Marcin Adamiak
Dywizjon "finlandzki" : próba
sformowania polskiego dywizjonu
myśliwskiego dla Finlandii
Echa Przeszłości 14, 109-122
Marcin Adam iak
doktoran t n a Wydziale Historycznym U niw ersy tetu Gdańskiego
DYWIZJON „FINLANDZKI”.
PRÓBA SFORMOWANIA POLSKIEGO
DYWIZJONU MYŚLIWSKIEGO DLA FINLANDII
Inicjatyw a w ykorzystania polskich pilotów w wojnie sowiecko-fińskiej wyszła z kręgu dowództwa lotnictw a polskiego we Francji. Ppłk dypl. M ateusz Iżycki1, w dniu 6 g ru d n ia 1939 r., w ystąpił z projektem zgłoszenia „polskich lotników jako ochotników do F in lan d ii”2. Identyczny projekt przedstaw ił a t tache wojskowy fińskiej am basady w Londynie, kpt. Inż. L au ri V uolasvirta, który w rozmowie 14 gru d n ia 1939 r. ze swoim polskim odpowiednikiem mjr. dypl. Jan u sz e m Ilińskim 3 zaproponował wysłanie „do Finlan dii polskich pilo tów i m echaników internow anych obecnie n a Łotwie i Litw ie”4.
A m basador Wielkiej B ry tan ii w B ukareszcie Reginald H oare5 zapropono wał 18 g ru d n ia 1939 r. w ykorzystanie polskich pilotów, którzy znajdow ali się n a terenie R um unii w obozach internow ania. H oare tw ierdził, że polscy piloci pomimo potrzeby „przeszkolenia, zanim b ędą mogli latać n a naszych [angiel skich] najbardziej nowoczesnych sam olotach”, to jed n a k „w większości są 1 Mateusz Iżycki de Notto (1898-1952) - w omawianym okresie szef Oddziału III Opera cyjnego Dowództwa Lotnictwa.
2 Dowódca lotnictwa polskiego we Francji gen. Józef Zając wspomina: „[...] 6.XII.1939 [...] Zaraz rano byłem u Sikorskiego, który miał decydować, czy zgłosić polskich lotników jako ochotników do Finlandii, która została zaatakowana przez bolszewików; z taką inicjatywą przyszedł rano płk. Iżycki”, zob.: J. Zając, Dwie wojny. Mój udział w wojnie o niepodległość i w obronie powietrznej Polski, Londyn 1964, s. 275-276.
3 Janusz Iliński (1896-1961) - członek Polskiej Misji Wojskowej w Londynie, później attaché wojskowy ambasady polskiej w Londynie; zastępca szefa sztabu Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich.
4 Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie (dalej: AIPMS), sygn. A.XII.46/1, List mjr dypl. J. Ilińskiego do kpt. inż. L. Vuolasvirta, 15 grudnia 1939 r.
5 Reginald Hervey Hoare (1882-1954) - ambasador Wielkiej Brytanii w Bukareszcie w latach 1935-1941.
w pełni zdolni do obsługiw ania samolotów, których znaczną ilość posiadam y w zapasie, a które tera z używ ane są w F inlandii”. A m basador zastanaw iał się, czy „byłoby w arto zaprosić Polaków jako ochotników do służby w F in la n dii i dostarczyć im potrzebne samoloty?”6. Inicjatyw a am b asad o ra Hoare została chłodno p rzyjęta w Londynie. L aurence Collier7 w piśm ie do podse k re ta rz a sta n u w m in isterstw ie lotnictw a stw ierdził, że „Lord H alifax m a wątpliwości, czy byłoby pożądane, aby zakłócać już poczynione u sta le n ia n a te m a t w ykorzystania polskich pilotów we F rancji i w Anglii”8.
N ależy również wspomnieć o działalności kpt. pil. P aw ła K aczm arczyka9, który w Sztokholm ie próbował zorganizować polską eskadrę m yśliwską. N ie stety jego działalność szybko wytropił wywiad Szwecji i kpt. P. Kaczmarczyk m usiał wyjechać do Wielkiej B ry tan ii10.
W listopadzie 1939 r. wojskowe lotnictwo Finlan dii posiadało 301 samolo tów, z czego 116-119 samolotów bojowych (myśliwskich, bombowych i rozpo znawczych). N atom iast lotnictwo m yśliwskie dysponowało liczbą 46 samolo tów zorganizow anych w trzech pułkach lotniczych11.
Gen. W ładysław Sikorski w yraził zgodę n a zorganizow anie „1 eskadry m yśliwskiej i 1 esk adry bombowej”12, w sum ie składających się z pięćdziesię ciu pilotów13 pod w arunkiem , że nie zakłóci to procesu form ow ania oddzia łów lotniczych n a terenie Francji. Dlatego planow ano w ykorzystanie polskich pilotów internow anych n a Łotwie i Litwie.
Zgoda gen. Sikorskiego n a pomoc Fin land ii spowodowała konieczność zintensyfikow ania wysiłków zw iązanych z ew akuacją polskich pilotów in te r nowanych n a Łotwie i Litwie. W dniu 21 g ru d n ia 1939 r. m jr dypl. J. Iliński poprosił płk. dypl. Leona M itkiew icza14 o ew akuację „z Łotwy względnie
6 The National Archives w Londynie (dalej: TNA), Foreign Office (dalej: FO), 371/23645, N7618/194/56, Telegram nr 884, R. Hoare do FO, 18 grudnia 1939 r.
7 Laurence Collier (1890-1976) - szef Departamentu Północnego Foreign Office.
8 TNA, FO 371/23645, N7618/194/56, Pismo L. Colliera do podsekretarza stanu w mini sterstwie lotnictwa, 6 stycznia 1940 r.
9 We wrześniu 1939 roku komendant Ośrodka Wyszkolenia Pilotażu Nr 3 na lotnisku w majątku Derewiańczyce koło Słonima. Ośrodek podlegał Bazie Lotniczej Nr 5 w Lidzie. Zob.: J .Pawlak, Płonące bazy - wrzesień 1939, Warszawa 2004, s. 77.
10 G. Sliżewski, Stracone złudzenia. Polskie lotnictwo myśliwskie nad Francją w 1940 roku, Koszalin 2000, s. 28.
11 M. Zgórniak, Europa w przededniu wojny. Sytuacja militarna Europy w latach 1938-1939, Kraków 1993, s. 525; P. Przymusiała, Wojna zimowa 1939-1940. Działania lotnicze w czasie wojny sowiecko-fińskiej, Warszawa 1997, s. 47.
12 Studium Polski Podziemnej w Londynie (dalej: SPP), sygn. A6.4.10, Pismo gen. Sikor skiego do ppłk. dypl. T. Rudnickiego, 27 grudnia 1939 r.
13 Ulkoasiainministerion arkisto w Helsinkach (Archiwum Ministerstwa Spraw Zagra nicznych dalej: UM), sygn. 109 C3d, Telegram poselstwa w Genewie do Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Helsinkach, 10 grudnia 1939 r.
14 Leon Mitkiewicz-Zółtek (1896-1972) - po przywróceniu stosunków dyplomatycznych z Litwą w 1938 r. został wyznaczony na stanowisko attache wojskowego w Kownie, do 15 października 1939 r. kierował ewakuacją polskich żołnierzy internowanych na Litwie i Łotwie.
z Litw y około 50 pilotów m yśliw skich i m echaników do Szwecji”15. Płk L. Mitkiewicz - 28 g ru d n ia 1939 r. - był już „w trakcie załatw ian ia spraw y form ow ania oddziałów ochotniczych polskich dla F in la n d ii” a, ja k p isał w odpowiedzi do mjr. dypl. J. Ilińskiego, n a „podstawie pism a P a n a M ajora będę przygotowywał obsadę p erson aln ą dywizjonu lotniczego. Potrzebny per sonel z Łotwy i Litw y może być sprow adzony do Szwecji w ciągu stycznia”. M itkiewicz zam eldow ał również, że „obecnie trudności z ew akuow aniem z Łotwy i Litw y nie m a poza przeszkodam i kom unikacyjnym i”16. T rasa ew a kuacji polskich pilotów wiodła z Łotwy lub Litwy, drogą m orsk ą lub lotniczą do Sztokholm u a dalej do F ran cji17.
N a Łotwie znajdow ało się około 100 polskich sam olotów szkolnych i turystycznych, które pragnęli zakupić Łotysze. Gen. W. Sikorski w zam ian za zgodę rzą d u łotewskiego n a zwolnienie „wszystkich polskich lotników, znajdujących się w obozie internow anych”, oraz zwolnienie sam olotu p a s a żerskiego Douglas, należącego do Polskich Linii Lotniczych „LOT”, zam ierzał sprzedać te sam oloty za około 20% rzeczywistej w artości”18.
W dniu 27 g ru d n ia 1939 r. gen. Sikorski polecił ppłk. dypl. Tadeuszowi R udnickiem u19 w „związku z projektem sform ow ania” eskadry m yśliwskiej i bombowej przeprow adzenie „w m iarę możliwości” ew akuacji „wszystkich lotników polskich znajdujących się n a terenie Łotwy i Litwy”, a ew akuow a nych pilotów „zgrupować przejściowo w Szwecji”. N a dowódcę eskadry myśliw skiej został wyznaczony ppłk pil. Tadeusz Piotrowicz natom iast n a dowódcę eskadry bombowej m jr obs. W ładysław Tuchółko20, oficerem technicznym zo stał m jr inż. J a n G ray21. S tro n ą finansow ą oraz dostarczeniem sp rzętu m iała zająć się F in lan d ia22.
15 AIPMS, sygn. A.XII.46/1, Pismo mjr. dypl. J. Ilińskiego do płk. dypl. L. Mitkiewicza, 21 grudnia 1939 r.
16 AIPMS, sygn. A.XII.46/1, Pismo płk. dypl. L. Mitkiewicza do mjr. dypl. J. Ilińskiego, 28 grudnia 1939 r.
17 Ewakuacja nie przebiegała tak sprawnie, jak pisał płk Mitkiewicz, zdarzały się przy padki aresztowania przez Niemców statków, na których płynęli polscy żołnierze. Szerzej na temat ewakuacji zob.: K. Piątkowski, Ewakuacja polskich wojskowych do Francji. Wybrane zagadnienia funkcjonowania „szlaku północnego” od września 1939 do czerwca 1940 roku, „Prze gląd Historyczno-Wojskowy”, 2010 nr 2; W.K. Roman, Działalność niepodległościowa żołnierzy polskich na Litwie i Wileńszczyźnie wrzesień 1939 r. - czerwiec 1941 r, Piotrków Trybunalski 2003; M. Adamiak, Projekt wysłania żołnierzy polskich internowanych na Litwie i Łotwie na front sowiecko-fiński, „Dzieje Najnowsze”, 2009 nr 1, s. 75-81.
18 SPP, sygn. A6.4.10, Pismo gen. Sikorskiego do ppłk. dypl. T. Rudnickiego, 27 grudnia 1939 r.
19 Ppłk. dypl. Tadeusz Rudnicki po płk. dypl. Leonie Mitkiewiczu prowadził ewakuację żołnierzy polskich internowanych na Litwie i Łotwie.
20 Władysław Tuchółko (1901-1994) - w 1939 r. komendant Wojskowego Ośrodka Spado chronowego w Bydgoszczy.
21 Gray Jan (1893-1971) - zdemobilizowany z PSP w Anglii jako major i Squadron Leader. 22 SPP, sygn. A6.4.10, Pismo gen. Sikorskiego do ppłk. dypl. T. Rudnickiego, 27 grudnia 1939 r.
Polskie eskadry m iały zostać zorganizow ane i przeszkolone n a terenie Szwecji, skąd - po odbiorze samolotów, które m iała dostarczyć - n a prośbę Fin landii - W ielka B ry tan ia - udałyby się „drogą pow ietrzną do F inlan d ii”. E sk ad ry m iały wejść „w skład lotnictw a finlandzkiego, będąc pod dowódz tw em polskim i [...] [polską] obsadą”23. Jed nym z w arunków polskiej pomocy było stw orzenie samodzielnego dywizjonu24. Polscy piloci m ieli posiadać te sam e p raw a i „te sam e wynagrodzenie ja k odpowiadający im w szeregach Fińskich Sił Pow ietrznych [,..]”25.
J a k ju ż powyżej wspom niano samoloty, dla polskiego dywizjonu m iała dostarczyć W ielka B ry tan ia, 19 g ru d n ia 1939 r., kpt. L. V uolasvirta poinfor mował m jr dypl. J . Ilińskiego, że „w styczniu dostarczone z o stan ą do Szwecji [od] 20 do 30 jednom iejscowych samolotów m yśliw skich typu Gloster-G aun- tle t26 [...] Sam oloty te m ają być przeznaczone stosownie do w niosku tu tejsze go [fińskiego] Poselstw a [w Londynie] dla polskich załóg”27.
F iń sk a dyplomacja s ta ra ła się o zakup samolotów w Wielkiej B rytanii. Poseł Fin land ii w Londynie - Georg G ripenberg28 - już 3 g ru d n ia 1939 r. - otrzym ał polecenie z fińskiego M inisterstw a Spraw Zagranicznych, aby n aty ch m iast zakupić 30 samolotów Spitfire29, H urrican e30 lub G ladiator31. N ato m iast 14 g ru d n ia otrzym ał dyspozycje, by kupić 20 G ladiatorów i póź niej jeszcze kolejne 1032. W ielka B rytan ia, k tó ra potrzebow ała sam a sam olo tów, nie spieszyła się również z w ykonaniem zam ów ienia z la ta 1939 r., na dostaw ę do Finland ii samolotów m yśliw skich H aw ker H urrican e oraz bom bowców B ristol Blenheim . A ttaché wojskowy polskiej am basady w H elsin kach w raporcie z 7 stycznia 1940 r. donosił, że fiński „generał L u n dq uist33, 23 AIPMS, sygn. A.XII.46/1, Pismo mjr. dypl. J. Ilińskiego do płk. dypl. L. Mitkiewicza- -Żółtka, 21 grudnia 1939 r.
24 UM, sygn. 109C3d, Telegram poselstwa w Bukareszcie do Ministerstwa Spraw Zagra nicznych w Helsinkach, 12 grudnia 1939 r.
25 AIPMS, sygn. A.XII.46/1, List kpt. inż. L. Vuolasvirta do mjr. dypl. J. Ilińskiego, 22 grudnia 1939 r.
26 Gloster Gauntlet - dwupłatowy, jednomiejscowy samolot myśliwski o konstrukcji meta lowej krytej płótnem i duraluminium. Uzbrojenie stanowiły dwa karabiny maszynowe Vickers kalibru 7,7 mm, zamontowane w kadłubie, strzelające poprzez śmigło. Na dolnych płatach zainstalowano wyrzutniki 20-funtowych bomb (po cztery na płat).
27 AIPMS, sygn. A.XII.46/1, List kpt. inż. L. Vuolasvirta do mjr. dypl. J. Ilińskiego, 22 grudnia 1939 r.
28 Georg Achates Gripenberg (1890-1975) - był posłem w latach 1933-1942.
29 Supermarine Spitfire - jednomiejscowy myśliwiec, uzbrojenie stanowiło 8 karabinów maszynowych Browning 7,7 mm lub 2 działka 20 mm i 4 karabiny 7,7 mm.
30 Hawker Hurricane - samolot myśliwski, jednomiejscowy, jednosilnikowy dolnopłat o konstrukcji metalowej z częściowo płóciennym pokryciem. Uzbrojenie stanowiło osiem karabi nów maszynowych Browning kalibru 7,7 mm.
31 Gloster Gladiator - jednomiejscowy samolot myśliwski w układzie dwupłata o kon strukcji metalowej. Uzbrojony był w 4 karabiny maszynowe kal. 7,7 mm.
32 G.A. Gripenberg, Finland and the Great Powers. Memoirs o f a Diplomat, Lincoln 1965, s. 89.
jeszcze w p a ź d ziern ik u [1939], n acisk ał angielskiego a tta c h e lotniczego o przyspieszenie tych zamówień, co jed n a k nie dawało żadnego re z u lta tu . 7 g ru d n ia rząd angielski udzielił zezwolenia n a eksport samolotów zamówio nych w lecie przez Finlandię. P ra s a angielska podkreślała, że je s t to tra n s a k cja pryw atnych firm angielskich, a nie akcją rzą d u angielskiego”34.
Podczas spotkania, w d niu 14 stycznia 1940 r., G ripenberga z lordem H alifaxem 35, poseł fiński oświadczył, że F in lan d ia pilnie potrzebow ała 60 nowoczesnych myśliwców H u rric a n e lub Spitfire. H alifax obiecał zrobić wszystko, co będzie możliwe w spraw ie dostaw y samolotów36.
B rygadier Ling37 - specjalny w ysłannik Wielkiej B rytan ii do F inlandii - składając w dniu 16 stycznia 1940 r., ra p o rt ze swojej m isji w F inlandii przed Wojskowym K om itetem Koordynacyjnym (M ilitary C oordinating Com m ittee) stw ierdził, że F inlandii brak uje przede w szystkim myśliwców, a piloci walczą n a resztkach sprzętu. W edług Linga tylko trzydzieści samolotów m y śliwskich n ad al nadaje się do walki, a G ladiatory w ysłane z Wielkiej B rytanii m iesiąc wcześniej dopiero tera z docierają do F in lan d ii38.
Z ra p o rtu brygadiera Linga G abinet W ojenny dowiedział się o tragicz nym położeniu F inlandii, ale wydawało się to niemożliwe, aby W ielka B ry ta n ia m ogła skutecznie pomóc Finlandii. N a posiedzeniu G abinetu Wojennego szef sztab u lotnictw a39 stw ierdził, że dw anaście z dw udziestu H urricanów mogłoby zostać sprzedanych do F inlandii. W końcu Finowie m ieli otrzym ać dw anaście Hurricanów, z których tylko osiem przybyło do Finlan dii n a kilka dni przed końcem wojny, zbyt późno, by wziąć udział w w alkach40.
N a posiedzeniu G abinetu Wojennego w dniu 23 stycznia 1940 r., m in ister lotnictw a, Kingsley Wood41, powiedział, że „rozważył ze sztabem lotnictw a kw estie wysyłki samolotów [...] do F in land ii [...] i zalecał by wydać (re le a se ) sam oloty H urrican e”. M inister stw ierdził, że W ielka B ry tan ia była przygoto w an a do sprzedaży 12 H urricanów , z których „8 było już dostępnych a 4 pójdą praw dopodobnie w ciągu m iesiąca”. G abinet W ojenny zatw ierdzi!
34 AIPMS, sygn. A.XII. 76/1, Raport attaché wojskowego poselstwa RP w Helsinkach ppłk. dypl. W. Łosia, 7 stycznia 1940 r.
35 Edward Frederick Lindley Wood hrabia Halifax (1881-1959) - brytyjski polityk Partii Konserwatywnej, w omawianym okresie był ministrem spraw zagranicznych.
36 G.A. Gripenberg, op. cit., s. 109-110.
37 Christopher George Ling (1880-1953) - brygadier (generał brygady), specjalny wysłan nik Wielkiej Brytanii do Finlandii podczas wojny zimowej.
38 TNA, War Cabinet and Cabinet (dalej: CAB) 65/5, WM(40)16, 17 stycznia 1940 r.; T. Munch-Petersen, The Strategy o f Phoney War. Britain, Sweden and the Iron Ore Question 1939-1940, Sztokholm 1981, s. 118.
39 Cyril Newall (1886-1963) - szef sztabu lotnictwa w latach 1937-1940.
40 J. Nevakivi, The Appeal that Was Never Made. The Allies, Scandinavia and the Finnish Winter War 1939-1940, London 1976, s. 85; A.J. Bayer, British policy towards the Russo-Finnish winter war 1939-1940, “Canadian Journal of History”, 1981 nr 1, s. 36.
41 Howard Kingsley Wood (1881-1943) - członek Partii Konserwatywnej. Minister lotnic twa w latach 1938-1940.
„sprzedaż 12 samolotów H u rrican e dla rząd u fińskiego, pozornie dostarczo nych do F in landii przez firm ę produkująca dany sam olot”42. N astępnego d n ia m in ister lotnictw a poinformował G ripenberga, że F in la n d ia może zak u pić 12, a nie 60 H urricanów 43.
T ran spo rt samolotów z Wielkiej B ry tanii do F inlandii również trw ał dłu go i był bardzo skom plikowany pod względem logistycznym. Sam oloty p rze wożono z fabryk i m agazynów do portów i tam ładowano n a fińskie statki. N astępnie transpo rto w an e były do Szwecji, gdzie je m ontowano i testow ano w zakładach C en trala F lygverkstanden (C entralne Zakłady Lotnicze) i drogą pow ietrzn ą wysyłano do F inlandii. Czas potrzebny n a w ysłanie jednego tra n s p o rtu wynosił przeciętnie jeden m iesiąc44.
Sam oloty dostarczone do F inlandii nie były w pełni gotowe do walki. Myśliwce G ladiator nie zostały wyposażone w sprzęt do napraw , k arabiny m aszynowe zostały w ysłane bez am unicji o odpowiednim kalibrze, w bom bowcach Blenheim zam ontow ane były radiostacje, które nie posiadały często tliwości radiow ych używ anych w Fin lan d ii i nie zostały wyposażone w wy- rzu tn ik i bomb, pasujące do bomb, będących w użyciu w F in land ii45.
Rząd francuski również obiecał sam oloty Finlandii. A m basador F inlandii w P aryżu H arii H olm a46, w dniu 30 g ru d n ia 1939 r., od francuskiego m in i s tr a lotnictw a - G uya la C ham bre47 - otrzym ał obietnicę, że „rozpatrzy kw estię przy zn ania samolotów”48. W styczniu 1940 r., F ran cja planow ała wysłanie 30 samolotów m yśliw skich S au ln ier M orane 40649. M inister lotnic tw a i gen. Josep h V uillem in50 - dowódca lotnictw a francuskiego - planow ali również wysłać do F in lan dii 50 myśliwców Koolhoven51, pod w arunkiem , że „technicy lotnictw a zapew nią odpowiednie uzbrojenie”. W przypadku, gdyby nie zdołano „zagw arantow ać uzbrojenia”, gen. Vuillemin „sam zgrom adzi do staw ę [myśliwców] M orane 406”52.
42 TNA, CAB, 65/5, WM(40)21, 23 stycznia 1940 r. 43 G.A. Gripenberg, op. cit., s. 110-111.
44 C.G. Mannerheim, Wspomnienia, Warszawa 1996, s. 253; J. Nevakivi, op. cit., s. 80; T. Pawłowski, Gloster Gauntlet, „Lotnictwo”, 2010 nr 7, s. 84.
45 J. Nevakivi, op. cit., s. 80.
46 Harii Holma (1886-1954) - poseł Finlandii w Paryżu w latach 1927-1943. 47 Guy la Chambre (1898-1975) - minister lotnictwa w latach 1938-1940.
48 UM, sygn. 109C2e, Pismo posła H. Holmy do Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Helsinkach, 31 grudnia 1939 r.
49 TNA, War Office (dalej: WO), Assistance to Finland, 8 stycznia 1940 r.
50 Joseph Vuillemin (1883-1963) - krótko przed wybuchem II wojny światowej został dowódcą Francuskich Sił Powietrznych i pełnił tę funkcję do francusko-niemieckiego zawiesze nia broni w czerwcu 1940 r.
51 Koolhoven F.K.58 - holenderski samolot myśliwski, wyprodukowany na zamówienie lotnictwa francuskiego. Jednomiejscowy, dolnopłat o konstrukcji mieszanej. Uzbrojenie składało się z 4 karabinów maszynowych stałych, umieszczone w owiewkach pod skrzydłami, po dwa na każdym płacie.
52 Service Historique de l’Armée de Terre à Vincennes (dalej: SHAT), sygn. 27N8, dossier 3, Note au sujet de l’aide apporte a la Finlande, 19 stycznia 1940 r.
W dniu 26 stycznia 1940 r. doszło do sp o tkan ia am basado ra H. Holmy z m inistrem A ugustem Zaleskim. W dyskusji polski m in ister podkreślił, że F ran cja zobowiązała się dostarczyć do F in landii dodatkowe sam oloty dla 100 polskich pilotów, którzy obecnie zn ajdują się w Sztokholm ie53. 29 stycznia podczas sp o tkan ia p rem iera E d ou ard a D aladiera z am basadorem H. H olm ą oraz płk. A ladarem Paasonenem 54, francuski prem ier oświadczył, że: „rząd francuski odda sam oloty bojowe do dyspozycji polskich pilotów [...], którzy obecnie znajduje się w Sztokholm ie”55.
F ran cja n a początku lutego 1940 roku w ysłała do F inlandii 21 m yśliw ców M orane 40656 oraz 7 myśliwców C audron 74157. O biecała również 80 myśliwców Koolhoven oraz 109 sztu k innych typów samolotów. Żaden z myśliwców C audron nie przybył przed końcem działań wojennych, a pozo stałe obiecane myśliwce przybyły tuż przed podpisaniem pokoju58.
W styczniu 1940 r. w Sztokholm ie znajdowało się - ew akuow anych z Łotwy - 24 oficerów i 2 podoficerów pod dowództwem ppłk. pil. Tadeusza Piotrowicza. P płk T. Rudnicki n a k azał grupie ppłk. T. Piotrowicza „zorganizo wanie [...] zajęć w zakresie teorii sprzętu, z którego b ędą korzystać, geografii Finlan dii i pogranicznego rejonu Rosji, oraz n a u k i szwedzkiego i niem ieckie go”. Zorganizowane m iałyby być „ćwiczenia n a rc iarsk ie ”. Sprzęt - 28 m yśliw ców G loster G au n tlet - dla tej grupy w edług zapowiedzi angielskiego attaché wojskowego - płk. R. S u tto n -P ra tta 59 - „przybywa już do B ergen”, skąd po zam ontow aniu płóz „ma być odesłany do F inlandii”60.
Pod koniec stycznia 1940 r. w Sztokholm ie znajdowało się już „około 30 [polskich] lotników, (w tym 14 pilotów)”, a w „najbliższych dniach m a przybyć jeszcze 40 lotników (pilotów, m echaników i szoferów), jako uzupełnienie ludzi do pełnej eskadry m yśliw skiej”. Zatem F inlandii m ogła być oddana jed n a e sk ad ra m yśliw ska „bez tab o ru samochodowego”61.
53 UM, sygn. 109C2a, Pismo posła H. Holmy do ministra spraw zagranicznych w Helsin kach, 30 stycznia 1940 r.
54 Aladar Paasonen (1898-1974) - attaché fiński w Paryżu, następnie szef wywiadu woj skowego.
55 UM, sygn. 109C2a, Pismo posła H. Holmy do ministra spraw zagranicznych w Helsin kach, 30 stycznia 1940 r.
56 Morane-Saulnier MS.406 - jednomiejscowy, jednosilnikowy dolnopłat, konstrukcji me talowej. Uzbrojenie składało się z 1 działka kal. 20 mm strzelającego współosiowo przez reduk tor i wał śmigła oraz 2 karabinów maszynowych kalibru 7,5 mm zabudowanych w skrzydłach.
57 Caudron CR 714 Cyclone - jednomiejscowy, dolnopłat o drewnianej konstrukcji. Uzbro jony był w cztery karabiny maszynowe MAC M.39 kalibru 7,5 mm, zamontowanych na skrzy dłach. Pierwsze serie CR 714 były gotowe w styczniu 1940 roku i w następnym miesiącu sześć z nich wysłano do Finlandii, a pięć jeszcze nie uzbrojonych i nie w pełni wyposażonych, dostar czono do CWL w Lyon-Bron.
58 TNA, WO 208/3966, Aircraft in Finland, 1 marca 1940 r.; C.G. Mannerheim, op. cit., s. 253; J. Nevakivi, op. cit., s. 81.
59 Reginald Sutton-Pratt (1898-1962) - attaché wojskowy w Sztokholmie w latach 1939-1947. 60 SSP, sygn. A6.4.10, Pismo ppłk. dypl. T. Rudnickiego do szefa sztabu, 29 stycznia 1940 r. 61 SPP, sygn. A6.4.10, Podstawy akcji dla Finlandii, pismo bez daty.
Najważniejszym zagadnieniem przy form owaniu polskich oddziałów lotni czych dla Finlandii była postaw a Szwecji. Przedstawiciele Finlandii - w opinii ppłk. dypl. W ładysław a Łosia62 - byli gotowi „interw eniować u rzą d u Szwe cji” jed n a k „uzyskanie zezwolenia n a formowanie polskich oddziałów w Szwe cji”63 było „prawie wykluczone”64. Podobną opinię, w piśm ie skierow anym do mjr. dypl. J. Ilińskiego, w yraził płk dypl. L. M itkiewicz. „Dotychczas - stw ier dził Mitkiewicz - nie je s t wyjaśnione, jak ie stanow isko zajm ie rząd szwedzki w spraw ie form ow ania w Szwecji naszych oddziałów. N a podstaw ie rozmów z tutejszym finlandzkim A ttaché Wojskowym i przedstaw icielem dowództwa szwedzkich oddziałów ochotniczych oraz korespondencji z naszym A ttaché Wojskowym w H elsinkach odniosłem w rażenie, że nie nastąpiło jeszcze poro zum ienie pomiędzy rządam i F inlandii i Szwecji w tej spraw ie. Meldowałem o tym N aczelnem u Dowództwu, prosząc o uzyskanie potrzebnych decyzji w drodze dyplomatycznej. Bez jasnej decyzji Szwedów nic nie zrobimy”65. Pomimo tego, że wśród w szystkich p ań stw Szwecja udzieliła F inlandii n a j większej pomocy w m ateriale wojennym, a z jej te re n u przybyło najwięcej ochotników do F inlandii, to jed n a k nie zdecydowała się n a ta k daleko idącą pomoc F inlandii, ja k zgoda n a formowanie n a jej terytorium oddziałów pol skich. Rząd Szwecji zasłan iał się n eu traln o ścią odm aw iając F inlandii pomo cy, a w rzeczywistości obawiał się reakcji Niemiec i Zw iązku Sowieckiego na tak ie zaangażow anie w konflikt sowiecko-fiński. Niemcy były głównym od biorcą szwedzkiej rud y żelaza, zatem pojawienie się polskich żołnierzy n a teren ie Szwecji mogło spowodować niem iecki a ta k n a Szwecję.
N egatyw ne stanow isko, jak ie zajęła Szwecja, b ra k sprzętu, którego nie dostarczyła W ielka B ry tan ia i F ran cja oraz trudności z ew akuacją polskich pilotów doprowadziły do zarzucenia pom ysłu sform ow ania esk ad r lotniczych z pilotów internow anych w k rajach bałtyckich. Dowódca polskiego lotnictw a we Francji - gen. Jó zef Zając - stw ierdził, że wobec konieczności „gruntow ne go przeszkolenia zarówno personelu latającego ja k i technicznego przez fa chowych in struk to ró w n a nowym sprzęcie, oraz w zw iązku z brak iem m ate ria łu wojennego w F inlandii, dotychczasowe koncepcje organizacji jednostek lotnictw a polskiego n a terenie F inlandii zostały zaniechane”66.
W połowie stycznia 1940 r., pow stał kolejny projekt sform ow ania pol skiego dywizjonu lotniczego przeznaczonego dla Finlandii z pilotów znajd ują cych się we Francji. Tym razem au to ram i projektu byli Francuzi. W dniu 22 stycznia 1940 r. odbyła się konferencja francusko-polska, w której uczest
62 Władysław Gotfryd Ludwik Łoś (1892-1948) - polski attaché wojskowy w Helsinkach w latach 1935-1941.
63 AIPMS, sygn. A.XII.46/1, Sprawozdanie nr 1 ppłk. dypl. W. Łosia, attaché wojskowego w Helsinkach, 7 stycznia 1940 r.
64 UM, sygn. 109 C2e, Pismo posła H. Holmy do Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Helsinkach, 31 grudnia 1939 r.
65 AIPMS, sygn. A.XII.46/1, List płk. dypl. Mitkiewicza do mjr dypl. Ilińskiego, 28 grudnia 1939. 66 AIPMS, sygn. LOT A.IV 2/2a, Pismo gen. J. Zająca do ppłk. dypl. T. Rudnickiego, 12 lutego 1940 r.
niczyli gen. Victor D enain67 i gen. Jó zef Zając68. Gen. V. D enain poinformo wał gen. J. Zająca, że F ran cja m a zam iar wysłać do Finlan dii 80 samolotów myśliwskich, a on sam osobiście zajm ie się sp raw ą organizacji i szybkiego przeszkolenia polskiego dywizjonu m yśliwskiego69.
Gen. W. Sikorski również uw ażał, że najw łaściw szą form ą pomocy F in landii było obsadzenie „od 2 do 5 esk ad r lotniczych - tj. 25 do 50 płatowców”, a wykonanie „tej formy pomocy możliwe je s t od razu, o ile tylko lotnicy nasi otrzym ają niezbędny ekw ipunek i sprzęt. Przeszkolenie n a nowym sprzęcie je s t kw estią m aksym alnie 2 tygodni”70, n ato m ia st pomoc rzą d u polskiego zależy „wyłącznie od dostarczenia przez sprzym ierzone arm ie samolotów”71. Tego samego zdania, co gen. Sikorski, był gen. M aurice G am elin72, który w nocie z 27 stycznia 1940 r., stw ierdził, że pomoc F inlandii w postaci lotnic tw a je s t „niezbędna i p iln a”. „Wydaje się to stosunkowo proste - twierdzi! gen. G am elin - w odniesieniu do lotnictw a, a isto tn ą pomocą je s t wysłanie samolotów m yśliwskich. Trudność, ja k a się jed n a k pojawia, to że dostępna je s t niew ielka liczba pilotów fińskiego lotnictw a. F ran cja zam ierza przeciw
działać tej niekorzystnej sytuacji poprzez wysłanie polskich pilotów do F in landii. Ale to zajmie trochę czasu”73.
Rząd polski w „porozum ieniu z odpowiednim i w ładzam i francuskim i” postanow ił, że „zostanie obecnie sform owany jedynie 2-eskadrowy dywizjon m yśliwski, który weźmie udział w w alkach n a terenie Fin land ii jako jed n o st k a Polskich Sił Pow ietrznych podporządkow ana pod względem jej użycia Dowództwu F inlan d zkiem u ”. Dywizjon m iał zostać „całkowicie wyposażony w sp rzęt i m ate ria ł przez władze francuskie, plus niezbędny zapas i zorgani zowany n a podstaw ie etatów francuskich”. Piloci m ieli zostać przeszkoleni we Francji n a sam olotach C audron Cyclone CR-7 1474. K adrę dywizjonu m ia ło stanow ić 30 pilotów, 1 oficer techniczny, 24 m echaników samolotowych, 2 radiom echaników , 2 ru szn ik arzy i 1 reflektorzysta. Po przeszkoleniu perso nel dywizjonu i sprzęt m ieli zostać w ysłani do F inlan dii”75.
67 Victor Denain (1880-1952) - od października 1939 do czerwca 1940 szef francusko- polskiej misji wojskowej przy rządzie RP na wychodźstwie.
68 Józef Ludwik Zając (1891-1963) - od października 1939 roku dowódca Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej, od 22 lutego 1940 roku został dowódcą Polskich Sił Powietrznych.
69 J. Zając, op. cit., s. 308; W. Król, Zarys działań polskiego lotnictwa we Francji 1940, Warszawa 1988, s. 51.
70 AIPMS, sygn. PRM. 16/8, Notatka w sprawie pomocy dla Finlandii, 21 lutego 1940 r. 71 AIPMS, sygn. PRM. 16/9, Pismo gen. W. Sikorskiego do ministra A. Zaleskiego, 22 lutego 1940 r.
72 Maurice Gustave Gamelin (1872-1958) - od 1938 roku Naczelny Wódz armii francu skiej.
73 SHAT, sygn. 27N8, dossier 3, Note Relative aux théâtres d’operations Finlandais et Scandinaves, 27 stycznia 1940 r.
74 Francja 80 sztuk tych samolotów zamierzała wysłać do Finlandii z przeznaczeniem dla polskich pilotów. TNA, WO 208/3966, Finnish Air Force, 4 marca 1940.
75 AIPMS, sygn. LOT A.IV2/2a, Pismo gen. J. Zająca do ppłk. dypl. T. Rudnickiego, 12 lutego 1940 r.
Polskie stanow isko w spraw ie pomocy lotniczej F inlandii przedstaw ia aide-m em oire gen. W. Sikorskiego z lutego 1940 r. Polski p rem ier stw ierdził, że „Finlandii b rak u je przede w szystkim samolotów m yśliw skich i bombo wych. Posiadam y we F rancji liczne k ad ry tej broni. N atych m iast poprzez dostarczenie nowoczesnego sp rzętu i n astęp n ie w krótkim czasie organizując szkolenie mógłbym dysponować pew ną liczbą jednostek lotnictw a, które mo głyby być w ysłane do F inlandii. Myślę, że znaczenie tego rodzaju w sparcia m aterialnego i m oralnego byłoby znacznie większe niż wysłanie k ilk u b a ta lionów piechoty. Je śli wziąć pod uwagę, że m am y znaczne nadw yżki kadry w sto su n k u do liczby jednostek lotnictw a, które przew idujem y zorganizować. Jed n o stk i dla F in landii mogłyby więc być tworzone nie opóźniając term in u przygotow ania jednostek, które m uszą być tworzone we F rancji i w Anglii. Chodzi o to, żeby pomóc F in land ii szybko, ta k więc personel lotnictw a, który je s t gotowy, je s t ak tu aln ie szkolony. Mógłby on być zorganizow any i wyekwi pow any w szybkim czasie, żeby przynieść d la F in la n d ii is to tn ą pomoc w szybkim czasie”76.
W polskiej bazie lotniczej Lyon-Bron, pod koniec stycznia 1940 r., odbyła się n arad a, w której b rali udział płk pil. S tefan Paw likow ski77, ppłk pil. S tan isław K arp iń sk i78 oraz francuski k om endant lotniska Bron, płk Morin. P łk K arpiński przedstaw ił szczegóły p rojektu sform ow ania dywizjonu „fin landzkiego” z rezerw y polskich pilotów przebyw ających we Francji. Podczas n a ra d y ustalono, że istnieje dostateczna nadw yżka przeszkolonego personelu do sform ow ania dywizjonu. W ytypowano mjr. pil. Józefa K ępińskiego79 na przyszłego dowódcę dywizjonu. P łk Paw likow ski zaproponował, by n a oficera technicznego wyznaczyć kpt. inż. S tefan a G rotta. U stalono również, że wy jazd do F inlandii traktow ać należy jako ochotniczy, co m iało zostać podane do wiadomości pilotom i personelowi n aziem nem u80.
Tydzień po n aradzie kpt. inż. S. G rott zgłosił się do dowództwa lotnictw a polskiego w Paryżu, gdzie otrzym ał ogólne wytyczne oraz szczegółowe polece n ia od szefa oddziału technicznego zaopatrzenia. N astępnego dnia odleciał brytyjskim sam olotem pasażerskim do Sztokholm u81 .
W lutym 1940 r. w ynikła spraw a zaw arcia umowy z rządem fińskim, dotyczącej użycia jednostek lotnictwa polskiego w w alkach n a terenie Finlandii.
76 AIPMS, sygn. A.IV1/2, Aide-memoire gen. W. Sikorskiego, luty 1940 r.
77 Stefan Pawlikowski (1896-1943) - we wrześniu 1939 r. dowódca Brygady Pościgowej, we Francji komendant Centrum Wyszkolenia Lotniczego w polskiej bazie Lyon Bron.
78 Stanisław Karpiński (1891-1982) - podczas kampanii wrześniowej był zastępcą szefa Sztabu Lotniczego Sztabu Głównego, we Francji był szefem sztabu lotnictwa.
79 Józef Kępiński (1900-1964) - od października 1937 szef wyszkolenia Centrum Wyszko lenia Lotnictwa nr 1 w Dęblinie, w listopadzie 1939 przedostał się do Francji, od kwietnia 1940 r. dowódca 1/145 Dywizjonu Myśliwskiego (Warszawski), ranny podczas kampanii francuskiej, od października 1940 w Wielkiej Brytanii.
80 S. Karpiński, N a skrzydłach huraganu, Warszawa 2003, s. 99-100; W. Król, Zarys działań polskiego lotnictwa..., s. 51; G. Sliżewski, op. cit., s. 28.
Gen. J. Zając 12 lutego 1940 r. wystosował pismo do ppłk. dypl. T. R udnickie go, w którym upow ażnił go „do przeprow adzenia p ertrak ta cji z Rządem F in landzkim , celem u sta le n ia te k s tu umowy dotyczącej w arunków użycia jedno stek lotnictw a polskiego w w alkach n a teren ie F inlan dii”. Gen. Zając uważał, że um ow a „powinna być opracow ana zgodnie z następującym i wytycznymi:
a) Lotnictwo Polskie stanow i część Polskiej Siły Zbrojnej i zachowuje całkowicie c h a ra k te r narodowy,
b) Jed n o stk i L otnictw a Polskiego zo staną podporządkow ane pod wzglę dem ich taktycznego użycia Dowództwu Finlandzkiem u,
c) Personel L otnictw a Polskiego korzysta ze w szystkich upraw nień, jakie przysługują członkom Finlandzkiej Siły Zbrojnej i je s t uposażony n a koszt F inlan dii zgodnie z obowiązującymi tam przepisam i”. Gen. Zając poinformo wał płk. Rudnickiego również o tym , że „na razie F in lan d ia otrzym uje jeden 2-eskadrow y dywizjon m yśliw ski wyposażony całkowicie w edług organizacji francuskiej w raz z n iezbędną rezerw ą personelu i sp rzętu ”82.
W lutym n a stą p iła intensyfikacja prac n a d w ysłaniem dywizjonu lotni czego do F inlandii gen. J. Zając poinformował ppłk. dypl. T. Rudnickiego, że „wyposażenie ziem ne i samoloty francuskie przyjadą z przeszkoloną k a d rą pilotów i obsługi” stra ty m iały być uzupełniane „personelem znajdującym się w Szwecji”83.
Gen. J. Zając zawiadom ił ppłk. dypl. T. Rudnickiego, że w połowie m arca do F in land ii „miało przyjść z F rancji 30 wyszkolonych pilotów i 30 m echani ków oraz sam oloty [...]”. S tra ty dywizjonu m iały być uzupełniane „pełnow ar tościowymi m yśliwcami [pilotami] i całym personelem technicznym znajdują cym się w Szwecji. [...]”. Niestety, polskim władzom wojskowym nie udało się uzyskać zgody francuskiego m in isterstw a lotnictw a n a w ysłanie dywizjonu w pełni wyposażonego w tabo r naziemny. F rancuzi u zasadn iali sw ą odmowę, tw ierdząc, że „Finlandia prosiła tylko o sam oloty i personel”. U zupełnienie obsługi i cały m ate ria ł naziem ny m ieli dać Finowie, „jak również niezbędną pomocniczą obsługę, do czasu uzupełnienia dyonu personelem wyewakuowa- nym z Łotwy”84.
W dniu 8 m arca 1940 r. ppłk dypl. T. Rudnicki w ysłał pismo do gen. J. Zająca, w którym oświadczył, że „na prośbę fińskiego S ztabu G eneralnego” wysłał „do H elsinek m jr inż. G raya w celu, ja k zaznaczono w telegraficznej prośbie: »przygotowania pobytu lotników polskich w Finlandii«. Domyślam się, że chodzi tu o przygotowanie bazy dla przylotu naszego dyonu”85.
82 AIPMS, sygn. LOT A.IV 2/2a, Pismo gen. J. Zająca do płk. dypl. T. Rudnickiego, 12 lutego 1940 r.
83 AIPMS, sygn. LOT A.IV 2/2a, Pismo gen. J. Zająca do płk. dypl. T. Rudnickiego, 17 lutego 1940 r.
84 SPP, sygn. A6.4.10, Pismo gen. J. Zająca do ppłk. dypl. T. Rudnickiego, 7 marca 1940 r.; AIPMS, sygn. LOT A.IV 2/2a, Pismo gen. J. Zająca do płk. dypl. T. Rudnickiego, połowa marca 1940 r.
85 AIPMS, sygn. LOT A.IV 2/2a, Pismo ppłk. dypl. T. Rudnickiego do gen. J. Zająca, 8 marca 1940 r.
Dywizjon „finlandzki” m iał składać się z pilotów ochotników, których n a apel polskiego rząd u zgłosiło się ponad 10086. K andydaci do dywizjonu byli rekom endow ani przez dowódców dywizjonów z w rześnia 1939 r.87 Ta selekcja podyktow ana była liczbą ochotników, którzy zgłosili się do dywizjonu. W ięk szość pilotów dywizjonu wywodziła się z Brygady Pościgowej i C en tru m Wy szkolenia L otnictw a w D ęblinie88.
J a k już wspom niano, n a dowódcę dywizjonu został wyznaczony m jr pil. Jó zef K ępiński, jego zastępcą został kpt. pil. P io tr L aguna. Dowódcą 1 esk a dry wyznaczono kpt. pil. Antoniego W czelika, a 2 esk adry kpt. pil. Ju liu sz a Freya, szefem obsługi technicznej m ianow ano kpt. inż. A dam a Jaworskiego. Dywizjon składał się z 35 pilotów, oficera technicznego i około 130 techników oraz personelu pomocniczego. Dywizjon m iał zostać wyposażony w 26 Mora- nów - po 12 w każdej eskadrze i 2 sam oloty dowództwa, odpowiednią liczbę pojazdów m echanicznych i należny sp rzęt lotniczy89.
W polskim C entrum W yszkolenia L otnictw a w bazie w Lyon B ron zorga nizowano dywizjon szkoleniowy składający się z esk ad r szkoleniowej i tre n in gowej. Dowódcą dywizjonu szkoleniowego został kpt. pil. M ieczysław Wiór- kiewicz, n a to m ia st dowódcą z ra m ie n ia lotnictw a francuskiego kpt. pil. Jacq u es Rougevin-Baville. Do dywizjonu przydzielono kilk u francuskich in struktorów , ale wkrótce zastąpiono ich polskim i90.
Szkolenie dywizjonu trw ało od ra n a do wieczora. Polacy la ta li n a samolo tac h szkolnych, zastąpionych wkrótce przez bojowe M orany MS-406. Dywi zjon szkolił się bardzo intensyw nie, po lotach n a zad an ia indyw idualne piloci rozpoczęli loty w szykach bojowych i zw artych, starto w ali n a ćwiczebne walki pow ietrzne i strzelanie do celów pow ietrznych oraz naziem nych91.
Dywizjon otrzym ał pierw szeństw o w szkoleniu lotniczym, co zakłóciło u stalon y wcześniej i zatw ierdzony p lan szkolenia polskich jednostek. Jako pierw szy m iał się szkolić 2 Dywizjon „K rakow sko-Poznański”, n astęp n ie
1 Dywizjon „W arszawski”, a dopiero potem dwa następ n e dywizjony 3 i 492. N a początku m arca 1940 r. F rancuzi uznali, że dywizjon składający się z „30 pilotów i 30 m echaników ” je s t dostatecznie przygotowany do w ysłania do F in lan d ii93. Dowództwo dywizjonu zostało powiadomione, że w F inlandii
86 G. Sliżewski, op. cit., s. 28; J. Cynk, Polskie siły powietrzne w wojnie 1939-1943, t. 1, Gdańsk 2001, s. 109-110.
87 P. Zaniewski, M usimy się spieszyć, bo wojna skończy się bez nas. Wspomnienia pilota dywizjonu myśliwskiego GC 1/145 Varsovie spisane i opracowane przez Bartłomieja Belcarza, „Lotnictwo. Magazyn miłośników lotnictwa wojskowego, cywilnego i kosmonautyki”, 2006 nr 5(62), s. 54-55.
88 J. Cynk, op. cit., s. 109-110.
89 W. Król, Zarys działań polskiego lotnictwa..., s. 52-53; G. Sliżewski, op. cit., s. 28. 90 W. Król, Polskie skrzydła nad Francją, Warszawa 1986, s. 69; G. Sliżewski, op. cit., s. 30. 91 W. Król, Polskie skrzydła nad Francją..., s. 69; idem, Zarys działań..., s. 52.
92 W. Król, Zarys działań polskiego lo tn ic tw a ., s. 52.
93 AIPMS, sygn. LOT AIV.1/2a, Pismo gen. J. Zająca do ministra spraw wojskowych, 1 marca 1940 r.
polski dywizjon będzie la ta ł n a francuskich sam olotach m yśliwskich C audron Cyclone CR-714, których 80 sztu k zakupiła F in lan d ia94. K ilka tych samolo tów przydzielono do polskiej bazy w Bron, aby piloci dywizjonu „finlandzkie go” zapoznali się z nim i i wykonali n a nich loty treningow e. Równocześnie pilotom i personelowi technicznem u przydzielono zim ową odzież ochronną: futrzane czapki, k u rtk i, kombinezony, rękaw ice, buty, ciepłą bieliznę i przed m ioty osobistego użytku, a także k ró tk ą broń p a ln ą 95.
Zm ianę samolotów piloci dywizjonu „finlandzkiego” przyjęli bez e n tu z ja zmu, ponieważ panow ała opinia, że ich osiągi taktyczno-bojowe są gorsze od osiągów M oranów MS-406, że u legają częstym aw ariom 96.
W dniu 13 m arca 1940 r. F in lan d ia zaw arła pokój ze Związkiem Sowiec kim i projekt w ysłania polskiego dywizjonu lotniczego przestał być aktualny. Polski a ttach é wojskowy w H elsinkach w raporcie z 21 m arca 1940 r. stw ier dził, że „z obiecanej polskiej pomocy wojskowej [...] przybyła do F inlandii jedynie ekipa m echaników lotniczych, k tó ra m iała m ontować samoloty, p rze znaczone dla polskich eskadr. E kipa t a została skierow ana przez Finów tym czasowo do m iędzynarodowej eskadry lotniczej i dwóch jej członków brało udział w w alkach jako piloci”97.
Pojawienie się polskich pilotów n a froncie sowiecko-fińskim jeszcze b a r dziej skomplikowałoby relacje polsko-sowieckie. Po agresji z 17 w rześnia rząd polski utrzym yw ał, że znajduję się w stanie wojny d e fa c to ze Związ kiem Sowieckim. Gen. Sikorski zdaw ał sobie spraw ę, że w przyszłości będzie m usiał porozum ieć się ze Związkiem Sowieckim, a pojaw ienie się polskich żołnierzy w Fin landii bardzo utrudniłoby ew entualne porozum ienie98.
Udział polskich pilotów w wojnie zimowej skomplikowałby również sytuację polityczną Szwecji oraz Łotwy i Litwy. Rządy krajów obawiały się wchodzić w jakiekolwiek relacje z państw em , które było nieuznawane przez III Rzeszę 1 Związek Sowiecki.
Podsum owując należy wspomnieć, że sowieckie lotnictwo prowadziło te r rorystyczne naloty bombowe n a otw arte m ia sta i osiedla w Finlandii. W dniu 2 lutego 1949 roku prezydent F in land ii Kyosto Kallio, podczas swojego wy stąp ien ia oświadczył, że Związek Sowiecki w ykorzystuje lotnictwo w n a jb a r dziej nieludzki sposób i nazw ał to im perialistyczną rzezią. Fińskie m ia sta
94 TNA, WO 208/3966, Finnish Air Force, 4 marca 1940 r. 95 W. Król, Zarys działań polskiego lotnictwa..., s. 41. 96 Ibidem, s. 53.
97 AIPMS, A.XII.76/1; Sprawozdanie nr 3 ppłk. dypl. W. Łosia, attaché wojskowego w Helsinkach, 21 marca 1940 r. Jak dotąd nie udało się potwierdzić tych informacji.
98 Pod datą 14 lutego 1940 roku Karol Estreicher zanotował: „ Sikorski mówił mi przed paru dniami (11 lutego), że musimy się liczyć realnie z Rosją jako siłą polityczną. Dlatego też, chociaż mówi się dużo o wysyłce brygady do Finlandii, to lepiej by było, żeby to nie nastąpiło, bo utrudnia nam to zawarcie pokoju z Rosją” oraz 22 lutego: „Czy zaczynać wojnę z Moskalami, gdy z Niemcami mamy roprawę? To także pytanie. Sikorski ciągle uważa, że z Sowietami trzeba się będzie układać”. K. Estreicher Dziennik wypadków 1939-1945, t. 1, Kraków 2001, s. 108-109.
dotknęło 2075 nalotów bombowych, a główne uderzenie skierow ane było n a południowe i południowo-zachodnie rejony Finlandii. N ajbardziej ucierpiały Turku, Tam pere oraz H elsinki. Zburzono 928 domów a 3175 uszkodzono. Zginęło 958 osób, 540 było ciężko ran n y ch a 1300 lekko rannych. Lotnictwo Floty Bałtyckiej wykonało 16633 lotów (w tym 881 nocnych), zrzuciły ponad 50 tysięcy bomb o ogólnym ciężarze 2582,5 ton99.
SUMMARY
The au th o r presented the projects of the air force support for F in lan d from the Polish governm ent-in-exile. G eneral W. Sikorski’s governm ent planned to create two squadrons - a fighter and a bom ber one, from th e Polish pilots in tern ed in L atvia and L ithuania.
The difficulties encountered by th e Polish governm ent led to the abandonm ent of the idea. In th e m id -Jan u ary 1940 th e governm ent introduced th e idea of the form ation of fighter squadron on the te rrito ry of France. The surplus of pilots and technical staff located in F rance w as to comprise the cadre of squadron. The form a tion of squadron deranged th e schedule of the reconstruction of th e Polish Air Force on F rench soil. The end of the Soviet-Finnish W ar prevented sending the Polish squadron to Finland.