System finansowego wsparcia eksportu przyjęty przez Polskę po wstąpieniu do Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 777. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Henryk Czubek Katedra Handlu Zagranicznego. System finansowego wsparcia eksportu przyjęty przez Polskę po wstąpieniu do Unii Europejskiej 1. Wprowadzenie Przyjęcie przez Polskę zasad wspólnej polityki handlowej wiązało się z koniecznością zamknięcia rozmów z partnerami unijnymi w obszarze negocjacyjnym noszącym nazwę „stosunki zewnętrzne”. Był on określany liczbą porządkową 26. W jego skład wchodziły dwa priorytety. Pierwszym było dostosowanie legislacji i stanu traktatowego do acquis communautaire w obszarze stosunków gospodarczych z zagranicą, natomiast drugim – dostosowanie systemu finansowego wsparcia eksportu do wymogów Wspólnot Europejskich. Główną instytucją rządową odpowiedzialną za nadzorowanie negocjacji w tym zakresie oraz inicjowanie i realizowanie odpowiednich zmian legislacyjno-instytucjonalnych było Ministerstwo Finansów, natomiast instytucją współpracującą – Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Przedmiotem opracowania jest przedstawienie i krytyczne przeanalizowanie dokonanego w Polsce dostosowania systemu finansowego wsparcia eksportu do wymogów Wspólnot Europejskich. 2. Uwarunkowania prawne modelu realizowanego w Unii Europejskiej Wytyczne określające model docelowy, jaki miał zostać wdrożony w Polsce, zostały zawarte w normach obowiązujących w tym zakresie w UE, których podstawowy zakres określają następujące akty prawne:.

(2) 116. Henryk Czubek. – Porozumienie w sprawie wytycznych dla oficjalnie wspieranych kredytów eksportowych z 1 kwietnia 1978 r., tzw. Consensus OECD (inkorporowane do prawa europejskiego Decyzją Rady z 4 kwietnia 1978 r., Decyzją Rady Nr 93/112/EEC, Decyzją Rady Nr 93/112/EEC, Decyzją Rady z 22 grudnia 2000 r. Nr 2001/76/EC); – Komunikat Komisji Europejskiej Nr 97C 281/03 z dnia 17 września 1997 r. w kwestii ubezpieczeń krótkoterminowych kredytów eksportowych udzielanych przez „publicznych ubezpieczycieli” (public insurers) bądź „publicznie wspieranych ubezpieczycieli” (publicly supported insurers) w kontekście regulacji unijnych w zakresie pomocy publicznej i zakłóceń konkurencji (Communication of the Commission to the Member States pursuant to Article 93 (1) of the EC Treaty applying Articles 92 and 93 of the Treaty to short-term export-credit insurance); – Komunikat Komisji Europejskiej Nr 2001/C 217/02 z dnia 2 sierpnia 2001 r. wprowadzający zmiany do Komunikatu Komisji Europejskiej Nr 97C 281/03, polegające na rozszerzeniu zakresu ryzyka rynkowego, tj. ryzyka, którego nie można ubezpieczać z oficjalnym wsparciem (Communication of the Commission to the Member States amending the communication pursuant to Article 93 (1) of the EC Treaty applying Articles 92 and 93 of the Treaty to short-term export-credit insurance); – Dyrektywa Rady UE z dnia 7 maja 1998 r. Nr 98/29/EC w sprawie harmonizacji głównych postanowień dotyczących ubezpieczenia kredytu eksportowego przy transakcjach objętych ubezpieczeniem średnio- i długoterminowym (Council Directive on harmonization of the main provisions concerning export credit insurance for transactions with medium and long-term cover); – Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych Światowej Organizacji Handlu z dnia 15 kwietnia 1994 r., zaaprobowane przez Unię Europejską Decyzją Rady z dnia 22 grudnia 1994 r. nr 94/800/EC (Council Decision concerning the conclusion on behalf of the European Community, as regards matters within its competence, of the agreements reached in the Uruguay Round multilateral negotiations 1986–1994). 3. Polskie działania legislacyjne 3.1. Uwagi ogólne. W związku z przystąpieniem Polski jako obserwatora do Consensusu OECD strona polska zadeklarowała w stanowisku negocjacyjnym w obszarze „stosunki zewnętrzne”, że większość przepisów prawa polskiego dotyczących ubezpieczeń kredytów eksportowych jest zgodna z wymogami Wspólnoty Europejskiej i OECD. Istniała jednak konieczność przyjęcia przez polski parlament dwóch.

(3) System finansowego wsparcia eksportu…. 117. zasadniczych ustaw w pełni dostosowujących ten obszar polityki handlowej do reguł obowiązujących w UE. 3.2. Regulacje ustawowe. Polski Sejm w ciągu dwóch lat 2000–2001 uchwalił dwie kluczowe ustawy umożliwiające skuteczną, zgodną z wytycznymi UE, działalność systemu finansowego wsparcia eksportu w Polsce. Najpierw przyjęto Ustawę z dnia 16 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych. Weszła ona w życie w pełni (wszystkie przepisy) 4 stycznia 2001 r.1 Na podkreślenie zasługuje to, że ustawa ta, nazywana dalej ustawą o gwarancjach eksportowych SP, została uchwalona i weszła w życie zgodnie z harmonogramem ustalonym w realizowanym przez polską administrację „Narodowym programie przygotowania do członkostwa” (NPPC). Nowelizacja rozszerzyła zakres działalności Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA i umożliwiła jej udzielanie gwarancji ubezpieczeniowych związanych z kontraktem eksportowym, ubezpieczanie inwestycji bezpośrednich za granicą oraz ubezpieczanie od ryzyka zmiany kursów walut. Ustawa wprowadza też zmiany wynikające z harmonizacji przepisów prawa polskiego z aktami prawnymi WE. W drugim etapie przyjęto Ustawę z dnia 8 czerwca 2001 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych2. Weszła ona w życie 19 października 2001 r. Przyjęcie i wejście w życie tej ustawy, nazywanej dalej ustawą o DOKE, nastąpiło z jednomiesięcznym opóźnieniem w stosunku do harmonogramu nakreślonego w NPPC. Przedmiotem ustawy jest ustanowienie systemu dopłat do oprocentowania kredytów średnio- i długoterminowych z okresem spłaty co najmniej 2 lat o stałych stopach procentowych przeznaczonych na finansowanie eksportu głównie inwestycyjnego. Potrzeba uchwalenia ustawy wynikała z konieczności dostosowania polskiego prawa do standardów OECD i prawa Wspólnoty Europejskiej. Poprzednio w Polsce nie było ustawy, która określałaby zasady udzielania dopłat z budżetu państwa do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych, zgodnych z rozwiązaniami istniejącymi w krajach UE i OECD. Zaproponowany system objęty został na podstawie przyjętej ustawy programem DOKE, polegającym na wzajemnych okresowych rozliczeniach pomiędzy Bankiem Gospodarstwa Krajowego a bankami udzielającymi kredytów eksportowych, w ramach którego banki mogą uzyskać z budżetu państwa dopłaty do oprocentowania tych kredytów. 1 2. Dz.U. nr 114, poz. 1190.. Dz.U. z 2001 r., nr 73, poz. 762..

(4) Henryk Czubek. 118. 3.3. Rozporządzenia wykonawcze. Oprócz wspomnianych dwóch ustaw należało opracować i zatwierdzić szereg rozporządzeń i aktów wykonawczych umożliwiających efektywne wykorzystanie przyjętych regulacji ustawowych. W zakresie ustawy o gwarancjach eksportowych SP instytucjami, które musiały opracować i opublikować odpowiednie akty prawne, było Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Finansów i Międzyresortowy Komitet Polityki Ubezpieczeń Eksportowych. Minister gospodarki ogłosił Rozporządzenie z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie maksymalnego procentowego udziału składników pochodzenia zagranicznego w eksportowanym w ramach kontraktu eksportowego produkcie finalnym, umożliwiającego uznanie tego produktu za krajowy – weszło w życie 5 października 2001 r.3 Nadzorujący działalność KUKE SA organ administracji państwowej, tzn. minister finansów, podjął w okresie od maja 2001 r. do marca 2002 r. siedem decyzji zatwierdzających ogólne warunki ubezpieczeń w gwarantowanych przez Skarb Państwa segmentach rynku. W ramach Komitetu Polityki Ubezpieczeń Eksportowych przyjęto w okresie od kwietnia 2001 r. do października 2002 r. szesnaście uchwał dotyczących szczegółowych zasad działania KUKE SA w zakresie gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń i gwarancji eksportowych, dostosowując je do standardów obowiązujących w państwach członkowskich Unii Europejskiej. W obszarze działania ustawy o DOKE administracja państwowa (Ministerstwo Finansów) opracowała i przyjęła do realizacji na jesień 2001 r. cztery szczegółowe rozporządzenia regulujące zasady funkcjonowania tego instrumentu4. Ponadto dokonano dodatkowej zmiany instytucjonalnej. W oparciu o podpisaną w dniu 15 lutego 2002 r. umowę między ministrem finansów a Bankiem Gospodarstwa Krajowego (BGK) w sprawie administrowania programem DOKE („Program dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych”), powołano w ramach Departamentu Zagranicznego BGK nowy Wydział Obsługi Programu DOKE, pełniący rolę instytucji wdrażającej i administrującej systemem finansowego wsparcia eksportu. 3.4. Koszty podjętych działań dostosowawczych. Łączne koszty zrealizowanych działań dostosowania w latach 2000–2002 instrumentów finansowego wsparcia eksportu w Polsce do reguł obowiązujących w UE wyniosły 154,7 tys. zł, z czego największa kwota (ponad 50%) została 3. Dz.U. z 2001 r., nr 101, poz. 1097.. Por.: Dz.U.z 2001 r., nr 135, poz. 1517; Dz.U. z 2001 r., nr 135, poz. 1518; Dz.U. z 2001 r., nr 153, poz. 1751; Dz.U. z 2001 r., nr 153, poz. 1750. 4.

(5) System finansowego wsparcia eksportu…. 119. wydatkowana w 2000 r. Część wydatków w kwocie 38,3 tys. zł była pokryta przez fundusz PHARE. Tabela 1. Szacunek nakładów poniesionych w 2000 r. (w tys. zł) na działanie dostosowawcze Kategorie poniesionych wydatków Ekspertyzy/opinie prawne, konsultacje Tłumaczenia Razem Ogółem. Budżet. PHARE. 77,0. –. 7,4 84,4. – –. 84,4. Źródło: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 2000 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, Przyjęty przez Komitet Integracji Europejskiej 20 kwietnia 2001 r., http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/DocByWykazZmian/ A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008.. Tabela 2. Szacunek nakładów poniesionych w 2001 r. (w tys. zł) na działanie dostosowawcze Kategorie poniesionych wydatków Ekspertyzy/opinie prawne, konsultacje Tłumaczenia Razem Ogółem. Budżet. PHARE. 16,0. 9,6. 7,2 23,2. – 9,6. 32,8. Źródło: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 2001 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, Przyjęty przez Komitet Integracji Europejskiej 22 lutego 2002 r., http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/DocByWykazZmian/ A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008.. Tabela 3. Szacunek nakładów poniesionych w 2002 r. (w tys. zł) na działania dostosowawcze Kategorie poniesionych wydatków Szkolenia Tłumaczenia Wizyty studyjne Razem Ogółem. Budżet 2,6 6,2 8,8. 37,5. PHARE 23,2 – 5,5 28,7. Źródło: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 2002 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, Przyjęty przez Radę Ministrów 18 marca 2003 r., http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/DocByWykazZmian/A040340D2A6A 5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008..

(6) Henryk Czubek. 120. 4. Rezultaty działań w obszarze gwarantowania kredytów eksportowych Instytucja odpowiedzialna w Polsce za obszar ubezpieczania kredytów eksportowych, którą jest Korporacja Kredytów Eksportowych SA, była w latach 90. poddawana różnorakiej krytyce i wyniki jej działań nie były oceniane pozytywnie5. Także po 2000 r. rezultaty działalności KUKE SA trudno uznać za zadowalające. Skala eksportu objętego ochroną ubezpieczeniową, pomimo odnotowanego wzrostu, jest ciągle bardzo niska (w 2000 r. – 2,5%, w 2001 r. – 2,0%, w 2002 r. – 2,43%, w 2003 r. – 3,17%, w 2004 r. – 3,45%). Dopiero w ostatnim okresie zaczęła wzrastać skala ubezpieczania na rachunek Skarbu Państwa, w tym w szczególności w odniesieniu do eksportu realizowanego w kredycie 2 i więcej lat (średni i długi okres). Wykorzystanie limitu budżetowego dla zobowiązań KUKE SA z tytułu prowadzonych na rachunek Skarbu Państwa ubezpieczeń eksportowych i gwarancji ubezpieczeniowych wynosi od 33% do 66% przyznanego na dany rok limitu, co pokazano na rys. 1. 12 10. 2001. 10,5. 40 % 30. 6,5. 6,5 2002. 2003. 2004. przyznany na rok limit budżetowy ubezpieczeń gwarantowanych przez SP. 6,8. 6,3. 20 4,2. 3,4. 1,68. 0. 9,5. 33%. 4. 60 50. 6. 2. 64%. 49%. 2,1. mld zł. 8. 70. 66%. 65%. I kw. 2005. 10. wykorzystana kwota limitu. relacja limitu wykorzystanego do limitu przyznanego. Rys. 1. Wykorzystanie limitu gwarancji Skarbu Państwa. Źródło: Więcej ubezpieczonego eksportu, „Gazeta Prawna”, 28.06.2005. 5 Por. Najwyższa Izba Kontroli, Departament Finansów i Bankowości, Informacja o wynikach kontroli realizacji ustawy o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych, DFB-41007/98, Nr.ew. 192/99/P98053/DFB, Warszawa, lipiec 1999..

(7) System finansowego wsparcia eksportu…. 121. Podstawowym ograniczeniem dla bardziej powszechnego korzystania z ubezpieczeń i gwarancji eksportowych, a zarazem czynnikiem zmniejszającym konkurencyjność polskiej oferty eksportowej, jest nieznaczna rola kredytu bankowego w finansowaniu i refinansowaniu transakcji eksportowych. W 2004 r. zaznaczył się wyraźny dodatni impuls wzrostowy w działalności KUKE SA na rzecz polskich eksporterów. Wartość ubezpieczonego przez Korporację w 2004 r. obrotu eksportowego wyniosła 2546,49 mln USD, tj. o 50% więcej niż w 2003 r. Ubezpieczenia i gwarancje gwarantowane przez Skarb Państwa wyniosły 1361,55 mln USD (wzrost o 86% w stosunku do 2003 r.), zaś komercyjne ubezpieczenia eksportowe – 1184,94 mln USD (wzrost o 22% w stosunku do 2003 r.). Na koniec 2004 r. zaangażowanie Korporacji z tytułu działalności gwarantowanej przez Skarb Państwa wyniosło 6,31 mld zł, tj. 66% ustalonego w ustawie budżetowej na 2004 r. limitu, którego nie mogły przekroczyć łączne zobowiązania KUKE SA. W ramach zatwierdzonego we wrześniu 2003 r. przez Ministerstwo Gospodarki i Polityki Społecznej „Programu promocji gospodarczej Polski do roku 2005” przyjęto ambitny plan osiągnięcia w 2005 r. poziomu ubezpieczenia polskiego eksportu w wysokości 3,7%. Tabela 4. Wskaźnik wsparcia i ubezpieczenia eksportu w latach 2002–2005 (w %) Wskaźnik Udział wartości eksportu wspartego przez KUKE w polskim eksporcie. Udział ubezpieczonego przez KUKE obrotu w polskim eksporcie ogółem; Udział pożądany. 2002 wykonanie. 2003. 2004. 2005. założenia założenia założenia wykonanie wykonanie programu programu programu. 3,51. 4,60. 4,85. 4,90. 4,56. 5,20. 2,43. 3,30. 3,17. 3,50. 3,45. 3,70. –. 4. –. 5. –. 6. Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005, Warszawa, 02.09.2003.. Wskaźnik polskiego eksportu objętego w 2004 r. ubezpieczeniami KUKE SA wyniósł 3,45% wobec 3,17% w 2003 r. Udział wartości kontraktów eksportowych wspartych ubezpieczeniami i gwarancjami ubezpieczeniowymi KUKE SA w globalnym eksporcie Polski wyniósł natomiast 4,56%. Obecnie na rynku ubezpieczeń należności w Polsce sprzedaż eksportowa ubezpieczana jest również przez inne firmy ubezpieczeniowe. Oprócz KUKE SA są to trzy międzynarodowe towarzystwa ubezpieczeniowe, które prowadzą swoją dzia-.

(8) Henryk Czubek. 122. łalność na całym świecie i w Polsce mają swoje lokalne filie. Są to: Atradius, Coface i Euler Hermes6. Warto zwrócić uwagę na specyfikę struktury polskiego eksportu, w którym główną rolę odgrywają międzynarodowe koncerny, a ich sprzedaż eksportowa kierowana jest głównie do innych spółek z tej samej grupy kapitałowej, a takie transakcje nie podlegają ubezpieczeniom. Jeżeli nawet sprzedaż ta realizowana jest do kontrahentów niepowiązanych z firmą eksportującą, to z reguły transakcje takie są ubezpieczane w ramach polis globalnych podpisywanych przez spółkę-matkę z międzynarodowymi firmami ubezpieczeniowymi, z którymi KUKE SA nie może konkurować ze względu na zasoby kapitałowe. Wciąż niski jest udział kredytów w finansowaniu transakcji eksportowych, co dodatkowo ogranicza zakres eksportu możliwego do ubezpieczenia przez KUKE SA. Uwarunkowanie to istotnie wpływa na możliwości wzrostu wartości ubezpieczeń, szczególnie w zakresie kredytów średnio- i długoterminowych, w których zaangażowanie banków w wielu przypadkach jest niezbędne. Dopóki sytuacja ta nie ulegnie zmianie, osiągnięcie, wskazanego w programie jako pożądanego wskaźnika 6% do 2005 r. będzie trudne. W opinii niektórych ekspertów jedną z przyczyn niekorzystania przez polskich eksporterów z oferty KUKE SA był pierwotnie zbyt wysoki (szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw) koszt ubezpieczania transakcji eksportowych7. Zwiększanie zakresu ubezpieczanego przez KUKE SA obrotu może zatem nastąpić poprzez obniżanie stawek ubezpieczeniowych. W przypadku ubezpieczeń komercyjnych znaczny spadek stawek za zawierane ubezpieczenia odbiłby się negatywnie na współczynnikach szkodowości i wyniku finansowym Korporacji oraz wpłynąłby negatywnie na ocenę jej standingu finansowego i wiarygodność jako ubezpieczyciela. W odniesieniu do ubezpieczeń kontraktów eksportowych finansowanych kredytem 2 i więcej lat obowiązują minimalne progi stawek za ubezpieczenie ustalane w ramach Porozumienia w sprawie oficjalnie wspieranych kredytów eksportowych (The Arrangement on Officially Supported Export Credits OECD). W przypadku gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń kontraktów eksportowych realizowanych w kredycie poniżej 2 lat od ryzyka nierynkowego Korporacja jest zobowiązana stosować stawki zawarte w tabeli zatwierdzonej przez Komitet Polityki Ubezpieczeń Eksportowych (KPUE), która uzależnia wysokość stawki za ubezpieczenie od klasy ryzyka danego kraju i długości okresu płatności.. 6 7. Ubezpieczyciele eksportu walczą o klienta, „Rynki Zagraniczne”, 01.12.2005. Por. Komunikat po Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów, 10.05.2001..

(9) System finansowego wsparcia eksportu…. 123. 5. Nowe produkty i programy ubezpieczeniowe KUKE SA Korporacja stara się w ostatnim czasie w sposób optymalny wykorzystywać szanse stworzone przez nowo uchwalone regulacje prawne. Główne kierunki działania przedstawione są poniżej8. W związku z rozwojem działalności ubezpieczeniowej KUKE SA na rynkach podwyższonego ryzyka, szczególnie na rynkach wschodnich, większość działań informacyjnych, promocyjnych i reklamowych koncentrowała się na produktach i programach ubezpieczeniowych oferowanych przez Korporację, a skierowanych na rynki WNP. Wszystkie te działania przyczyniają się do systematycznego wzrostu wolumenu ubezpieczonego eksportu na rynki wschodnie. Uwzględniając potrzeby rynku związane z dostępem do zewnętrznych źródeł finansowania eksportu na rynki WNP, w 2003 r. wdrożono program poręczeniowo-ubezpieczeniowy „Łatwy eksport”, czyli gwarantowane przez Skarb Państwa ubezpieczenie kontraktów eksportowych finansowanych kredytem poręczonym przez Bank Gospodarstwa Krajowego, kredyt krótkoterminowy poniżej dwóch lat, ryzyko kredytu oraz ryzyko produkcji. Korporacja przygotowała także nowy produkt – gwarantowane przez Skarb Państwa ubezpieczenie kontraktów eksportowych, w kredycie krótkoterminowym, ryzyko produkcji. Ogólne warunki ubezpieczeń związane z tym produktem zostały zatwierdzone przez Ministra Finansów w maju 2003 r. Innym nowym produktem jest ubezpieczanie transakcji realizowanych na warunkach leasingu finansowego z okresem spłaty 2 i więcej lat, który umożliwia udzielanie przez Korporację ochrony ubezpieczeniowej dla dostaw związanych ze sprzedażą dóbr inwestycyjnych na warunkach leasingu do innych krajów. Projekty ogólnych warunków gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń kredytów eksportowych, polisa indywidualna, kredyt dla nabywcy, zagraniczny leasingobiorca publiczny oraz zagraniczny leasingobiorca prywatny – zostały zatwierdzone przez ministra finansów w maju 2004 r. W 2004 r. trwały, zakończone wiosną 2005 r., prace nad usprawnieniem wdrożonego kompleksowego programu ubezpieczenia faktoringu eksportowego dla banków i instytucji finansowych. Korporacja w 2003 r. prowadziła bieżące prace nakierowane na dalsze rozwijanie możliwości ubezpieczenia projektów eksportowych realizowanych na rynkach krajów określanych jako „rynki wschodnie”.. 8 Opracowano na podstawie: Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005. Sprawozdanie z realizacji za rok 2004, Warszawa, 20.09.2005; Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005, Sprawozdanie z realizacji za rok 2003, Warszawa, 07.09.2004..

(10) 124. Henryk Czubek. W celu usprawnienia procedur ubezpieczeniowych oraz ułatwienia klientom współpracy z KUKE podjęto prace nad wprowadzeniem analogicznych we wszystkich produktach krótkoterminowych zasad ubezpieczenia, opracowano nowy wzór wniosku o ubezpieczenie, wspólny dla ubezpieczenia krótkoterminowych należności eksportowych i krajowych oraz druków okołopolisowych. W związku z podjęciem w maju 2003 r. przez Radę Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych decyzji o zniesieniu embarga nałożonego na Irak, kraj ten został włączony do grupy krajów objętych ochroną ubezpieczeniową. Aby umożliwić zabezpieczenie spłaty należności krótkoterminowych wynikających z dostaw do Iraku, w grudniu 2003 r. KUKE wraz z 16 agencjami ubezpieczeń kredytów z innych krajów podpisała porozumienie z Trade Bank of Iraq (TBI) i Tymczasowymi Władzami Koalicyjnymi Iraku (CPA). Na stronach internetowych KUKE umieszczono „kalkulator limitu kredytowego”, który pomaga klientom obliczyć prognozowaną wartość limitu kredytowego dla kontrahenta. Usprawniono także wewnętrzny proces wystawiania umów ubezpieczenia, poprzez możliwość generowania ich z systemu informatycznego. Ukończono również z sukcesem prace nad uruchomieniem infolinii KUKE w celu usprawnienia obsługi klientów Korporacji. W ramach programu poręczeniowo-ubezpieczeniowego „Łatwy eksport”, prowadzonego we współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, w 2004 r. zostały podpisane dwie umowy ubezpieczenia. Wprowadzone zostały zmiany ogólnych warunków ubezpieczenia. Ich celem było głównie lepsze zabezpieczenie ryzyka, szczególnie ryzyka produkcji. Jednocześnie przeprowadzono prace nad usprawnieniem i uproszczeniem procedur obsługi klienta. W zakresie ubezpieczeń średnio- i długoterminowych kontynuowana była bieżąca współpraca z BGK w ramach programu DOKE. W 2004 r. ubezpieczony został projekt dotyczący dostaw statków do Norwegii, objęty również programem DOKE. Na podstawie bieżących analiz i doświadczeń związanych z funkcjonowaniem programu „Kredyty eksportowe do Federacji Rosyjskiej”, w 2004 r. zmodyfikowane zostały kryteria doboru banków rosyjskich uczestniczących w tym programie. Na ich podstawie wyselekcjonowano 20 wiarygodnych komercyjnych banków rosyjskich mogących wystąpić w roli kredytobiorcy lub gwaranta w przypadku zakupów przez firmy rosyjskie polskich towarów inwestycyjnych i usług. W ramach tego programu miało miejsce dalsze zaangażowanie banków polskich (w charakterze kredytodawców) oraz rosyjskich (jako kredytobiorców lub gwarantów spłaty kredytów) w rozwój polsko-rosyjskiej współpracy handlowej. Dalszej intensyfikacji uległa współpraca z Republiką Białorusi. W 2004 r. Korporacja dokonała kolejnej okresowej weryfikacji oceny ryzyka 5 banków (BelarusBank, Belinvestbank, Belpromstroibank, Belvnesheconombank i Priorbank), dla których istnieje możliwość obejmowania przez KUKE SA ochroną ubezpieczeniową bez gwarancji rządu Republiki Białoruś transakcji eksportowych,.

(11) System finansowego wsparcia eksportu…. 125. realizowanych w kredycie o okresie spłaty od 2 do 3 lat, w przypadkach gdy kredytobiorcą lub gwarantem spłaty kredytu jest jeden z tych banków. Ponadto na listę banków akceptowanych wpisany został nowy bank białoruski. Korporacja kontynuowała prace dotyczące przygotowania dla Ukrainy programu analogicznego do programu „Kredyty eksportowe do Federacji Rosyjskiej”. Do programu wstępnie wytypowanych, a następnie ocenionych zostało 5 banków ukraińskich. W związku z sytuacją polityczną na Ukrainie, jaka zaistniała pod koniec 2004 r., prace nad tym programem zostały wstrzymane i ponownie podjęte w 2005 r. Przygotowany projekt programu oczekuje obecnie na zatwierdzenie Komitetu Polityki Ubezpieczeń Eksportowych. Minister finansów zatwierdził w 2004 r., przygotowane w 2003 r., „Ogólne warunki gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń kredytów eksportowych, polisa indywidualna, kredyt dla nabywcy, zagraniczny leasingobiorca publiczny oraz zagraniczny leasingobiorca prywatny”. Produkt ten umożliwia udzielanie przez Korporację ochrony ubezpieczeniowej dla dostaw związanych ze sprzedażą dóbr inwestycyjnych na warunkach leasingu do innych krajów. W 2004 r. KUKE SA dokonała szeregu modyfikacji oferowanych produktów ubezpieczeniowych. Celem zmian było dostosowanie do ciągle zmieniających się wymagań rynku oraz wyjście naprzeciw oczekiwaniom klientów. Wprowadzono wiele klauzul ubezpieczeniowych ułatwiających współpracę z klientami i będących jednocześnie odpowiedzią na coraz aktywniejsze działania konkurencji. Jednocześnie poszerzono ofertę KUKE SA o nowe produkty. W 2004 r. zostały też zatwierdzone nowe, zmodyfikowane ogólne warunki ubezpieczeń oraz taryfa najniższych dopuszczalnych stawek składki. Taryfę przygotowano pod kątem zapewnienia właściwej rentowności produktów oraz stworzenia możliwości dostosowania poziomu składki do ryzyka ubezpieczeniowego danego klienta. W ramach krótkoterminowych ubezpieczeń komercyjnych, Korporacja w 2004 r. wprowadziła do swojej oferty ubezpieczenie krótkoterminowych należności eksportowych – ubezpieczenie salda niezapłaconych należności. Produkt ten opracowany został głównie z myślą o przedsiębiorcach realizujących transakcje handlowe z krótkim terminem odroczenia płatności. Aby zabezpieczyć eksporterów przed stratami spowodowanymi ewentualnymi wahaniami kursów walut, Korporacja zaoferowała również ubezpieczenie strat finansowych z tytułu ryzyka kursowego w okresie kredytu kupieckiego w eksporcie. Pozwoliło to na zawarcie pierwszego tego rodzaju ubezpieczenia. Nowym rozwiązaniem skierowanym do polskich przedsiębiorców było wprowadzenie ubezpieczenia pakietowego łączącego ubezpieczenie krótkoterminowych należności krajowych i eksportowych, gwarantującego całościowe zarządzanie portfelem należności ryzyka kredytowego przy zastosowaniu korzystnej stawki ubezpieczeniowej. W odpowiedzi na sygnały płynące z rynku oraz oczekiwania obecnych klientów Korporacji, w 2004 r. rozpoczęto prace nad opracowaniem.

(12) Henryk Czubek. 126. kompleksowego programu ubezpieczenia faktoringu dla banków i instytucji finansowych w ramach zarówno ubezpieczenia krótkoterminowych należności przysługujących faktorowi w kraju, jak i ubezpieczenia krótkoterminowych należności przysługujących faktorowi w eksporcie. W ramach ubezpieczenia należności eksportowych – polisa obrotowa, poszerzono gamę ubezpieczanych rodzajów ryzyka o ryzyko polityczne. Przedłużono również okres kredytowania dłużnika do 2 lat. W związku z nowelizacją Kodeksu cywilnego w zakresie rozszerzenia przepisów dotyczących ochrony konsumentów na wszystkie umowy ubezpieczenia, Korporacja zmodyfikowała ogólne warunki ubezpieczeń gwarantowanych przez Skarb Państwa, uzupełniając je o wspomniane klauzule konsumenckie. Przy okazji do niektórych z nich wprowadzono dodatkowe modyfikacje będące wynikiem zmian w obowiązujących regulacjach międzynarodowych, analiz funkcjonowania produktów oraz potrzeb zgłaszanych przez klientów. Po prawie pięciu latach od wdrożenia nowych zasad funkcjonowania KUKE SA w zakresie ubezpieczeń kredytów eksportowych z gwarancjami Skarbu Państwa można zauważyć pozytywny wpływ przyjętych rozwiązań. Potwierdzeniem tego faktu są dane zawarte w tabeli 5. Tabela 5. Obroty ubezpieczone w eksporcie z gwarancjami Skarbu Państwa i na rachunek własny Rok 1995. 1996. Relacja ubezpieczeń Wartość eksportu ubezpieczonego Wartość eksportu ubezgwarantowanych przez przez KUKE SA w ramach ubezpie- pieczonego w ramach Skarb Państwa do ubezczeń gwarantowanych przez Skarb działalności własnej pieczeń na rachunek (mln USD) Państwa (mln USD) własny (%) 27,5. 228,8. 12,02. 51,2. 302,9. 85,3. 446,8. 2000. 265,5. 589,5. 45,04. 2002. 167,3. 707,0. 23,66. 1997 1998. 1999. 2001. 2003. 2004 2005. 21,8. 190,7. 124,0. 395,3. 1361,6. 1036,7. 350,0 507,2. 596,9. 16,90 6,23. 19,09. 37,60. 20,77. 920,5. 42,94. 1231,8. 84,16. 1764,3. 77,17. Źródło: Najwyższa Izba Kontroli, Departament Finansów i Bankowości, Informacja o wynikach kontroli realizacji ustawy o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych, DFB-41007/98, Nr. ew. 192/99/P98053/DFB, Warszawa, lipiec 1999; Raporty Roczne KUKE 1998–2004 i dane wewnętrzne KUKE SA za okres I–X 2005..

(13) System finansowego wsparcia eksportu…. 127. Rosnąca relacja ubezpieczeń gwarantowanych przez Skarb Państwa do ubezpieczeń na rachunek własny pokazuje zwiększającą się rolę aktywnej polityki wykorzystania środków publicznych w udostępnianiu zainteresowanym podmiotom instrumentów finansowego wsparcia eksportu. W okresie przed nowelizacją ustawy, obejmującym sześć lat od 1995 r. do 2000 r., średni poziom relacji ubezpieczeń gwarantowanych przez Skarb Państwa do ubezpieczeń na rachunek własny kształtował się na poziomie 22,8%. W następnych pięciu latach, od 2001 r. do 2005 r., czyli w trakcie obowiązywania znowelizowanej wersji ustawy o gwarancjach eksportowych Skarbu Państwa, wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 49,7%. Różnica ta jest już statystycznie istotna, jeśli uwzględni się odpowiedni test t-Studenta i przyjmie się wskaźnik istotności na poziomie 6%9. Należy oczekiwać, że tendencja ta będzie się nasilać, a nawet odnotuje się większy udział w ubezpieczonych obrotach tych kontraktów, które zostały zabezpieczone z wykorzystaniem gwarancji Skarbu Państwa, niż tych, które są realizowane na rachunek własny KUKE SA. Jest to jednak spowodowane po części narastającą konkurencją ze strony innych wyspecjalizowanych towarzystw ubezpieczeniowych, które przejmują na siebie ubezpieczenie części obrotów z krajami mniejszego ryzyka, w wypadku których zabezpieczenie SP nie jest potrzebne. 6. Zaktywizowanie programu dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych (DOKE) Adresatami programu DOKE są eksporterzy towarów i usług inwestycyjnych. Program DOKE wprowadził w Polsce mechanizm stabilizacji stóp procentowych kredytów eksportowych, co umożliwia polskim eksporterom i bankom komercyjnym oferowanie średnio- i długoterminowych kredytów na finansowanie polskiego eksportu o stałym oprocentowaniu w całym okresie spłaty bez ryzyka ponoszenia dodatkowych kosztów związanych ze wzrostem krótkoterminowych stóp procentowych. Program DOKE opiera się na okresowych rozliczeniach między bankami udzielającymi kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych CIRR (Commercial Interest Reference Rate – ich wysokość jest ogłaszana przez sekretariat OECD) a Bankiem Gospodarstwa Krajowego, będącym administratorem systemu na podstawie umowy z Ministerstwem Finansów. Jeżeli podczas rozliczenia stała stopa procentowa CIRR kredytu eksportowego będzie niższa od sumy rynkowej stawki oprocentowania krótkoterminowego w walucie kredytu eksportowego (np. LIBOR, EURIBOR) i stawki marży bankowej (wynoszącej od 80 do 170 punktów bazowych), to Bank Gospodarstwa Krajowego dokonuje dopłaty na rzecz banku. W przeciwnym wypadku, gdy wysokość stopy CIRR 9. Por. J. Greń, Statystyka matematyczna. Modele i zadania, PWN, Warszawa 1978, s. 65..

(14) 128. Henryk Czubek. będzie wyższa, bank komercyjny jest obowiązany do przekazania nadwyżki na wyodrębniony rachunek w BGK. Zainteresowanie programem DOKE było duże w momencie wejścia w życie przepisów wykonawczych (rozporządzeń ministra finansów), szybko jednak okazało się, że zarówno ze strony eksporterów, jak i banków kredytujących brak jest kredytów eksportowych oraz wniosków, które odpowiadałyby warunkom programu10. Trudności pojawiające się w związku z wykorzystaniem w praktyce programu DOKE wynikają z następujących przyczyn: – niski udział eksportu towarów i usług o charakterze inwestycyjnym w strukturze polskiego eksportu; – niska aktywność banków komercyjnych w finansowaniu eksportu (brak aktywnej sprzedaży produktu w bankach, klienci danego banku nie są informowani, że istnieje możliwość udzielenia kredytu objętego programem DOKE); – zbyt skomplikowane procedury; – koszty obowiązkowego ubezpieczenia umów kredytowych przez KUKE SA, które w początkowym etapie funkcjonowania programu miały dla zainteresowanych zbyt wysoki poziom; – niekorzystny zapis w ustawie o DOKE (zastrzeżenia budzi zapis art. 15 ustawy) – w obecnym brzmieniu art. 15, umowa DOKE wygasa m.in. w przypadku zwrócenia się przez bank do KUKE z żądaniem wypłaty kwoty ubezpieczenia. W opinii banków wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym nie powinno wygaszać umowy DOKE. Przy istniejącym zapisie ustawy, bank (lub budżet – w zależności od wysokości kosztów finansowania) traci kwotę dopłat (kredyt jest ubezpieczony z oprocentowaniem według stopy CIRR). W opinii banków nie ma uzasadnienia dla takiego rozwiązania. Umowa DOKE powinna wygasać jedynie w sytuacji, kiedy KUKE wypłaci odszkodowanie w wysokości całej kwoty kredytu wraz odsetkami (a następuje to tylko w przypadku bankructwa firmy), czyli dokona faktycznej spłaty kredytu; – niedostateczna znajomość regulacji prawnych programu wśród eksporterów oraz bankowców; – brak informacji na temat programu i niedostateczna pomoc ze strony polskich izb handlowych; – utrzymujący się spadkowy trend wysokości rynkowych stóp oprocentowania krótkoterminowego, stanowiącego podstawę do rozliczeń z bankami udzielającymi kredytów eksportowych; – opodatkowanie przychodów banku, do których zaliczane są również dopłaty do kredytów eksportowych. Por. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005, Warszawa, 02.09.2003. 10.

(15) System finansowego wsparcia eksportu…. 129. – Bank w 2003 r. przekazał do Ministerstwa Finansów postulaty modyfikacji systemu dopłat do kredytów eksportowych udzielanych w ramach programu DOKE, w tym umożliwienia BGK korzystania z tych dopłat. Postulowane zmiany uwzględniały wnioski zgłaszane do Banku w kontaktach z eksporterami i bankami finansującymi eksport. Mając na uwadze uwagi zgłaszane w 2003 r., znowelizowano trzy rozporządzenia do Ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych. Rozporządzenia te w znacznie uprościły procedurę obejmowania kredytów eksportowych programem DOKE. Mimo przedstawionych wcześniej trudności, w 2004 r. Bank udzielił 7 przyrzeczeń zawarcia umowy DOKE, które w marcu 2005 r. zaowocowały podpisaniem przez Bank sześciu umów z norweskim oddziałem Fortis Banku o dopłaty do oprocentowania kredytów eksportowych o stałej stopie procentowej. Podpisane przez BGK umowy obejmują kredyty eksportowe na łączną kwotę 272 mln USD, udzielone na sfinansowanie zakupu sześciu chemikaliowców, jakie będą zbudowane przez Stocznię Szczecińską Nowa Sp. z o.o. dla norweskiej firmy Odfjell ASA z Bergen. Okres kredytowania wszystkich transakcji wynosi 12 lat. Pierwszy statek miał być przekazany odbiorcy norweskiemu w sierpniu 2005 r. Działania BGK – jako administratora programu dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych – skupiały się w 2004 r. zarówno na jego bieżącej obsłudze, jak i na promowaniu wśród eksporterów i banków udzielających kredytów eksportowych możliwości z nim związanych. Podsumowując działalność BGK w zakresie programu DOKE w 2004 r., osiągnięto następujące rezultaty: – rozpatrzenie 6 wniosków o podpisanie umów DOKE; – podpisanie 6 umów DOKE z norweskim oddziałem Fortis Banku obejmujących kredyty eksportowe na łączną sumę 288 mln USD na statki morskie (chemikaliowce) zbudowane przez Stocznię Szczecińską Nowa Sp. z o.o. dla norweskiej firmy Odfjell ASA z Bergen. Okres kredytowania wszystkich transakcji wynosi 12 lat, a zawarte z Fortis Bankiem umowy są pierwszymi transakcjami zawartymi w ramach programu DOKE; – łączna wartość umów eksportowych objętych programem wyniosła 360 mln USD; – rozpatrzenie i zaopiniowanie 13 wniosków o udzielenie przyrzeczenia podpisania umów DOKE, z czego w przypadku 6 wniosków (na 66 mln USD oraz 73 mln euro) wystawione zostały przyrzeczenia zawarcia umów DOKE, które jednak wygasły bez wykorzystania. W przypadku 4 wniosków bank wnioskujący nie dostarczył uzupełniającej dokumentacji, w związku z czym nie doszło do wystawienia przez Bank przyrzeczenia objęcia kredytów programem DOKE. Na koniec roku trzy wnioski oczekiwały na rozpatrzenie..

(16) 130. Henryk Czubek. W 2004 r. Ministerstwo Finansów prowadziło prace nad nowelizacją dwóch rozporządzeń wydanych do Ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych i rozporządzenia te zostały ostatecznie wydane w marcu 2005 r. Można zatem stwierdzić, że mimo początkowych trudności program DOKE wszedł już w fazę realizacji. Z każdym rokiem będzie on nabierał większego znaczenia, a jego potencjalni beneficjenci, tzn. banki komercyjne i eksporterzy, będą w coraz lepszy sposób wykorzystywali stwarzane przez niego możliwości. 7. Podsumowanie Przeprowadzona analiza wykazała, że mimo początkowych trudności technicznych polskie firmy oraz instytucje, którym powierzono wypełnianie wyspecjalizowanych funkcji finansowego wsparcia eksportu z wykorzystaniem gwarancji Skarbu Państwa, są z roku na rok coraz bardziej zainteresowane wykorzystaniem kryjących się w tym możliwości. Świadczą o tym takie fakty, jak: – zwiększający się w portfelu obrotów eksportowych ubezpieczonych przez KUKE SA udział obrotów ubezpieczonych z wykorzystaniem zabezpieczeń i gwarancji Skarbu Państwa; – pojawienie się rzeczywistego zainteresowania ze strony eksporterów i banków możliwościami wykorzystania programu DOKE, które zaowocowało już podpisaniem pierwszych kilku konkretnych umów. Niewątpliwie rolę pozytywnego katalizatora odegrało tu zaadaptowanie przez Polskę zasad i reguł obowiązujących w tym zakresie w UE. Znowelizowana ustawa o gwarancjach eksportowych SP i ustawa o programie DOKE stanowią obecnie podstawę funkcjonowania tego systemu, który powinien być w dalszym ciągu udoskonalany. Są to solidne fundamenty, na których można opierać stopniowy dalszy rozwój innych instrumentów z tego zakresu. Literatura Greń J., Statystyka matematyczna. Modele i zadania, PWN, Warszawa 1978. Komunikat po Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów, Sprawozdanie z realizacji zadań wynikających ze Strategii działania Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA na lata 1999–2002, 10.05.2001. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005, Warszawa, 02.09.2003. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005, Sprawozdanie z realizacji za rok 2004, Warszawa, 20.09.2005. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005, Sprawozdanie z realizacji za rok 2003, Warszawa, 07.09.2004..

(17) System finansowego wsparcia eksportu…. 131. Najwyższa Izba Kontroli, Departament Finansów i Bankowości, Informacja o wynikach kontroli realizacji ustawy o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych, DFB-41007/98, Nr. ew. 192/99/P98053/DFB, Warszawa, lipiec 1999. Najwyższa Izba Kontroli, Departament Gospodarki i Integracji Europejskiej, Informacja o wynikach kontroli realizacji programu rządowego z maja 1997 r. pt. Kierunki działań dla pobudzania eksportu, DGiIE-41020/98, Nr. ew. 58/99/P98067/DGI, Warszawa, lipiec 1999. Raporty Roczne KUKE, 1998–2004. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 2002 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej przyjęty przez Radę Ministrów 18 marca 2003 r., http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/DocByWykazZmian/A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 2001 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej przyjęty przez Komitet Integracji Europejskiej 22 lutego 2002 r., http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/ DocByWykazZmian/A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 2000 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej przyjęty przez Komitet Integracji Europejskiej 21 kwietnia 2001., http://www.ukie.gov.pl/WWW/ dok.nsf/DocByWykazZmian/A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 1999 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej przyjęty przez Radę Ministrów 4 kwietnia 2000 roku., http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/DocByWykazZmian/A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Raport z realizacji w 1998 roku Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej przyjęty przez Radę Ministrów 25 maja 1999 roku., http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/DocByWykazZmian/A040340D2A6A5863C1256E86004E7C8C?open, 16.12.2008. The System of Financial Support for Exports Adopted by Poland after Entry into the European Union The main guidelines defining the target model of financial support for exports that was supposed to be implemented in Poland were the EU norms set out in the OECD Arrangement on Guidelines for Officially Supported Export Credits of 1 April 1978 (the so-called “OECD Consensus”), which was incorporated into European law. In 2000–2001, the Polish parliament passed two key pieces of legislation to enable the system of financial support for Polish exports to operate effectively in compliance with EU guidelines; a whole raft of secondary legislation followed in their wake. The author’s analysis shows that in spite of initial technical problems, Polish firms and institutions charged with performing the specialised function of providing financial support for exports using State Treasury guarantees, have from year to year become increasingly interested in taking advantage of the possibilities afforded by the legislation. This is attested by the increasing proportion of exports insured using State Treasury security and guarantees in the export portfolio insured by KUKE SA, and by the emergence of real interest on the part of exporters and.

(18) 132. Henryk Czubek. banks in taking advantage of the DOKE programme. The adaptation by Poland of binding EU rules and principles in this area has undoubtedly played a positive catalysing role. The amended act on State Treasury export guarantees and the act on the DOKE programme currently constitute the basis of this system, which should be continuously improved. These are solid foundations, which can further support the gradual development of other instruments in this field..

(19)