Zastosowanie e-learningu w nauczaniu programowania - ograniczenia i problemy

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 814. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Jacek Wołoszyn Katedra Informatyki. Zastosowanie e-learningu w nauczaniu programowania – ograniczenia i problemy Streszczenie. W artykule omówiono te aspekty nauczania programowania komputerów na studiach wyższych, które stwarzają problemy przy wdrażaniu metod nauczania zdalnego. Narzędzia e-learningowe, pomimo niewątpliwych zalet i rosnącego uznania wykładowców, mają szereg ograniczeń wynikających bądź z możliwości technologicznych, bądź z samych założeń metodycznych takiej formy dydaktyki. W przypadku kształcenia młodych programistów ze względu na specyfikę przedmiotu ograniczenia te mogą stanowić przeszkodę w realizacji niektórych celów nauczania, co nie stanowi jednak powodu do rezygnacji z wykorzystania technik e-learningu, które są bardzo pomocnym narzędziem uzupełniającym klasyczne metody dydaktyki. Słowa kluczowe: zdalne nauczanie, metody tworzenia oprogramowania, komputerowe wspomaganie dydaktyki.. 1. Wprowadzenie Nauczanie zdalne wspierane interaktywną techniką komputerową staje się coraz powszechniej wykorzystywaną przez wyższe uczelnie metodą prowadzenia zajęć dydaktycznych oraz różnorodnych kursów należących do programu kierunków studiów akademickich bądź stanowiących samodzielne formy kształcenia. Wiele polskich szkół wyższych oferuje swoim studentom dostęp do platform e-learningowych, zawierających zasoby dydaktyczne rozszerzające standardowy tok nauczania, uzupełniające tradycyjne materiały dydaktyczne wykorzystywane podczas zajęć, a niekiedy stanowiące nawet ekwiwalent klasycznej formy wykładów lub ćwiczeń. Rosnąca popularność metod e-learningu wynika z zainteresowania tą techniką i jej akceptacji przez studentów i wykładowców. Wykorzystanie elektronicznych materiałów dydaktycznych przynosi bowiem korzyści obu stronom tej relacji..

(2) 176. Jacek Wołoszyn. Trudno wyczerpująco i zarazem zwięźle omówić wszystkie zalety nauczania zdalnego, wystarczy jednak wziąć pod uwagę choćby elastyczność i interaktywność narzędzi e-learningowych, asynchroniczny i możliwy do dostosowania do potrzeb studenta tryb pracy, możliwość automatyzacji zadań czy sprawne zarządzanie ocenianiem bieżącym, by zauważyć, że użycie takich metod pozwala uniknąć niektórych problemów i ograniczeń klasycznych metod nauczania. Każda metoda kształcenia oprócz zalet ma również wady, których znaczenie i wpływ na efektywność nauczania zależą od przedmiotu zastosowania. Także w przypadku metod e-learningu nie bez znaczenia pozostaje sama tematyka kursu determinująca problemy, z jakimi spotka się nauczyciel lub student korzystający z nauczania zdalnego. Poszczególne przedmioty i kursy wiążą się niekiedy z bardzo specyficznymi wymaganiami wobec procesu kształcenia, czasem przekraczającymi możliwości obecnie dostępnych platform e-learningowych. Z tego rodzaju sytuacją mogą spotkać się wykładowcy na studiach o kierunku informatycznym nauczający przedmiotów związanych z programowaniem komputerów. Może wydawać się paradoksalne, że właśnie w nauczaniu informatyki technologia komputerowa oferująca narzędzia e-learningowe nie zawsze jest adekwatnym rozwiązaniem. Należy jednak mieć na uwadze rozróżnienie między kształceniem specjalistów w określonej dziedzinie a konsumpcją usług związanych z praktycznym zastosowaniem wiedzy z tej dziedziny. Analogicznie można stwierdzić, że nauczanie przyszłych aktorów nie powinno odbywać się wyłącznie w formie przedstawień teatralnych, a kształcenie inżynierów lotnictwa nie może ograniczać się do kursu pilotażu. Są to bardzo pomocne metody, ale pełnią jedynie funkcję uzupełniającą w stosunku do klasycznych metod nauczania. Kształcenie programistów jest także przykładem procesu, w którym narzędzia informatyczne odgrywają istotną rolę, ale nie mogą zastąpić tradycyjnych sposobów uczenia, opartych na bezpośrednim kontakcie studenta z nauczycielem. Choć platformy e-learningowe oferują nauczycielowi duże wsparcie w prowadzeniu zajęć dydaktycznych, stwarzają zarazem bariery, których zignorowanie może pogorszyć jakość kształcenia oraz utrudnić późniejsze korygowanie utrwalonych błędnych wzorców. Dlatego też wprowadzając coraz powszechniej formy nauczania zdalnego w dydaktyce programowania komputerów, należy pamiętać o szczególnych uwarunkowaniach tego rodzaju przedmiotów oraz opisanych w dalszej części artykułu zagrożeniach wynikających z nadmiernego zaufania do technik e-learningu. 2. Programowanie jako sztuka projektowania Proces tworzenia oprogramowania jest nierozerwalnie związany z projektowaniem systemów informatycznych. Każda metodologia programowania kładzie wyraźny nacisk na projektowanie, mniej lub bardziej integrując tę fazę tworzenia.

(3) 177. Zastosowanie e-learningu.... systemów z fazą implementacji. W metodologiach klasycznych tworzenie projektu jest często osobnym etapem budowy oprogramowania, podlegającym rygorystycznym regułom analizy i kontroli zapewniającym odpowiednią jakość powstających systemów. Z kolei w podejściach agile projektowanie, tworzenie kodu i testowanie splatają się, tworząc zwartą całość stanowiącą podstawę iteracyjnego procesu tworzenia oprogramowania (rys. 1). Bez względu na rodzaj stosowanej metodologii projektowanie systemów informatycznych pozostaje zatem najważniejszym aspektem pracy programistów.. projektowanie. implementacja. projektowanie. implementacja. Rys. 1. Uproszczony schemat kaskadowego i spiralnego modelu tworzenia oprogramowania Źródło: opracowanie własne.. Studenci kierunków informatycznych uczący się programowania muszą poznać rolę projektowania i przyswoić stosowane techniki na równi z językami programowania i aktualnymi technologiami. Nie wystarczy jedynie teoretyczna znajomość zalecanych metod projektowania. Studenci muszą nauczyć się samodzielnego prowadzenia prac projektowych w połączeniu z pisaniem programów, aby uniknąć kształcenia specjalistów ograniczających się bądź do samego projektowania, bądź do kodowania zaprojektowanych uprzednio rozwiązań. Oznacza to, że prowadzenie zajęć dydaktycznych z zakresu programowania musi obejmować także ćwiczenia mające na celu wykształcenie u studentów dobrych nawyków projektowych, przyzwyczajenie ich do dobrego podziału nakładu pracy na opracowywanie koncepcji programu i jej implementację oraz przezwyciężenie typowej u młodych programistów tendencji do pospiesznego kodowania. Te zadania dydaktyczne można łatwo zrealizować za pomocą klasycznych form nauczania, zakładających bezpośredni, osobisty kontakt ucznia i nauczyciela, umożliwiający pełną interakcję i nadzorowanie prac podczas ich prowadzenia przez studenta..

(4) 178. Jacek Wołoszyn. Nauczanie zdalne zakłada brak bezpośredniej, fizycznej obecności wykładowcy i samej opartej na spotkaniu formy zajęć. Pewne rodzaje aktywności studenta mogą przybierać charakter dyskretny, iteracyjny, prowadząc do powstania określonej porcji zadanej pracy, która może zostać oceniona przez wykładowcę, a następnie, po uwzględnieniu jego uwag, podlegać dalszemu opracowaniu w kolejnych cyklach. Tego rodzaju działania dobrze pasują do możliwości oferowanych przez narzędzia e-learningowe i obejmują na przykład implementację wcześniej zaprojektowanych programów, a więc odpowiadają zaawansowanym etapom nauczania. Samo projektowanie ma jednak naturę procesu ciągłego, spontanicznego i nieliniowego, którego nadzorowanie przez nauczyciela wymaga bezpośredniej interakcji, reagowania i korygowania w trakcie jego trwania. Owa ciągłość jest trudna do utrzymania za pomocą platform e-learningowych, w których dominuje raczej praca off-line. Zachowanie cech osobistej interakcji nauczyciela i studenta w czasie rzeczywistym wymagałoby zastosowania na przykład narzędzi telekonferencyjnych, co z kolei utrudnia realizację innych postulatów nauczania zdalnego, takich jak swoboda czasu dostępu czy indywidualizacja tempa pracy studentów. Nieliniowy charakter procesu projektowania wynika z naturalnej dla ludzkiego umysłu zdolności rozważania wielu równoległych wariantów koncepcji, powracania do wcześniej zarzuconych idei, łączenia różnych pomysłów i konstruowania skojarzeń. Taki proces nie daje się łatwo podzielić na etapy, a jego przebieg jest trudny do przewidzenia. Prowadzenie przez wykładowcę dyskusji nad pojawiającymi się w trakcie projektowania problemami napotyka przeszkodę ze strony narzędzi e-learningowych opartych na typowych rozwiązaniach oferujących publiczną wymianę zdań. Elektroniczne dyskusje zorganizowane są w dwóch podstawowych strukturach topologicznych: liniowej lub drzewiastej. Jakkolwiek te struktury zapewniają z technicznego punktu widzenia prostotę manipulacji wypowiedziami w systemie zarządzania dyskusją, nie umożliwiają odzwierciedlenia rzeczywistej struktury powiązań wypowiedzi padających w toku żywej dyskusji, która raczej bliższa jest bardziej ogólnej postaci grafu. Komentowanie koncepcji i bieżące szybkie reagowanie jest w przypadku linearnych lub drzewiastych struktur wątków utrudnione, a dla studenta będącego użytkownikiem platformy e-learningowej nawigacja w dyskusji i zorientowanie się w jej przebiegu mogą stwarzać problemy. Początkujący programiści nie mają zazwyczaj umiejętności zwięzłego, precyzyjnego i wyczerpującego opisywania projektowanych koncepcji i rozwiązań. Jest to naturalne zjawisko, gdyż dopiero odpowiednio długa praktyka zapewnia niezbędne doświadczenie, znajomość terminologii i zasób wzorców, którymi można posługiwać się w opisie złożonych koncepcji. Praca ze studentami na początkowym etapie nauczania wymaga więc zapewnienia im odpowiedniej swobody formy i stylu wypowiedzi dla zachowania sprawnej i skutecznej komunikacji. Narzędzia komputerowe wykorzystywane w nauczaniu zdalnym oparte są przede wszystkim.

(5) Zastosowanie e-learningu.... 179. na przekazie tekstowym, co zmusza studentów do formalizacji pomysłów już w początkowej fazie ich powstawania, gdy projektowane koncepcje nie są jeszcze dobrze sprecyzowane. Może to stanowić barierę kreatywności początkujących uczniów, jak również prowadzić do nadmiarowości pisanych wypowiedzi zarówno ze strony studenta, jak i nauczyciela, usiłujących w formie tekstu zawrzeć przekaz, który podczas tradycyjnych spotkań ćwiczeniowych dałby się ująć nawet w kilku potocznych słowach, rysunkach lub wręcz gestach. Ponadto wysiłek włożony przez studenta w sformułowanie swoich koncepcji, które następnie wymagają dużych zmian lub okazują się zupełnie błędne, może zniechęcać do dalszego projektowania i umacniać często występujące u młodych programistów przekonanie, że projektowanie systemów jest nieefektywnym i zbędnym formalizmem. 3. Programowanie jako proces dynamiczny Obok komponentu projektowania sztuka programowania obejmuje również implementację zaprojektowanych koncepcji za pomocą odpowiednich języków programowania i technologii. Proces ten sam w sobie jest rozciągnięty w czasie i bardzo dynamiczny, wymaga bowiem stałej czujności programisty w rozpoznawaniu i rozwiązywaniu problemów pojawiających się na każdym kroku realizacji projektu. Pod tym względem programowanie zdecydowanie różni się na przykład od sztuki wznoszenia budowli, gdzie realizacja projektu nie wiąże się z nakładem pracy koncepcyjnej porównywalnym z tym, jaki został poniesiony przy opracowaniu projektu. W przypadku programowania kodowanie poszczególnych fragmentów nawet najlepiej obmyślonego projektu wymaga wysiłku intelektualnego niekiedy większego niż opracowywanie koncepcji systemu. Świadczy to o nierozerwalnym związku i przenikaniu się elementów projektowania i implementacji na każdym etapie tworzenia oprogramowania. Pisanie programów jest dynamicznym i nieprzewidywalnym procesem, stawiającym przed nauczycielem wyzwanie związane z koniecznością stałego nadzorowania i ukierunkowywania studentów nieposiadających jeszcze dostatecznego doświadczenia, by móc samodzielnie tworzyć poprawne rozwiązania programistyczne. Nawet jeżeli uczniowie przygotują dobry projekt, jego nienadzorowana implementacja może stanowić okazję do popełnienia licznych błędów i utrwalenia niepoprawnych wzorców. Klasyczne ćwiczenia laboratoryjne, podczas których studenci piszą programy pod okiem wykładowcy, oferują dobre możliwości wychwytywania problemów i reagowania na nie już w chwili, gdy są stwarzane. Korygowane na bieżąco błędy pozwalają wykształcić dobre nawyki u studentów, nie wywierając jednocześnie negatywnego wrażenia nadmiernej dbałości o ideologiczną poprawność kodu ze strony nauczyciela. Ze względu na niepowtarzalność problemów, które napotykają studenci w różnych grupach, komentowanie błędów.

(6) 180. Jacek Wołoszyn. w trakcie ich popełniania daje okazję do przerwania toku zajęć i poprowadzenia dygresji omawiającej ponadprogramowe zagadnienia wynikające w naturalny sposób z zaobserwowanej sytuacji, w przeciwnym razie zaś pozostawałyby niedostrzeżone przez studentów. Problemy programistyczne nie są ograniczone i odizolowane, ale z reguły łączą się z wieloma pokrewnymi zagadnieniami. Rozważanie jednego zagadnienia lub rozwiązywanie problemu często rozrasta się, gdy za fasadą problemu dostrzeganego przez studenta kryje się inne zjawisko, wymagające skierowania uwagi na zupełnie inny fragment pracy. Wykorzystanie tej dynamiki w dydaktyce jest możliwe, jeżeli ma się możliwość szybkiej zmiany kontekstu i nawigacji po różnych częściach realizowanego projektu. Narzędzia e-learningowe mają ograniczenia, które utrudniają takie nadzorowanie studentów podczas ich prac programistycznych. Pisanie programu odbywa się z reguły w zintegrowanym środowisku edycyjnym zgodnym z technologią wybraną do implementacji projektu. System e-learningowy nie jest w stanie zapewnić podobnych okoliczności pracy, jakie wykorzystuje nauczyciel stojący na zewnątrz całego systemu komputerowego wykorzystywanego przez studenta. Nauczyciel nie jest komponentem środowiska edycyjnego, lecz zewnętrznym obserwatorem, który może dowolnie ingerować w pracę systemu, a przede wszystkim komunikować się ze studentem, nie przerywając obserwacji. Możliwości takie można porównać jedynie z tymi, które oferują mechanizmy zdalnego udostępniania pulpitu systemu operacyjnego. Narzędzia e-learningowe takich funkcjonalności nie dają, co więcej, redukują rolę nauczyciela z nadrzędnego obserwatora do najwyżej równorzędnego konsultanta. Komunikacja z nauczycielem staje się jeszcze jedną, oderwaną od pozostałych, funkcją systemu komputerowego, z którego korzysta uczeń. Jedno okno służy do pisania programu, inne do rozmowy z wykładowcą, a jedyny pomost między nimi stanowi sam użytkownik komputera, czyli student, który według własnego uznania może pokazywać nauczycielowi fragmenty swojej pracy oraz wykorzystywać przekazane mu uwagi i wskazówki. Problem ten wynika po części z rekursywnego założenia, że program komputerowy, jakim bez wątpienia jest każdy system e-learningowy, ma służyć nadzorowaniu tworzenia innego programu komputerowego. Zachowana jest wprawdzie obecność człowieka w roli studenta oraz wykładowcy, jednak ich relacje są zupełnie innego rodzaju (rys. 2). Należy również brać pod uwagę niedoskonałość samych narzędzi utrudniającą wykładowcy prowadzenie pracy ze studentami w czasie rzeczywistym. Mimo dostępności systemów telekonferencyjnych czy współdzielonych wirtualnych tablic rysunkowych wciąż trudno jest znaleźć elektroniczny odpowiednik rzeczywistości, który pozwalałby na przykład osiągnąć efekt naśladujący zebranie grupy studentów przy jednym stanowisku komputerowym i wspólną edycję fragmentu kodu programu ilustrowaną schematem szkicowanym.

(7) 181. Zastosowanie e-learningu.... na kartce papieru. Klasyczna papierowa tablica i oferowana przez nią ogromna elastyczność, szybkość i efektywność przekazu wizualnego pozostaje wciąż niezastąpioną pomocą w dydaktyce programowania, dostępną jedynie w tradycyjnej formie zajęć laboratoryjnych.. program. program. system komputerowy. student. nauczyciel. system komputerowy. nauczyciel. student. Rys. 2. Relacje między nauczycielem, studentem i przedmiotem dydaktyki w klasycznym i zdalnym modelu kształcenia Źródło: opracowanie własne.. Brak możliwości bezpośredniego prowadzenia studentów podczas pisania programu sprawia, że w podejściu e-learningowym częściej stosuje się do tego celu metodę okresowego oceniania i komentowania postępów ucznia. Nauczyciel może oczekiwać od studentów nadesłania gotowej części lub całości programu, którą następnie analizuje i opatruje uwagami oraz ocenia. Ten styl kontroli prac początkujących programistów niesie ze sobą jednak kilka zagrożeń. Nauczyciel nie uczestniczy w dynamice powstawania programu, a jedynie ogląda statyczny rezultat tego procesu, nie może więc ocenić sposobu rozumowania i drogi, którą student doszedł do rozwiązania. Ponieważ podczas pisania kodu nie istniała możliwość szybkiego wychwytywania usterek, gotowy program może być obarczony dużą liczbą błędów, niekiedy bardzo podobnych, lecz rozproszonych w całym kodzie. Wypunktowanie ich wszystkich w jednej spójnej recenzji bywa niemożliwe bez zatarcia przejrzystości komentarza, a dbając o czytelność uwag, ryzykuje się pominięcie niektórych błędów, subiektywnie uznanych przez nauczyciela za mniej istotne. Zapobieganie błędom jest dużo lepszą strategią niż ich usuwanie, to ostatnie wymaga bowiem znacznie więcej czasu i wysiłku zarówno od wykładowcy,.

(8) 182. Jacek Wołoszyn. który musi je znaleźć, jak i od studenta, który musi błędy poprawić. Konieczne jest także uzupełnienie procesu o dodatkowe iteracje oceny poprawianego programu, mające zweryfikować, czy wszystkie zalecenia zostały uwzględnione. Nie bez znaczenia pozostaje również emocjonalny odbiór uwag nauczyciela kierowanych do ucznia i wskazujących jego błędy. Drobne usterki i zły styl można korygować łatwo w trakcie pisania kodu programu, zachęcając do utrwalania poprawnych nawyków i nie obarczając zarazem studenta winą za popełniane błędy, gdyż w końcowym efekcie jego pracy błędy te nie będą obecne. Te same jednak usterki odkryte dopiero po napisaniu programu urosną do rangi poważniejszych błędów, gdyż student nie będzie miał szansy poprawić ich wcześniej niż po prezentacji rezultatów swojej pracy. Duża liczba nawet stosunkowo niegroźnych błędów wytkniętych w komentarzu wykładowcy stwarza negatywne wrażenie i może zniechęcać do dbałości o poprawność poprzez wytworzenie u młodego programisty przekonania, że bez względu na jego wysiłki nauczyciel i tak doszuka się licznych błędów. Dynamizm programowania wiąże się także z wielokrotnym pokonywaniem jednego problemu poprzez kolejne próby. Nie zawsze na podstawie dokumentacji technicznej albo analizy problemu można ocenić, czy dane rozwiązanie będzie właściwe. Jego poprawność i skuteczność weryfikują dopiero próby kompilacji, uruchomienia czy testowania programu. Obecność nauczyciela podczas tych prób pomaga naprowadzić studenta na dobre rozwiązanie, ale przede wszystkim pozwala mu zyskać więcej pewności i odwagi w eksperymentowaniu. Obserwując na bieżąco postępowanie wykładowcy uczestniczącego w poszukiwaniach najlepszego rozwiązania, niedoświadczony programista może zrozumieć, że ten zawód bardziej wykorzystuje intuicję i otwarte rozumowanie niż encyklopedyczną wiedzę o schematach postępowania, a dzięki temu może uniknąć potwierdzenia bardzo częstego stereotypu, zgodnie z którym programowanie wymaga uczenia się technologii na pamięć, a każde rozwiązanie można z góry zaklasyfikować jako dobre lub złe. Takiego ideologicznego wsparcia nie zapewnia w systemie e-learningowym zdalna obecność nauczyciela, który nie współuczestniczy w pisaniu programów. 4. Programowanie jako twórczość Tworzenie programów jest sztuką również w wymiarze estetycznym. Kod programu stanowi swoiste dzieło, podobnie jak tekst powieści niosący przekaz pewnej fabuły. Podobnie jak styl narracji w powieści sam w sobie stanowi przedmiot oceny estetycznej niezależnie od konceptu opowiadanej intrygi, tak styl kodu instrukcji można oceniać niezależnie od jakości i funkcjonalności całego programu. Dobrze napisany kod cechuje wewnętrzny ład i harmonia, których osiągnięcie powinno być celem nauczania początkujących programistów. Zajęcia dydaktyczne w zakresie programowania komputerów obejmują wobec tego również kształtowanie stylu.

(9) Zastosowanie e-learningu.... 183. kodowania. Dojrzali programiści wyrabiają z reguły swój własny, unikalny styl pisania kodu, nie potrzebując dodatkowych wskazówek i przykładów. W przeciwieństwie do nich studenci rozpoczynający naukę programowania zazwyczaj nie mają zdolności oceny estetyki i ładu w tekście programu oraz prezentują szereg złych, amatorskich nawyków wymagających korygowania. Z przedstawionych względów rola nauczyciela w kształceniu przyszłych programistów nie ogranicza się jedynie do przekazu merytorycznego, ale również do kształtowania specyficznego poczucia estetyki, jakim studenci mogą kierować się przy wyborze swoich rozwiązań i ocenie ich elegancji. Nauczanie dobrego stylu programowania wymaga w dużej mierze osobistego kontaktu wykładowcy ze studentami, jest to bowiem element składający się na całą osobowość programisty jako człowieka i twórcy. Wytwarzanie wzorców estetycznych nie opiera się na ścisłej kontroli i ocenianiu, lecz raczej na stopniowym korygowaniu, porównywaniu, inspirowaniu i prezentacji przykładów. Nadmierne zaufanie do technik e-learningu stanowi zagrożenie dla takiego aspektu nauczania wynikające ponownie z braku bezpośredniej, osobistej interakcji obu stron relacji student–wykładowca. Próba przekazania uczestnikom elektronicznego kursu programowania odpowiedniego rozeznania w dobrym stylu pisania programów może po części przypominać korespondencyjny kurs malarstwa artystycznego: choć można studentów nauczyć w ten sposób historii malarstwa, trudno wykształcić zdolnego artystę. Wykorzystanie narzędzi automatycznej oceny i kontroli postępów studentów udostępnianych przez systemy e-learningowe dodatkowo pogarsza sytuację poprzez stwarzanie wrażenia, że istnieją obiektywne i jednoznaczne kryteria oceny dobrego stylu oraz że przyswojenie sobie tych reguł gwarantuje stylistyczną poprawność tworzonego kodu. Ukierunkowanie estetycznego zmysłu programisty wymaga często przekazywania uwag o charakterze subiektywnym i pozamerytorycznym, budzących niejednokrotnie kontrowersje lub sprzeciw ze strony studenta lub prowadzących do dygresyjnych dyskusji. Tekstowe środowisko komunikacji oferowane przez narzędzia e-learningowe znacząco utrudnia tego rodzaju wymianę poglądów. W jeszcze większym stopniu utrudnione jest wykorzystanie bardzo dobrej i skutecznej w tradycyjnym podejściu metody nauczania poprzez własny przykład nauczyciela. Prezentując studentom podczas zajęć swój sposób i styl programowania, nauczyciel może przekazać znacznie więcej niż za pomocą formalnego tekstu, do czego zmusza go zastosowanie techniki nauczania zdalnego. 5. Zakończenie W podsumowaniu zaprezentowanych rozważań należy zwrócić uwagę na niewątpliwie dużą przydatność narzędzi e-learningowych w dydaktyce programo-.

(10) 184. Jacek Wołoszyn. wania komputerów. Wymienione wady nauczania zdalnego wynikają ze specyfiki nauczanego przedmiotu, nie zaś z niedostatków samej metody, która mimo pewnych ograniczeń otwiera przed nauczycielem szereg zupełnie nowych możliwości, niedostępnych w tradycyjnym modelu dydaktyki. Możliwość indywidualnego dostosowania kursu do możliwości i potrzeb studentów, interaktywna zawartość, dostępność elastycznych form prowadzenia dyskusji i komunikacji oraz swoboda zarządzania czasem pracy studentów i wykładowcy to przykłady korzyści płynących z zastosowania technik e-learningu. Odwołując się do pomocy tych technologii, nie można jednak zaniedbywać klasycznego modelu nauczania. Należy ttraktować elektroniczną technologię jedynie jako uzupełnienie nieodtwarzalnego innymi środkami, autentycznego i bezpośredniego kontaktu ucznia i nauczyciela, koniecznego do pełnego przekazania wiedzy, sposobu myślenia i umiejętności składających się na sztukę, jaką jest programowanie komputerów. Literatura Czekan D. [2005], Systemy wideokonferencyjne jako efektywne narzędzia w edukacji na odległość, „e-Mentor”, nr 1(8). Dąbrowski W. [2002], Program i metodyka nauczania podstaw informatyki w modelu SPRINT, „Magazyn Edukacji Wirtualnej”, nr 4. Friedland G. i in. [2004], E-Chalk: A Lecture Recording System Using the Chalkboard Metaphor, „International Journal of Interactive Technology and Smart Education”, vol. 1, nr 1. Kubiak M.J. [2000], Wirtualna edukacja, Mikom, Warszawa. Lubina E. [2004], Zmiany funkcji nauczyciela w nauczaniu na odległość, „e-Mentor”, nr 4(6). Osiński Z. [2004], E-learning na studiach dziennych – wnioski z eksperymentu, „e-Mentor”, nr 4(6). E-learning Application to Computer Programming Teaching – Limitations and Problems The article submits such aspects of teaching the computer programming to students, which cause problems in implementation of distance learning methods. E-learning tools, despite obvious advantages and rising lecturers acceptance, have a number of limitations arising from technological possibilities or from methodological assumptions made for such a type of education. In case of training of young programmers, such constraints, due to the character of the subject, can be obstacles in reaching several teaching goals, however this is not the reason for quitting e-learning techniques that are actually very useful tools – supplementary to classical education methods. Key words: distance learning, software creation methods, computer support of education..

(11)