Comparative Analysis of the Roughness of Acrylic Resin Materials Used in the Process of Making the Bases of Dentures and Investigation of Adhesion of Candida Albicans to Them – in Vitro Study

prace oryginalne

Mariusz cierech

_{, aleksandra Szczypińska}

_{, Kamila Wróbel}

_,

Marlena gołaś

_{, Witold Walke}

_{, Magdalena pochrząst}

_,

dorota przybyłowska

_{, Wioletta bielas}

Analiza porównawcza chropowatości tworzyw akrylowych

stosowanych w wykonawstwie protez płytowych

oraz przylegania do nich grzybów Candida albicans

– badania in vitro

Comparative Analysis of the Roughness of Acrylic Resin Materials

Used in the Process of Making the Bases of Dentures and Investigation

of Adhesion of Candida Albicans to Them – in Vitro Study

1 _{Katedra protetyki Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa, polska}

2 _{Katedra protetyki Stomatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego – Studenckie Koło naukowe,}

Warszawa, polska

3 _{Katedra i Zakład Mikrobiologii Stomatologicznej, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa, polska} 4 _{Katedra biomateriałów i inżynierii Wyrobów Medycznych, politechnika Śląska, Zabrze, polska}

A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne; D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa

Streszczenie

Wstęp. Stomatopatie protetyczne są schorzeniem dotyczącym głównie pacjentów użytkujących całkowite lub

czę-ściowe protezy akrylowe. Uraz mechaniczny powodowany przez źle dostosowane uzupełnienia przyczynia się do występowania zaburzeń w obrębie jednej z podstawowych barier obronnych jamy ustnej – błony śluzowej, które może stać się wrotami zakażenia m.in. dla grzybów z rodzaju Candida. To z kolei sprzyja pojawieniu się sto-matopatii protetycznych. obecnie nie poprzestaje się tylko na znalezieniu odpowiedniego składu chemicznego, ale także optymalnego sposobu polimeryzacji minimalizującego niepożądane właściwości tworzywa akrylowego. należy zatem oczekiwać, iż adhezja drobnoustrojów, a tym samym gromadzenie się płytki protez, może zależeć m.in. od sposobu polimeryzacji tworzywa akrylowego i chropowatości materiału.

Cel pracy. ocena chropowatości powierzchni różnych tworzyw akrylowych stosowanych w wykonawstwie płyt

protez oraz ilościowe porównanie przylegania do nich grzybów Candida na podstawie badań in vitro.

Materiał i metody. W badaniach wykorzystano próbki pięciu tworzyw akrylowych różniących się między sobą

sposobem polimeryzacji. Wskaźnik chropowatości oraz poziom przylegania drobnoustrojów określono dla próbek poddanych procesowi polerowania i niewypolerowanych.

Wyniki. największymi wartościami chropowatości charakteryzował się materiał polimeryzowany na zimno probase

cold®_{, co znalazło odzwierciedlenie w największym poziomie przylegania drobnoustrojów do jego powierzchni.}

największe ograniczenie ilości drobnoustrojów po procesie polerowania wystąpiło w przypadku tworzywa Sr ivocap High impact®_.

Wnioski. proces polerowania zmniejsza chropowatość materiału oraz powoduje redukcję odkładania

drobnoustro-jów na jego powierzchni. Konieczne jest użytkowanie protez z przerwą nocną oraz przechowywanie ich w środo-wisku suchym, aby zminimalizować możliwość rozwoju mikroorganizmów na powierzchni tworzywa akrylowego (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 341–347).

Słowa kluczowe: tworzywo akrylowe, chropowatość, Candida albicans. dent. Med. probl. 2013, 50, 3, 341–347

Candida albicans jest mikroorganizmem

izo-lowanym od człowieka między innymi z błony śluzowej jamy ustnej, przewodu pokarmowego, narządów płciowych czy skóry [1]. Jest grzybem drożdżopodobnym, saprofitem, który w warun-kach równowagi mikrobiologicznej, m.in. z

Lac-tobacillus acidophilus, stanowi naturalną florę

około 40–60% zdrowej populacji [2, 3]. Zachwia-nie naturalnych mechanizmów odpornościowych organizmu oraz stosowanie chemioterapeuty-ków wpływających na mikroflorę organizmu mo-że stwarzać korzystne warunki do rozwoju grzy-bów drożdżopodobnych i pojawienia się objawów chorobowych [4, 5]. do miejscowych czynników sprzyjających przejściu kolonizacji Candida

albi-cans w stan zakażenia należy użytkowanie

rucho-mych uzupełnień protetycznych [6]. infekcja grzy-bicza jest wymieniana obok urazowego oddziały-wania protez oraz płytki bakteryjnej jako jedna z najczęstszych przyczyn pojawienia się zmian o charakterze stomatopatii protetycznej [7]. naj-częściej są obserwowane one na błonie śluzowej podniebienia w przypadku całodobowego użytko-wania protez całkowitych. Tworzą się wtedy nie-fizjologiczne warunki w jamie ustnej, które mogą prowadzić do zaburzeń w metabolizmie tkanko-wym, ograniczając dostęp tlenu do błony śluzo-wej. niedostateczna higiena zarówno jamy ustnej, jak i protez prowadzi do zalegania resztek pokar-mowych, które są doskonałą pożywką dla bakte-rii i grzybów [8]. Zaleganie śliny pod płytą pro-tezy, zwiększona temperatura oraz wilgotność do-datkowo stwarzają korzystne warunki do rozwoju grzybów drożdżopodobnych [9].

Wpływ na możliwości przywierania do pły-ty protezy mikroorganizmów, a pły-tym samym na

formowanie biofilmu bakteryjno-grzybiczego ma niewątpliwie materiał, z którego zostało wykonane uzupełnienie. Zwiększone przyleganie Candida

al-bicans do tworzywa akrylowego w porównaniu ze

stopem chromo-kobaltowym (cr-co) zaobserwo-wała w swoich badaniach m. in. Sobolewska [10]. autorzy podają, iż formowanie się płytki protez jest zjawiskiem skomplikowanym, a na jego za-awansowanie mają wpływ takie właściwości ma-teriału, jak jego chropowatość, zwilżalność, napię-cie powierzchniowe, nasiąkliwość czy porowatość [10–13]. W znakomitej większości przypadków płyta protezy całkowitej jest wykonana z two-rzywa akrylowego polimeryzowanego termicz-nie. W przypadku protez użytkowanych krótko lub wykonywania podścieleń niektórzy producen-ci polecają zastosowanie samopolimerów. obecnie dostępne na rynku, polecane przez producenta do wykonywania protez długoczasowych, są akryle polimeryzowane na zimno, które w procesie poli-meryzacji wymagają zwiększonego ciśnienia.

celem pracy była ocena chropowatości wybra-nych tworzyw akrylowych stosowawybra-nych w wyko-nawstwie protez płytowych oraz przylegania do nich drobnoustrojów Candida albicans.

Materiał i metody

badania chropowatości tworzyw zostały prze-prowadzone na politechnice Śląskiej, w Katedrze biomateriałów i inżynierii Wyrobów Medycznych, część mikrobiologiczną badań wykonano natomiast w Zakładzie Mikrobiologii Stomatologicznej War-szawskiego Uniwersytetu Medycznego. W badaniu chropowatości zbadano cztery tworzywa

akrylo-Abstract

Background. denture stomatitis mainly concerns the patients who use the full or partial acrylic dentures. Mechanical

injury caused by incorrectly matched restorations leads to disorder within one of the main protective barriers of the oral cavity – the mucosa. Then it can become an entry for infection, including Candida species that might lead to denture stomatitis. Thus, not only the optimal chemical composition is sought, but also the best method of polym-erization of acrylic resin to minimize its unwanted features. it is expected that the adhesion of microorganisms and the accumulation of denture plaque can, among others, depend on the polymerization method and the roughness of the acrylic resin.

Objectives. The aims of this thesis were to compare roughness of chosen materials and to quantitatively compare

the adhesion of Candida species to the surface of various materials used to prepare bases of dentures, on the basis of the in vitro studies.

Material and Methods. The samples of five acrylic materials with different ways of polymerization process were

evaluated. roughness parameter and the level of adherence of microorganisms were determined for the samples divided in two groups: polished and non-polished.

Results. The most rugged material was the cold curing acrylic resin probase cold®_{. This fact was illustrated by the}

highest level of microbial adhesion to the surface. The ivocap High impact® _{characterized the greatest decrease of}

Candida adhesion after the polymerization process.

Conclusions. The polishing process reduces both the roughness of a material and the deposition of microorganisms

on its surface. it is indicated to make a night-break during the use of acrylic dentures and keep them in dry environ-ment to minimize the possibility of microbial growth on the surface (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 341–347).

we różniące się między sobą sposobem zacji. Wśród nich znalazły się materiały polimery-zowane na gorąco: Superacryl plus® _{(Spofa dental)} oraz Triplex Hot® _{(ivoclar Vivadent) –} tworzy-wa wykorzystytworzy-wane do wykonawsttworzy-wa długocza-sowych protez płytowych oraz podścieleń metodą pośrednią oraz napraw. Materiał polimeryzowany na zimno pro base cold® _{(ivoclar Vivadent),} któ-ry oprócz katalizatora chemicznego wymaga także warunków zwiększonego ciśnienia, zalecany przez producenta nie tylko do wykonywania podścieleń czy napraw, ale i długoczasowych uzupełnień pro-tetycznych. Zbadano także powierzchnię samopo-limeru duracryl plus® _{(Spofa dental) służącego do} napraw i podścieleń protez. W badaniu przylegania mikroorganizmów do powierzchni tworzyw akry-lowych rozszerzono badania o materiał polimery-zowany na gorąco pod ciśnieniem Sr ivocap High impact® _{(ivoclar Vivadent). W przypadku} ostat-niego tworzywa zarówno proces wtłaczania ma-teriału do puszki polimeryzacyjnej, polimeryza-cji, jak i chłodzenia zachodzi pod zwiększonym ci-śnieniem 6 barów. Tworzywo jest konfekcjonowane w postaci specjalnych kapsuł z optymalnie dobraną proporcją proszku i płynu. Taki proces obróbki la-boratoryjnej ma zapewniać zmniejszoną ilość mo-nomeru resztkowego, minimalny skurcz polimery-zacyjny materiału, zwiększoną homogenność oraz większą gładkość i polerowalność tworzywa ogra-niczającą osadzanie płytki protez [14].

badanie chropowatości powierzchni zosta-ło przeprowadzone z użyciem metody liniowe-go mechaniczneliniowe-go pomiaru stykoweliniowe-go na profi-lografometrze Surtronic 3+ (Taylor Hobson). po-legało ono na przesuwaniu sondy wzdłuż badanej powierzchni, której drgania były analizowane na komputerze z dokładnością do 0,02 µm. Wyzna-czaną wielkością był wskaźnik chropowatości po-wierzchni określający średnie, arytmetyczne od-chylenie profilu od linii średniej (ra). dla pięciu próbek o wymiarach 10 × 10 × 2 [mm] z każde-go rodzaju materiału wykonano po pięć pomia-rów. następnie próbki polerowano na

szlifierko-polerce SdJ-200 z użyciem szczotek, filców, pap-ki pumeksowej oraz uniwersalnej pasty polerspap-kiej (ivoclar Vivadent) i powtórzono badanie.

W części mikrobiologicznej badania wykorzy-stano 3 wypolerowane i 3 niewypolerowane prób-ki każdego rodzaju materiału. pierwszym etapem była inokulacja wysterylizowanych próbek akry-lowych wzorcowym szczepem Candida albicans aTcc 90028. W tym celu przygotowano pod kon-trolą densytometru zawiesinę kolonii w płynnym podłożu Saborauda o stężeniu 1,5 × 108 _komórek formujących kolonie/ml [cfU/ml], co odpowiada-ło 0,5 w skali Mc farlanda. próbki akrylowe za-nurzono w tak przygotowanej zawiesinie i inku-bowano przez godzinę w temperaturze 37°c. na-stępnie każdą próbkę płukano z użyciem 3 ml 0,9% roztworu nacl, aby usunąć niezwiązane komór-ki Candida albicans i umieszczano w sterylnym płynnym podłożu Sabourauda w celu namnożenia kolonii oraz powstania struktury biofilmu na czas 24, 48 oraz 72 godzin. po każdym z tych okresów próbki były płukane za pomocą 3 ml 0,9% roztwo-ru nacl oraz umieszczane w roztworze soli fizjolo-gicznej i wytrząsane na automatycznej wytrząsar-ce mikrobiologicznej Voertex przez 5 minut w wytrząsar-celu przejścia mikroorganizmów do fazy wodnej. Tak przygotowany roztwór był następnie posiewany z użyciem ezy kalibrowanej 500 µl na stałe pod-łoże Sabourauda i inkubowany przez 24 h w tem-peraturze 37°c. po tym okresie kolonie zliczano w celu określenia liczebności mikroorganizmów wyhodowanych na próbkach. Jednostki formujące kolonie (cfU) w ml były wyliczane według wzoru: cfU/ml = n/rozcieńczenie, gdzie n = liczba ko-lonii.

Wyniki

Wśród niewypolerowanych tworzyw najwięk-szym współczynnikiem chropowatości (2,87 μm) charakteryzował się materiał polimeryzowany na zimno, a najmniejszą wartością polimer duracryl plus (1,46 μm). Wśród wypolerowanych próbek Tabela 1. chropowatość tworzyw akrylowych

Table 1. roughness of acrylic resin materials

rodzaj materiału

(Material) _{próbki niepolerowane} Sposób przygotowania powierzchni (Surface preparation) (non-polished samples) próbki polerowane(polished samples)

ra, µm ra śr., µm ra, µm ra śr., µm

pro base cold 2,52 ÷ 3,22 2,87 0,74 ÷ 0,96 0,85 Superacryl plus 1,16 ÷ 1,98 1,57 0,40 ÷ 0,88 0,62 Sr Triplex Hot 2,06 ÷ 3,06 2,56 0,26 ÷ 0,42 0,34 duracryl plus 1,32 ÷ 1,60 1,46 0,44 ÷ 1,02 0,73

najmniejsze wartości chropowatości (0,26–0,88 μm) miały natomiast materiały polimeryzowane na gorąco Triplex Hot oraz Superacryl plus (ryc. 1). W każdym przypadku zaobserwowano zmniej-szenie chropowatości tworzywa po przeprowa-dzeniu polerowania powierzchni. W kolejnym ba-daniu ocenie poddano wzrost drobnoustrojów na wypolerowanych próbkach akrylowych w zależ-ności od czasu inkubacji. najmniejszy wzrost na swojej powierzchni wykazał Sr ivocap High im-pact firmy ivoclar Vivadent (29 × 102 _cfU/ml). Zbliżony do niego wynik uzyskał duracryl plus (32 × 102 _{cfU/ml). Superacryl plus oraz} Tri-plex Hot jako tworzywa polimeryzowane na go-rąco osiągnęły wyniki na podobnym poziomie (69 × 102_{÷76 ×10}2 _{cfU/ml), zaskakująco dużym} wzrostem drobnoustrojów na swojej powierzch-ni charakteryzował się natomiast pro base cold (ryc. 2). na rycinie 3 przedstawiono tę samą za-leżność dla próbek niewypolerowanych. W tym

przypadku najmniejszym przyleganiem charakte-ryzowały się materiały producenta Spofa dental: Superacryl (74 × 102 _{cfU/ml) oraz duracryl plus} (81 × 102 _{cfU/ml), podobnie jak w przypadku} pró-bek wypolerowanych najsłabszym wynikiem cha-rakteryzował się natomiast pro base cold (690 × 102 cfU/ml). W badaniach oceniono średnie wartości przylegania drobnoustrojów do wypolerowanych oraz niewypolerowanych tworzyw akrylowych (ryc. 4). Zaobserwowano zmniejszenie liczby ko-mórek grzybiczych w przypadku każdego rodza-ju materiału po procesie polerowania. najwięk-sze ograniczenie drobnoustrojów, bo aż 5-krotne, wystąpiło w przypadku tworzywa Sr ivocap High impact. analizując uzyskane wyniki badań, zaob-serwowano zależność między chropowatością po-wierzchni a przyleganiem drobnoustrojów. Wyka-zano, iż wraz ze wzrostem chropowatości tworzy-wa zwiększa się także adhezja mikroorganizmów do tworzywa akrylowego (ryc. 5).

Ryc. 1. chropowatość tworzyw

akrylowych

Fig. 1. roughness of acrylic resin

materials

Ryc. 2. adhezja C. albicans do

próbek wypolerowanych

Fig. 2. adhesion of C. albicans

to non-polished samples 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 Ra śr . [µm]

Pro Base Cold SR Triplex Hot Superacryl Plus Duracryl Plus próbki niepolerowane (non-polished samples) próbki polerowane (polished samples) 0 50 100 150 200 250 300 350 × 10 2 CFU/ml 24 h 2 21 37 66 225 48 h 10 32 45 122 340 72 h 74 42 125 40 66 średnia (average) 29 32 69 76 210 SR Ivocap Duracryl Superacryl SR Triplex

Hot

ProBase Cold

Ryc. 3. adhezja C. albicans

do próbek niewypolero-wanych

Fig. 3. adhesion of C.

albi-cans to polished samples

Ryc. 4. Średnia adhezja C. albicnas do próbek wypole-rowanych i niewy-polerowanych Fig. 4. average adhesion of C. albicnas to polished and non-polished samples 0 200 400 600 800 1000 1200 × 10 2 CF U /m l 24 h 61 49 39 98 880 48 h 76 92 196 152 1150 72 h 84 101 200 238 40 średnia (average) 74 81 145 163 690 Superacryl Duracryl SR Ivocap SR Triplex

Hot ProBase Cold

0 50 100 150 200 250 300 350 400

Pro Base Cold SR Triplex Hot Superacryl Plus Duracryl Plus SR Ivocap próbki niepolerowane (non-polished samples) próbki polerowane (polished samples) Ra śr . [µm]

Ryc. 5. Zależność adhezji mikroorganizmów od chropowatości tworzywa niezależnie od sposobu przygotowania

powierzchni

Fig. 5. relationship between adhesion of microorganisms and material roughness regardless of surface preparation

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000

Duracryl Plus Superacryl Plus SR Triplex Hot ProBase Cold

× 10 2 CF U /m l 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Ra ś r. [µ m ]

Omówienie

biofilm jest heterogenną strukturą składającą się z jednego lub wielu gatunków mikroorganiz-mów otoczonych warstwą zewnątrzkomórkowych polisacharydów [15]. powstawanie struktury bio-filmu bakteryjnego płytki nazębnej zostało dobrze poznane, zwraca się natomiast obecnie uwagę na możliwości formowania tej skomplikowanej struk-tury także przez grzyby lub pierwotniaki [16].

Can-dida albicans może w ustroju występować w

for-mie pojedynczych komórek zawieszonych w cieczy (forma planktonowa) lub zorganizowanej struktu-ry biofilmu na powierzchni skóstruktu-ry, błony śluzowej czy biomateriałów, takich jak tworzywo akrylo-we [17]. chandra et al. [18] opisali etapy powsta-wania biofilmu Candida na powierzchni metakry-lanu metylu. autorzy wyróżnili 3 fazy: wczesną trwającą do 11 godzin, pośrednią (12–30 godzin) oraz dojrzewania (38–72 godziny). dojrzewanie biofilmu ma bardzo ważne implikacje kliniczne ze względu na obecność korelacji dojrzewania biofil-mu i oporności drobnoustrojów na leki przeciw-grzybicze [19]. Waters et al. [20] dzielą formowa-nie biofilmu Candida na 2 fazy. pierwsza z nich, odwracalna i niespecyficzna, zależy m.in. od od-działywań elektrostatycznych, sił van der Waalsa, wolnej energii powierzchniowej czy hydrofobowo-ści materiału. drugi etap zależy od specyficznych reakcji międzycząsteczkowych między adhezyna-mi wytwarzanyadhezyna-mi przez adhezyna-mikroorganizmy a spe-cyficznymi komplementarnymi stereochemicznie receptorami obecnymi na biomateriałach. Sama-ranayake et al. [21] podkreślają ponadto, iż wpływ na tę fazę ma także wirulencja drobnoustrojów oraz współwystępowanie innych mikroorgani-zmów, które zmieniając warunki w otaczających tkankach, mogą sprzyjać rozwojowi grzybów oraz wchodzić z nimi w specyficzne interakcje.

na tworzenie biofilmu wpływają niewątpliwie właściwości tworzywa, z jakiego zostało wykonane

uzupełnienie. przeprowadzone badania wykazały, iż do każdego z badanych materiałów w różnym stopniu przylegały komórki grzybów, bez wzglę-du na proces przygotowania powierzchni. Zaob-serwowano ponadto zwiększanie liczby drobno-ustrojów na powierzchniach poszczególnych two-rzyw akrylowych wraz z wydłużaniem się czasu inkubacji. Widoczne odstępstwa od tej reguły mo-gły wynikać z błędów popełnionych w wieloetapo-wym postępowaniu mikrobiologicznym, a także z faktu, iż próbki były wykonane z dokładnością do 1 mm, co mogło wpłynąć na rozpatrywanie powierzchni dostępnej dla mikroorganizmów. po-wyższy wniosek może mieć znaczenie w przypad-ku całodobowego użytkowania akrylowych uzu-pełnień protetycznych o rozległej płycie, kiedy zwiększa się prawdopodobieństwo powstania sto-matopatii protetycznych powikłanych zakażeniem grzybiczym.

Zalecane jest użytkowanie protez z przerwą nocną oraz przechowywanie ich w środowisku su-chym, aby zminimalizować możliwość rozwoju drobnoustrojów na powierzchni tworzywa akry-lowego. potwierdzono, iż proces polerowania zmniejsza chropowatość materiału oraz powoduje ograniczenie odkładania drobnoustrojów na jego powierzchni. powyższe wyniki badań potwierdzi-ły wppotwierdzi-ływ chropowatości na odkładanie się mikro-organizmów, należy jednak do nich podejść z na-leżytą ostrożnością. chropowatość materiału nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na adhe-zję mikroorganizmów. Zjawisko odkładania bio-filmu bakteryjno-grzybiczego jest wieloczynniko-we i odwracalne. Można mu zapobiegać poprzez wykonywanie uzupełnień protetycznych z najwyż-szej klasy materiałów oraz odpowiedni instruktaż dotyczący użytkowania uzupełnień przez pacjen-ta, uwzględniając prawidłowe nawyki higienicz-ne, konieczność odbywania systematycznych wi-zyt kontrolnych oraz stosowanie się do zasad pro-filaktyki stomatopatii protetycznej.

Piśmiennictwo

[1] Zaremba M.l., borowski J.: Mikrobiologia lekarska. podręcznik dla studentów medycyny. pZWl, Warszawa 2004. [2] fitzsimmons n., berry d.r.: inhibition of Candida albicans by Lactobacillus acidophilus: evidence for the

in-volvement of a peroxidase system. Microbios. 1994, 80, 125–133.

[3] Ślebioda Z., Hemerling M., błauciak M., dubicka M., grela Ł., Kovats l., Matusiak K., Szponar e.: Wy-stępowanie grzybów drożdżopodobnych z rodzaju Candida u młodych, zdrowych dorosłych bez chorób układo-wych. dental forum 2007, 35, 1, 23–26.

[4] Szymankiewicz M., Kowalewski J.: Zakażenia wywołane przez grzyby Candida. czynniki predysponujące. Mi-kol. lek. 2005, 12, 189–192.

[5] Jaworska-Zaremba M., Mierzwińska-nastalska e., Szumilak-Krogulec M.: Wpływ upośledzonych me-chanizmów odpornościowych oraz użytkowania uzupełnień protetycznych na rozwój zakażeń grzybiczych błony śluzowej jamy ustnej. nowa Stomatol. 2006, 11, 1, 38–41.

[6] budtz-Jörgensen e.: oral mucosal lesions associated with the wearing of removable dentures. J. oral pathol. 1981, 10, 65–80.

[8] Mierzwińska-nastalska e., rusiniak K., gontek r., okoński p.: Wpływ higieny uzupełnień protetycznych na powstawanie infekcji grzybiczej błony śluzowej jamy ustnej. nowa Stomatol. 2000, 5, 4, 52–55.

[9] Spiechowicz e., Mierzwińska-nastalska e.: grzybice jamy ustnej. Med Tour press international, Warszawa 1998.

[10] Sobolewska e.: Wpływ materiałów nowej generacji stosowanych w protetyce odtwórczej na środowisko jamy ust-nej. roczniki paM 2010, 56, 3, 66–80.

[11] el-Hadary a., drummond J.l.: comparative study of water sorption, solubility and tensile bond strength of two lining materials. J. prosthet. dent. 2000, 83, 356–361.

[12] adamczyk e., gawor e., gładkowski J., Spiechowicz e.: Kliniczne implikacje gładkości powierzchni i wolnej energii powierzchniowej materiałów używanych w wykonawstwie uzupełnień stałych na odkładanie się i mikro-biologię płytki nad- i poddziąsłowej. protet. Stomatol. 1995, 45, 185–187.

[13] Quirynen M., Marechal M., busscher H.J., Weerkamp a.H., arends J., darius p.l., van Steenberghe d.: The influence of surface free-energy on planimetric plaque growth in man. J. dent. res. 1989, 68, 796–799. [14] okoński p., niesłuchowska M., Siedlecki M., Szczyrek p., Mierzwińska-nastalska e.: Zastosowanie

bio-funkcjonalnego Systemu protetycznego (bpS) w rehabilitacji narządu żucia u pacjentów bezzębnych. protet. Sto-matol. 2002, 52, 223–227.

[15] Strużycka i., Stępień i.: biofilm – nowy sposób rozumienia mikrobiologii. nowa Stomatol. 2009, 14, 3, 85–89. [16] gebel J., exnur M.: biofilmy – występowanie i kontrola. aseptyka 2004, 6, 3, 7–11.

[17] Mnichowska-polanowska M., Kaczała M., giedrys-Kalemba S.: charakterystyka biofilmu Candida. Mikol. lek. 2009, 16, 159–164.

[18] chandra J., Kuhn d.M., Mukherjee p.K., Hoyer l.l., Mccormick T., ghannoum M.a.: biofilm formation by the fungal pathogen Candida albicans: development, architecture, and drug resistance. J. bacteriol. 2001,183, 5385–5394.

[19] chandra J., Mukherjee p.K., leidich S.d., faddoul f.f., Hoyer l.l., douglas l.J., ghannoum M.a.: anti-fungal resistance of candidal biofilms formed on denture acrylic in vitro. J. dent. res. 2001, 80, 903–908.

[20] Waters M.g.J., Williams d.W., Jagger r.g., lewis M.a.o.: adherence of Candida albicans to experimental denture soft lining materials. J. prosthet. dent. 1997, 77, 306–312.

[21] Samaranayake l.p., Mc courtie J., Macfarlane T.W.: factors affecting the in vitro adherence of Candida al-bicans to acrylic surfaces. arch. oral biol. 1980, 25, 611–615.

Adres do korespondencji:

Katedra protetyki Stomatologicznej WUM ul. nowogrodzka 59

02-006 Warszawa tel.: 0 22 502 18 86

e-mail: katedraprotetyki@wum.edu.pl praca wpłynęła do redakcji: 20.05.2013 r. po recenzji: 12.07.2013 r.

Zaakceptowano do druku: 19.05.2013 r. received: 20.05.2013

revised: 12.07.2013 accepted: 19.05.2013