Zaufanie w relacjach interpersonalnych : wybrane aspekty

Stefan Szałach

Zaufanie w relacjach

interpersonalnych : wybrane aspekty

Edukacja Humanistyczna nr 1 (28), 177-183

Szczecin 2013

Stefan Szałach

Koszalińska Wyższa Szkoła N auk Hum anistycznych w Płocku

ZA U FA N IE W RELACJACH IN T E R PE R SO N A L N Y C H - W Y B R A N E ASPEK TY

Istnieje tak a w artość, w spólna dla w szystkich ludzi, relacji, zespołów, ro d zin , o rgani­ zacji, n a ro d ó w i cyw ilizacji n a całym świecie, k tó ra troskliw ie rozw ijana m a w sobie m o c przyciągania, niebyw ałego sukcesu i p ow odzenia we w szystkich sferach życia. Tą w artością je st zaufanie. W sp iera nas i w pływ a n a ja k o ść każdej naszej relacji, p o ro z u m ie n ia , pracy, każdego działania, które podejm ujem y. Z m ien ia przebieg i rezultat naszego życia zarów no n a płaszczyźnie osobistej, ja k i zawodowej.

Inaczej, niż sądzi w ielu ludzi, zaufanie nie jest u lo tn ą w łaściwością, k tó rą się po siad a lub nie; zaufanie jest pragm atyczną, a jednocześnie narażoną n a utratę w artością. W czasach, gdy skandale, intrygi, b r a k isto tn y ch w ięzi in te rp erso n aln y c h , w reszcie zagrożenie te r r o ­ ry zm e m , o bniżyły p o z io m zau fan ia w sto s u n k a c h p ry w a tn y c h , oficjalnych, ty m bardziej - w m iędzynarodow ych, zdolność jego b udow ania jest ważną kwestią nie tylko indyw idualnej i społecznej potrzeby; stanow i rów nież w aru n ek konieczny (conditio sine qua non) skutecz­ ności w ychow ania m łodego p okolenia do życia w rodzinie i w społeczeństw ie w w aru n k ach postępującego procesu globalizacji świata.

W czasie rozm ów ze stu d en tam i pedagogiki (studiów niestacjonarnych) słyszym y p eł­ ne pesy m izm u w ypow iedzi i pytania: „Im bardziej dorastają m oje dzieci, ty m m niej m nie słuchają. Jak m ogę te m u zaradzić?”; „W przeszłości w szyscy m n ie zwalczali. Jak m ógłbym teraz zaufać kom uś n a tyle, aby m ó c naw iązać z n im n o rm aln e stosunki?”; „M am w rażenie, że m ój w kład p racy jest n iedostrzegany i nied o cen ian y ”; „W p racy źle układają się m oje re­ lacje z przełożonym i i w spółpracow nikam i, ciągle obaw iam się u traty stanow iska. G dybym pow iedział, co napraw dę m yślę, n araziłbym się n a sankcje, a m oże zostałbym naw et w y rzu ­ cony”; „Szef w trąca się do wszystkiego, co robię, ta k sam o postępuje z innym i. Zachow uje się tak, jakby nie m o żn a było n am zaufać”; „Przy w ielu skandalach, korupcji, krętactw ie i b raku etyki w dzisiejszym społeczeństw ie czuję się tak, jakby ktoś w yszarpyw ał m i coś z rąk. Nie w iem , czy k o m u k o lw ie k m o g ę zaufać”; „C zęsto je ste m angażow any n a tzw. posyłki, a na w łaściw ą pracę m a m zbyt m ało czasu i k ończę ją p o godzinach. M oja p rac a w łaściw a jest nied o strzeg an a i n ie d o ce n ian a przez przełożonych”1.

Przykładów p o d o b n y ch w ypow iedzi przytaczać m o ż n a jeszcze wiele. Co zatem robić, gdy znajdziem y się w sytuacjach podobnych? Brak zaufania skutkuje przew ażnie poczuciem bezsilności, alienacji, głębokim stresem , a naw et depresją, w reszcie u tra tą sensu życia, skąd

178 Stefan Szałach ju ż m ały k ro k do sam obójczej śm ierci. Czy m o ż n a znaleźć sposób, aby się tym zjaw iskom przeciw stawiać, a m oże naw et je w yelim inow ać ze stosunków m iędzyludzkich? Z pew nością istnieje pozytyw na odpow iedź n a ta k p ostaw iony problem . Jej fu n d am e n tem jest bez w ąt­ pienia budow anie zaufania w gru p ach społecznych, w tym tej najm niejszej, ale podstaw ow ej - w ro d zin ie2.

Zaufanie, najkrócej mówiąc, polega na zaw ierzeniu3. K iedy ufam y ludziom , zawierzamy im . N iszczy tę relację n ato m iast n ieufność, podejrzew anie nie tylko drugiego człowieka, ale często i g rup społecznych, członków p artii politycznych, a naw et całych n aro d ó w o złe w obec nas zam iary, o w rogość. W szyscy m am y za sobą w sp o m n ien ia przeżyć m iłych, o partych n a zaufaniu, a ta k że n iestety tych pozbaw io n y ch tej m iłej relacji. W relacjach ch a ra k te ry z u ­ jących się dużym p o zio m em zaufania m ożem y np. pow iedzieć coś niezręcznie, a m im o to najczęściej spotykam y się ze zro z u m ien iem i akceptacją. W relacjach słabego zaufania lub jego całkowitego b rak u m ożem y być dok ład n i i precyzyjni, a m im o to nasz przekaz zostanie ten dencyjnie zinterpretow any n a naszą niekorzyść, a naw et przeciw n am . T rudno osiągnąć sukces w sytuacji, gdy n ie jesteśm y o b d a rz a n i za u fan ie m w każdej d zied z in ie ludzkiego d ziałania i w każdej sytuacji, w której m ożem y się znaleźć. O dn o si się to zarów no do m a ł­ żeństw a, życia w rodzinie, w śród osób życzliwych, ja k rów nież do nauki, p rac y zawodowej, działalności w biznesie, działalności społecznej, charytatyw nej itp.

K ryzys zaufania jest w spółcześnie zjaw iskiem pow szechnym . B rak zaufania b ez tr u ­

d u zauw ażyć m o ż n a dość często w życiu p ry w a tn y m człow ieka, w jego śro d o w isk u p rac y (d rap ieżn e sto su n k i neokapitalistyczne, w k tó ry ch je d y n ą w artością i celem jest pieniądz, w k tó ry m „być znaczy m ieć”), w instytucjach życia społecznego, w kraju.

P roblem b u d o w an ia zaufania jest b ardzo złożony i niezw ykle ważny. O g raniczm y to zagadnienie n a razie tylko do procesu wychowawczego. Z najom ość m e to d i zasad w ychow y­ w ania uczniów i studentów w atm osferze b udow ania w nich zaufania do drugiego człowieka, kim kolw iek o n by był p o d w zględem statusu społecznego, zaw odowego, m aterialnego, daje nauczycielow i m ożliw ość sterow ania zachow aniam i sw oich wychowanków. Bez atm osfery zaufania proces w ychow ania jest jałowy, w ręcz „zim ny”. O to nauczyciel w pierw szym dniu nauki, obojętnie, czy dzieje się to w szkole podstaw ow ej, czy też n a studiach, m a p rzed sobą k ilkudziesięciu now ych, obcych m u u czniów lub studentów . Czy zdo b ęd zie się n a to, aby obdarzyć ich zaufaniem , ta k a priori, bezinteresow nie, bez zasług, bez dow odów i p rze m a­ w iających za tym faktów? Jak rów nież czy uczniow ie - studenci zdobędą się na to, aby swego nowego nauczyciela rów nież obdarzać zaufaniem ; czy dotychczasow e ich dośw iadczenia, ich sukcesy i p orażki w k o n tak tach z ludźm i im to ułatw ią, czy też uniem ożliw ią?

W badaniach przeprowadzonych przez CBOS w 2006 roku na pytanie postawione w kwe­ stionariuszu ankiety „Czy ludziom m o ż n a ufać?” zdecydow ana większość respondentów , bo aż 72%, odpow iedziała, że w tej kwestii należy być bardzo ostrożnym , tylko 26% było zdania, że tak. Z atem w n aszym kraju d om inuje raczej niski po zio m zaufania. C o praw da w latach następnych o d n otow ano nieznaczny w zrost odsetk a osób zdolnych do o b d arz an ia drugich zaufaniem (np. w 2008 ro k u w zrost te n nastąpił o 7%), co wcale nie oznacza, że sytuację w tej kw estii należy uznać za społecznie dobrą. P rzekonanie o konieczności zachow ania o stro ż­ ności w obec w iększości ludzi d om inuje w śród w szystkich gru p społecznych i w większości

2 Por. S. Szałach, Zaufanie w rodzinie - znacząca wartość, [w:] Wartości w pedagogice, red. W. Furm anek, URz, Rzeszów 2012, s. 273-274.

ś r o d o w i s k , c h o c i a ż w y r a ź n i e d o m i n u j e u o s ó b o n i s k i m p o z i o m i e w y k s z t a ł c e n i a , z n i s k i m i d o c h o d a m i i z w i ą z a n y m z t y m n i s k i m s t a t u s i e s p o ł e c z n y m 4. S y tu a c ję t ę p o t w i e r d z i ł y r ó w n i e ż b a d a n i a p r z e p r o w a d z o n e p r z e z C B O S n a p o c z ą t k u 2 0 1 0 r o k u , w k t ó r y c h s t w i e r d z o n o , ż e t y l k o 2 6 % P o l a k ó w b y ł o z d a n i a , iż w i ę k s z o ś c i l u d z i m o ż n a u f a ć . C ie k a w e , ż e a ż 4 2 % b a d a n y c h u w a ż a ł o , ż e z a u f a n i e d o p a r t n e r ó w w i n t e r e s a c h „ n a o g ó ł ź le s ię k o ń c z y ”, a 3 4 % u w a ż a ł o , ż e z a u f a n i e d o p a r t n e r ó w w i n t e r e s a c h n a o g ó ł s ię j e d n a k o p ł a c a 5. D l a p o r ó w n a n i a w a r t o p o w i e d z i e ć , ż e s o n d a ż d i a g n o s t y c z n y p r z e p r o w a d z o n y w 2 0 0 5 r o k u p r z e z b r y t y j s k i e g o s o c j o l o g a D a v i d a H a l p e r n a w y k a z a ł , ż e t y l k o 3 4 % A m e r y k a n ó w b y ł o g o t o w y c h o b d a r z y ć i n n y c h l u d z i z a u f a n i e m . N a t o m i a s t w k r a j a c h A m e r y k i Ł a c i ń s k i e j o d s e t e k t e n w y n i ó s ł j e d y n i e 2 3 % , a w A f r y c e j u ż t y l k o 1 8 % . S o n d a ż H a r r i s a p r z e p r o w a d z o n y w U S A w 2 0 0 5 r o k u w y k a z a ł , ż e t y l k o 2 2 % a n k i e t o w a n y c h b y ł o z d o l n y c h u f a ć m e d i o m , 8 % p a r t i o m p o l i t y c z n y m , 2 7 % r z ą d o w i i t y l k o 1 2 % w i e l k i m k o r p o r a c j o m 6. C i e k a w ą k o n s t a t a c j ą n a t o m i a s t j e s t , ż e p o z i o m z a u f a n i a w k o n t a k t a c h i n d y w i d u a l n y c h z m i e n i a s i ę w z a l e ż n o ś c i o d r o d z a j u s t o s u n k ó w m i ę d z y l u d ź m i . M a m y t u n a m y ś l i r e l a c j e z p r z e ł o ż o n y m w p r a c y , w s p ó ł p r a c o w n i k i e m , m a ł ż o n k i e m , d z i e c k i e m i t p . Z a u w a ż m y p r z y t y m , ż e g ł ó w n y m p o w o d e m z w a l n i a n i a ( z w a l n i a n i a s ię ) l u d z i z p r a c y s ą z r e g u ł y z łe s t o s u n k i z p r z e ł o ż o n y m , a c o t r z e c i e m a ł ż e ń s t w o k o ń c z y s i ę r o z w o d e m z e w z g l ę d u n a b r a k z a u f a n i a d o p a r t n e r a .

N isk i poziom zaufania n i e w ą t p l i w i e w p ł y w a n e g a t y w n i e n a j a k o ś ć w z a j e m n y c h s t o ­ s u n k ó w i n t e r p e r s o n a l n y c h , u t r u d n i a b o w i e m p o r o z u m i e w a n i e s i ę , w p r o w a d z a d y s o n a n s p o m i ę d z y u c z e s t n i k ó w t e g o p r o c e s u . W iarygodność j e s t c z y m ś w i ę c e j n i ż s p ó j n o ś c i ą w e ­ w n ę t r z n ą , u z n a n i e m k o m p e t e n c j i i n n y c h , c z y i c h ś r a c j i i z a s a d p o s t ę p o w a n i a . M o ż n a b y ć d o b r y m f a c h o w c e m , j e d n a k a b y u z y s k a ć z a u f a n i e w s w o i m ś r o d o w i s k u , t r z e b a o k a z a ć s ię w n i m w i a r y g o d n y m c z ł o w i e k i e m . N a w e t u c z c i w i l u d z i e n i e z a w s z e o b d a r z a n i s ą z a u f a n i e m . N i e u l e g a w ą t p l i w o ś c i , ż e u p o d s t a w t r w a ł y c h s t o s u n k ó w p o z y t y w n y c h m u s z ą z n a j d o w a ć s i ę t a k i e p r z y m i o t y , j a k prawość, równość, sprawiedliwość, uczciw ość i w zajem ne zaufanie. N a r u s z a n i e t y c h w a r t o ś c i n i s z c z y z a u f a n i e , j a k j u ż p o w i e d z i a n o n a w s t ę p i e , m i ę d z y l u d ź m i , o r g a n i z a c j a m i , w s p o ł e c z e ń s t w i e . J a k p i s z e p r o f . C z . B a n a c h , w ś r ó d 2 0 p o d a n y c h d o w y b o r u c e c h i k o m p e t e n c j i n a ­ u c z y c i e l i a k a d e m i c k i c h s t u d e n c i w y d z i a ł ó w p e d a g o g i c z n y c h W y ż s z e j S z k o ł y Z a r z ą d z a ­ n i a i A d m i n i s t r a c j i w O p o l u i W y ż s z e j S z k o ł y E k o n o m i i i I n n o w a c j i w L u b l i n i e w l a t a c h 2 0 0 6 - 2 0 0 7 w s k a z a l i :

a ) c e c h y p o ż ą d a n e - d o p i e r o n a 1 2 m i e j s c u - w zbudzający zaufanie i poczucie bezpie­ czeństwa studentów i pracow ników uczelni;

b ) c e c h y n i e p o ż ą d a n e - j u ż n a 5 m i e j s c u - brak zaufania do studentów i ich p rzed m io ­ towe traktowanie. Ś w i a d c z y t o o n i s k i m p o z i o m i e z a u f a n i a s t u d e n t ó w d o n a u c z y c i e l i a k a d e m i c k i c h . Problem y przyw ództw a. P r z y w ó d c a m u s i , c z y t e g o c h c e , c z y t e ż n i e , w y s t ę p o w a ć w c z t e r e c h r o l a c h : w z o r u ( i d e a ł u ) o s o b o w o ś c i o w e g o , m e n t o r a , d o b r e g o o r g a n i z a t o r a , w r e s z ­ c ie n a u c z y c i e l a - p r z e w o d n i k a 7. R e a l i z u j ą c p o w y ż s z e f u n k c j e , p r z y w ó d c a z a s p o k a j a p o t r z e b y p o d w ł a d n y c h , c z y t e ż w p r z y p a d k u r o d z i n y - j e j c z ł o n k ó w , s a m n a t o m i a s t o s i ą g a s a t y s f a k c j ę

4

5

6

180 Stefan Szałach z dobrze p ełnionych ról, przekonanie o sp ełnionym życiu, jego w artości, użyteczności sp o ­ łecznej. Przeciw ne odczucia to stany alienacji i depresji.

Istotnym je d n ak pozostaje pytanie, n a ja k im poziom ie zaufania nauczyciel-przew odnik, przyw ódca j est w stanie wykonywać efektywnie powyższe cztery role? Bo to, że na określonym poziom ie zaufanie jest tu potrzebne, nie ulega wątpliwości. Zaufanie nie jest oczywiście czymś, co dane jest nauczycielow i „z gó ry ”; o n je zdobyw a stopniow o w zależności o d tego, n a ile uczciwie i efektyw nie p ełn i w ym ienione role. System atyczna p raca w tym zakresie stw arza właśnie coraz lepsze w arunki do efektywnego w ykonyw ania funkcji przywódczych. Pam iętać je d n a k trzeba, że zaufanie m o ż n a u tracić „z d n ia n a dzień”! Szczególnego znaczenia cechy dobrego przyw ódcy nabierają w środow isku szkolnym , w którym , o b o k procesu kształcenia, o dbyw a się te n specyficzny, n ie zm iern ie w rażliw y n a w szelkie d y so n an se i p rze k łam a n ia proces wychowawczy. W łaśnie o tym przyw ództw ie tak przekonująco m ów ił przew odniczący K om itetu N au k Pedagogicznych PAN prof. d r hab. Stefan Kwiatkowski, stw ierdzając m .in., że: „D yrektor szkoły to przyw ódca dla nauczycieli, uczniów i rodziców ; jest to bardzo w ażna rola w edukacji. D yrektorzy szkół p ow inni cechow ać się specyficznym spojrzeniem poprzez filtr, k tó ry m jest w ięź m o raln a. P rzyw ódca, k tó ry m a tę u m ie ję tn o ść, działa w zespole n a bazie zaufania, lojalności i solidarności”8.

Teraz i w przyszłości niezbędne będą ró żn o ro d n e kom petencje i cechy osobowościowe oraz m otyw acje do p rac y nauczycieli, w ty m ak adem ickich. P rezentow ać w łaściw e cechy nauczyciela - w czasach wielkiej zm iany społecznej i edukacyjnych w yzw ań cywilizacyjnych - nie jest i nie będzie łatwo.

Zaufanie w relacji szkoła - rodzice - środowisko. Trzy zasadnicze elem enty: szkoła

- d o m ro d z in n y uczniów - środow isko społeczne tw o rzą środowisko wychowawcze. Może o n o być w ychow aw czo w ydolne i efektyw ne, gdy cechuje je je d n o lity fr o n t wychowawczy. Dzieje się ta k wówczas, gdy zbiory w artości uznaw anych i realizow anych w nich są tożsam e, a jednocześnie w aru n k iem koniecznym jest, aby w tym „trójjedynym ” układzie dom inow ały chęci ścisłej w sp ó łp racy w procesie w ychow ania now ych p oko leń ludzi m łodych, aby o b d a­ rzały się one w ysokim p o zio m em zaufania.

O tym , czy rodzice obdarzają szkołę zaufaniem , decydują postaw y i jakość p rac y za­ tru d n io n y c h w niej nauczycieli, a w ięc m .in. ich w iarygodność, praw ość, intencje, um iejęt­ ności, efekty, o fiarność w realizacji m isji społecznej. N auczyciel p o w in ie n być p a rtn e re m uczestniczącym w w ew nętrznym dialogu ucznia. W procesie interakcji uczeń p ow inien n o r­ my, zachow anie i jasność działania nauczyciela uczynić sw oim i. Relacja tak a następuje, gdy nauczyciel jest osobą w iarygodną, czyli posiadającą charakter i kom petencje, które łącznie stanow ią podstaw ę zaufania. Jak to zauw aża prof. P iotr Sztom pka, zw łaszcza w tedy gdy m a świadom ość, że wychowankowie oczekują od niego cnót instrum entalnych, czyli kom petencji i skuteczności, czy także cn ó t m o raln y ch - uczciwości, a m oże bezinteresow ności, a także cn ó t pow ierniczych, czyli reprezentow ania interesów uczniów i udzielania im p o m o c y 9.

N auczyciele p o w in n i być uczciw i, spraw iedliw i, kierow ać się o kreślonym system em sp ołecznie akceptow anych w artości, być p rzy k ła d em w zorca osobow ościow ego. D o m r o ­ dzin n y m usi m ów ić do dzieci tym sam ym głosem , co szkoła. W szelki dysonans w tej kwestii prowadzi zawsze do niepowetowanych strat i klęski całego procesu wychowawczego. Podobnie środow isko - otoczenie społeczne szkoły - p o w in n o stw arzać właściwe w aru n k i do pracy

8 Konferencja dla dyrektorów szkół, która odbyła się 05.11.2010. r w Warszawie nt. „Europejski wym iar edukacji - rola dyrektora szkoły w realizacji m iędzynarodow ych projektów w spółpracy szkół”.

szkoły i realizacji p ro c e su dydaktyczno-w ychow aw czego „poza ław ą szkolną” (cyt. z a p o ­ życzony od K. D enka). Jeśli w środow isku obserw ow ać b ędziem y bagatelizow anie sytuacji szkoły, jeśli w n im dom inow ać b ę d ą zupełnie inne w artości (dokładniej - ich w ulgaryzacja) niż te p referow ane przez szkołę, cały proces w ychow aw czy cechow ał się b ęd z ie u d aw a n ą efektyw nością, p o d o b n ie ja k zresztą efekty kształcenia.

W relacjach in te rp erso n aln y c h nauczyciele - uczniow ie b ra k jest tego, co nazyw am y m iło ścią do człow ieka, a w ięc d obroci, życzliwości, otw arto ści, spraw iedliw ości, o p ty m i­ zm u , a ta k że w sp ó łp a rtn e rstw a . B rak jest u nauczycieli p o d m io to w y c h relacji ze sw oim i w ychow ankam i, a szczególnie tego, iż p od m io to w o ść to uznanie, że każdy u czeń m a praw o do godności i szacunku, że jest je d n o stk ą je d y n ą i n iepow tarzalną, osobą m yślącą i czującą, je d n o stk ą w olną, ale i odpow iedzialną. Z atem je d n o lity fro n t wychow aw czy w w aru n k ach w ysokiego po zio m u zaufania to w arunek konieczny, absolutnie n iezb ęd n y do dobrej pracy w spółczesnej szkoły. Jeśli m ów im y obecnie o kryzysie szkoły, o „rozw ieraniu się nożyc” p o ­ m iędzy oczekiwaniam i społecznym i a efektami i jakością pracy szkół, to trzeba jednoznacznie pow iedzieć, że sta n te n jest w ynikiem n iesp ełn ien ia tego koniecznego w arunku.

Zaufanie i samodzielność w relacji nauczyciele akademiccy - studenci. P rzydatnym i inspirującym dokum entem w określaniu praw i pow inności nauczycieli akadem ickich m oże być „D eklaracja w sprawie etyki zaw odu nauczyciela” przyjęta przez M iędzynarodów kę E du­ kacyjną. W artykule 2 zobowiązano nauczycieli akadem ickich do przestrzegania następujących n o rm postępow ania w obec studentów : wzajem ne poszanow anie oraz praw o do pryw atności i poszanow ania w yborów światopoglądowych; zaangażowanie na rzecz pom yślności i interesów sw oich studentów ; opiekuńczość i zaufanie; w yposażenie w system w artości zgodny z m ię­ dzynarodow ym i praw am i człowieka; spraw iedliw ość i em patia; n ienadużyw anie religijnej, duchow ej lub ideologicznej k o ntroli n a d m ło d y m człow iekiem 10.

D om inuj ący w pływ na efekty studiow ania i wychow ania studentów w yw iera nauczyciel akadem icki, szczególnie jego u m iejętności dydaktyczne i sylw etka aksjologiczna. S zacunek m a te n nauczyciel akadem icki, k tó ry posiada głęboką w iedzę teoretyczną i p raktyczną, którą um ie przekazać i n ieu stan n ie uzupełniać, przestrzega term inow ego prow adzenia zajęć, k o n ­ sultacji i egzam inów, odznacza się w ysoką k u ltu rą osobistą, szanuje osobow ość stu d en tó w i p otrafi kształtow ać ich sylwetkę aksjologiczną. Jest otw arty n a ich problem y, oczekiw ania oraz gotow y n a dialog z m łodzieżą. Studenci cenią nauczyciela, jeżeli potrafi ich zm otywować oraz włączyć do działalności badaw czej i w spom agania w łasnego rozw oju, tj. kształtow ania odpow iedzialności, zaufania, sam odzielności, aktyw ności poznaw czej i innow acyjnej.

W p rzy p a d k u każdej szkoły, w ty m i wyższej, istotne jest kształtow anie u stu d en tó w (uczniów ) system u w artości, ze szczególnym zw ró cen iem uw agi n a zaufanie, ale także n a sam odzielność w studiow aniu (aktyw ność naukow ą poza m u ram i uczelni), sam odzielność w m yśleniu, ocenianiu, w nioskow aniu, uogólnianiu. N a te n te m at p rzekonująco m ów i prof. K azim ierz Denek: „U derza nied o cen ian ie przez stu d e n tó w takiej cennej w artości, jak ą jest sam odzielność. W yraża ją niezależne działanie w różnych sferach aktyw ności ludzkiej. P rze­ jawia się głównie w tym , że student jest zaradny. Samodzielnie: dostrzega, określa i rozwiązuje problem y; zaspokaja swoje potrzeby; kieruje się w sw oim życiu uznaw anym i i preferow anym i przez społeczeństwo w artościam i. R ozum iana w te n sposób sam odzielność stanow i w arunek i przejaw p odm iotow ości stu d e n ta”11.

10 D eklaracja w sprawie etyki zaw odu nauczyciela, M iędzynarodów ka Edukacyjna, [w:] X X X IX Krajowy Z jazd

delegatów ZNP. M ateriały i dokum enty, ZG ZNP, W arszawa 2006, s. 37.

11 K. D enek, Uniwersytet w perspektywie społeczeństwa wiedzy. D ydaktyka akademicka i jej efekty, Wyd. Wyższa Szkoła Pedagogiki i A dm inistracji, Poznań 2011, s. 221-222.

182 Stefan Szałach Jeżeli nauczyciel akadem icki p rzyjm uje p o d m io to w o ść jako cel i zasadę kształcenia, wówczas m usi się godzić na ograniczanie swojej podm iotow ości z podm iotow ością studenta, ale też od nauczyciela zależy, czy ta św iadom ość będzie się rozw ijać rów nież u jego w ycho­ w anków 12. Podm iotow e podejście do stu d e n ta (ucznia) po w in n o uw zględniać następujące zasady postępow ania: każdy u czeń i stu d e n t a) jest je d n o stk ą je d y n ą i n iep o w tarzaln ą; b) jest jed n o stk ą m yślącą i czującą; c) w inien m ieć praw o do godności i szacunku; d) m a praw o do błędu; e) w k ażdym z n ic h jest o d ro b in a dobra; f) jest je d n o stk ą w olną, ale i o d p o w ie­ dzialną.

P o żąd a n y m i cech am i osobow ości nauczyciela i jego etyki zaw odow ej p o w in n y być p rze d e w szystkim : p o d m io to w o ść i p a rtn e rs tw o w sto s u n k u d o jego w y chow anków i in ­ nych nauczycieli, zaufanie, u m ie ję tn o ść organizacji pracy, k u ltu ra ogólna i p edagogiczna oraz odpow iedzialność za uczniów i studentów , siebie i uczelnię. Nauczyciele p o w in n i m ieć św iadom ość swoich cech, kom petencji i postaw, być hum an istam i i przew odnikam i po świe- cie w arto śc i i w ied zy o raz o rę d o w n ik a m i in n o w ac y jn y c h działań , a ta k że obyw atelskich i patriotycznych postaw.

W nioski

1. F u n d am e n tem b u d o w an ia zaufania jest jego kształtow anie w m ałych g ru p ac h sp o ­ łecznych w tym tej podstaw ow ej - w rodzinie.

2. Z aufanie to je d e n z głów nych czynników osiągania trw ałego sukcesu.

3. G łów nym p o w odem zw alniania się ludzi z p racy są złe sto su n k i w ich środow isku, głównie z ich przełożonym , a co trzecie m ałżeństwo kończy się rozw odem ze względu n a b ra k zaufania (egoizm ).

4. W śród znaczących cech i kom petencji nauczyciela akadem ickiego studenci wskazują zaufanie dopiero n a p oczątku drugiej dziesiątki.

5. Szczególnego znaczenia w edukacji nabierają cechy przyw ódcze dyrektorów szkół i nauczycieli-wychowawców .

6. W relacjach in terpersonalnych zaufanie jest funkcją ch arak teru i kom petencji czło­ wieka.

7. W relacjach interpersonalnych uczeń (student) pow inien normy, zasady i zachowania nauczyciela czynić sw oim i, je d n a k aby to nastąpiło, w ychow aw ca m usi być osobą w iarygodną.

8. W relacjach in terp erso n aln y ch nauczyciel - uczeń często b ra k jest m iłości do czło­ w ieka, a w ięc życzliwości, otw artości, spraw iedliw ości, optym izm u, a także w spół- p artnerstw a.

9. Nauczyciele akadem iccy pow inni więcej uwagi kierować na kształtowanie sam odziel­ ności studentów , szczególnie w zakresie dostrzegania i rozw iązyw ania problem ów. 10. Przyjm ow anie przez nauczyciela p odm iotow ości jako celu i zasady kształcenia w y­

m aga um iejętnego dzielenia się n ią z podm io to w o ścią uczn ia (studenta).

12 Por. S. Szałach, Zasady skutecznego działania - warte zainteresowania, [w:] Regionalizm i twórczość w edukacji, red. K. Denek, L. Pawelski, A. Żukrowska, Borne Sulinowo - Szczecinek 2011, s. 456-458.

Stefan Szałach

Zaufanie w relacjach interpersonalnych - wybrane aspekty

W artykule zasygnalizowano jedynie znaczenie zaufania w budowaniu relacji międzyludzkich. Ludzie instynktownie ufają tym osobom, których charakter jest oparty na właściwych zasadach i war­ tościach. To podstawa budowania partnerstwa: rodzice - szkoła - najbliższe środowisko oraz w przy­ padku szkoły wyższej, nauczyciele akademiccy - studenci. Powyższe składniki tworzą środowisko wychowawcze, a tworzyć będą jednolity front wychowawczy, jeśli systemy wartości, zasad i głoszonych sądów przez te trzy ogniwa będą tożsame.

Podkreślono również, iż relacje interpersonalne są powiązane z zaufaniem, które wzbudza w dru­ giej osobie nadawca kom unikatu dzięki temu, że sam jest wiarygodny. Kiedy poziom zaufania jest duży, porozumienie następuje bez trudności. Gdy jednak zaufanie jest niewielkie, porozumienie jest ograniczone, czasochłonne i nieefektywne. O zaufanie w relacjach interpersonalnych muszą zadbać nie tylko nauczyciele i studenci, ale również rodzice.

Słowa kluczowe: zaufanie, wiarygodność, relacje interpersonalne, wartości, rodzina, szkoła,

środowisko szkolne, jednolity front wychowawczy

Trust in interpersonal relationships - selected aspects

The article also warned only the importance of trust in building relationships. People instinctively trust the persons whose character is based on appropriate principles and values. This is the basis for building a partnership: parents - school - the closest environment and, in the case of higher education, professors - students. These components make up the educational environment, and create a unified front will tutorial, if the system values, principles and their courts by these three links will be the same.

It has also highlighted that interpersonal relationships are associated with trust, which raises the second person the sender of the message because he is trustworthy. When the trust level is large, the agreement follows without difficulty. But when the trust is small, the agreement is limited, time consuming and inefficient. About trust in interpersonal relationships must take care not only teachers and students but also parents.

Key words: trust, credibility, interpersonal relationships, values, family, school, school environ­

ment, the single front tutorial.