d e w s z y s tk im b o c h u m sk ie g o „ W ia ru sa P o ls k ie g o ”, w s p o m n ie n ia J a n a L e w a n d o w sk ie g o o ra z m o n o g ra fię S ta n is ła w a W a c h o w ia k a 4.
J e d n o z b a rd z ie j in te re s u ją c y c h sp o str z e ż e ń A u to r a d o ty c z y m o ty w ó w , m a ją c y c h w p ły w n a p o w ró t L e n g o w sk ieg o z W e s tfa lii n a W a rm ię w 1908 ro k u . O tó ż p o d ją ł o n tę d e cy z ję z p o b u d e k c zy sto p a trio ty c z n y c h , a w b r e w s w o im in te re s o m m a te ria ln y m . P r z y je c h a ł b o w ie m do z n a c z n ie tr u d n ie js z y c h w a r u n k ó w b y to w y c h , św ia d o m ie , w ty m celu, b y d zieci u trz y m a ć p rz y p o lsk o śc i. P isz e W ła d y s ła w G ę b ik : „N ie n a tr a f iłe m n a d ru g i p o d o b n y p rz y k ła d ta k ie g o p a tr io ty z m u i n a ro d o w e g o u ś w ia d o m ie n ia c h ło p a p o lsk ie g o ; n a f a k t ś w ia d o m e g o w y rz e c z e n ia się d o b ro b y tu i o so b iste j w y g o d y n a rz e cz p o g rą ż o n e j w n ie w o li o jczy zn y . N ie s p o tk a łe m go a n i w l i t e r a tu r z e f a k tu , n i w św iec ie lite r a c k ie j f i k c ji” (s. 87).
N a p o d k re ś le n ie z a s łu g u je te ż m o cn o z a a k c e n to w a n a z a s łu g a k s ią ż k i p o ls k ie j w b u d z e n iu ś w ia d o m e j p o lsk o śc i lu d u w a rm iń s k ie g o . W k o n k r e tn y m w y p a d k u L e n g o w sk ieg o ro lę tę s p e łn iły p rz e d e w s z y s tk im p o p u la rn e k s ią ż e c z k i J ó z e fa C h o ci szew sk ieg o .
W re sz c ie G ę b ik p la s ty c z n ie n a sz k ic o w a ł m n ie j z n a n y ro z d z ia ł z ż y cia L e n g o w s k ieg o , c h o ciaż c h ro n o lo g ic z n ie n a m bliższy , m ia n o w ic ie l a t a s w o je j z n im w s p ó ł p ra c y , d a tu ją c e się od ro k u 1950. W te d y to L e n g o w s k i w ra z z k ilk u n a s to o s o b o w ą e k ip ą P a ń s tw o w e g o I n s t y t u t u S z tu k i u r a to w a ł od z a p o m n ie n ia k ilk a ty s ię c y w a r m iń s k ic h i m a z u rs k ic h p ie ś n i lu d o w y c h . S w o je w ę d ró w k i p o t e r e n ie W a r m ii i M a z u r w y k o rz y s ty w a ł je d n o c z e ś n ie do p o s z u k iw a n ia p o lsk o śc i, u k r y te j p o d g ru b ą s k o ru p ą n a rz u c o n e j w c ią g u o sta tn ie g o p o k o le n ia n ie m c zy z n y . L e n g o w s k i c ieszy ł się, że m o że p ra c o w a ć w w y z w o lo n e j P o lsce, a je d n o c z e ś n ie g łę b o k o p rz e ż y w a ł d r a m a t sw y c h w sp ó łb ra c i.
G ę b ik po r a z p ie rw s z y u k a z a ł d o k ła d n ie j ro d o w ó d L e n g o w sk ieg o . C ie k a w y b y ł a w a n s sp o łec z n y o jca, J a k u b a L e n g o w sk ieg o . S y n u b o g ie g o r o ln ik a , p o c z ą tk o w o z a r a b ia ł n a u trz y m a n ie ja k o fu r m a n u p ro b o sz c z a b u try ń s k ie g o . „ W ż e n iw sz y s ię ” w g o s p o d a rstw o żony, K a ta r z y n y z d o m u B e r e n t w S ta r e j K a le tc e , s t a ł s ię d o b ry m g o sp o d arze m . W id o c zn ie c ie sz y ł się o g ó ln y m a u to ry te te m , sk o ro z o sta ł so łty se m . D o d a jm y tu ja k o c ie k a w o s tk ę , że po je g o ś m ie rc i w d n iu 2 m a ja 1874 r o k u w d o w a m u s ia ła w ie lo k ro tn ie u p o m in a ć się u w ła d z p o w ia to w y c h w O ls z ty n ie o n a le ż n o ś ć z a o s ta tn ie c z te ry m ie s ią c e p ra c y sw eg o m ę ż a n a s ta n o w is k u s o łty sa . D o p ie ro o d
w o ła n ie się je j do re je n c ji w K ró le w c u sp o w o d o w a ło p o m y ś ln e z a ła tw ie n ie te j s p r a w y 5.
K s ią ż k a G ę b ik a n ie je s t w o ln a o d p e w n y c h u s te r e k rz e c z o w y c h i n ieśc isło ści W y d a je się, że częścio w o z a w in iła tu k o re k ta .
A u to r z b y t w ie lk ą ro lę p rz y p is u je F r a n c is z k o w i G o rz k o w sk ie m u w b u d z e n iu p o lsk ie g o d u c h a n a ro d o w e g o n a W a rm ii (ss. 9— 10), g d y w rz e c z y w is to śc i p o z a j e d n y m ź ró d ło w y m z d a n ie m , o je g o d z ia ła ln o ś c i n a ty m p o lu n ic n ie w ie m y . S to s o w a n ie o k re ś le n ia „czas p rz e d ro z b io ro w y ” w o b e c re g io n u m a z u rs k ie g o n ie w y d a je się b y ć u z a s a d n io n e (s. 10). P r z y m u s s z k o ln y w P r u s a c h is tn ia ł ju ż w X V I I I w ie k u , a n ie z o sta ł w p ro w a d z o n y d o p ie ro p o w o jn ie f r a n c u s k o - p r u s k ie j, w r o k u 1870 (s. 13). P r o g r a m p o lity k i w o b e c lu d n o ś c i p o ls k ie j w W ie lk im K s ię s tw ie P o z n a ń s k im s f o r m u ło w a ł w ro k u 1841 n a c z e ln y p re z y d e n t K s ię s tw a , A d o lf H e n r y k A rn im - B o itz e n - b u rg , a n ie E d w a rd F lo ttw e ll, k tó r y r o k w c z e ś n ie j m u s ia ł u s tą p ić z te g o u rz ę d u (s. 50). P o w s z e c h n e p ra w o w y b o rc z e p rz y z n a n o m ie s z k a ń c o m p a ń s tw a p ru s k ie g o w 1849, a n ie w 1869 ro k u (s. 15). W k w ie tn iu 1848 r o k u z tu m u lte m w R e sz lu ro z p r a w iła się s tra ż o b y w a te ls k a (B ü rg e r w e h r ), a n ie w o js k o (s. 15). B a rd z o n ie d o k ła d n a j e s t m a p k a z am iesz cz o n a n a s tr o n ie 17. W s k ła d b o w ie m re g io n u m a z u rsk ie g o n ie w c h o d z i p o w ia t b a rto s z y c k i, a do P o w iś la n ie z a lic z a się E lb lą g a , P a s łę k a i M o rą g a . R ó w n ież g ra n ic e W a rm ii n a m a p c e z b y tn io ro z sze rz o n o w k ie r u n k u p ó łn o c n o -w s c h o d n im . P o d p is y p o d p o d o b iz n a m i J a n a L isz e w s k ie g o i A n d rz e ja S a - m u lo w s k ie g o z o sta ły z a m ie n io n e . J a n L isz e w s k i w y d a ł S w a t y w a r m iń s k ie p o ra z p ie rw s z y w r o k u 1882, a w ięc, w b re w te m u , co tw ie r d z i A u to r, je sz c z e p rz e d w y j a z d e m do P o z n a n ia (s. 18). S e w e ry n P ie n ię ż n y p rz y b y ł do O ls z ty n a w 1888, a n ie d o p ie ro w 1891 r o k u (s. 18). K s. W a le n ty B a rc z e w sk i o b ją ł p a r a f ię w B rą sw a łd z ie n ie w 1884 ro k u , a 10 l a t p ó ź n ie j. R aż ą te ż b łę d n ie p o d a w a n e n a z w y m ie jsco w o śc i, j a k n a p rz y k ła d B ru n s w a łd z a m ia s t B rą s w a łd , S ta n is le w o z a m ia s t S ta n c le w o , K a l- b o rn o z a m ia s t K a b o rn o itd . P ie rw s z y n u m e r „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” u k a z a ł się 16 a n ie 1 k w ie tn ia 1886 r o k u (s. 18). S ły n n a s p r a w a ta b lic z k i w N a g la d a c h z n a p is e m
P o lla c k m ia ła m ie js c e w r o k u 1924 a n ie w o k re s ie d z ie c iń s tw a L e n g o w s k ie g o (s. 33).
D o d a jm y tu , że p ie rw s z y c h p rz y k ła d ó w d la te g o r o d z a ju m e to d g e rm a n iz a c y jn y c h n a le ż y p o s z u k iw a ć ju ż w p ie rw s z e j p o ło w ie X I X w ie k u .
N ie ja sn o r y s u je się s p r a w a p o ls k ie j b ib lio te c z k i p a r a f ia ln e j w B u try n a c h , sk ą d , w e d łu g G ę b ik a , m a tk a L e n g o w sk ie g o m ia ła w y p o ż y cz a ć k s ią ż k i. O tó ż w e d łu g u rz ę d o w eg o sp isu , p rz e sła n e g o k u r i i fr o m b o rs k ie j, w sz y s tk ie b ib lio te k i p a r a f ia ln e m ia ły k s ię g o z b io ry w y łą c z n ie n ie m ie c k ie . M a tk a , w s p o m in a M ic h a ł L e n g o w s k i, w y p o ż y c z a ła k s ią ż k i z T o w a rz y s tw a C z y te ln i L u d o w y c h , k tó r e is tn ia ło w B u tr y n a c h ju ż o d r o k u 1883. D o d a jm y , że p ię k n a p o ls k a b ib lio te k a p r y w a t n a z n a jd o w a ła się w p o s ia d a n iu b u try ń s k ie g o k o ło d z ie ja J . B e n e d a j t a 6. M oże m a tk a k o r z y s ta ła ta k ż e z p r y w a tn e j b ib lio te k i p ro b o sz cz a , a le n ie b y ła to n a p e w n o b ib lio te k a p a r a f ia ln a .
L e n g o w s k i p r a c o w a ł sezo n o w o w M a jd a c h W ie lk ic h , a w ię c w p o w ie cie o s tró d z k im , a n ie m o rą s k im (s. 38). K sią ż k ę o G ru n w a ld z ie w n a g ro d ę za a k ty w n ą p r a c ę n a p o lu n a ro d o w y m (p rz e d I w o jn ą ś w ia to w ą ) o tr z y m a ł z r ą k W ła d y sła w a , a n ie S e w e ry n a P ie n ię ż n e g o (s. 178). D w u to m o w e d zieło o p is a r z a c h lu d o w y c h z 1938 r o k u w y d a ł K a ro l L u d w ik K o n iń s k i, a n ie K a m iń s k i (s. 158). P r a c a W ito ld a K o c h a ń s k ie g o z 1949 r o k u n ie d o ty c z y P r u s K ró le w s k ic h (s. 159).
L e n g o w s k i w s w o je j m ło d o śc i c z y ta ł w ie le k s ią ż e k h is to ry c z n y c h , s tą d p rz y s w o ił so b ie, ro z p o w sz e c h n io n y u n a s p rz e d la ty p o g lą d o c a łk o w ity m w y tę p ie n iu p rz e z K rz y ż a k ó w lu d n o ś c i p ru s k ie j. W ty m d u c h u te ż p o le m iz o w a ł jesz c z e w 1965 r o k u z E r n s te m M ü lle re m , p rz y p o m in a ją c y m że p rz e c ie ż za c za só w A lb r e c h ta w y d a n y z o sta ł k a te c h iz m lu te r a ń s k i w ję z y k u s ta r o p ru s k im . L o g ic z n y s tą d w n io s e k , że lu d n o ść s ta r o p r u s k a n ie w y g in ę ła c a łk o w ic ie w c za sie n a ja z d u K rz y ż a k ó w . R a c ję tu m a M ü lle r. Z re s z tą i n a u k a p o ls k a p o d z ie la te n p o g lą d , w id z ą c z a n ik lu d n o ś c i p r u s k ie j u s c h y łk u X V II w ie k u . S z k o d a w ię c, że G ę b ik n ie s k o ry g o w a ł b łę d u L e n g o w sk ieg o . K ilk a u z u p e łn ie ń p o ś w ię ć m y ta k ż e s p r a w i e p o e z ji L e n g o w sk ie g o . C zy rz e c z y
5 W o je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O lszty n ie, R e je n c ja O ls z ty ń s k a , sygn. 2734. K o re s p o n d e n c ja K a ta r z y n y L e n g o w s k ie j z l a t 1874— 1875.
w iście z a p o z n a ł się on ja k o je d e n a s to le tn i c h ło p ie c z o d e zw ą S a m u lo w s k ie g o D o b raci
W a r m ia k ó w (s. 157)? P o p ie rw s z e w ie rs z te n o p u b lik o w a ł S a m u lo w s k i w 1886 ro k u ,
gd y L e n g o w s k i m ia ł trz y n a ś c ie la t, p o d ru g ie — m a tk a z a p r e n u m e r o w a ła „ G az e tę O ls z ty ń s k ą ” w ro k u 1887, w ą tp liw e w ięc, czy L e n g o w s k i w o g ó le z n a ł te n u tw ó r w la ta c h sw o jej m ło d o ści.
W ie rsz o w a n y ży cio ry s p o e ty o p u b lik o w a n y z o sta ł p o r a z p ie rw s z y w p o z y cji k sią ż k o w e j w ro k u 1953, a n a s tę p n ie b y ł k i lk a k r o tn ie p o d a w a n y do d ru k u . N ik t je d n a k n ie p o d a ł k o m e n ta rz a , a ta k ż e i o b e c n ie G ę b ik , że L e n g o w s k i n a p is a ł go w o d p o w ie d zi n a „ K o n k u rs n a ż y c io ry s - p a m ię tn ik P o la k ó w z P r u s W sc h o d n ic h ”, o g ło szo n y w ro k u 1947 p rz e z I n s t y t u t M a z u rs k i. I n te r e s u ją c a je s t s p r a w a w ie rs z a P a p u g a . W ie rsz te n z o s ta ł ju ż w r o k u 1953 o p u b lik o w a n y n a d n a z w is k ie m L e n g o w s k ie g o 7 i p ó ź n ie j p rz y p is y w a n y m u p rz e z p ra w ie w sz y s tk ic h jeg o b io g r a f ó w 8. R ó w n ież W ła d y sła w G ę b ik w p ra c y z 1972 ro k u pisze, że je s t to „ je d e n z je g o p ie rw s z y c h t a k często p ó ź n ie j re c y to w a n y c h u tw o ró w ” °. A le ju ż w z b io rk u z r o k u 1974 M ó j ż y c io r y s n ie z n a jd u je m y teg o u tw o r u a w n in ie js z e j p ra c y A u to r w y ra ź n ie n a p is a ł, że to n ie L e n g o w s k i je s t a u to re m
P a p u g i, g d y ż b y ł to je d e n „Z p ie rw s z y c h p rz e z n ie g o p r z y s w o j o n y c h [p o d
k r e ś le n ie — J .J .] i ta k często re c y to w a n y c h w W e s tfa lii u tw o ró w ” (s. 137). S z k o d a , że G ę b ik n ie w y ja ś n ił s p ra w y d o k o ń c a. O to z w ie rs z e m ty m P a p u g a i w ró b e l z ap o z n a ł się L e n g o w s k i p ra w d o p o d o b n ie z a p o ś re d n ic tw e m „ W ia r u sa P o ls k ie g o ” 10. B y ł to w ie rs z K o n sta n te g o G a sz y ń sk ieg o , p o e ty o k re s u r o m a n ty z m u (1809— 1866). N a su w a się p y ta n ie , d la c ze g o L e n g o w s k i p rz y z n a w a ł s ię do a u to r s tw a te g o u tw o ru . S ą d z ę, że L e n g o w s k i w c ią g u p a r u d z ie s ią te k l a t sw e g o ży cia t a k c zę sto d e k la m o w a ł
P a pugą, t a k m o c n o z ró s ł się z ty m w ie rs z e m , iż po p r o s tu z a p o m n ia ł, k to je s t je g o
rz e c z y w is ty m a u to re m u .
W s u m ie k s ią ż k a G ę b ik a je s t p o z y c ją w a rto ś c io w ą i p o trz e b n ą , n a p is a n a z o sta ła s y m p a ty c z n ie , se rd e c z n ie , c z y ta s ię j ą le k k o , n a p e w n o te ż w z b u d z i d u ż e z a i n te r e so w a n ie M ic h a łe m L e n g o w s k im w c a ły m k r a ju .
J a n u s z J a s iń s k i
C ze sła w B ro w iń s k i, O ls z ty n 1945— 1970, O lsz ty n 1974, ss. 353, n lb 3 + 2 m a p k i, W y d a w n ic tw o „ P o je z ie rz e ”.
O ls z ty n w fo to g r a fii, O ls z ty n 1973, ss. 21 + 1 6 0 ilu s tra c ji, W y d a w n ic tw o „ P o je
z ie rz e ” .
K sią ż k a C z e sła w a B ro w iń s k ie g o s ta n o w i t.· 2, a O ls z ty n w fo to g r a fii t. 3 p ra c y z b io ro w e j p t. O ls zty n . T o m 1 n a p is a ł A n d rz e j W a k a r 1. P r a c a B ro w iń sk ie g o n a p is a n a je s t p rz e jrz y ś c ie i c z y te ln ie . A u to ra c e c h u je s u m ie n n o ść i d o k ła d n o ść w o p ra c o w a n iu , b e n e d y k t y ń s k a p ra c o w ito ść p rz y g ro m a d z e 7 P o e z je W a r m ii i M a z u r, W a rsz a w a 1953, s. 72. 8 P o r. n a p r z y k ła d W sp ó łc ze ś n i p is a rz e w o je w ó d z tw a o ls z ty ń s k ie g o , O lszty n 1972, s. 52. 9 W . G ę b ik , O M ic h a le L e n g o w s k im , s. 31. 10 W ia ru s P o lsk i, 1892, n r 40, z 8 IV .
11 P o d o b n a n ie c o s p r a w a w ią ż e się z tw ó rc z o śc ią K a jk i. N ie d a w n o J . K a w e c k i z E łk u u d o w o d n ił, że a u to re m p rz y p is y w a n e g o K a jc e w ie rs z a P ie ś ń w ia r y j e s t S e w e ry n G o szczy ń sk i. K a jk a z aś d o trz e c h s tr o f G o sz c z y ń sk ie g o d o łą c zy ł je d n ą s w o ją i o p u b lik o w a ł c ało ść w „Ż y c iu M ło d zież y ” w 1927 ro k u p o d s w o im n a z w is k ie m (J. K a w e c k i, W s p ra w ie w ie r s z a «P ie ś n i w ia ry » M ic h a ła K a jk i, S ło w o n a W a rm ii i M a z u ra c h , 1975, n r 13 z 4 IV ). S ta m tą d w ie rs z te n p r z e d r u k o w a n y z o s ta ł w w y d a w n ic tw ie M . K a jk a , Z e b r a łe m sn o p p lo n u ... O p ra c o w a li i w s tę p e m p o p rz e d z ili J . J a s iń s k i i T . O ra c k i, W a rsz a w a 1958 (ss. 127— 128). R ó w n ież W . G ę b ik z a m ie śc ił je d n o c z e ś n ie te n w ie rs z , choć z p o w a ż n y m z a s trz e ż e n ie m co d o a u to r s tw a K a jk i (M. K a jk a , W ie r s z e w y b r a n e . W y b ó r i p rz e d m o w a W . G ę b ik , O ls z ty n 1958, s. 131, p rz y p is 13). B y ło b y rz e cz ą w a ż n ą p rz e a n a liz o w a n ie i z ro z u m ie n ie te j d e cy z ji K a jk i, k tó r y n a p e w n o , j a k słu sz n ie s u g e r u je J . K a w e c k i, św ia d o m ie p la g ia tu n ie p o p e łn ił. 1 P o r. re c e n z je W . O d y ń c a, K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1975, n r 2, ss. 266—268.
